Konu: İlâhî Aşkın Kişinin Rûhunda Oluşturduğu İnkılâb

Kuddûsî’nin Sevgiliyle birleşme hâline benzer bir yaklaşım ilk dönem filozofu
Platon’da da vardır. Zira Platon, sistematik felsefesinde sevgiyi “Eros” olarak
tanımlamaktadır. Ve detaylı bir şekilde tartışmaktadır. Ona göre sevgi, ruhun mutluluğu ve
güzelliği, aşırı şekilde istemesidir. Bu sevgi, Eros’un tutkusunu ölümsüz bir şekilde
benimsemesidir. Hem beden, hem de zihin için, bu sadece bedensel/fiziki değil, aynı zamanda
rûhî güzelliktir. Sonsuza ve doğru olana doğru kendinden geçiş hâlidir1816. Bu sevgi aşığın
Mâ’şuk için duyduğu bir sevgidir bu da Eros’un çok önemli bir yönüdür. Buradan da
anlaşılıyor ki, insanın kendi ilgi ve sevgisiyle bir yöneliş vardır.

‘Âşıkın gönlüne Hakkdan gayri nesne girmez
Çünki ol îsâr ü cân ü ser ile eyler ferah

Vech-i Ma’şûka nazar itmek diler ‘âşık hemân
Zâhidin gönli dahi Kevser ile eyler ferah.

1817

Kuddûsî’ye göre, âşk, büyük bir okyanus olup bütün evreni kaplasa da, âşık için,
Mâ’şuka ulaşıncaya kadar yine de daha fazla sevgi gerekir. Âşık için aşkın susuzluğuna
kanmak söz konusu değildir. Aşk sûfîyi ikilikten kurtarır, fanîlikten çıkarır, tevhîdî
gerçekleştirir. Aşk, Hakk dışında bilinen her şeyi unutturur, sadece Rabb’ı sürekli hatırda
tutturur1818. Ne âşık ölümlüdür, ne de aşkları ölümlüdür. Aşk ebedîdir, bu ebedîlikten dolayı
aşka kanmak olur mu?
Âşıka, Mâ’şuk tarafında, kendi cemâlinde bir nûr verilince âşık da bu nûr ile O’nu
görür. Mâ’şuk bu nûr ve şuhuddan dilediğini tamamen alınca Mâ’şuk yüce vechinden başka
bir nûr daha bağışlar, âşık bu nûrun mülahazasıyla da öncekinden daha parlak bir güzellik
nûru görmüş olur. İşte âşık bu temâşa hâlinde tıpkı susuzluktan dudakları kuruyup da deryayı
içmek isteyen bir insan gibidir. Ne kadar çok içerse susuzluğu o kadar artar. Bu suya susamış

olanlar asla kanmak bilmezler. Göz güzeli görünce bakışından ayrılamaz, ayrılacak olursa,
iştiyak ile dönüp bakmaya başlar1819.
Böyle bir tutkuyla Mâ’şuka bağlanan âşıkın iştiyakı, kendini bütünüyle aşka
vermesinden gelir. Sûfî kendini verdiği Mâ’şuku, canına malına tercih edip, O’na gizli ve
alenî her durumda sadakatini kanıtlamalı, sonra da O’na karşı sevgide kusur ettiğini
anlamalıdır. Çünkü İlâhî aşk kişiyi Allah’ın kulluğunu kazandırıp emir ve yasaklarına sıkıca
sarılmayı sağlar1820. Sûfî aşkın vermiş olduğu ateşle, normal insanların gözünde rezil-rüsva da
olsa bu hâlini terk etmemelidir. Zira insanlar ondaki sırları akl-ı beşer ile algılayamazlar.





1774 Al-i İmrân, 3/31.

1775 Müslim, İmân, 69.
1776 Müslim, İmân, 93.
1777 Müslim, Birr, 158.
1778 Kuddûsî, Dîvân, s. 146.
1779 Paul Tillich, Love, Power and Justice Ontological Analyses and Ethical Applications, (Oxford University
Press), London, Oxford, New York, 1960, ss.44–45.
1780 Kuddûsî, Dîvân (İÜ), s. 120.

1781 Kuddûsî, Dîvân, s. 34.
1782 Wolter, T. Stace, Mysticism an Philosophy, (The Macmillan Press), London, 1973, s.222.
1783 Sâd, 38/44.

1784 Enbiya, 21/69.
1785 Nisâ, 4/158.
1786 Kuddûsî, Divân (İE), s. 493.
1787 Blondel, age., s. 131.
1788 Kuddûsî, Dîvân, s. 120.
1789 el-Mekki, a.g.e., II, s. 130.
1790 Kuddûsî, Dîvân, s. 154.
1791 Kuddûsî, Divân, s. 53.
1792 Suad el-Hakim, el-Mûcemu’s Sûfî, ss. 303-305.
1793 İbnü’l-Arâbi, Futûhât, III, 307.
1794 Bakara, 2/118.
1795 Kuddûsî, Dîvân, s. 13.
1796 Kuddûsî, Dîvân, s. 118.
1797 Şahin Filiz, İslam Felsefesinde Mistik Bilginin Yeri, (İnsan Yay.), İstanbul 1995, s. 241.

1798 Afifî, Mystical Philosophy, s. 106.
1799 Aynı eser, s. 123.

1800 Tillich, a.g.e., s.31,33.
1801 Afifî, a.g.e., s.107.
1802 Kelâbâzî, Ta’arruf, s.93.
1803 Kuddûsî, Dîvân, s.88.
1804 Kuşeyrî, a.g.e., s.141.
1805 Gazâlî, İhyâ, IV, 254.
1806 Kuddûsî, Dîvân, s. 47.
1807 Kaf, 50/16.

1808 Hucvîrî, Keşfu’l-Mahcûb, s.233.
1809 Kuddûsî, Dîvân, s.165.
1810 Bakara, 2/165.
1811 Ahmet Atillâ Şentürk, Osmanlı Şiirinde Aşk’a Dair, Doğu Batı Düşünce Dergisi, Sayı 26, Ankara, 2004,
s.57.
1812 Kuddûsî, Dîvân, s.178.
1813 İnsan, 76/21.

1814 Hucvîrî, Keşfu’l-Mahcûb, s.233.
1815 Serrac, Luma’, s.372.
1816 J. Moffat, Love in The New Testament, Hodder-Stoughton Lim, London, ts, p.36.
1817 Kuddûsî, Dîvân, s. 24.

Kuddûsî’ye göre, sûfî öğretisinin anlam kazanması insanları üzerindeki etkisi ve
onları kurtuluşa götürmesinin sebebi sevgidir. Aşk olmayınca sûfî yolu, sûfî düşüncesi yavan
kalır. Çünkü sûfî, sevgilisi olan Hakk’ı ezoterik bir yaklaşımla içinde yaşarsa gerçek aşkı
gösterebilir. Yoksa ekzoterik/dışsal bir yaklaşımla sûfînin Allah’ı içinde yaşaması mümkün
değildir. Sûfî, Hakk’ı “bana, benden daha yakındır” anlayışıyla algılamalıdır. Kur’an’ın da
zikrettiği gibi, “Allah şah damarımızdan daha yakındır”1807 düşüncesi sûfînin bilincini
kapladı mı, Allah sevgisi gönülde derya misali dolar. Artık Cânan cânın içine düşmüştür. Eğer
sûfî bu şekilde Mâ’şuk’u içinde yaşayamıyorsa aşkı tadamaz, aşkı da tatmayınca sûfîliğin
kemâl bulması imkansız olur. Çünkü sûfî âlemin bütün denizleri muhabbet denizi olsa,
bunların hepsini içtiği hâlde hâla İlâhî sevgi ile kavrulan kişidir1808

Selamet yok bu yolda ‘ışka yoldaş olmayınca
Gönül içinde ‘ışk derya misâli tolmayınca

Silâhı ‘ışk olan korkmaz ‘adûdan râh-ı Hakk’da
İrilmez menzile hem ‘ışk kılavuz olmayınca1809.

“İman edenler Allah’ı daha şiddetle severler”1810 âyetindeki sevgiyi, “aşk” olarak
yorumlayan Kuddûsî, Allah’a ve Hz. Peygamber (s.)’e âşık olmanın gerçek iman olarak
görmektedir. Ona göre, aşk, sevgiliden ayrı düşenin hâli olup, insanda bu dünyada Allah’tan
ayrı kaldığından O’na ulaşmak için çektiği sıkıntılara “aşk” demek uygundur1811; çünkü aşk
vuslatın, kavuşmanın verdiği iştiyaktır. Aşk, sûfî için kâinat ötesidir; aşk’ın membaı orasıdır,
aşk âleminin kaynağı O’dur. Her aşığın yüzü aşk âleminin “membaına” yâni sevgiliye, aşka
dönüktür.
Âşık, aşkla gelen, sevgilisinin yüceliğine dayanan belânın içine düşmüştür, belâya
yönelmiştir. Aşk gibi bir güvenceyle yola çıkan sûfî, en büyük silaha sahip kişidir. Sûfî bu
yolda/sülûk’ta şeytanın hiçbir vesvesesinden korkmaz, çünkü, onun kalbinde aşkın nuru
vardır. Sûfînin yol azığı, yoldaki işaretleri, tek doğru rehberi vardır, o da aşktır. Aşk demek,
vuslat isteği demektir. Eğer sûfî aşktan soyutlanmış diğer hâl ve makâmlarla Mâ’şuka
erişeceğini düşünüyorsa, yanılıyor demektir. Kuddûsî bu konuda çok kesin görüşlüdür, onun
için sülûkun tamamlanması yalnızca aşka bağlıdır.

Dimez dost sana âşık ‘ışk meyine kanmayınca
Dahi pervâne-veş ‘ışkın odına yanmayınca1812.

Kuddûsî’nin aşk anlayışında hâkiki dost Hakk’ın sûfîye âşık demesi için, Allah’ın
cennetle mü’minlere verdiği “tertemiz şarap”1813 gibi aşk şarabını içmesi gerekir. Bu öyle bir
sevdadır ki, sûfî âlemin bütün denizleri muhabbet denizi olsa da bunun hepsini içtiği hâlde
hâla sonsuzlukta kavrulan kimsedir1814. Sevgisiyle âşıkı yakıp kavuran Mâ’şuk, muhabbetle
kendine pervâne olan aşığı yakıp kavurur. Onun benliğini yok ederek tek varlık olarak kalır.
Sûfînin Dost’a duyduğu iştiyak kendisini olgunlaştırır. Âşık sûfî ney’in inleyişi gibi devamlı
olarak kalbi ve dili ile Mâ’şuk’u zikr ederek vuslata ulaşır. Burada sûfîlerin şaraba
benzettikleri sevgi, aslında her ikisinin de kendinden geçmeye ve ayırt etme gücünü yitirmeye
neden olmasıdır. Sûfîlere göre içmek, ruhları, temiz sırları ve Yüce insanlardan gelen şeyi
algılamak ve bununla ferahlanmaktır. Mâ’şuklarının, müşahede nurlarından kendi kalplerine
bu ferahlık ve sevinç doğduğu için bunu içmeye benzetirler. Âşık sûfîlerin gönülleri sevgi
denizine girmişler ve o şarabın bir kısmı onlara nasip oldu. Gönüllerini tehlikeye atıp ondan
içtikleri için, sevgiliyi görme güçlüğü dışında içinde bulundukları bütün güçlükler kendilerine
kolay gelmiştir1815. İlâhî nur, âşıkın rûhunda vuslat ateşini yaktıktan sonra, âşık, O’nda yok
olmak için, sevgisiyle O’nun etrafında pervane gibi dolanıp durur.

Kuddûsî’nin düşüncesinde, sûfînin aşkı, rûhun madde sevgisinden vazgeçip
İlâhî/semavî sevgiyle buluşması, yâni, varlığın en soylu hale gelmesidir. İnsanın doğası gereği
tanımadığına karşı sevgi beslemesi mümkün değildir. Onun için sâlikin amacı sülûkta
karşılaştığı bütün perdeleri kaldırarak, Allah’ı bilme ve tanıma noktasına ulaşabilmesidir.
Sûfînin varlığını kuşatan sevgi her yönüyle, tüm benlik, gönül ve zihinle Allah’ı sevmeye
başlar ve O’na itaat ve ibâdet etmesiyle doruğa çıkar. Sûfî için son gaye, sevgide yok olmak,
kendini sevgiden tamamen kaybetmektir. İlâhî sevginin küresinde yaşayanlar, yâni, sevgide
yok olanlar için Sevgilinin dileği onların ortak arzusudur. Artık “benlik” yoktur, sadece
Sevgilinin sonsuz ve sınırsız varlığı mevcuttur.
Kuddûsî’nin bu aşk değerlendirmesi, ancak aşkın ontolojisi içerisinde ele alınırsa,
idrâk edilebilinir. Nitekim XX. yüzyılın önemli düşünürlerinden Paul Tillich (ö.1965)’e göre
aşk, kendi ontolojisi içerisinde değerlendirilirse nasıl bir duygu olduğu kolayca anlaşılacaktır.
Tillich’in anlayışına göre, gerçekte hayat bir varlıktır, aşk ise hayatın eylemde bulunan
gücüdür. Bu da aşkın ontolojik doğasını ifade eder. Bu ifadeler her şeyi harekete geçiren aşk
olmaksızın gerçek bir varlığın olmayacağını açığa çıkarmaktadır. Aşk yabancı olan bir şeyin
yeniden birleşmesi olarak tanımlanabilir. Kişinin kendi özüyle yeniden birleşme arzusu
olmadan Tanrı için aşk anlamsız olur1800
Kişiyi mâsîvadan uzaklaştıran, âşığı sadece Allah ile vuslata erdiren tek güç aşktır.
Aşığı her türlü düşünce, duyguda soyutlayan, onu her türlü bağlılıktan koparan ve
üryan/çıplak bir şekilde Mutlak Varlık’a götüren yine aşktır. Bu aşkın yaşanması için, vahdet
ve fenâ hâlinin yaşanması lazımdır. Allah, sûfînin bütün melekeleri hâline gelmeden, tüm
varlığıyla O’nunla yaşamıyorsa, irfana ulaşması mümkün değildir. Çünkü sûfînin kemâli,
kazanacağı keşfi bilgi, Allah’dan ve Allah’la kazandığımız bir bilgidir. Aşk, ma’rifet ile
birlikte insan ruhunun derinliklerinde yatmaktadır, onun ortaya çıkmasının tek belirleyicisi
ilahî iradedir1801. Onun için zühd ve takvâdan mücerret bir sûfî anlayışla tezâhür etmesi
mümkün değildir. İrfana ve aşk bilincine ulaşamayan bir sûfînin bu hakikatleri algılaması
zordur. Kuddûsî’nin şiirlerinde tenkid ettiği zühd, zahîd, vâiz ve sûfî, dünya mülkünden el
çeken ve kalbini bu bağdan tamamen arındıran değil,1802 ellerinde dünya malı bulundurmayıp,
kalplerinde onun sevgisini bulunduran kimselerdir.

Hudâyı ‘ışk ile bildi bilenler
Ki ansız sâhih-i irfân olunmaz

Sıvâdan ‘âşıkı tecridi eder ‘ışk
Bu ‘ışk olmayıcak ‘uryân olunmaz

Sakın ‘uşşâkı ta’yibe itme sûfî
Onların sırları tıbyân olunmaz

Mücerred zühd ü takvâ ile zinhâr
Ma’ârif cevherine kân olunmaz.1803

Kuddûsî’ye göre zikir, ma’rifet ve aşk sûfî için vuslatın üç önemli sürecidir.
Bunlara çoğu zaman tefekkürü de ilave eder. Fakat genellikle tefekkürü zikirle aynı ve eşit
derecede önemser. Sûfî İlâhî aşkla yaşamaya başlayınca, başkasının zevkine varamayacağı bir
mâ’rifet idrak eder. Sûfî aşk küresine girince, Yaratıcısını, yâni Mâ’şukunu bilir. Sûfî
yaşamdan kaynaklanan ma’rifet, duyular ve akılla algılanamaz, tam tersine o bir nur olup,
Allah’ın dilediğine verdiği büyük bir nimettir.. İlâhî aşkta fanî olan sûfînin hâli yoktur. Çünkü
ârifin beden varlığı yok olmuştur, kimliği başkasının kimliğine bürünmüştür. Ve varlığı
başkasının varlığında yok olmuştur1804. Aslında aşk ve ma’rifet, hem sülûkun son aşamaları,
hem de birbirinin tamamlayıcısıdırlar. Sûfîler, ma’rifetsiz aşkın mümkün olamayacağını,
çünkü insanın ancak bildiği ve tanıdığı varlığı sevdiğini söylerler1805.
Kuddûsî’nin tasavvuf anlayışına göre, asıl tasavvufî bağlılık olan aşk, insana iç ve
dış dünya arasındaki dengeyi sağladığı gibi, tevhîde/birliğe ulaşabileceği bir yaşam haritası da
sunmaktadır.Tasavvuf insanının varoluşsal tavrı, ruh dünyasından kaynaklanan bir kaygıya
bağlı değil, Hakkâ karşı kulluk sorumluluğunun getirdiği “havf”a ve Rabbine duyduğu
sevgiden kaynaklanan “recâ”ya bağlıdır. Sûfî havf ve reca arasında gidip gelir. Bundan dolayı
tasavvufî öğreti, kişiyi kendini tanıyıp keşf etmesine, özüne dönmesine ve gerçek iç huzuru
kazanmasına götüren bir süreçtir. Mevlânâ’nın dediği gibi, akıl insana yokluğa adım
atmamasını, gideceği yerde dikenlerin olduğunu söylerken, aşk ise, insanlara, dikenleri başka
yerde aramamalarını, dikenlerin insanların içinde olduğunu söylemektedir.

Cânân ise ister vire gönlüme ‘ışkın
Gönlüm ise ‘ışk ile kıyâm olmağı ister

Cânân ister der gönlüme kim nûş-ı şarâb it
Gönlüm ise mestâne imâm olmağı ister.1806

Allah’ın kullarını inleten, onları ah û zâr içinde bırakan Allah’a olan aşklarıdır.
Onlar bu içten bağlılıkla gece-gündüz Mâ’şuklarını anıp, inlerler. Âşıkların bu inleyişlerdeki
amaçları O’na kavuşmaktır. Yaratıcı ile kulu birbirine bağlayan bu sevgi, meleklerin
kanadıdır, onların uçmasını sağlayan güçtür. Kuddûsî’nin bu aşk anlayışında şu
değerlendirmeyi yapabiliriz; hayat aşk suyu ile varlığını sürdürmektedir, evrende var olan her
varlık, aşkla vardır. Âlemde canlı varlıktan cansız varlığa bütün eşyânın hareketi, bütün
fenomenler ve olaylar aşk gücüyle oluşmaktadır.
Bu durum Kant’a olduğu gibi, bir görev/bağlılık sevgisidir. Kant’a göre aşk
“görev” bilincinde olmaktır. Ona göre, aşkta bağışın gerçekten bağış olması için çıkar
göstermemesi, hiçbir koşula bağlı olmaması, ne türden olursa olsun hiçbir karşılık, bedel,
çıkar beklememesi gerekir1787. Kant ile aynı düşünce çizgisinde olan Descartes’e göre aşk,
ibâdete eş değer bir duygudur; çünkü aşk, insanın kendisini sildiği, geri çekildiği, elinde olanı
vererek kendini feda ettiği büyük bir özveri, daha az önemli olma duygusu gerektirir1788.
Kuddûsî’ye göre, kişi “ehl-i ‘ışk” olmak için bir himmet içinde olmalıdır. Ebû
Talib el-Mekki’nin de dediği gibi, eğer bu himmetle kişi sürekli Allah’ı zikr ediyorsa, O’nu
zikr edenleri seviyorsa, Allah’ı devamlı ananlarla beraber oluyorsa, şikâyet ve özlemini
Allah’a yapıyorsa, gönlünü sadece Hakk’a açıyorsa bütün her şeyi Yaratıcıya havale ediyorsa,
her gördüğü nesnede, eşyâda Hakk’ı arayıp buluyorsa, O’nu çokça zikr edip, her şeyden bir
ders çıkarıyorsa, o zaman aşkın izlerini, üzerinde taşıyor demektir ve çabasının neticesini
almıştır1789. En azında aşkın bu alametlerini kendinde taşımayan kişi sadece cisim olarak
vardır, lâkin cânı yoktur.

Geldim cihâna hemân Hallâkı bilmek içün
Sa’y itmedim bilmeğe oldum peşîmân bugün.1790

Kuddûsî’nin temel anlayışında, Hakk’ı bilmek ve bulmak için mutlaka bir kesbin
olması şarttır. Ona göre, insanın dünyaya geli amacı Yaratıcı’yı bilmektir. Yaratıcı’yı
bilmenin gerçek yolu da, kesbin olmasıdır. Kişi herhangi bir sa’y, çaba sarf etmeden, Rabbi
gereği gibi bilebilme basamaklarını geçmeden, O’nu bilme bilgisi olan yakîni süreçten geçip
ma’rifete ulaşması mümkün değildir.

Derd-i ‘ışkdır dildiğim her kişiye olmaz nasîb
Bir mübârek tu’hfe kâr kim heybet ü hüsrânı yok

Mürşid-i kâmil bu ‘ışk insân arar irşâd içün
Nice bin hayvân gezer içinde bir insân yok

Ehl-i ‘ışk olmağa himmet eyle sen de kendine
‘Işkı olmayanların var cismi lâkin cânı yok

Âşıkın artar yakîni dîni yok imânı yok.
Her kimin yokdur yakîni dîni yok imânı yok

Yok imiş ‘ışka nihâyet kimse bilmez haddini
Bir ‘ışkı deryâdır ol kim haddi yok pâyânı yok1791.

Kuddûsî’ye göre aşk yakînin artmasına da nedendir. Yakîni olmayan insanın iman
ve din bağlılığından söz etmek mümkün değildir. Ona göre yakînin, yâni, “O, kesin
Hakk’tır1792” duygusunun tamamıyla kişide oluşması için, aşkın olması gerekir. Bu yakînlik,
sûfînin ruhunda huzuru, dinginliği ve kesin bilginin her türlü şüphe ve endişeden uzak
olduğunu ifade eder1793. İşte Kuddûsî de, insana bu huzuru ve katî inanmayı sağlayan şeyin
aşk olduğunu söyler. Âışk aşkı ne derece yoğun olarak yaşıyorsa, yakîni de o derece artar.
İlâhi aşkın ne sınırı, ne de nihâyeti vardır. Çünkü bu aşk, ulu bir deryâdır. Bu deryaya,
Yaratıcı’ya ve varlığa yakînî olarak yaklaşanlar dalabilir, çünkü Allah “Yakîn sahibi bir
topluluk için âyetleri açıkladık”1794 buyurarak yakîni talib olanlara verilen bağışı
açıklamaktadır.

Keder itme ki bende yok deyü ‘ilm ü ‘amel hem
Yeter sana ‘azîzim ulu devletdir mahabbet.1795

Mahbûbı sever ‘âşık-ı şûride dir imiş
‘Işk rengine ben Nahnü kasemnâda boyandım

İlâhî Aşkın Kişinin Rûhunda Oluşturduğu İnkılâb

Kuddûsî’ye göre insanlık tarihi boyunca, Peygamberlerin, Allah dostlarının ve
mü’minlerin başarılarını ve psikolojik durumlarını en yüksek seviyede tutan en önemli ibâdet,
Yaratıcı’yı her şeyden daha fazla sevmek olmuştur. Örneğin, Hz. Musa’nın döneminin en
etkin aracı olan, günün yönetiminin hakimiyet gücünün bağlı olduğu sihir erkini alt eden yine
aşk olmuştur. Aşk, kendisine karşıt olan şeyleri insanlardan uzaklaştırarak, onları korumaya
ve bütünleştirmeye çalışır. Çünkü yeniden birleşmeyi imkansız kılan her şey, aşka karşıdır1779.
Aşk, insanın özüne, hamuruna dönüşünün tek kılavuzudur.

‘Işk imiş her derde dermân dedi bana çün Resûl
Bulmışam elhamdülillah derdime dermânı ben

.1780

Enbiyâ vû evliyâ vû sâlik ü mürşid kamu
Eylediler ‘ışkını nefs-i Azâzîle silâh

‘Işk ile etdi tekarrûb heb mukarrebler sana
‘Işk ile buldu firâkından kamu ‘âşık felâh

‘Işk ile erdi yüce menzillere ehl-i visâl
‘Işk ile esdi Nebî Yakûba Yusufdan riyâh

‘Işk ile sabr erdi Eyyûb derdine âh itmedi
‘Işk ile buldu yine derde şifâ oldı sıhah

‘Işk ile dostın Hâlîle nâr-ı Nemrûd oldı nûr
‘Işk ile İsâ Nebî etdi semâvâta tamâh

‘Işk ile server Muhammed Sidreye etdi ‘urûc
‘Işk ile cümle nebîler içre pes oldı hicâh

‘Işk ile ‘âşıkların nâlân olurlar rûz u şeb
‘Işk ile her dem mecâzıb iniler bî-irtiyâh

‘Işk ile kat-ı mesâfe eyler ordûya gâziyân
‘Işk ile uçar melâik anlara ‘ışkdur cenâh1781.

Kuddûsî, aşkın birleştiriciliğini ve insana verdiği direnme gücünü de, şiirinde en
güzel şekilde işler. Zira sevginin doğurduğu benzerlik var olduğu zaman ruhun/soul Yüce
Yaratıcıyla birleşmesi/union ve O’ndan etkilenmesi mümkündür. Bu birleşme, aynı kaynaktan
gelen ruh benzerliğinin bir neticesidir. Bu benzerlik, iki iradenin, yâni Allah’ın irâdesi ile
ruhun iradesinin birbirine uyumunu gösterir1782. Tam olarak uyum ve benzeyiş gösteren
ruhlar, gönüller neticede birleşecektir. Kuddûsî için aşk, her türlü belâya, İlâhî imtihana
direnmenin tek gücüdür. Örneğin, Hz. Eyyûb’un muzdarip olduğu hastalığın şifa sebebi,
Eyyûb ile Yaratıcısı arasında oluşan sevginin gücüdür. Çünkü Eyüp peygamber, insanın
dayanma tahammülü gösteremediği o hastalığın acısından bir an olsun bile Mâ’şukun
sevgisinden dolayı “ah” çekmemiştir. Mâşûk onu hep sabırlı bulmuş ve onun güzel kulluğunu
sevgisini övmüştür. “Gerçekten Biz onu sıkıntılara karşı sabırlı gördük, o ne güzel bir
kulumuzdu, daima bize yönelirdi.”1783 Zira Kuddûsî’nin anlayışına göre, aşk, Allah’ın her
kulu için, her derdine devâdır.
Allah’ın sevgili dostu İbrahim peygamber’in ateşinin, nura dönüşmesi de sevginin
gücüyle olmuştur. Mâ’şuk âşığını hiçbir zaman güçlüklerle baş başa bırakmaz; çünkü O “Sen
yürüyerek gelirsen Ben koşarak sana gelirim” demekle o yüce aşkını ortaya koymaktadır.
Mâşuğun aşığa olan yüce sevgisi İbrahim (as)’a serinlik oldu; “Ey ateş, serin ol, İbrahim’e
dokunma dedik.”1784 Herkes İsa (as) öldürmeye geliyor, onu koruyacak tek bir insan yok,
çarmıha geriliyor, büyük işkencelere maruz kalıyor. Hz. İsa (as)’ı bu eziyetlerden gönül bağı
ile bağlı olan Mâ’şuğu kurtarıp, ve onu kendi yanına alıyor. Eğer Hz. İsa (as) böyle güçlü,
kudretli bir Zât’a âşık olmasaydı yok olup gidecekti, fakat aşk onu zâlimlerin elinden kurtaran
tek kuvvet olmuştur. Çünkü Mâ’şuk, onu “Kendi katına yücelti”.1785

Kuddûsî’ye göre, kozmik alemde/evrende oluşan, meydana gelen her olayın oluş

mayası aşk ile yoğrulmuştur. Bundan dolayı bir yaprağın dalında kıpırdanışının sebebi
yaprağın sevgi ile Rabbine doğru hareket edişine bağlıdır. Karıncanın durmadan çalışması,
hareketliliği, Mâ’şukunda aldığı İlâhî aşk öğretisinin gereğidir. İşte Hz. peygamber (s.)’i de
Miraçta urûc ettiren aşkın bu gücüdür. Peygamberin Rabbine bağlılığı da bu sevgiye
dayanmaktadır.

‘Işk-ı Rabbanî gıdây-ı rûhumuz olsun bizim
Her nefesde hûn-ı zikr-i Kirdgârı yudalım.1786