Passiflore çiçeğinin müthiş tuzağı (1)

Cenâb-ı Allah'ın, canlılar âleminde yaratmış olduğu sayısız ikili hayat ve yardımlaşma örneklerinden biri de kelebekler ve çiçekler arasındakidir.

Çiçekler, türlerinin devamını sağlayabilmek için, rüzgarın haricinde çeşitli böcekler aracılığıyla da polenlerini diğer çiçeklere ulaştırırlar. Bu aracılardan birisi de kelebeklerdir. Çiçeklere içlerinde bulunan nektarı alabilmek amacıyla yaklaşan kelebekler, bir yandan ihtiyaçları olan besinleri temin ederken, bir yandan da üzerlerine bulaşan polenleri kondukları diğer çiçeklere taşımak suretiyle tabiatdaki mükemmel dengenin devamlılığını sağlarlar.

Milyonlarca yıldır süregelen bu uyumlu ilişkide en büyük istisnalardan birini, Passiflore çiçeği ile kırmızı, siyah ve beyaz renkteki gözalıcı desenleriyle dikkati çeken Heliconius kelebeği oluşturur. Çünkü bu iki canlı, kelebekler ve çiçekler arasındaki bilinen uyumlu ilişkinin tam tersine, birbirinden korunmaya çalışan hatta karşılıklı tuzak kurarak inanılmaz savunma metodları geliştiren iki düşman olarak karşımıza çıkar.

Passiflore çiçeği, zaman zaman yapraklarına zarar vermek amacıyla kendisini ziyaret eden böceklere karşı müthiş bir taktikle savunma yapmaktadır. Passiflore, bu istenmeyen ziyaretçiler tarafından istila edildiğinde son derece etkili olan bir tür toksik sıvı salgılar ve böylece bu davetsiz misafirlerin hepsini etkisiz hale getirmiş olur. Ancak Passiflore'nin korunmak için salgıladığı bu sıvıdan etkilenmeyen ve bu yüzden de düşmanı konumunda olan ısrarlı bir canlı vardır ki bu da Heliconius kelebeğidir. Bu kelebek, ancak gelişmiş bir kimya laboratuvarında tahlil edilerek içeriği öğrenilebilecek böylesine etkili bir zehiri, küçücük gövdesiyle kendi içinde çözerek bünyesi için zararsız hale getirmeyi nasıl başarabilmektedir? Zira bu zehirli sıvıya karşı –kendisinde bulunan korunma sistemi olmadan— yapacağı her deneme, kelebeğin diğer böceklerin akibetine uğrayarak ölmesiyle neticelenecektir. Passiflore çiçeğinin düşmanlarına karşı bu sıvıyı üretmesi de kelebeğin bu zehire karşı korunmuş olması gibi, yarattığı herşeyi bir hikmet üzere vareden ve kâinatta kurmuş olduğu düzeni sürekli olarak koruyan Rabbimizin dilemesi ve lütfuyladır.

Beslenmek için oldukça geniş bir çiçek listesine sahip olan Heliconius kelebeklerinin Passiflore'yi bu derece çekici bulmalarının ve salgıladığı zehirli maddeyi dahi göze alarak çiçeğe ısrarla yaklaşmalarının son derece hayati bir sebebi vardır:

Passifloreler, Heliconius kelebeklerinin yumurtaları için bir beşik görevi görmektedirler. Heliconius kelebekleri, yumurtlama zamanları geldiğinde yavruları için en ideal yeri aramaya başlarlar. Aranan yuvanın temel özelliği, yumurtadan henüz çıkan tırtılların tehlikesiz bir şekilde hayata başlayacakları, güvenilir bir yer olmasıdır. Ayrıca gelişme dönemini tamamlayarak birer kelebeğe dönüşmek için bol yemeğe ihtiyacı olan genç tırtılların yiyecek kaynaklarına yakın olması da gerekmektedir.

Bu özelliklere en uygun yuva ise Heliconius kelebeklerinin vazgeçemedikleri Passifloredir. Kelebek, çiçeğin yerini, kokusu ve yapraklarının şekli yardımıyla tesbitinden sonra, açık sarı renkteki yumurtalarını çiçeğin tomurcuklarının üzerine bırakır. Bir süre sonra yumurtadan çıkan aç tırtıllar büyük bir iştahla Passiflorenin yapraklarına saldırırlar. Meydana gelen yüksek miktardaki yaprak kaybından ötürü zayıf düşen çiçek, olgunlaşamaz ve bu yüzden de tohum üretemez. Bitkilerde türün devamı anlamına gelen tohumların eksikliği ise Passiflore'nin çoğalmasının tehlike altına girmiş olması demektir. Ancak bu noktada, Heliconius kelebeklerinin inanılmaz bir özelliği, olayın akışını tamamen değiştirir ve Passiflore'nin tırtıl hücumundan kurtulma ihtimalinin ortaya çıkmasına imkân verir. Heliconius kelebekleri, yumurtalarını Passiflore'ye ancak bir başka Heliconius'un bu çiçeğe yumurtlamamış olması şartıyla bırakırlar. Bu çiçeğin üzerinde diğer bir kelebeğin yumurtalarını gördüklerinde ise kendi yumurtalarını bırakmak üzere başka bir çiçeğe doğru yönelirler. Bu safhada Passiflore çiçekleri büyük bir mucize olarak inanılması güç bir olayı gerçekleştirirler. Passifloreler, kelebeklerin yumurtlama dönemlerinde, tomurcukların üzerinde onların yumurtalarını taklit ederek, aynı büyüklükte ve renkte sarı lekeler çıkarırlar. Böylece kelebek bu çiçeğin kendisinden daha hızlı davranan bir hemcinsi tarafından işgal edilmiş olduğunu düşünecek ve yumurtlamak için başka bir çiçeğin arayışı içine girecektir.

Şüphesiz bu olayın her safhası, müminler için ayrı ayrı mucizelerle ve üzerinde gereği gibi düşünüldüğünde, Rabbimizin sanatına olan hayranlığı arttıracak delillerle doludur. Hareket kabiliyeti olmayıp, kökleriyle toprağa sıkıca bağlanmış olan bir bitki, ömrünün önemli bir kısmını tırtıl, kısa bir süresini ise kelebek olarak geçiren Heliconius'un bu özelliğini kimden ve nasıl öğrenmiş olabilir? Bitkinin, bu kelebek türünün vereceği zarardan korunmak amacıyla böylesine muazzam bir taktik geliştirebilmesi için, Heliconius'la ilgili pekçok bilgiye sahip olması gerekir. İnsanoğlunun ancak yapılan uzun süreli araştırmalar ve gözlemler sonucu kısmen edindiği bilgileri, bu bitkinin Rabbinin ona ilham etmiş olduğu bir ilim üzere biliyor ve hiçbir hataya düşmeden kullanıyor olması gerçekten büyük bir iman hakikatidir. Zira insanlar gibi görme, işitme gibi özelliklere sahip olmayan bu bitkinin, binlerce kelebek türü arasından kendi üzerine yumurtalarını bırakacak olan Heliconiuslar'ın yumurtlama zamanlarını bilmesi, yumurtaların rengini ve şeklini adeta görüyormuşcasına taklit edebilmesi ve bu doğrultuda tomurcuklarını tıpatıp kelebeğin yumurtalarına benzetmesi insanın aklı üzerindeki ülfeti kaldıracak türde olaylardır. Üstelik çiçeğin bu planı gerçekleştirmesi için, tüm bu bilgilerin yanısıra, kelebeğin gördüğü bu sahte manzara karşısında yumurtalarını üzerine bırakmaktan vazgeçeceğini de biliyor olması gerekir.

İşte bu olayların tümü, her düşünen insanı, kâinattaki en ufak teferruatda dahi sonsuz aklını sürekli tecelli ettiren Sani-i Zülcelal'in yüceliğini tefekküre sevk eder.


Serap Akıncıoğlu, Yeni Asya, 6 Ağustos 1997.

--------------------------------------------------------------------------------

Passiflore çiçeğinin müthiş tuzağı (1)
Passiflore çiçeğinin müthiş tuzağı (2)