Konu: İslam dİnİnİn ana kaynaklari - 3

İSLAM DİNİNİN ANA KAYNAKLARI - 3

KIYAS

Şer'î hükümlerin üçüncü kaynağı "Kıyas"tır. Asrı Seadette Kur'anı Kerim âyet âyet geldikçe, şer'i hükümlere kaynak olan âyetler, Peygamberimiz tarafından açıklanırdı. Bu suretle, Allahın Kelâmı Kitap ile Peygamberimizin sözü Sünnet, İslâm dininin iki mühim, kaynağı idi.
Rasûl-i Ekremden sonra, vahyin arkası kesildi. Fakat zaman değişti. Hâdiseler yenilendi ve çoğaldı. Bundan sonra "Kıyas" gibi, "icmâ" gibi, iki mühim kaynağa daha ihtiyaç duyuldu. Çünkü, Kitap ile Sünnet (mütenahî = sona eren) ölçülerdir. Yirmiüç yıllık, Rasûl-i Ekremin Peygamberlik devriyle sınırlıdır. Hâdiseler muameleler (gayri mütenahî) bitmez, tükenmez, sonu gelmez, sınırsızdır. Mütenahî olan, gayri mütenahîyi içine alamaz. Bu sebepten yüksek alimlerin hükümlerine ihtiyaç hâsıl oldu. içtihada ve kıyasa lüzum görüldü. Ancak, kıyas hiç bir zaman, Kitap ile Sünnetin ruhuna aykırı olamaz.
Kıyas demek, Kitapta, Sünnette bulunmayan şer'î bir mesele hakkında müctehidlerin (İslâm Hukukçularının) emsali, emsal ile mukayese etmesi (kıyaslandırması) demektir. Müctehid, şer'î hükümleri delillerinden çıkarmak iktidarına sahip olan yüksek âlime denir.
ictihadlarda "birlik" bulunursa, bu birliğe de "İcmâ" adı verilir.
Rasûl-i Ekrem zamanında ashabın fakihleri (yüksek âlimleri) Kur'anda, Sünnette bulamadıkları meselelerde "kıyas" ile "ictihad" ile amel ederlerdi. Asrı saadette, İslâmın kaynakları üçtü: Kitap, Sünnet, Kıyas.
Kıyasın şer'î delil oluşunda müctehidler arasında ittifak var. Kıyas'ın şer'î delillerden olması, Kur'an ile, hadîs ile, icmâ' ile sabit olmuştur. 'Muâz ibni Cebel" hadîsi, kıyasın sünnetle şer'î delil oluşuna güzel bir örnektir:
Rasûl-i Ekrem Efendimiz, İslâm dinini öğretmek üzere ashabı etrafa gönderirdi. Hazreti Muâzı da vali olarak Yemen'e göndermişlerdi (782). Aralarında şöyle bir konuşma geçmişti:
Rasûl-i Ekrem: - Yâ Muâz, orada ne ile hüküm ve kaza edeceksin? Diye sordu:
- Allahın kitabı ile hükmederim, cevabını verdi.
- Kitabda bulamazsan ne yaparsın?
- Rasûlullahın Sünneti ile amel ederim.
- Orada da bulamazsan?
- Kendi reyimle ictihad ederim. Yâ Rasûlallah? deyince, Rasûli Ekrem son derece memnun oldu. Bu suretle, ashabına, ictihad etmelerine müsaade buyurdu.
Kıyas şer'î hükümleri, Kitap gibi, hadis gibi, icmâ gibi, doğrudan doğruya isbat etmez. Evvelce isbat edilen bir hükmü, müşterek bir sebebe dayanarak, diğerinde de meydana çıkarır. Aslında sabit olanı, teferruatta açıklar(783)