Konu: Aşk Sarhoşluğu

Kuddûsî’nin cenneti isteyenleri ahmaklıkla suçlaması ve Allah’tan başka bir şeyi
arzu etmeme düşüncesini, Mevlânâ ondan asırlar önce benzer bir şekilde ifade ederek, âşık
sûfîlerin bu konudaki ortak görüşünü ortaya koymaktadır. Mevlânâ, “Bizim bu dilden başka
bir dilimiz, cennetten, cehennemden başka bir yerimiz vardır. Özgür gönüllüler başka bir
canla yaşarlar, onların o temiz cevherleri başka bir hazinededir”1838.
Kuddûsî de, diğer bazı sûfî önderler gibi, öncelikle takipçilerini, ikinci planda ise
halkın genelini öğüt, nasihat ve hikmet ile Hakk’a yönlendirmeye çalışmışlardır. Eğitimci ve
öğretmenlerin, kendi prensiplerini ifade etmek için bazı özel kavrama ve sözlerden
yararlanmaları kaçınılmaz olmuştur. Şiire yöneldiklerinden onların şiirleri, şiirde kullanılan
kavramlar bakımından diğer şâirlerin şiirlerinden, bilhassa aşk, âşıklık eğlence ve içki
meclisleriyle ilgili şiirlerden farklı tarzdadır.1839

Subh-u mesâ ismini durmayuben yâd eder
Aklı şu’uru gider böylece bî-hûş olur

1840.

Kuddûsî’ye göre sûfî âşık, Allah’a samimi bağlılığından ve içten gelen fetih ile bu
sevgiden dolayı devamlı sarhoş gibidir. Ayık değildir. Mevlânâ’nın da zikrettiği gibi, onların
şarabı ölümsüzlük şarabıdır. Çünkü âşıkların cânı önce “elest” gerçeği üzere o şarabdan
doğmuştur. Bundan dolayı şarab onlar için cândır.1841 Onun için Allah’a aşk ve sevgiyle
bağlanan bir kul ile, dinin zâhir gerçeği çerçevesinde bağlanan kişi arasında mutlaka amelde
bir fark olacaktır. Zira onlar eti ve kemiğiyle Allah’ın sevgisiyle yoğrulmuş insanlardır. Onlar
sabah-akşam devamlı Allah’la beraber oldukları için, sadece günün belli vakitlerinde Allah’ı
anananunla aynı ruh hâlini yaşamaları mümkün değildir. Bu da ister istemez amellerini
yansıyacak ve diğer insanlarda eylemlerinden farklı bir amel ortaya çıkacaktır.

Sen dahi Kuddûsîya nûş-i şarâb eylegil
Çün anı birkez içen sermed-u serhoş olur

1842.

Allah’a samimi bir şekilde muhabbetle bağlanan kişilerin gönüllerinde Allah’tan
başka birinin bulunması mümkün değildir. Onun başka şeylere sevgi göstermesi, iltifat etmesi
mümkün değildir. Çünkü âşık sûfî muhabbet şarabını içerek sarhoşluk vasfını kazanmıştır. O
muhabbeti bir kez tadan onu tekrar bırakması mümkün değildir.
Allah insanoğluna cân verip, ruhuna üflediği zaman kendi sevgisini de ona
vermiştir. Ve bu nedenle kainatta meydana gelen her hareket, her olay yalnızca sevgiyle
oluşmaktadır. Onun sevgi felsefesi de, “biz sevgiden geldik, biz sevgi ile yaratıldık1843”
şeklinde özetlenebilir. Bu sevgi varlıklar arasında zincirleme devam etmektedir. Örneğin Hz.
peygamber (s.)’in; “Dünyada bana üç şey sevdirildi: Kadın, güzel koku ve namaz. Ben
bunlarda teselli buldum1844” sözünü İbnü’l-Arabi bilinenden şöyle yorum getirir. Ona göre
erkeğin kadını sevmesi, kadının ve erkeğin bir bütünün ayrı parçaları olmalarındandır.
Allah’ın insanı sevmesi de, insanın Allah’ın bir parçası olmasındandır1845. Çünkü Allah
Kur’an’da: “Biz ona kendi ruhumuzdan üfledik”1846 buyurmaktadır.

Âşık olanın kalbi mucellâ yüzü akdır
Var sen de hemân cânını ışk oduna yakdır.

1847

‘Işk-ı Rabbanî gıdâ-yı rûhumuz olsun bizim
Her nefesde hûn-ı zikr-i gârı yudalım.1848

Kuddûsî için âşık olan, Allah’ın sevgisini verdiği misak gereğince bedensel ve
ruhsal olarak içselleştiren kişidir. Onun iç dünyasını aydınlatıp kalbini cilalayan bu ateş, dış

dünyasına da yansır. Onun kullar yanında ve Allah indinde yüzü aktır, o ahlâkî olarak
yanlıştan hatadan kendini korumaya çalışır. Onun için, sûfînin Allah’a kavuşması ancak ve
ancak aşk ile fenâ kavuşmakla gerçekleşir. Çünkü sûfînin sevgisinin tek objesi Allah’dır.
Allah’ı daha fazla sevebilmek için sûfîler, devamlı zikir ve ma’rifet bilgisini edinmeye
çalışırlar. Sûfîler, varlığın temeli olan evrende onların direkt olarak hissedemedikleri Yaratıcı
ile özel bir ilişki içine girmek isterler. Onun için sûfî fani olandan bâki olana yönelen
kimsedir1849.




1818 İskender Pala, Ah Mine’l-Aşk, Cogito: Aşk, S. 4, İstanbul 1995, s. 99.

1819 Fahruddin-i Irakî, Lema’t-Parıltılar, (Çev: Saffet Yetkin), MEB Yayınları, İstanbul, 1941, s.65.

1820 Afîfî, Tasavvuf, İslâm’da Mânevî Devrim, (Çev: H. İbrahim Koçar-Murat Sülün), Risale Yayınları, İstanbul,
1996, s.269.
1821 Buhârî, Rikâk, 21; Müslim, Zikir, 5.
1822 Kuddûsî, Dîvân, s.94.
1823 Pala, a.g.m., s.89.
1824 Mevlâna, Divân-ı Kebir, VII, 640.
1825 Kuddûsî, Dîvân, s. 146.
1826 Pala, a.g.m., s.87.
1827 Kuddûsî, Dîvân, s.160.
1828 William Chittick, Tasavvuf, (Çev: Turan Koç), İz Yayıncılık, İstanbul, 2003, s.97.

1829 Bakara, 2/160.

1830 İsfehâni, Hilye, X, 78.
1831 İsfehâni, Hilye, X, 80.
1832 Ahmed Gazâlî, Sevânih, s. 81.
1833 Kuddûsî, Dîvân, s.160.
1834 Rahman, 55/26-27.
1835 Kasas, 28/88.
1836 Gazâlî, Mişkâtü’l-Envâr, s.18.
1837 Kuddûsî, Dîvân, s. 165.

1838 Mevlânâ, Rubailer, 304, 306, 344.
1839 Nasrullah Pürcevâdi, Can Esintisi, İslâm’da Şiir Metafiziği, s.301.

1840 Kuddûsî, Dîvân, s.43.
1841 Mevlânâ, Dîvân-ı Kebîr, VII, 639.

1842 Kuddûsî, Dîvân, s.43.
1843 İbnu’l-Arabî, Futûhât, II, 318.
1844 Nesei, Sunen, İşaret’ul-Nisâ, 3878.

1845 İbnu’l-Arabî, a.g.e. II, 326–327.

1846 Hicr, 15/29.
1847 Kuddûsî, Divan, s.46.
1848 Kuddûsî, Dîvân (İE), s. 493.

Aşk Sarhoşluğu

Kuddûsî’nin aşkı insana mânevî haz veren yüce bir duygudur. Sınırsız ve engin bir
sevgi şeklinde tezahür eder. Âşık bu uğurda çektiklerine razıdır. Aşk eziyetlerine can ü
gönülden katlanır. Sevgiliden gelen her belaya zerre miktar itiraz yoktur. Hâlinden şikâyetçi
değildir. Bilakis memnundur. Vuslat, aşk ateşini azaltıp söndürebilir diye vuslatın bitmesi
onun için acılara gark olmaktır. Fakat, sûfî neticede şu bilinci hiçbir zaman kaybetmez; “Bir
kimse Allah’a kavuşmayı isterse Allah’da ona kavuşmayı ister…”1821

Âşıka gelme kanâat ‘ışkı derya olsa da
Hem usanmaz mübtelâsı hâlka rüsvâ olsa da

İdemez idrâk anın esrârını ‘akl-ı beşer
Zâhidin kalbine sığmaz zerre-âsa olsa da

Nûr-ı şemsi kör ne bilsin ider inkâr dâimâ

Gözi açık olana zâhir hüveydâ olsa da

1822.

Ayrılık gecesinde yanıp yakılmak, vuslat şafağına erişmekten daha makbuldür.
Cefa ve eziyetlerle o kadar senli benlidir ki, o eziyetler olmazsa artık yaşaması mümkün
değildir. İşte onun bu rutin dışı hayat felsefesini bir zâhidin kendi iç dünyasıyla algılaması
mümkün değildir. Fuzulû’nin dediği gibi bu safta, aşkın lezzetinden habersizdir, çünkü aşkın
zevkini kendisinde aşk ve zevki var olandan sormak lazımdır. Onlar “Aşktan dolayı âleme
rezil olmak ayıptır” diyorlar. Bunlar aşkın mânevî haz veren yüce duygusundan
mahrumdurlar”1823.
İlâhî aşk tutkunu için “rezillik” ve “ar-namus” yoktur. Çünkü o en yüce olana
bağlanmıştır. Bu tutkuyu, Mevlâna şöyle izah etmektedir: “Deliyim dîvâneyim, sarhoşum,
beden kadehini kırmışım… öğüt dinlemem, benim yerim layığım bağlanmaktır”1824. Çünkü
âşık sûfî için tek varlık vardır. Ondan başka kimden “ar” duyacaktır.

Zâhid sanur ki çekmegi âsân bu ‘ışkın çilesin
‘Âşık olan koymak gerek mâ’şûk yolunda kellesin.

1825

Kuddûsî’ye göre, bu seyirde, sadece Mâ’şuk’un nazına daima niyaz etmekle
kalmayıp bir de, rakibin engellemeleriyle mücadele eden âşık sûfî, kendi hâlini başkalarına
anlatmakta pek çok güçlük çekmektedir. Zira O, gönül ehlidir, diğerleri ise ya akıl, ya da ehl-i
âhiret sahibidir. Bu çatışma aşk ile ilmi de karşı karşıya getirir. Zira biri gönülle, diğeri akılla
idrak edebilir. Biri âşıkın, diğeri zâhidin kaba sûfî anlayışıdır. Zâhid ile âşık arasındaki bu
köklü mücadele hem şiirde, hem de gerçek hayatta asırlardır sürüp gelmektedir1826.

Şol kişi hamr-ı ‘ışkı bir kadeh içmiş ola
Dû cihânın ârzûsundan bil heme geçmiş ola

1827.

Kuddûsî’nin aşk anlayışında sarhoşluk Allah’ı bulmanın meyvesidir. Kuddûsî de
diğer sûfîlerde olduğu gibi, aşk diliyle insanî tecrübenin en yoğun ve derin diliyle Allah’a
kavuşmayı dile getirir. Aslında sûfî içerden Allah’la sarhoş, dışarıdaki âlemle ayıktır. Fakat
bazen açıkça sarhoşluk neşesi ortaya çıkabilir, ama, ayırt etme ve temyiz ayıklığı imanın
zorunlu bir bileşeni olarak kalır1828. İç dünyada, sarhoşluktan sonra ayıklığa ulaşmış olanlar
Allah’la birlikte yaşamanın mahremiyetinde cümbüş ederler. Mütekaddim sûfîler de, “iman

edenler ise en çok Allah’ı severler”1829

âyetiyle Allah’a duyulan şevkin/arzunun aşktan
geldiğini söylerler. Kalbte arzunun yükselip, bu şevkle insanın duramaz hâle gelmesi,
Allah’ın kulun gönlünde sevgi ateşini tutuşturup gönülde aydınlanmamış bir yerin
kalmasından kaynaklanmaktadır1830. Bu sevgiden kul ile Yaratıcı arasında oluşan üns/dostluk
kişiyi kendinden geçirir. Allah’ın dışındaki herhangi bir şey ile ilgilenmenin vermiş olduğu
ağırlık ve sevgiliye yalvarmanın vermiş olduğu tad aklını kaplar ve bağlar. Dünya ve
varlıkları algılaması ve onları çözmesi zorlaşır1831. İşte bu âşık kulu sarhoşluğu sevk eden
etkenlerdir. Onlar bu aşk ile ne dünyayı ve nimetlerini, ne de cennet ve nimetlerini arzularlar.
Onların tek isteği vardır. O da Hakk ile ittisaldir. Tasavvuf düşünce tarihinde ismi aşk ile
özdeşleşen Ahmed Gazâlî’ye göre de aşk bir çeşit sarhoşluktur. Öyle ki, onun doruk noktası
aşığı, Mâ’şuku görmekten ve onu tam olarak idrak etmekten korur demektir1832

Kat’ idüben meylini cümle ‘alâ’ikden hemân
Per açub gönli kuşı yârdan yana uçmış ola

Cennete dil bağlayan ahmak olur Hakdan cüdâ
Ehl-i Hak ancak odur ki ‘ışk anı uçmış ola

Her neye baksa görür anda Hudânın vechini
O kişi kim çeşmini bir ehl-i ‘ışk açmış ola

1833.

Kuddûsî için, aşk bağımlılığının anlamı, sûfînin bütün ağyârdan ilişkisini
kesmesidir. Dostluk kanatlarını takıp Yâr’e doğru uçmaktır. O, Kur’an’ın işaret ettiği
konunun gereğince hareket eder. “Yeryüzündeki her şey yok olmaktadır, ama Rabbinin yüzü
bakidir”1834 Hakk’ın dışında her şeyin yok olacağını kavrayan kişinin gözüyle ister dünya
nimeti ister âhiret nimeti olsun fark etmemektedir. İnsan için arzu edilecek herhangi bir şey
yoktur. Çünkü “Onun yüzü dışında her şeyin helak olduğunu”1835 bilen sûfî Mâ’şuk’un
dışında hiçbir şey istememelidir. Zaten O’nun dışındaki herhangi bir şeyin özü kendi zâtı
bakımından düşünüldüğünde salt yokluktur. Gâzâli’nin ifadesiyle her şeyin iki yüzü vardır:
kendisine dönük yüz ve Rabbine dönük yüz. Bir şey kendi yüzü/varlığı açısından
düşündüğünde yok, fakat Allah’ın yüzü açısından düşünüldüğünde vardır. Bundan dolayı,
Allah’tan ve O’nun yüzünden başka bir şey mevcut değildir1836. İşte Kuddûsî’nin tanımıyla
“ehl-i Hak” denilen âşık sûfînin hayat felsefesi sadece ve sadece Hakk’ı arzulama düşüncesi
üzerine kurulmuştur. Onun anlayışında ister dünya olsun, ister âhiret olsun hiçbir nimeti
istemek yoktur. Ehl-i Hakk yalnızca Tanrı’sına kavuşmayı ister. Çünkü onun sınırı yoktur.
Görünürde ve sır âlemde her ne mevcutsa, onların hepsi O’nun suretidir. O hiçbir formla
sınırlanamaz.

Şol kişi kim hamr-ı ‘ışkı bir kadeh içmiş ola
Dû cihânın ârzûsından bil hemen geçmiş ola

Kat’ idüben meylini cümle ‘alâ’ikden hemân
Per açub gönli kuşi Yârdan yana uçmış ola

Cennete dil bağlayan ahmak olur Hakdan cüda
Ehl-i Hak ancak odur ki ‘ışk anı kuçmış ola

Her nereye baksa görür anda Hudânın vechini
Ol kişi kim çeşmini bir ehl-i ‘ışk açmış ola.1837

Kuddûsî anlayışında, ilâhî aşkı tadan kişi, dünya ve âhiretin tüm isteklerinden
soyutlanmış kimsedir. Çünkü o, bütün mahlûkattan ilişkisini kesip, en güvenilir yâr olan
Hakk’a doğru “ilâhî ben” kanadıyla uçan kişidir. O, ağyârdan öyle arınmışdır ki, her baktığı
nesnede Rabbinin vechini görmektedir. Onun gönül kapısının kilidi, aşk anahtarıyla
açılmıştır. Artık her nereye bakarsa baksın, orada İlâhî güzelliği temâşa etmektedir.