MedÎne bombardimani.3.

[ACİZKUL]

473 � İBRÂHÎM AĞA �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Üçüncü Murâd hânın bâbüsse�âde ağasıdır. Haydarpâşa ile Koşuyolu arasında bir mescidi vardır. 988 [m. 1580] senesinde yapılmışdır. Sürre alayları hacca giderken, burada veda�laşırlardı.
474 � İBRÂHÎM BİN ABDÜLLAH �rahmetullahi teâlâ aleyh�: İmâm-ı Hasenin soyundandır. Halîfe olmak istedi. Mensûr askeri ile yapdığı savaşda 145 [m. 763] senesinde şehîd edildi. 444.
475 � İBRÂHÎM BİN EDHEM: Belh pâdişâhının veyâ kızının oğludur. Babası Edhemdir. Ömerül-Fârûk neslindendir. Şâmda Çeştiyye Evliyâsının büyüklerindendir. [96] da tevellüd, 162 [m. 779] senesinde vefât etdi. 73, 644, 677, 687, 787, 788, 789, 909, 1112.
476 � İBRÂHÎM BİN ŞEYBÂN �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Kazvinlidir. Sôfiyye-i aliyyedendir. İbrâhîm-i Havvâsın arkadaşı idi. 337 [m. 949] de vefât etdi.
477 � İBRÂHÎM HAKKI �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Sôfiyye-i aliyyedendir. Erzurumda, Hasen kal�a kasabasında tevellüd, 1195 [m. 1781] senesinde Si�ridde, Tilloda vefât etdi. Kâdirî idi. Fakîrullah İsmâ�îl Tilevînin halîfesidir. (Ma�rifetnâme) kitâbı ve 1263 [m. 1846] de divânı basılmışdır. 187, 541.
478 � İBRÂHÎM HÂN �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Sultân İbrâhîm, İslâm halîfelerinin seksenüçüncüsü ve Osmânlı pâdişâhlarının onsekizincisidir. Birinci Ahmed hân ile Mah-ı peyker kösem Sultânın oğludur. Binyirmidörtde tevellüd etdi. Binkırkdokuz 1049 [m. 1640] da halîfe oldu. 1058 [m. 1648] de şehîd edildi. Girid adasının fâtihidir. Dînine çok bağlı olduğu için, kâfirler, bunu çok kötülediler. Yalan hikâyeler uydurdular. Gençleri aldatdılar. Onyedinci sırada, Abdülhamîd hân (I) ismine bakınız! 1062, 1132, 1144, 1184.
479 � İBRÂHÎM-İ HAVVÂS �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Cüneyd-i Bağdâdînin eshâbından idi. 291 [m. 903] de Rey şehrinde câmi�de vefât etdi. Babası İsmâ�îldir. Havvâs, hurma yaprağından, zenbil dokuyucu demekdir. 685, 686.
480 � İBRÂHÎM-İ MÜTEFERRİKA �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Macar iken islâm dînini tercîh etmiş, müslimân olmuşdur. [1139] da ruhsat alıp, metal harfler dökerek ilk islâm matba�asını kurmuşdur. En önce (Vankuli) lügatini basdı. İlm ve fen adamı idi. Latinceden tercemeleri ve fennî kitâbları vardır. 1158 [m. 1744] senesinde vefat etdi. 542.
481 � İBRÂHÎM-İ NEHA�Î �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Fıkh âlimlerindendir. Hammâdın hocası idi. Hammâd da, imâm-ı a�zam Ebû Hanîfenin hocası idi. 96 [m. 715] senesinde Kûfede vefât etdi. 211, 268, 439, 1077, 1106.
482 � İBRÂHÎM PÂŞA (Dâmâd) �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Bosnalıdır. 991 [m. 1582] de Mısr vâlîsi oldu. Derezîleri terbiye etdi. 992 [m. 1583] de sultân üçüncü Murâdın dâmâdı oldu. 1004 [m. 1595] de sultân üçüncü Muhammedin sadr-ı a�zamı [Başvekîli] oldu. 1010 [m. 1601] senesinde vefât etdi. Şâhzâde câmi�i şerîfi yanındaki türbededir. 487.
483 � İBRÂHÎM PÂŞA (Dâmâd) �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Nevşehrlidir. Üçüncü Ahmed hânın dâmâdı ve sadr-ı a�zamı idi. 1143 [m. 1730] de, patrona Halîl ısyânında şehîd edildi. Şâhzâde başında yapdırmış olduğu mescid yanındadır. Çengelköyünde, kuleli lisesi önündeki câmi�i İbrâhîm pâşanın dâmâdı, kaptan-ı deryâ Kaymak Mustafâ pâşa 1137 [m. 1724] de yapdırdı. 1143 [m. 1730] de patrona Halîl ısyânında şehîd edildi. Divân yolunda Parmakkapı Kara Mustafâ pâşa medresesi kabristânındadır. Üsküdârda (Kaptan pâşa câmi�i)ni de 1140 [m. 1727] da bu yapdırmışdır. 1092, 1100.
484 � İBRÂHÎM PÂŞA (Kavalalı) �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Mehmed Alî pâşanın büyük oğlu idi. 1204 [m. 1789] de Kavalada tevellüd, 1265 [m. 1848] de Mısrda vefât etdi. Cidde vâlîsi oldu. Sultân Mahmûd hânın emri ile vehhâbîlerle harb etdi. 1233 [m. 1818] sonunda, başşehrleri Der�iyyeyi aldı. Vehhâbîler, sonra Riyâdı hükûmet merkezi yapdılar. Sonra Mora isyânını basdırdı. 1247 [m. 1831] de de sultân ikinci Mahmûda ısyân ederek Sûriyeyi aldı. Kütahyaya kadar geldi. 1248 [m. 1832] de Sûriye ve Adana, Mısra verildi. 1264 [m. 1847] de tekrâr ısyân etdi ve ilerledi ise de, İngiltere işe karışıp Sûriyeyi Osmânlılara bırakdı. 1262 [m. 1845] de, babası Mısrın idâresini buna bırakdı. 1265 [m. 1848] de halîfeden, müstekıl vâlî demek olan (Hidîv) unvânını aldı ise de, o senede babasından birkaç ay evvel vefât etdi. Yerine Tosun pâşanın oğlu birinci Abbâs hidîv oldu. Bu da 1271 [m. 1854] de vefât edince, yerine İbrâhîm pâşanın oğlu Sa�îd pâşa geçdi. Sa�îd pâşa 1238 [m. 1822] de tevellüd etdi. Süveyş kanalını ve Port Sa�îd şehrini yapdırdı. 1280 [m. 1863] de vefât etdi. Yerine kardeşi İsmâ�îl pâşa hidîv oldu. Onyedinci [17] sırada Abdülhamîd hân (I) adına bakınız! 1062.
485 � İDRÎS �aleyhisselâm�: Şît aleyhisselâmın torunlarındandır. Allahü teâlâ, buna otuz sahîfe [forma] gönderdi. Eski Yunânlıların Hermens dedikleri kimse ve dahâ sonraki felesofları, fizik, kimyâ ve tıb bilgilerini, İdrîs aleyhisselâmın kitâbından çaldılar. Kalem ile kitâblar yazan ve iğne ile dikiş diken budur. Dahâ önce, deriden elbise giyilirdi. Diri olarak göke kaldırıldı. 79, 81, 356, 482, 525, 737, 1157.
486 � İLYÂS: Resûlullahın onyedinci babasıdır. Kâ�beye sel basınca ye�se düşdüğü için İlyâs denildi. Kâ�beye kurban kesmek bundan kalmışdır. Hac yaparken belinde Resûlullahın tekbîr, telbiye sesini işitirdi. 390.
487 � İMÂD İBNİ KESÎR: Ebül-fidâ İsmâ�îl bin Ömer 774 [m. 1372] de vefât etdi. Şâfi�îdir. 887.
488 � İMÂDÜDDÎN-İ ZENGÎ: Atabek sultânlarından üçünün ismidir. Birincisi, Mûsulda ve Halebde hükûmet süren Atabek devletinin kurucusudur. Selçuk hükümdârı sultân Mahmûd bin Muhammed bin Melikşâhın Mûsulda vâlîsi iken 521 [m. 1127] de Halebi aldı. 524 [m. 1130] de Haçlılarla harb edip gâlib geldi. Ondokuz yıl hükûmet sürüp 540 [m. 1146] senesinde vefât etdi. Mülkü ikiye ayrıldı. Oğlu Nûreddîn Mahmûd Zengî Haleb sultânı oldu. Diğer oğlu, Kütbüddîn Mevdûd, Mûsul sultânı oldu. İkinci İmâdüddîn bin Kutbüddîn Mevdûd Zengînin babası, beşyüzaltmışbeş [565] de ölünce, kardeşi Seyfüddîn bin Kutbüddîn, sonra diğer kardeşi İzzeddîn Mes�ûd, Mûsul sultânı, İmâdüddîn de Sincâr sultânı oldular. Haleb sultânı İsmâ�îl Sâlih bin Nûreddîn beşyüzyetmişyedi [577] de vefât edince, İmâdüddîn Haleb sultânı oldu. Beşyüzdoksaniki [592] de vefât edince, yerine oğlu Kutbüddîn Muhammed geçdi. İzzeddîn Mes�ûd beşyüzseksendokuz [589] da vefât edince, oğlu Nûreddîn Arslan Şâh, Mûsul sultânı oldu. Bedreddîn Lülü, bunun kölesi idi. Bu da altıyüzyedi 607 [m. 1210] de vefât edince, yerine oğlu Kahir İzzeddîn Mes�ûd geçdi. Bu da altıyüzonyedi 617 [m. 1220] senesinde vefât etdi. Yerine oğlu ikinci Arslan Şâh geçdi. Bu on yaşında olduğundan, Lülü idâreyi eline aldı. Az zemânda Arslan Şâh ölünce, oğlu üçüncü İmâdüddîn, Nusaybin ve Hakkârîde sultân oldu. İmâdüddînin zevcesi, Erbil hâkimi Muzafferüddîn Ebû Sa�îd Kükbûrînin kızı idi. Kükbûrî, mevlid cem�ıyyetleri yapmakla meşhûrdur. Bunun zevcesi Rabî�a hâtun, Salâhuddîn-i Eyyûbînin hemşîresi idi. İmâdüddîn ile birleşerek Bedreddîni mağlûb etdiler. İmâdüddînin mülkü genişledi. Bedreddîn Lülü şeyh Hasen-i Yezîdî üzerine gönderildi. Yezîdîler dağıldı. 489.
489 � İMÂM-I RABBÂNÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Ahmed bin Abdülehad, derin âlim, büyük Velî idi. Müctehid idi. İslâm âlimlerinin gözbebeğidir. Tesavvuf bilgilerinin mütehassısı idi. Âlimlerin önderi, Velîlerin baş tâcı idi. (Mektûbât) kitâbı, üç cild olup, beşyüzotuzaltı mektûbunun toplanmasından meydâna gelmişdir. Kelâm, fıkh bilgilerini ve Resûlullahın güzel ahlâkını açıklıyan bir deryâdır. Bu deryâdan inci mercan çıkarmak, ancak usta dalgıclara nasîb olur. Fârisî aslı Hindistânda ve Efganistânda basılmış ise de, 1392 [m. 1972] senesinde Pâkistânda basılmış olanı pek nefîsdir. Bu fârisî baskının, foto-kopisi 1397 [m. 1976] senesinde, İstanbulda Hakîkat Kitâbevi tarafından gâyet nefîs olarak basdırılmışdır. Birinci cildi türkçeye terceme edilerek (Müjdeci Mektûblar tercemesi) adı ile basdırıldı. Fârisî el yazması, İstanbul Bâyezîd kütübhânesinde [1790] sayıda ve Süleymâniyyenin çeşidli kısmlarında vardır. 971 [m. 1563] de Hindistânda, Serhend şehrinde tevellüd etdi. Ömrünün sonuna doğru, mezhebsizlerin iftirâları üzerine, 1027 senesinde Selîm şâh tarafından Gwaliyar şehrinde habs edildi. [1029] da çıkarıldı. Bin rupye ihsân olunup, iki sene dahâ askerde kaldı. Kış aylarında nefes darlığı olurdu. [1624] Kanûn-ı evvel [aralık] ayının onuncu ve binotuzdört 1034 Safer ayı yirmidokuzuncu salı günü, Serhendde vefât etdi. Evinin yanına defn edildi. Efganistân pâdişâhı Şâh-i zemân, imâm için büyük ve çok san�atli bir türbe yapdırdı. İki oğlu Muhammed Sâdık ve Muhammed Sa�îd de bu türbededirler. Şâh-i zemân, on metre uzakdaki türbede zevcesi ile birlikdedir.
(Mektûbât) kitâbını Muhammed Murâd-ı Kazânî fârisî dilinden arabîye terceme etmişdir. Bundan seçilen yüzdoksandört ve fârisî (Mektûbât)dan seçilen yüzellibir mektûb (Müntehabât) adı ile iki kitâb hâlinde basdırılmışdır. İmâm-ı Rabbânî hazretlerinin hâl tercemesi, Muhammed Hâşim-i Keşmî tarafından fârisî olarak yazılmış, buna (Berekât) veyâ (Makâmât-i Ahmediyye) ve (Zübde-tül-makâmât) denilmişdir. Muhammed Ma�sûm-i Fârûkînin torununun oğlu olan Gulâm Muhammed Ma�sûmun torununun torunu hâce Muhammed Fadlullah, (Umde-tül-makâmât) adındaki fârisî kitâbında, dedelerinin hayâtlarını uzun bildirmekdedir. 1397 de Kâbilde ve 1416 [m.1996] da İstanbulda basılmışdır. 99.cu sahîfesinde diyor ki, (İmâm-ı Rabbânînin ondördüncü dedesi Şihâbüddîn Alî Ferrûh Şâh, Gaznevî sultânlarının Kâbil vâlîsi idi. Gaznevî hükümeti yıkılınca, Kâbilde hükümet reîsi oldu. Birkaç sene sonra, hükümeti terk ederek, tesavvufda çalışarak büyük velî oldu. Kâbil civârında medfûndur. Mahdûm-ı cihâniyân seyyid Celâlüddîn-i Buhârî Buhârâdan Hindistâna gelirken, dâmâdı ve halîfesi olan imâm-ı Refî�üddîni berâber getirdi. İmâm-ı Refî�üddîn, imâm-ı Rabbânînin altıncı ceddidir. Delhî sultânı Firûz Şâhın emri ile, ormanlık olan Serhendi şehr hâline koydu. Şehr hâricindeki türbededir. İmâm-ı Rabbânînin valîdesi de burada medfûndur). Hakîkat Kitâbevinin İstanbulda neşr etdiği (The Proof of Prophethood) kitâbında, ingilizce olarak yazılıdır. Muhammed Fadlullah, [1238] de Kandihârda vefât etdi. Bedrüddîn-i Serhendînin fârisî (Hadarât-ül-kuds) kitâbında da, hâl tercemesi uzun yazılıdır. Bu kitâb 1391 [m. 1971] de Pâkistânda çok güzel basılmışdır. İstanbul Bâyezîd kütübhânesinde [1788] sayıda el yazısı ile vardır. Hâce zâde Ahmed Hilmi efendinin İstanbulda [1318] de basılan türkçe (Hadîka-tül-evliyâ) kitâbı da, İmâm-ı Rabbânînin ve üstâdlarının hayâtlarını ve kerâmetlerini uzun bildirmekdedir.
Şâh-ı Dehlevî Gulâm Alî Abdüllah �kuddise sirruh�, talebesinin büyüklerinden mevlânâ Hâlid-i Bağdâdîye �kuddise sirruh� gönderdikleri bir mektûbda, Mevlânânın derece ve fazîletlerini uzun uzun anlatdıkdan sonra, İmâm-ı Rabbânî �kuddise sirruh� hakkında şöyle buyuruyor: (Âlimler ve ârifler söylemişler ve yazmışlardır ki, imâm-ı Rabbânîyi sevenler, mü�min ve müttekî olanlardır. Sevmiyenler de, münâfık ve şakîlerdir. İslâm memleketleri hazret-i Müceddidin feyz ve nûrları ile doldu. Bütün müslimânlara, hazret-i Müceddidin �rahmetullahi aleyh� ni�metlerine şükr ve hamd etmesi vâcib oldu.) Başka bir mektûbunda, (İnsanda bulunabilecek her kemâli, her üstünlüğü, Allahü teâlâ, İmâm-ı Rabbânî hazretlerine vermişdir. Vermediği yalnız Peygamberlik makâmı kalmışdır) demiş ve aşağıdaki rubâ�îyi yazmışdır:

Her letâfet ki, nihân bûd pes-i perde-i gayb,
heme der sûret-i hûb-i tû ıyân sâhte end,
Herçi ber safha-i endîşe keşed kilk-i hıyâl,
şekl-i matbû�i tû zîbâ-ter ezân sâhte end.

[ACİZKUL]

1394 [m. 1974] senesinde, Pâkistânın Şeyhûfûre şehrinde, Urdu dili ile basılmış olan (Meslek-i Müceddid) kitâbında ve (El-Hadâik-ul-verdiyye) kitâbında da, imâm-ı Rabbânî hazretlerinin hâl tercemesi yazılıdır. Bu iki kitâbdaki hâl tercemeleri bir arada olarak, 1396 [m. 1976] senesinde, İstanbulda ofset yolu ile basdırılmışdır. (Hak Sözün Vesîkaları)nda da çok güzel yazılıdır.
Muhammed bin yâr Muhammed Burhânpûrînin (Atıyyet-ül-vehhâb El-fâsılatü beynel-hakkı vessavâb firreddi alelmu�terıdı aleşşeyhi Ahmed-el-Fârûkî) kitâbında kerâmetleri yazılıdır. Bu kitâb, arabî mektûbâtın üçüncü cildi hâşiyesinde basılmışdır. Muhammed beg 1110 [m. 1698] da vefât etdi.
İmâm-ı Rabbânînin fârisî (Redd-i revâfıd) kitâbı ve türkçe tercemesi ve (İsbât-ün-nübüvvet) ve (Mebde ve me�âd) kitâbı İstanbulda neşr edilmişdir. (Âdâb-ül-mürîdîn), (Ta�lîkât-ül-avârif), (Tehlîliyye), (Şerh-ı rubâ�ıyyât-i Abd-il-Bâkî), (Me�ârif-i ledünniyye), (Mükâşefât-i gaybiyye) ve başka eserleri de vardır. (Çehl hadîs-i mubârek) risâlesi, (Mükâşefât) kitâbının sonunda basılmışdır. 9, 10, 11, 16, 20, 33, 43, 50, 70, 78, 84, 120, 125, 135, 148, 215, 263, 280, 282, 314, 365, 372, 398, 400, 404, 419, 438, 462, 509, 510, 604, 646, 713, 720, 741, 742, 761, 765, 768, 771, 772, 776, 777, 785, 852, 909, 911, 915, 918, 920, 921, 922, 923, 931, 935, 936, 947, 950, 952, 953, 956, 958, 962, 969, 973, 980, 993, 996, 1002, 1048, 1049, 1052, 1053, 1055, 1057, 1060, 1061, 1063, 1064, 1067, 1072, 1073, 1086, 1106, 1108, 1111, 1116, 1129, 1134, 1141, 1142, 1144, 1145, 1146, 1147, 1148, 1149, 1154, 1163, 1165, 1167, 1182, 1195.
490 � İMÂM-ÜL-HAREMEYN: İki dânedir. Biri, hanefî âlimlerinden Ebû Muzaffer Yûsüf Cürcânîdir. İkincisi, Abdülmelik bin Abdüllah Nîşâpûrî olup, Şâfi�î hadîs ve fıkh âlimidir. [419] da Nîşâpûrda tevellüd ve 478 [m. 1085] de orada vefât etdi. Uzun zemân Bağdâdda, Mekkede ve Medînede bulundu. Vezîr Nizâmül-mülk bunun için Nîşâpûrda medrese yapdı. 465, 633, 747.
491 � ÎS �aleyhisselâm�: İnsan idi. Peygamber idi. Allahü teâlâ, Onu babasız yaratdı. Annesi hazret-i Meryem, Hunnenin kızı idi. Hunne, Imrânın hem üvey kızı, hem zevcesi idi. Kudüsün Beyt-i Lahm kasabasında tevellüd etdi. Annesi yirmi yaşında idi. Rum Kayserinin Şâmda vâlîsi olan Herdüs, babasız doğduğu için, ikisini öldürmek istedi. Meryemin amcası oğlu Yûsüf Neccar, bunları Mısra götürdü. Oniki sene sonra, Herdüsün öldüğünü haber alınca, Şâmın Nâsıra kasabasında cebel-i Halîl köyüne getirdi. Otuz yaşında Peygamber oldu. Otuzüç yaşında, diri olarak göke kaldırıldığı, bütün islâm kitâblarında yazılıdır. Kendisine az kimse inandı. Kıyâmet yaklaşınca Şâmda, Ümeyye câmi�i minâresine inecek, evlenecek, çocukları olacak, hazret-i Mehdî ile buluşacak, kırk sene yaşayıp, Medînede vefât edip, Hucre-i se�âdete defn edilecekdir. Allahü teâlâ, buna (İncîl) kitâbını gönderdi. İncîlde Allahü teâlânın bir olduğu, Îsâ aleyhisselâmın, Allahın kulu ve Peygamberi olduğu, âhır zemânda, Ahmed isminde bir Peygamber geleceği yazılı idi. Bolüs [Pavlos] isminde bir yehûdî, Îsevî görünüp, Havârîler arasına karışdı. Îsâ aleyhisselâmdan sonra, ilk işi, hakîkî İncîli yok etmek oldu. Havârîlerden olan Barnabas, Îsâ aleyhisselâmdan gördüklerini ve işitdiklerini doğru olarak yazdı ise de, Bolüs bunun yayılmasına mâni� oldu. Dahâ sonra, bozuk İncîl kitâbları her yere yayıldı. Kitâbın sonundaki ism cedvelinde Barnabas ismine bakınız! Şimdi elde bulunan İncîller birbirlerine benzemiyor. Katolikler, ortodokslar ve protestanlar, hep başka başka İncîller okuyorlar. Birbirlerini beğenmiyorlar. Îsâ aleyhisselâm kendisine inananlar arasından oniki kişiyi seçdi. Bunlara (Havârî) denir. Yehûdîlerin çoğu inanmadı. Kendisine ve annesine çok kötü şeyler söylediler. Îsâ aleyhisselâm göke çıkarıldıkdan kırk sene sonra, Romalılar Kudüse hücûm etdi. Yehûdîlerin çoğunu öldürdü, bir kısmını da esîr etdiler. Şehri yağma etdiler. Kitâblarını yakdılar. Yehûdîler, sonra hakîr, zelîl oldular. 22, 36, 38, 42, 43, 49, 57, 62, 63, 106, 256, 327, 334, 355, 356, 358, 369, 370, 371, 372, 379, 388, 389, 411, 482, 484, 485, 486, 488, 490, 501, 545, 564, 570, 695, 740, 761, 770, 775, 783, 788, 919, 920, 1044, 1079, 1080, 1097, 1102, 1108, 1109, 1110, 1128, 1130, 1133, 1134, 1135, 1136, 1151, 1155, 1161, 1189, 1190, 1191, 1192, 1194.
492 � İSHAK �aleyhisselâm�: İbrâhîm aleyhisselâmın ikinci oğludur. İshak, (gülüyor) demekdir. Annesi Sârânın gençlikde çocuğu olmamışdı. İhtiyârlıkda, çocuğu olacağı, Allah tarafından müjdelenince, şaşırıp güldüğü için oğluna bu ism verilmişdi. Bunun da, İys ve Ya�kûb adında iki oğlu oldu. 389, 740, 1118, 1190.
493 � İSHAK BİN RÂHEVEYH �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Hanefî âlimlerindendir. [161] de tevellüd, 233 [m. 848] senesinde vefât etdi. 211.
494 � İSHAK EFENDİ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Tokatlıdır. Şeyh-ul-islâm Mustafâ Sabri efendinin amca zâdesidir. Onun gibi Kayseri medresesinde Divrikli hâcı Emîn efendiden ders okumuşdur. Hurûfîlerin iç yüzünü bildiren türkçe (Kâşif-ül-esrâr) kitâbı ve yetmişiki fırak-ı dâlleyi açıklıyan kitâbı meşhûrdur. 499, 501.
495 � İSHAK EFENDİ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Harputludur. 1309 [m. 1891] de vefât etdi. Hıristiyanlara cevâb olarak, (Dıyâ-ül-kulûb) ve (Şems-ül-hakîka) kitâblarını yazmışdır. Birincisi türkce olup, (Cevâb veremedi) ismi ile, ingilizceye terceme edilmiş, her iki dilde, Hakîkat Kitâbevi tarafından basdırılmışdır.
496 � İSKENDER: Üç İskender vardır: 1- Makedonya kralı Filipin oğludur. Mîlâddan [356] sene önce tevellüd, [323] sene önce otuzüç yaşında vefât etdi. Onüç yaşında Aristonun terbiyesine bırakıldı. Yirmi yaşında hükümdâr oldu. Yunanistânı, Îrân ve Anadoluyu aldı. Ayaş yanında Dârâyı esîr aldı. Sûriye ve Mısrı aldı. İskenderiye şehrini yapdı. Erbilde Dârâyı ikinci def�a bozguna uğratdı. Dârâ kaçarken öldü. Horâsân, Hirât ve Belhi de aldı. Bu zaferleri, ahlâkını bozdu. Zulme başladı. İşret ve sefâhetle öldü. 2- İkinci İskender, çok eski Yemen hükümdârı olup, birinci İskenderden ikibin sene önce idi. Çine kadar gitmişdi. Adı Münzir idi. 3- Üçüncü İskender, Kur�ân-ı kerîmde Zülkarneyn adı ile bildirilen, mubârek bir zâtdır. Peygamber veyâ Evliyâdandır. Doğuya ve batıya gitdiği için Zülkarneyn denildi. Yâfes soyundan idi. Hızır �aleyhisselâm� bunun kumandanlarından idi ve teyzesinin oğlu idi. Birinci ve ikinci İskenderlerden önce idi. Hazret-i İbrâhîm ile görüşdü. Düâsını aldı. Avrupa ve Asya kıt�alarının bir kısmına mâlik oldu. Asyanın şark şimâlindeki, ya�nî kuzey doğusundaki mü�min türklerin ricâsı üzerine Ye�cûc ve Me�cûc kavminden korunmak için büyük dıvar yapdı. Bu sed, iki dağ arasında, altı kilometre uzunluğunda, yirmibeş metre genişlik ve yüz metre yükseklikde idi. Taş ve demirden yapıldı. Bugün, bilinen Çin seddi başkadır. Ye�cûc ve Me�cûc sed arkasında kaldı. Sedden dışarı kalanlar, türklerdir. Târîhler, hattâ ba�zı tefsîrler, bu üç İskenderi birbiri ile karışdırmakdadır. 62, 740, 1078.
497 � İSMÂ�ÎL �aleyhisselâm�: İbrâhîm aleyhisselâmın büyük oğludur. Annesi, Fir�avnın hediyye etmiş olduğu Hâcer adındaki câriyedir. Hâceri oğlu ile Kudüsden Mekkeye götürdü. Kendi geri döndü. Annesi su ararken, yatan çocuğu tepindi. Ayaklarının vurduğu, yâhud Cebrâîl aleyhisselâmın vurduğu yerden Zemzem suyu çıkdı. Konuşmağa başlayınca, bunu kesmesi için İbrâhîm aleyhisselâma emr verildi. Bıçak buğazını kesmedi. Üzülüp taşa vurdu. Taşı kesdi. Sonra gökden gönderilen koçu kurban etdi. Büyüdükde babası ile birlikde Kâ�benin yerini bulup, temelinden yapdılar. Sonra, Mekkeye Yemenden Cürhüm kabîlesi gelip yerleşdi. Bunlardan kız aldı. Bunlara Peygamber oldu. Bunun dîni, islâmiyyete kadar doğru olarak, devâm etdi. Muhammed aleyhisselâmın bütün dedeleri, bunun soyundan ve bunun dîninden idi. İsmâ�îl aleyhisselâmın ve vâlidesi hazret-i Hâcerin, Kâ�be-i muazzama şimâl dıvarı önündeki Hatîm denilen yerde medfûn oldukları, (Dürr-ül-muhtâr)da yazılıdır. 241, 386, 387, 389, 390, 391, 492, 740, 1068, 1070, 1118, 1128, 1129.
498 � İSMÂ�ÎL AĞA �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Üçüncü Ahmed hân zemânında, ellialtıncı Şeyh-ul-islâm idi. Alâiyyelidir. Binyüzotuzaltıda [1136], Fâtih Çarşambasında (İsmâ�îl ağa câmi�i)ni yapdırmışdır. Binyüzotuzyedide 1137 [m. 1724] de vefât etmişdir. Câmi�in yanındadır. İsmâ�îl ağa mescidi, iki kat olup, eni, boyu ve yüksekliği Kâ�benin eni, boyu ve yüksekliği kadardır.
499 � İSMÂ�ÎL BİN ABDÜLGANÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Nablüslüdür. Önce Şâfi�î idi. Sonra Hanefî oldu. 1062 [m. 1652] de vefât etdi. Hanefîde oniki cild (Dürer şerhi) ve Şâfi�îde, İbni Hacerin (Tuhfe)sine hâşiyesi vardır. 629, 1061.
500 � İSMÂ�ÎL HAKKI �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Sôfiyye-i aliyyeden, Celvetî meşâyıhındandır. 1063 [m. 1652] de Aydosda tevellüd edip Üsküdarda Atpazarında Osmân efendiden hilâfet aldı. 1137 [m. 1725] de Bursada vefât etdi. Çok kitâb yazdı. (Kenz-i mahfî)si meşhûrdur. Tütün içmeğe önceleri harâm diyordu. Sonra, mubâh dedi. (Rûh-ul-beyân) tefsîri on cild olup Beyrutda ve İstanbulda 1389 da basdırılmışdır. Üsküdârdaki Ahmediyye câmi�inde Cum�a vâ�ızı idi. Bu câmi�i [1134] de tersâne emîni Ahmed ağa yapdırmışdır. 433, 500, 501, 632, 1075, 1155.
501 � İSMÂ�ÎL İSFEHÂNÎ: İsmâ�îl bin Muhammed Kavvâmüssünne, hadîs âlimidir. [459] da tevellüd, 535 [m. 1141] senesinde vefât etdi. Çok kitâb yazdı. 419.
502 � İSMÂ�ÎL MER�AŞÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Fıkh âlimlerindendir. Tütün içmek harâm değildir derdi. 639.
503 � İSMÂ�ÎL NABLÜSÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Dörtyüzdoksandokuzuncu [499] sırada İsmâ�îl bin Abdülganî ismine bakınız! 629.
504 � İSMÂ�ÎL PÂŞA �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Bağdâdlıdır. Jandarma genel kumandanlığı ikinci şu�be müdîrliğinden emekli iken 1339 [m. 1921] da vefât etdi. (Keşf-üz-zünûn) kitâbına iki zeyl [ek] yapmış, ayrıca iki cild (Esmâ-ül-müellifîn) kitâbını yazmışdır. Hepsi arabîdir. 1941-1955 de İstanbulda basılmışdırlar. Bunlar için otuz seneden fazla çalışmışdır. 22.
505 � İSMÂ�ÎL RÛMÎ: 576. cı sırada Mahmûd Hân-II ismine bakınız!
506 � İSMÂ�ÎL SİVÂSÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Şeyh Şemseddîn-i Sivâsînin kardeşinin torunudur. 1048 [m. 1639] senesinde vefât etdi. 365.

[ACİZKUL]

507 � İŞBÎLÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Abdülhak, Endülüsde Mâlikî âlimlerindendir. [510] da tevellüd, 582 [m. 1187] senesinde vefât etdi. 1015.
508 � İTKANÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Lutfullah bin Emîr Ömer, Hanefî fıkh âlimlerindendir. [685] de tevellüd, 758 [m. 1356] de Mısrda Kâhirede vefât etdi. (Gâyet-ül-beyân) adındaki (Hidâye) şerhı meşhûrdur. 144.
509 � ITRÎ: Mustafâ Itrî efendi, sultân üçüncü Muhammed hân zemânında bulunan mûsikî meraklısı idi. Tekbîri segâh makâmına besteledi. 1039 [m. 1630] senesinde vefât etdi. Edirnekapıda Eyyûb sultâna inen yolun sağındadır. 733.
510 � KÂ�B �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Resûlullahın sekizinci babasıdır. Lüvey�in oğlu ve Gâlibin torunudur. İlk olarak Cum�a günleri Kureyşlileri toplayıp hutbe okuyan budur. Kendi soyundan Peygamber geleceğini söyler, ona yetişeceklerin îmân etmelerini emr ederdi. Söylediği şi�r ve sözleri meşhûrdur. 390, 1129, 1151.
511 � KÂ�B �radıyallahü anh�: Eshâb-ı kirâmdandır. 641.
512 � KA�B-ÜL-AHBÂR �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Tâbi�îndendir. Yemen yehûdîsi iken îmâna geldi. Tevrât âlimi idi. 32 [m. 652] senesinde Humusda vefât etdi. 699.
513 � KÂDÎ ADÛD �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Abdürrahmân bin Ahmed Adûd-üd-dîn-i Îcî [700] senesinde Şîrâzda Îc kasabasında tevellüd, Fâris vilâyetinde kâdî [hâkim] oldu. 756 [m. 1354] da vefât etdi. (Mevâkıf) kitâbını seyyid Şerîf-i Cürcânî şerh etdi. Hasen Çelebî, Kara Kemâl ve Celâleddîn-i Devânî ve Abdülhakîm-i Siyalkûtî birer hâşiye yapdı. Kendi (Mevâkıf)ını kendisi kısaltarak, (Cevâhir) adını vermişdir. Şemseddîn-i Fenârî, (Cevâhir)i şerh etdi. 1048.
514 � KÂDÎ BEDRÜDDÎN MUHAMMED: Kâdî Bedrüddîn Muhammed bin Abdüllah-i Şeblî, Trablusda ve Şâmda Hanefî kâdîsı idi. Yediyüzaltmışdokuz 769 [m. 1367] da vefât etdi. (Akâm-ül-mercân) ve başka kitâbları vardır. 741.
515 � KÂDÎ HÂN �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Hasen bin Mensûr Fergânî, 592 [m. 1196] de vefât etdi. Şerhleri ve (Hâniyye) isminde bir fetvâ kitâbı meşhûrdur. Hanefî fıkh âlimidir. Fetâvâsı çok kıymetli olup, (Fetâvâyı Hâniyye) ve (Mecmû�a-yı Hâniyye) de denir. 1310 hicrî senesinde Mısrda basılan (Fetâvâ-yı Hindiyye)nin kenârında basılmışdır. 1393 [m. 1973] de ofset tarîkı ile yeniden basılmışdır. 133, 247, 282, 444, 768, 1028, 1032.
516 � KÂDÎ IYÂD �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Babası Mûsâdır. Mâlikîdir. Hadîs âlimidir. [476] da tevellüd, 544 [m. 1150] de Merrâküşde vefât etdi. Çok kitâb yazdı. (Meşârik-ul-envâr) adındaki hadîs kitâbı ile (Şifâ) kitâbı pek kıymetlidir. Çeşidli şerhleri yapılmışdır. 262, 458.
517 � KÂDÎ-ZÂDE �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Ahmed Emîn bin Abdüllah, [1133] de tevellüd, 1197 [m. 1783] senesinde vefât etdi. (Birgivî vasıyyetnâmesi)ni şerh etdi. (Âmentü şerhı) olan (Ferâid) kitâbını yazdı. İkisi de çok kıymetlidir. 108, 110, 140, 164, 395, 431, 434, 435, 462, 613, 740, 743, 908, 1007, 1019, 1020, 1023, 1044, 1170.
518 � KÂDÎ-ZÂDE �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Şemseddîn Ahmed bin Mahmûd efendi, Osmânlı şeyh-ul-islâmlarının onaltıncısıdır. Dokuzyüzonsekizde tevellüd, dokuzyüzseksensekiz 988 [m. 1580] senesinde vefât etdi. Kabri küçük Karamandadır. Çivi-zâdeden ve Ebüssü�ûd efendiden okudu. (Hidâye) şerhı olan (Feth-ul-kadîr)e tekmilesi, (Miftâh) ve (Tecrîd) şerhlerine hâşiyeleri çok kıymetlidir. (Feth-ul-kadîr), (Vekâlet) bahsine kadar olup, sonra (Tekmile) başlamakdadır. İkisi birlikde sekiz cild hâlinde 1318 de Mısrda basılmış ve 1388 [m. 1968] de Beyrutda foto-kopisi yapılmışdır. Kenârına da, (İnâye) kitâbı ve Sa�dî Çelebînin buna yapdığı hâşiye basılmışdır. 858, 1114.
519 � KÂDÎ-ZÂDE �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Muhammed Ârif efendi, 1173 [m. 1759] senesinde vefât etdi.
520 � KARABAŞ EFENDİ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Karabaş Tecvîd kitâbının sâhibi olarak üç kişi vardır. Bunlardan birincisi, Kastamonili şeyh Şa�bân-ı Velî silsilesinden Alî efendidir. Bindoksanyedi 1097 [m. 1685] senesinde vefât etmişdir. İkincisi, Ahmed efendi, Eyyûbde Şâh sultân türbesinin Eyyûb tarafında, Defterdâr caddesi üzerindeki türbesindedir. Başvekîl Adnan Menderes, Câmi�leri ve türbeleri ta�mîr ederken, bunu da yenilemişdir. Üçüncüsü, Abdürrahmân Karabaş efendidir. Karagümrükde Karabaş mescidini yapdırdı. Dokuzyüzkırk 940 [m. 1534] senesinde vefât etdi. Mihrâbı önündeki türbesindedir. Bu mescid yanında, Öküz Mehmed pâşa câmi�i vardı. Câmi� yapılırken, taş taşıyan arabanın öküzü sakatlanınca, pâşa yerine girip arabayı çekdiği için, bu ismle şeref duymuşdur. Birinci Ahmed hânın Sadr-ı a�zamı idi. 1029 [m. 1620] da Halebde vefât etdi. 1156.
521 � KARÂFÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Şihâb-üddîn Ahmed bin İdrîs Karâfî, Mâlikî fıkh âlimidir. [626] da tevellüd ve 684 [m. 1285] de Mısrda vefât etdi. Çok kitâb yazdı. 632.
522 � KARAMÂNÎ KEMÂLEDDÎN �rahmetullahi teâlâ aleyh�: İsmâ�îl Kemâleddîn, Hanefî âlimlerindendir. 920 [m. 1514] de vefât etdi. (Şerh-i mevâkıf)a ve (Vikâye)ye hâşiyesi ve (Beydâvî tefsîri)ne ve (Keşşâf)a şerhleri meşhûrdur.
523 � KARLAYL [Carlyle]: İngiliz müsteşriklerindendir. Aleksi Karlayl 1176 [m. 1762] da tevellüd, 1220 [m. 1805] de vefât etdi. Arabîyi Bağdâdda öğrendi. Kembric üniversitesinde arabî profesörü idi.
524 � KARLAYL [Carlyle]: İngiliz yazarlarındandır. Thomas Karlayl 1210 [m. 1795] da tevellüd, 1298 [m. 1881] de vefât etdi. Fransız ihtilâlini, büyük Friedrich târîhini yazdı. (Kahramânlar ve kahramânlara saygı) kitâbında, Muhammed aleyhisselâmın üstünlüğünü, başarılarını uzun yazmakda ve çok övmekdedir.
525 � KARL MARX: Sosyalizm rejimini ortaya çıkartan bir Alman yehûdîsidir. 1233 [m. 1818] de tevellüd etdi. 1300 [m. 1883] de öldü. Sosyalizm, bir iktisâdî metod diyerek kuruldu. Tatbîkâtde tiranlığa, diktatörlüğe döndü. Komünistliğe yol açdı. Sosyalizm, işçinin, çiftçinin doymasını sağlamadı. Şarlatanların, nutk çekenlerin, akademik aydınların yüksek mevkı�, bol ma�âş almalarına yaradı. Bunlar da dizgini ellerinden kaçırmamak için, dîne, islâmiyyete, âileye, cem�ıyyetlerin cânlı kaynaklarına saldırdılar. İnsan haklarını yok etmek için çalışdılar. İlk sosyalist devlet olan Rusyada, kendi milletini ve bütün dünyâyı aldatmak ve korkutmak için, ağır sanâyı�, aya gitmek gibi ilerlemeler gösterilmekdedir. Fekat, iktisâdın asl gâyesi olan (sosyal refâh) elde edilememişdir. Sovyet rejimi, fezâya insan yollıyabilmek için, halkın günlük çorbasını azaltdı. Millete leş yidirdi. Doymıyan halk, Gagarin ve Sputnikden önce, ne yiyeceğini, ne cezâya çarpdırılacağını düşündü. Ferdin her hakkını elinden alarak, herşeyi devlet kapitalizminin eline vermeği istiyen Marx usûlü, Rusyada da, liberalizmden alınan çârelerle değişdirildi. Sovyet idârecileri, Marksist iktisâdî gidişe (geri dön) emrini vermek zorunda kaldılar. Birçok fabrikalar, liberal nizâmda olduğu gibi, kâr esâsına göre çalışmağa başladı. [m. 1917] den beri Moskova meydânlarında Marksın, Engelsin ve Leninin dev gibi heykellerinde putlaşan komünizm, silinmekde, yerini ilâhî hak dînin gösterdiği ticâret ahkâmına yakın olan liberalizme bırakmakdadır. Hak gelmekde, bâtıl uzaklaşmakdadır. 523, 524, 526, 792, 1098, 1126, 1130.
526 � KÂRÛN: Mûsâ aleyhisselâmın ümmetinden ve akrabâsından idi. Ondan kimyâ öğrenerek, çok mal mülk sâhibi oldu. (Tevrât)ı pek iyi okurdu. Fakîr iken iyi huylu idi. Zengin olunca kibrli oldu. Emr olunan zekâtı vermedi. Mûsâ benimle zinâ etdi demesi için bir kadına iki kese altın verdi. Kadın, herkesin arasında, Allahdan korkarak doğruyu söyledi. Kârûn, bütün malı ile yere batdı. 64.

[ACİZKUL]

527 � KÂSIM �radıyallahü anh�: Resûlullahın üç oğlundan birincisidir. Bunun için, Resûlullaha (Ebül-Kâsım) denildi. Nübüvvetden önce Mekkede dünyâya geldi. Annesi, Hadîcet-ül-kübrâdır. Onyedi aylık iken vefât etdi. 1139.
528 � KÂSIM BİN MUHAMMED �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Ebû Bekr-i Sıddîkın torunudur. (Reşehât)da diyor ki, (Îrândaki Sâsânî devletinin yirmidokuz hükümdârından sonuncusu, üçüncü Yezdecerdin orduları Kadsiye ve Nehâvendde mağlûb olunca, halîfe Ömer �radıyallahü teâlâ anh� esîrler arasında bulunan şâhın üç kızını, Hüseyn bin Alîye, Muhammed bin Ebû Bekre ve oğlu Abdüllaha verdi. Bu üç câriyeden, Zeynel�âbidîn, Kâsım ve Sâlim tevellüd etdi.) Buradan, Kâsımın 19. cu senede tevellüd etdiği anlaşılmakdadır. Tâbi�înin büyüklerinden, Medîne-i münevveredeki yedi âlimdendir. Selmân-ı Fârisînin teveccühleri ile kemâle geldi. 106 [m. 725] senesinde Mekke ile Medîne arasında Kudeyd denilen yerde vefât etdi. İmâm-ı Ca�fer-i Sâdık hazretleri, bunun sohbetinden feyz aldı. 66, 969.
529 � KÂSIM PÂŞA �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Kânûnî sultân Süleymân hânın serâyında terbiye olup, dokuzyüzyirmidokuzda 929 [m. 1523] Mısr vâlîsi olmuşdur. (Güzelce Kâsım Pâşa) câmi�ini yapdırmış, bunun için Halicin bu tarafına Kâsımpâşa adı verilmişdir. Üçüncü Ahmed hân zemânında ta�mîr edildi.
530 � KASTALÂNÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: İmâm-ı Ahmed bin Muhammed Şihâbüddîn, Şâfi�î âlimlerindendir. 821 [m. 1418] de tevellüd, 923 [m. 1517] de Mısrda vefât etdi. Çok kitâb yazdı. (Mevâhib-i ledünniyye)si türkçeye terceme edilmiş [1313] ve 1392 [m. 1972] senelerinde İstanbulda basılmışdır. 374, 458, 1195.
531 � KÂŞÂNÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Ebû Bekr bin Mes�ûd Alâüddîn-i Şâşî, Türkistânda Kâşânda tevellüd, 587 [m. 1191] senesinde Halebde vefât etdi. Hocası Alâüddîn Muhammed bin Ahmed Semerkandînin, (Tuhfe-tül-fükahâ) fıkh kitâbını şerh ederek (Bedâyı-us-sanâyı� fî-tertîb-iş-şerâyı�) adını vermişdir. Bu kitâbı 1328 [m. 1910] senesinde Mısrda basılmışdır. Üç cilddir. Semerkandîye dâmâd olmuşdur. 855.
532 � KÂTİB ÇELEBÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Mustafâ bin Abdüllah, büyük târîhcidir. Hâcı halîfe ismi ile meşhûrdur. 1017 [m. 1608] de İstanbulda tevellüd, 1067 [m. 1656] de vefât etdi. Kabri, Vefâdan Unkapanındaki Mahmûdiyye Köprüsüne inen büyük caddenin sağ kenârındadır. Târîh kitâbları ve (Keşf-üz-zünûn)u çok kıymetlidir. (Keşf-üz-zünûn)da onbine yakın islâm kitâbını ve yazarlarını tanıtmakdadır. Mısrda, İstanbulda ve Almanyada basıldı. Lâtinceye de terceme ve tab� edildi. Arabîsi Beyrutda (Mekteb-üt-ticârî)de satılmakdadır. 22.
533 � KEFEVÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Hüseyn bin Rüstem, Mekkede Hanefî kâdîsı idi. 1010 [m. 1601] da vefât etdi. 741.
534 � KEHVÂKÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Muhammed Kehvâkî fıkh âlimlerinden idi. Tütün günâh değil buyurdu. 639.
535 � KELEBÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Ebün-Nasr Muhammed bin Sâib, Tâbi�îndendir. 146 [m. 764] da Kûfede vefât etdi. Abdüllah bin Sebe� ile çok sohbet etdiğinden, tefsîri sağlam sayılmaz. Oğlu Hişâm ibnül-Kelbî şî�î idi. 391, 537, 1165.
536 � KEMÂLEDDÎN MUHAMMED �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Taşköprü zâde Muhammed bin Ahmed Usâm-üd-dîn, [959] da tevellüd, 1032 [m. 1623] de İstanbulda vefât etdi. (Mevdû�ât-ül-ulûm) tercemesi meşhûrdur. 22, 1182.
537 � KERDERÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: İbn-ül-Bezzâz Muhammed bin Muhammed Kerderî, hanefî fıkh âlimidir. (Müncid) lügat kitâbında Bizzâz denilmekdedir. Bursada molla Fenârî ile çok sohbet etdi. 827 [m. 1424] de vefât etdi. (Bezzâziyye) fetvâsı (Fetâvâ-yı Hindiyye) ile bir arada 1310 da ve 1393 [m. 1973] de Mısrda basılmışdır. (Menâkıb-i imâm-ı Ebî Hanîfe)si meşhûrdur. 309, 1009.
538 � KERHÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Ubeydüllah bin Hüseyn Ebül-Hasen, Hanefî fıkh âlimlerindendir. [260] da tevellüd, 340 [m. 952] senesinde Bağdâdda vefât etdi. (Câmi�us-sagîr), (Câmi�ul-kebîr) ve (Muhtasar) kitâbları çok kıymetlidir. (Muhtasar)ı Kudûrî şerh etmişdir. 97, 444, 611.
539 � KİLÂB �rahmetullahi teâlâ aleyh�: İsmi Hakîmdir. Resûlullahın altıncı babasıdır. Mürrenin oğludur. 390, 1129.
540 � KİLÂ�Î �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Süleymân bin Mûsâ, Mâlikî hadîs âlimidir. 567 [m. 1172] de Gırnatada tevellüd, 634 [m. 1237] de cihâd ederken şehîd oldu. İmâm ve kâdî idi. Çok kitâb yazdı. (Misbâh-uz-zulâm fil-müstegîsîn bi-hayril-enâm) kitâbını okuyan, İbni Teymiyyenin bozuk ve sapık düşüncelere aldanarak doğru yoldan ayrıldığını iyi anlar. 458.
541 � KILINC ALÎ PÂŞA �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Üçüncü Murâd hân ve babası zemânlarında kaptan-ı deryâ idi. Dokuzyüzseksensekiz 988 [m. 1580] de Tophânede kendi adına câmi� yapdı. 995 de vefât etdi. Câmi�i yanındadır. Birinci Mahmûd hân bu câmi� yanında 1145 [m. 1732] de güzel bir çeşme yapdı.
542 � KİRMÂNÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Rükn-üd-dîn Ebû Bekr Muhammed bin Abdürreşîd, Hanefî fıkh âlimidir. İshak-ı Kirmânî soyundan olup, Abdürrahmân-ı Kirmânînin talebesidir. Beşyüzaltmışbeş 565 [m. 1169] senesinde vefât etdi. (Cevâhir-ül-fetâvâ)sı meşhûrdur. 457.
543 � KİSÂÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Alî bin Hamza, kurrâ-i seb�a ya�nî yedi meşhûr hâfızdan biridir. Hârûn Reşîd ile Rey şehrinde iken 189 [m. 805] senesinde vefât etdi. Nahv ve lügat âlimi idi. 418.
544 � KLAUDİUS: İkinci Klaudius Roma imperatörlerindendir. Mîlâdın [215] senesinde tevellüd, [m. 271] de vefât etdi. 1192.
545 � KOPERNİK: Polonyalı astronomi âlimidir. 877 [m. 1473] de Prusyada tevellüd, 949 [m. 1543] da vefât etdi. Fraynburg şehrinde papas idi. Dünyânın ve diğer seyyârelerin güneş etrafında döndüğünü islâm kitâblarından okuyarak, isbât etdiğinden, buna Kopernik Usûlü dediler. Beğenilmez diyerek, bunu çok zemân açıklıyamamışdır. Ömrünün sonlarında yazdı. 27, 1048.
546 � KOSTANTİN: Avrupalılar buna Constantine derler. İstanbuldaki Roma imperatörlerinin birincisidir. Mîlâdın [274]. cü senesinde Sırbistânda Niş şehrinde tevellüd etdi. M. 306 da imperatör oldu. M. 337 de vefât etdi. Yerine üç oğlundan ikincisi olan Kostans bizans imperatörü oldu ve m. 361 de öldü. Ayasofya cami�ini 360 da bunun yapdırdığı söylenilmekde ise de bu, babasının yapdığını tevsi� etmişdir. Büyük Kostantin Galyayı, ya�nî Fransayı, İngiltereyi, İtalyayı, Afrikanın şimâlini, Yunânistânı aldı. Bayrağına haç resmi koydu. M. 325 de İznikde üçyüzondokuz papas toplayıp, yeni İncîl yazdırdı. Îsâ aleyhisselâmın dînine sonradan karışdırılmış olan, Eflâtunun ortaya çıkarmış olduğu teslîs [Trinite] inancını bu yeni İncîle de koydurdu. Bu dinde teslîs bulunmadığını, Allahın bir olduğunu söyliyen Aryüsü aforoz etdirdi. Doğru olan Barnabas İncîlini yasak etdi. Noel gecesini bayram i�lân etdi. [m. 330] da Bizans kasabasını büyültüp, Kostantîniyye ismini verdi. Sonradan İstanbul, İstambol, İslâmbol, Derseâdet ismleri de verilmişdir. İstanbul şehrini (Sûr) denilen büyük bir dıvar ile çevirdi. Sonra gelen kayserler tarafından ta�mîr edilmişdir. Kara tarafında yedi, deniz tarafında dokuz kapusu vardır. Yedi Kule zındanları, sur ile birlikde yapılmışdır. Asrlar boyunca, binlerce hıristiyana, zulm, işkence yapılmış olan bu zındanlar, Fâtih tarafından kapatıldı. Hiçbir pâdişâh zemânında kullanılmadı. Osmânlı sultânlarının onaltıncısı olan ikinci Osmân bin birinci Ahmed hân, onsekiz yaşında iken, 1031 [m. 1622] senesinde bu zındanda şehîd edilmişdir. Şehîd eden sadr-ı a�zam Bosnalı Dâvüd pâşa da, bir sene sonra bu zındanda katl edilip, Akserâydaki Murâd pâşa câmi�ine defn edilmişdir. 42, 43, 53, 535, 1043, 1074, 1078, 1080, 1099, 1138, 1176.

[ACİZKUL]

547 � KUDÛRÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Ebül-Hüseyn Ahmed bin Muhammed Bağdâdî, hanefî fıkh âlimlerindendir. 362 [m. 973] de tevellüd, 428 [m. 1037] de Bağdâdda vefât etdi. (Muhtasar) kitâbı meşhûrdur. Şerhleri ve türkçesi vardır. 1127.
548 � KUDSÎ: Altıyüzonyedinci [617] sırada Molla Kudsî ismine bakınız!
549 � KUHİSTÂNÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Şemseddîn Muhammed bin Hüsâmeddîn, Hanefî fıkh âlimi ve Buhârâ müftîsi idi. 962 [m. 1555] de Buhârâda vefât etdi. (Câmi�ur-rumûz) adındaki (Nikâye) şerhi ve (Câmi�ul-mebânî)adındaki fârisî (Fıkh-ı Gîdânî) şerhı meşhûrdur. 731, 1024, 1084.
550 � KUREYŞ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Kureyş, Resûlullahın onbirinci babası olan Fihrin ismidir. Nûh aleyhisselâmdan sonra Arabistân yarım adasında yerleşenlere (Arab-ı bâide) denir. Âd, Semûd ve Amâlika bunlardandır. Hûd aleyhisselâm Âd kavmine, Sâlih aleyhisselâm Semûd kavmine gelmişlerdir. Hepsi (Sâm) soyundandır. Bunlardan sonra, gelip Yemene yerleşen (Kahtân) evlâdlarına (Arab-ı âribe) denir. Bunlar Yemende (Himyer) devletini kurdu. Bu devlet çökünce, önce Habeşliler, sonra Îrânlılar Yemene vâlî ta�yîn etdiler. Etrâfa dağılan Himyerîlerden Medînede (Evs) ve (Hazrec) kabîleleri meydâna geldi. Şâm tarafına gelenler, (Gassân) devletini kurup hıristiyan oldular. Irâka gelenler (Hîre) devletini kurdu. İsmâ�îl aleyhisselâmın oniki evlâdının (Arab-ı âribe) ile karışmasından (Arab-ı müsta�ribe) meydâna geldi. Arablar, islâmiyyetden sonra yabancılarla karışdı. Lisânları değişerek (arab-ı müsta�cime) meydâna geldi.
Arab-ı müsta�ribeden (Benî Adnân) ve bunlar arasında da (Mudar) ve (Rebîa) kabîleleri meşhûr oldu. (Benî Mudar)dan (Kenâne), (Kureyş), (Hevâzîn), (Sakîf), (Temîm) ve (Müzeyne) kabîleleri meydâna geldi. Bunlardan (Kureyş) Mekkede yerleşmekle ayrıca şeref kazandı. Kabîle reîsleri, mühim işlerde anlaşmak için, Mekkede (Dâr-ün-nedve) denilen yerde toplanıp meşveret ederlerdi.
Kureyş kabîlesi de, (Hâşimî), (Emevî), (Nevfel), (Abdüddâr), (Esed), (Teym), (Mahzûm), (Adîy), (Cumah) ve (Sehm) adında on kola ayrılmışdı. Zemzem dağıtmak ve Kâ�beyi ta�mîr ve tezyîn, Hâşimîlere, Kâ�be kapısını açmak, Abdüddâr oğullarına, Ukâh denilen Kureyş sancağını taşımak Emevîlere, hac zemânı ziyâfet vermek Nevfel oğullarına, Dârünnedve reîsliği Benî Esede, mahkeme hâkimliği Teym oğullarına, asker toplamak Benî-Mahzûma, başka kabîlelerle görüşmek, anlaşmak Adîy kabîlesine, (Ezlâm) denilen kur�a ve fâl işleri Cumah kabîlesine, putlara adak yapmak da Benî-Sehme mahsûs vazîfeler idi. Kureyşden Abbâs, Teymden Ebû Bekr, Adîyden Ömer-ül-Fârûk, Mahzûmdan Hâlid bin Velîd, Umeyyeden Ebû Süfyân bu vazîfeleri yapıyorlardı. Teym, Mürrenin oğlu olup, hazret-i Ebû Bekrin ceddidir. Adî, Kâ�b bin Lüvey oğlu olup, hazret-i Ömerin ceddidir. (Mahzûm) kabîlesi, Mürrenin oğlu (Yakaza)dan meydâna gelmişdir. 386, 1068, 1101.
551 � KURTUBÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Ebû Abdüllah Muhammed bin Ahmed, Endülüs âlimlerinin büyüklerindendir. Ensâr-ı kirâm sülâlesindendir. 671 [m. 1272] de vefât etdi. Mâlikî mezhebi âlimlerindendir. (Câmi�ul-ahkâm) adındaki tefsîri ve birçok kıymetli eserleri vardır. Abdülvehhâb-ı Şa�rânî, bunun (Tezkire) kitâbını ihtisar etmiş, (Muhtasar) ismini vermişdir. 1302 [m. 1884] de Mısrda ve (Hakîkat Kitâbevi) tarafından 1421 [m. 2000] de İstanbulda basılmışdır. Ebül-Abbâs Ahmed Kurtubî, (Müslim) şârihi olup, 656 [m. 1258] da vefât etmişdir. 80, 388, 740, 775.
552 � KUS BİN SA�ÎDE: İslâmiyyetden evvel Arabistânda bulunan hatîblerdendir. Allahın bir olduğuna inanır. Herkesi İsmâ�îl aleyhisselâmın dînine çağırırdı. Konuşurken kılınca veyâ bastona dayanırdı. 367.
553 � KUSAYY �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Kilâbın oğludur. İsmi Mücemmi�dir. Çünki, dağılmış olan Kureyşlileri toplayıp Mekkede bir kuvvet meydâna getirdi ve bunun reîsi oldu. Kâ�benin hizmeti, İsmâ�îl oğullarından Cürhüm kabîlesine ve sonra Huzâ�a kabîlesine geçmişdi. Kusayy, bu şerefli vazîfeyi Huzâ�adan aldı. (Dâr-ün-nedve) denilen danışma evini kurdu. Kusayyin Zühre ismindeki kardeşi soyundan Âmine hazretleri oldu. 390, 1068, 1078.
554 � KUŞEYRÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Ebül-Kâsım Abdülkerîm bin Hevâzın, 376 [m. 986] da tevellüd, 465 [m. 1072] de Nîşâpûrda vefât etdi. Şâfi�î âlimidir. (Risâle-i Kuşeyrîyye)si 1379 [m. 1959] da Mısrda basılmışdır. 992.
555 � KUTB-I ZEMÂN: Bendegî mahdûm-i cihâniyân seyyid Celâl-i Buhârî, 707 de tevellüd, 785 [m. 1383] de Küceratın Ahmedâbâd şehrinde vefât etdi. Hindistânda Çeştiyye ve Sühreverdiyye Evliyâsının büyüklerindendir. Şeyh Nasîreddîn-i Mahmûd Dehlevînin halîfesidir. Bu da, Nizâmüddîn Evliyânın halîfesidir. (Hazâne-i Celâlî) kitâbı meşhûrdur. İmâm-ı Rabbânî (Mektûbât)ının ellidördüncü mektûbunda kitâbları tavsiye olunmakdadır. İmâm-ı Rabbânînin altıncı ceddi imâm-ı Refî�uddînin ve Delhî sultânı Fîrûz şâh Tuglukun mürşidleridir. Hâl tercemesi, fârisî (Ahbâr-ül-ahyâr)da uzun yazılıdır. Fîrûz şâh ismine bakınız! 1101.
556 � KUTBÜDDÎN-İ İZNÎKÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Muhammed bin Muhammed Rûmî, Hanefî fıkh âlimi ve tesavvuf büyüklerindendir. Tîmûr hân kendisine çok saygı göstermişdir. Sekizyüzyirmibir 821 [m. 1418] senesinde İznikde vefât etdi. Türkçe (Râhat-ül-kulûb) kitâbı Ayasofya, (Mukaddime-tüs-salât)ı Nûr-ı Osmâniyye kütübhânesindedir. Tefsîri ve başka eserleri de vardır. Oğlu Muhammed İznîkî de derin âlim idi. Çok kitâb yazdı. Sekizyüzseksenbeşde 885 [m. 1480] Edirnede vefât etdi. Meşhûr (Mürşid-ül-müteehhilîn) kitâbını ve (Mızraklı ilmihâl) de denilen (Miftâh-ül-Cenne) kitâbını oğlu yazmışdır. 585.
557 � LAKÂNÎ: 227. ci sırada Ebû Bekr bin Alî ismine bakınız! Muhammed Nâsır Lakânî mâlikî 958 [m. 1551] de vefât etmişdir. 1090.
558 � LAMARCK: Fransız doktorudur. 1157 [m. 1744] de tevellüd, 1244 [m. 1829] de vefât etdi. Cânlıların basîtden mükemmele doğru değişdiğini ilk yazan budur. 540.
559 � LÂMİ�Î: Bursada tevellüd ve 938 de orada vefât etdi. (Şevâhid-ün-nübüvve) ön sözüne bakınız! 1137.
560 � LAWE: Alman fizikçisidir. 1269 [m. 1852] da tevellüd etdi. Işığın dalga boylarının ayrılmasını [tayf] buldu. [m. 1914] de Nobel mükâfatı aldı. 550.
561 � LAVOİSİER: Fransız kimyâgeridir. 1156 [m. 1743] da tevellüd etdi. 1209 [m. 1794] da cümhûriyyetci ihtilâlciler tarafından giyotinle başı kesildi. Kimyâ reaksiyonlarında, maddenin yok olmadığını ve yaratılmadığını, insanların birşeyi yok edemiyeceklerini ve yaratıcı olmadıklarını deney ile açıklamışdır. 539, 758, 967.
562 � LEMOİNE ve GERARD: İki Fransız doktorudur. Birlikde (Formulaire medicales) doktorluk kitâbını yazdılar. 652.
563 � LENİN: Vladimir Lenin, Rusyadaki biricik siyâsî parti olan komünist partisinin kurucusudur. Karl Marx�ın ortaya koyduğu sosyalist fikrlerin ilk tatbikcisidir. 1286 [m. 1870] da tevellüd, 1342 [m. 1924] de vefât etdi. Rus tatârıdır. [m. 1900] den beri Rusyada sınıf kavgalarını hâzırladı. [m. 1917] de Alman orduları Rusyaya girince, Stalin ile birlikde bolşevik ihtilâlini çıkardı. Komünist idâresini kurdu. Ölünciye kadar kan dökdü. Lenine göre komünizmin başarılı olması için, kullanacağı birinci vâsıta (yalan) söylemek, aldatmakdır. Ne kadar büyük yalan söylerseniz, o kadar muvaffak olmuş sayılırsınız demişdir. Çok yalancı ve o kadar da çok zâlim ve kan kusdurucu idi. Yedi senelik iktidârı içinde, otuzikimilyon insanın cânına kıydı. 2 Aralık 1917 de, Stalinle birlikde, Rusyadaki müslimânlara (Çarlar ve zâlimler tarafından dinleri tahkîr edilen müslimânlar! Dîninizin ve kültür müesseselerinizin serbest olduğunu bildiriyoruz) dedi. Anayasaya da din ve vicdân hürriyyetini koydu. Hâlbuki, kitâblarında, (Din ile mücâdele edeceğiz. Dinleri yok etmek materyalizmin, marksizmin alfabesidir) diyordu. Ateistler birliğini kurdu. Leninizm denilen, din düşmanlığı, önce yalan ve yaldızlı sözlerle aldatmak, sonra zulm ve işkence ile yok etmek prensibine dayanmakdadır. 524, 526, 1126, 1172.
564 � LOKMAN HAKÎM �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Peygamber veyâ Velîdir. Dâvüd �aleyhisselâm� zemânında idi. Arabistânın Ummân tarafında idi. Ahlâkî sözleri meşhûrdur. 99, 482, 740, 788, 878, 1018.

[ACİZKUL]

565 � LOTHER MEYER: Alman kimyâgeridir. 1245 [m. 1830] de tevellüd, 1312 [m. 1895]de vefât etdi. Elementlerin periyodik sistemini bulanlardandır. 549.
566 � LUİ [LOUİS]: Fransa kralı yedinci Lui, altıncı şişman Luinin oğludur. 514 [m. 1120] de doğdu. 576 [m. 1180] da öldü. Vitri şehrini alınca, kiliseyi ateşe verdi. İçindeki binüçyüz kişiyi yakdı. Pişmân olup, buna karşılık, kendi askerlerini öldürdü.
567 � LUKA: Antakyalı bir papasdır. Îsâ aleyhisselâmı görmedi. Göke çıkarıldıkdan sonra, yehûdî dönmesi olan Bolüs tarafından Îsevî dînine alınmışdır. Bolusun zehrli fikrleri ile aşılanarak, şimdi elde bulunan dört (İncîl)den, en yanlışını yazmışdır. 1109, 1161.
568 � LÛT �aleyhisselâm�: Peygamberdir. İbrâhîm aleyhisselâmın kardeşinin oğludur. Lût gölü yanında Sedum şehri halkına Peygamber oldu. Onları çirkin işlerinden men� etdi. Karısı da dinlemedi. Kendisi şehrden çıkdı. Şehr yerin dibine geçdi. Seksen yaşında Hicâzda vefât etdi. Yehûdîlerin ve hıristiyanların (Mukaddes kitâb) dedikleri ve her memlekete yaymağa çalışdıkları kitâbın (Ahd-i atîk) kısmındaki (Genesis) veyâ (Tekvîn)in ondokuzuncu bâbının otuzuncu ve sonraki âyetlerinde diyor ki, (Lut şehrden çıkıp iki kızı ile berâber dağda sâkin oldu. Büyük kızı küçüğe dedi ki, pederimiz ihtiyâr oldu. Yer yüzünde erkek dahî kalmadı. Gel, pederimize şerâb içirip, onun ile yatarak, pederimizden zürriyyet peydâ edelim. O gece pederine şerâb içirerek pederi ile yatdı. O dahî onu tanımadı. Ertesi gece pederlerine yine şerâb içirdiler ve küçük kız onun ile yatdı. Lûtun iki kızı babalarından hâmile oldular. Büyük kız oğluna (Muâb), küçük kız da oğluna (Amî) ismini koydu. Muvâbî ve Amûnî denilen kimselerin cedleri bu iki çocukdur.) Kitâb-ı mukaddesin bu yazısı, açık bir fuhûş hikâyesidir. Bu yazı, bugün, dünyânın her yerinde pornografi [müstehcen] neşriyyât sınıfına girer ve neşr edilmesi yasaklanır. Kitâbı mukaddesde buna benzer dahâ birçok gayr-i ahlâkî bahsler vardır. İslâm âlimleri bunları bulup açıklıyarak, bugünki Tevrât ve İncîl denilen kitâbların Allah kelâmı olmadıklarını, sonradan insanlar tarafından değişdirmeler ve ilâveler yapılarak ortaya çıkarıldıklarını, bu sûretle de isbât etmişlerdir. Bu kıymetli islâm kitâblarından birkaçının ismleri, birinci kısm, 93. cü madde sonunda yazılıdır. Bunlardan (Tuhfe-tül-erîb) arâbî ve (Mîzân-ül-mevâzîn) fârisî olup, İstanbulda, Hakîkat Kitâbevi tarafından basdırılmışdır. 140, 482, 640, 641, 1118.
569 � LUTHER MARTİN: Alman papasıdır. Protestanlığı kurdu. 888 [m. 1483] de tevellüd, 953 [m. 1546] de öldü. İtalyadaki papa onuncu Leon ile arası açıldı. Tel�în edildi. 931 [m. 1524] de Nürnbergde protestanlığı i�lân etdi. Çok kitâbı vardır. İslâmiyyete karşı çirkin hücûmları vardır. Katoliklerle protestanlar birbirlerine düşmandırlar. 43.
570 � LUTFULLAH EFENDİ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Lutfullah bin Abdüllah, Kastamonilidir. Latîfî ismi ile meşhûrdur. 990 [m. 1582] da vefât etdi. (Tezkire-tüş-şu�ara) kitâbı basılmışdır. 1155.
571 � MAHDÛM-İ CİHÂNİYÂN: (Kutb-i zemân) ismine bakınız! 1129.
572 � MAHMÛD BİN MUHAMMED BUHÂRÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Ebülmehâmid Mahmûd bin Muhammed bin Dâvüd Buhârî, fıkh âlimlerindendir. 671 [m. 1272] de Buhârâda vefât etdi. (Hakâyık-i manzûme) kitâbı meşhûrdur. Bu kitâb, (Manzûme-i Nesefî) şerhı olup iki cilddir. Fıkh kitâbıdır.
573 � MAHMÛD BİN SADR-ÜŞ-ŞERÎ�A �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Yüzseksenikinci [182] sırada Burhân-üş-şerî�a ismine bakınız!
574 � MAHMÛD BUHÂRÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Burhâneddîn Mahmûd bin Tâc-üd-dîn Ahmed bin Abdül�azîz Buhârî, Hanefî âlimlerindendir. 551 [m. 1156] de tevellüd, 616 [m. 1219] da şehîd oldu. (Tecrîd), (Muhît-i Burhânî), (Zahîre), (Fetâvâ-i Burhânî) ve (Vâkı�ât) kitâbları meşhûrdur. 622.
575 � MAHMÛD GAZNEVÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Babası Sübektekin, Buhârâdaki Sâmânî devletinin Horâsândaki vâlîsinin kölesi iken, vâlî ölünce, yerine vâlî oldu. Sultân Mahmûd 357 [m. 967] de tevellüd etdi. Horâsân vâlîsi oldu. Babası ölünce, 387 [m. 997] de hükûmet kurdu. Türkistânı, Irâkın bir kısmını, Lâhoru, Delhîyi aldı. Çok kiliseleri câmi� yapdı. Hindûların hazînelerini Haremeyn-i şerîfeyne [Mekkeye ve Medîneye] hediyye etdi. Berehmenlerin, kadınların, kocalarının cenâzesi ile birlikde, diri diri yakılması, ölülerin nehre atılması gibi, insanlığa yakışmayan âdetlerini yasak etdi. Âlimleri, edîbleri severdi. Çok kitâb yazdırdı. Firdevsînin (Şâh-nâme)si bunlardan biridir. Ehl-i sünnet âlimleri yetişdirdi. 421 [m. 1030] de Gaznede vefât etdi. Devleti 543 [m. 1148] senesine kadar devâm etdi. 1051, 1052.
576 � MAHMÛD HÂN-II �rahmetullahi teâlâ aleyh�: İslâm halîfelerinin doksanbeşincisi ve Osmânlı pâdişâhlarının otuzuncusudur. Birinci Abdülhamîd hânın oğlu, sultân Abdülmecîd hânın babasıdır. 1199 [m. 1785] de tevellüd, 1255 [m. 1839] de vefât etdi. 1223 [m. 1808] de halîfe oldu. Yeniçerileri kaldırdı. Vehhâbîleri Hicâzdan çıkardı. Harbiyye ve tıbbiyye-i mülkiyye mekteblerini vücûde getirdi. 1241 [m. 1826] de Tophânede Nusratiyye câmi�ini yapdırdı. 1244 [m. 1828] de Bâyezîdde Eski serây bağçesine yangın kulesi yapdırdı. [1253] de Unkapanı ile Azapkapı arasında (Mahmûdiyye) köprüsünü yapdırdı. 1247 [m. 1831] de İstanbulda ilk gazete çıkarıldı. Dünyâda ilk gazete 1051 [m. 1641] de çıkarıldı. 1253 [m. 1837] de mâliye nezâretini kurdu. 1254 [m. 1838] de karantina vücûde getirdi. Bağçekapıda (Hidâyet câmi�i), Üsküdârda Şemsi pâşa câmi�i yanında, 1232 [m. 1816] de (Adliye) câmi�ini, yağlı boyalı ahşâb Beğlerbeyi ve Çırâğân serâylarını yapdırdı. 1235 [m. 1819] de hazret-i Hâlidin türbesini ta�mîr etdi. Sandûkası pûşîdesi üzerindeki kendi el yazılarıdır. 1241 [m. 1825] de hurûfî tekkelerini kapatdı. 1235 [m. 1819] de Beyoğlunda Galata-serây lise binâsını yapdırdı. Burası 1250 [m. 1834] de Tıbbiyye mektebi yapıldı ise de, 1266 [m. 1850] da yandı. 1267 [m. 1851] de (Tıbbiyye-i şâhâne) yapdırdı. Arnavutköy sâhilinde (Tevfîkiyye) câmi�ini yapdırdı. Çeşidli yerlerde çeşmeler yapdırdı. Tophânede Kâdirî câmi� ve tekkesini Tosyalı İsmâ�îl Rûmî yapdı ve 1053 [m. 1644] de vefât etdi. İkinci Mahmûd hân 1239 [m. 1823] da yeniden yapdı. Türbesi Çenberlitaşdadır. 461, 500, 533, 1059, 1062, 1063, 1066, 1067, 1083, 1092, 1119, 1168, 1174, 1189.
577 � MAHMÛD HÜDÂYÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Azîz Mahmûd Hüdâyî efendi, Celvetiyye meşâyıhindendir. Koçhisârlıdır. Bursada, hâcı Bayram-ı Velînin halîfelerinden, Muhammed Üftâde hazretlerinden feyz aldı. 1007 de Üsküdârda câmi� ve tekke yapdı. Dördüncü Murâd hân tahta çıkınca Eyyûbde kılıncını Hüdâyî efendi takdı. 1038 [m. 1628] de vefât etdi. Tekkesi yanındaki türbesindedir. Üftâde efendi 989 [m. 1581] da Bursada vefât etmişdir. 1088, 1191.
578 � MAHMÛD İNCİRFAGNEVÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: İslâm âlimlerinin büyüklerinden bir ferd-i kâmildir. Buhârânın Fagne köyünde tevellüd edip, Akbenî nâhiyesinde yerleşdi. Mi�mârlık ile geçinirdi. Yediyüzonbeş 715 [m. 1315] de vefât etdiği (Sebe�ul-esrâr) ve (Tâc-ül-asfiyâ)da yazılıdır. 720, 969, 1076.
579 � MAHMÛD KİRMÂNÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Tâc-ül-Kurrâ Mahmûd bin Hamza Kirmânî 500 [m. 1106] senesinde vefât etdi. 419.
580 � MAHMÛD-İ KÜRD-İ ŞEYHÂNÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: (Câmi�u kerâmât-i Evliyâ)da diyor ki, Mahmûd-i Kürdî, Medîneye yerleşdi. Abdülganî Nablusî diyor ki, (1205 [m. 1790] senesinde Medînede Mahmûd-i Kürdîyi gördüm. Beni evine götürdü. Uyanık iken Resûlullahı �sallallahü aleyhi ve sellem� çok gördüm dedi. Kıymetli sözlerinden ve güzel hâllerinden doğru söylediğini anladım.) Uykuda iken de, uyanık iken de Resûlullahın �sallallahü aleyhi ve sellem� görüldüğünü ve görenleri (Se�âdet-üd-dâreyn) kitâbında uzun bildirdim. 1014.
581 � MAHMÛD NÛREDDÎN ZENGÎ: Mahmûd Nûreddîn Zengî, Haleb sultânı idi. 569 [m. 1173] de vefât etdi. Salâhuddîn-i Eyyûbî, bunun kumandanlarından idi. Şâmda Eyyûbî devletini kurmuş, 589 [m. 1193] de vefât etmişdir.
582 � MAHMÛD PÂŞA: Fâtih sultân Muhammed zemânında iki def�a sadr-ı a�zâm olmuşdur. Nûr-i Osmâniyyede câmi� ile hamâm ve yokuşda çarşısı vardır. Sofyada da büyük bir câmi�i vardır. 878 [m. 1473] de vefât etmişdir.
583 � MAHMÛD SÂMİNÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Alî Septînin sohbetinde kemâle gelmişdir. Alî Septînin İcâzetnâmesi Mahmûd Sâhib tarafından hâzırlanıp mevlânâ Hâlid tarafından tasdîk edilerek, Abdüllah-i Mekkî ile kendisine gönderilmişdir. Mahmûd Sâminî, seyyiddir. Palu kasabasının Hun köyünde tevellüd ve 1313 [m. 1895] senesinde Paluda vefât etdi. Kabri Murâd suyu kenârındadır. Şâfi�î mezhebinde ve tesavvufda mütehassıs idi. Ârif-i billâh idi. Alî Septîye onüç sene hizmet yapdı. Tütün içerdi. Birisi buna, kalbinden i�tirâz edince, (Bizim çubuğumuzu düşüneceğine, Allahü teâlâyı zikr et. Başka birşey düşünme!) buyurdu. Yirmiye yakın ârif yetişdirdi. Bunlardan Harputlu Osmân Bedreddîn efendi ve o zemân Erzurumun kazâsı olan Kiğı kasabasında hâcı Yûsüf efendi ile oğlu Muhammed efendi ve Kiğı müftîsi Muhammed Nûreddîn efendi meşhûrdur. Nûreddîn efendi [m. 1964] yılında Antalyada vefât etdi. Alî Septî 1287 [m. 1870] de Paluda vefât etdi. Kabri bir tepede mescidinin yanındadır. Bunun torunu Sa�îd efendi 1926 da Ankarada vefât etdi. 639, 1158.
584 � MÂHPEYKER SULTÂN �rahmetullahi teâlâ aleyhâ�: Sultân Ahmed hânın zevcesi ve sultân dördüncü Murâd ile Sultân İbrâhîmin vâlidesidir. (Kösem sultân) da denir. 1000 [m. 1592] de tevellüd, 1061 [m. 1651] de şehîd edildi. Hüsn-i cemâli, aklı ve zekâsı ve hayrât ve hasenâtı ile meşhûr sâliha ve afîfe bir sultân idi. Yeni câmi�in temelini atdı. Çarşambadaki (Vâlide medresesi mescidi) ve 1050 [m. 1640] de Üsküdârda Çinili câmi�ini yapdırdı. Çakmakcılar yokuşunda büyük vâlide hânı ile içindeki mescid de, bunun eseridir. Rumelinde milyonlar değerinde vakfları ve hayrâtı vardır. Otuz sene, devletin idâresinde hizmetleri oldu. Âsîler ve şakîler tarafından serâyda şehîd edildi. Sultân Ahmed türbesindedir. Sultân dördüncü Murâdın kızı Safiyye sultân da bu türbededir. Hayrât ve hasenâtı ile millete hizmetleri Naîmâ târîhinde uzun yazılıdır. 1033 [m. 1623] de, Anadolu kavağı câmi�ini yapdırmışdır. Bu mescid şimdi gazinodur. İki kavağın kal�aları da 1033 [m. 1623] de yapılmışdır. 1071, 1119, 1150, 1184.

[ACİZKUL]

585 � MAKDONYUS: Papas idi. Îsâ aleyhisselâma tapılmaz. O mahlûkdur, diyordu. Mîlâdın [381]. ci senesinde İstanbulda kurulan ikinci meclisde, tel�în edildi.
586 � MÂLİK: Resûlullahın onikinci babasıdır. Nadrın oğludur. Nadr, altun demekdir. Nadrın ismi Kaysdır. Nadr, Kinânenin oğludur. 390.
587 � MÂLİK BİN DÎNÂR �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Âlim ve velî idi. 131 [m. 748] senesinde Basrada vefât etdi. 691.
588 � MÂLİK BİN ENES: Ebû Abdüllah Mâlik bin Enes bin Mâlik bin Ebî Âmir bin Umeyr Teymî Esbahî Humeyrî, Cennet ile müjdelenmiş olan (Ehl-i sünnet vel-cemâ�at)in dört büyük mezhebinden biri olan (Mâlikî) mezhebinin reîsidir. Doksan [90] senesinde Medînede tevellüd, 179 [m. 795] da orada vefât etdiği İbni Âbidîn mukaddemesinde yazılıdır. Bir hadîs-i şerîf okumak için abdest alır, edeble diz çökerdi. Medînede hayvana binmezdi. Haksız bir fetvâyı vermediği için, yetmiş kırbaç vuruldu. Abdesti sık bozulan hastalar ve ihtiyârlar için ve necâsetden tahâret için çok kolaylık gösterdiğinden, diğer üç mezhebde olan müslimânlar, Mâlikî mezhebini de taklîd ederek, ibâdetlerini râhatlıkla yapmakdadırlar. (Muvattâ) adındaki hadîs kitâbı çok kıymetlidir. 50, 125, 132, 159, 172, 251, 288, 423, 465, 466, 467, 575, 783, 881, 1009, 1062, 1077, 1098, 1175, 1195.
� MANASTIRLI İSMÂ�ÎL HAKKI: Ehl-i sünnet âlimi olduğu meşhûr ise de, sinsi bir mason idi.
589 � MARKO: St. Marc, dört (İncîl)den birini yazmışdır. Îsâ �aleyhisselâm� göke çıkarıldıkdan sonra Îsevî oldu. Petrosdan işitdiklerini Romada Yunanca yazmış, bu yazılarına (İncîl) denilmişdir. [68] senesinde Mısrda âyin yaparken tutulup öldürüldü. Meşhûr Marko pâşa, [1874] den 1309 [m. 1891] e kadar İstanbulda Tıbbiyye mektebi nâzırı idi. (Derdini Marko pâşaya anlat) sözü meşhûrdur. 1109.
590 � MARCONİ: İtalyan fizikcisidir. 1874 de tevellüd, 1355 [m. 1937] de vefât etdi. Telsiz-telgrafa son şeklini verenlerdendir. 1910 da nobel mükâfâtı aldı.
591 � MA�RÛF-İ KERHÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: İmâm-ı Alî Rızânın halîfesi ve Sırrî Sekâtînin mürşidi idi. İkiyüzde Bağdâdda vefât etdi. 120, 448, 456, 1087, 1171.
592 � MÂVERDÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Alî bin Muhammed Mâverdî, 364 [m. 974] de Basrada tevellüd, 450 [m. 1058] de Bağdâdda vefât etdi. Şâfi�î fıkh ve tefsîr âlimidir. (Hâvî) fıkh kitâbı çok kıymetlidir. (Ahkâm-üs-sultâniyye) adındaki sosyal kitâbı Mısrda ve 1269 [m. 1853] da Almanyada Bonn şehrinde basıldı. Mısrda ikinci baskısı 1386 [m. 1966] da yapıldı. 735.
593 � MAZHER-İ CÂN-I CÂNÂN: Şemsüddîn Habîbullah seyyiddir. Tesavvuf mütehassıslarının büyüklerindendir. Müslimânların gözbebeğidir. 1111 [m. 1699] de Hindistânda Ramezân-ı şerîfin onbirinci Cum�a günü tevellüd ve 1195 [m. 1781] de şehîd edildi. Abdüllah-ı Dehlevî kabrinin yanındadır. Şâhcihân câmi�inin civârında, Dergâh câmi�indeki dört kaen birincisidir. Yirmiiki yaşında iken, Seyyid Muhammed Nûr-i Bedevânî hazretlerinin vâris-i ekmeli oldu. Seyyid Abdüllah-ı Dehlevînin üstâdıdır. Yetişdirdiklerinden biri de kâdî allâme Muhammed Senâullah-ı Dehlevî hazretleridir. Abdüllah-ı Dehlevî hazretleri, (Makâmât-i mazheriyye) kitâbında diyor ki, Hadîs âlimi Şâh Veliyyullah buyurdu ki, (Allahü teâlâ, bize sahîh keşfler ihsân eyledi. Bu zemânda, hiçbir yerde mirzâ Cân-ı Cânânın benzeri yokdur. Makâmlarda ilerlemek istiyen onun hizmetine gelsin!) Hadîs öğrenmek için kendisine gelenleri istifâde etmek için, Mazher-i Cân-ı Cânân hazretlerine gönderirdi. Ona yazdığı mektûblarda, (Allahü teâlâ, fazîletlerin tecellî yeri olan sizlere uzun zemân selâmet versin ve bütün müslimânları bereketlerinize kavuşdursun!) derdi. (Makâmât-ı Mazheriyye)de, Mazher-i Cân-ı Cânân �kuddise sirruh� buyuruyor ki, Evliyânın mezârlarını ziyâret edip, cem�iyyet için feyz dilemelidir. Meşâyıh-ı kirâmın rûhlarına fâtiha ve salevât sevâbı göndererek, onları Allahü teâlâya kavuşmak için vesîle yapmalıdır. Zâhir ve bâtın se�âdetlerine ancak onların güzel ahlâkına sarılmak ile kavuşulur. Başlangıcda olan sâliklerin, kalbleri tasfiye bulmadan, temizlenmeden önce, Evliyânın kabrlerinden feyz almaları güçdür. Bunun için Behâeddîn-i Buhârî �kaddesallahü sirrehül�azîz�, (İslâmın güzel ahlâkına mâlik bir kimse ile olmak, Evliyânın kabrleri ile olmakdan dahâ iyidir) buyurdu. İkinci kısmda, dörtyüzkırküçüncü sahîfedeki yazı böylece açıklanmış oluyor. Fârisî (Kelimât-i tayyıbât) denilen kitâbda 87 mektûbu ve melfûzâtı vardır. 38, 113, 366, 410, 412, 459, 462, 466, 696, 721, 769, 903, 969, 1016, 1018, 1050, 1066, 1168, 1171, 1176.
594 � MEHDÎ: Hazret-i Mehdî, âhır zemânda dünyâya gelecekdir. Adı, Muhammed, babasının adı Abdüllahdır. Resûlullah �sallallahü aleyhi ve sellem� efendimizin soyundan olacakdır. Îsâ aleyhisselâmla buluşacak, mezhebleri kaldıracak, yalnız onun mezhebi kalacak, her yeri alacak, her yerde adâlet olacak, Eshâb-ı Kehf, uyanıp mağaradan çıkarak, Mehdînin askeri olacakdır. Ba�zı saf kimseler, büyük zan etdikleri kimselere Mehdî demekdedir. Mehdînin alâmetlerini Resûlullah �sallallahü aleyhi ve sellem� efendimiz bildirmişdir. İbni Hacer-i Mekkînin (Alâmet-ül-Mehdî) kitâbında ve Süyûtînin (Cüz'ün minel ehâdîs velâsâril vârideti fî alâmetil mehdî) kitâbında bunlardan ikiyüze yakın alâmet yazılıdır. (El-fütûhât-ül-islâmiyye), ikinci cüz, ikiyüzdoksanyedinci sahîfesinde diyor ki, (Beklenilen Mehdî, hazret-i Fâtımanın soyundan olacakdır. Mekkede zuhûr edecekdir. O zemân, müslimânlar halîfesiz olacakdır. İstemediği hâlde, zor ile halîfe yapılacakdır. Zuhûr edeceği zemân ve yaşı ve ömrü kesin belli değildir.) Mehdî çıkacağı zemân yeryüzünde halîfe bulunmıyacağı ve Mehdîliklerini i�lân edenlerin Mehdî olmadıkları, buradan anlaşılmakdadır. İmâm-ı Rabbânî hazretleri, birinci cildin ikiyüzellibeşinci mektûbunda, Mehdînin Medînedeki sapık din adamlarını öldüreceğini yazmakdadır. 62, 63, 398, 484, 485, 488, 919, 920, 1122.
595 � MEKKÎ EFENDİ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Ahmed Mekkî efendi, âlim, ârif, veliy-i kâmil olan seyyid Abdülhakîm efendinin büyük oğludur. Annesi, büyük velî, kerâmetler sâhibi seyyid Fehîm efendinin torunu Âişe hânımdır. Mekkî Üç-Işık, [1314] de tevellüd, 1387 [m. 1967] de vefât etdi. Medrese tahsîlini bitirdikden sonra, peder-i âlîlerinden ulûm-i zâhirenin inceliklerini alarak icâzetle şereflenmiş, yüksek teveccühlerine ve himmetlerine mazhar olarak, tesavvuf bilgilerinde de kemâle gelmişdir. Son derece edeb ve şaşılacak bir tevâzu� ile, kendilerini agyârdan setr ederdi. Sâf kalbli, temiz rûhlu olan yüzlerce genci ilm ve fazîletle süsledi. Cenâb-ı Hak, bu feyz ve bereket kaynağından, İstanbul halkını, yıllarca fâidelendirdi. Edirnekapı kabristânında iken Ankarada Bağluma nakl edildi. 2, 5, 376.
596 � MELİKŞÂH �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Celâlüddîn, Selçûkî pâdişâhlarından üçüncüsüdür. Alb Arslanın oğludur. 447 [m. 1054] de tevellüd, 485 [m. 1091] de Bağdâdda zehr verilerek vefât etdi. İsfehânda defn edildi. Babası şehîd olunca, vezîr Nizâm ül mülkün yardımı ile 465 [m. 1072] de sultân oldu. Mâverâünnehri, Şâmı, Mısrı, Anadolunun çoğunu aldı. Abbâsî halîfesini emrine aldı. Çok hayrât yapdı. [471] hicrî senesinde, güneş takvîmi yapdırdı. Buna (Takvîm-i Celâlî) denir. 441, 1095, 1157.
� ME�MÛN BİN HÂRÛN: Yedinci Abbâsî halîfesidir. 218 [m. 832] de vefât etdi.
597 � MENDELEYEF: Dimitri, Rus kimyâgeri olup, 1249 [m. 1834] da tevellüd, 1325 [m. 1907] de öldü. Elementlerin devrî [Periyodik] sistemini bulanlardandır. Petrollerin teşekkülü teorisi meşhûrdur. 549.
598 � MERGINÂNÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Yüzseksenbirinci [181] sırada, Burhâneddîn-i Mergınânî ismine bakınız!
599 � MER�Î �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Mer�î bin Yûsüf Mukaddisî, Hanbelî fıkh âlimlerindendir. 1033 [m. 1623] de vefât etdi. Çok kitâb yazdı. (Tahkîk-ul burhân fî şan-id-duhân) ve (El-Kevâkib-üd-dürriyye fî menâkıb-il-imâm-ı İbni Teymiyye) kitâbları meşhûrdur. 633, 638.
600 � MERKEZ EFENDİ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Muslih-ud-dîn Mûsâ efendi, Kütahyadan İstanbula gelip molla Hızır beğ oğlu Ahmed pâşadan okurken, Halvetî Sünbül Sinân yanında yetişdi. Önce Koğacı tekkesinde, sonra Eyyûbde Şâh sultân tekkesinde iken, Sultân Süleymânın Topkapı dışında, vâlidesi nâmına yapdırdığı tekkede yerleşdi. Sünbül efendi, 936 [m. 1529] da vefât edince, Koca Mustafâ pâşadaki yerine geçdi. 959 [m. 1551] da vefât etdi. Türbesi karşısındaki mektebi Abdülbâkî pâşa yapdırdı. Tokat vâlîsi iken 1034 [m. 1625] senesinde vefât edince, İstanbula getirilip, mektebi yanına defn edilmişdir.
Merkez efendi vefât edince, yerine oğlu ve halîfesi seyyid Ahmed efendi, bundan sonra da, şeyh Ya�kûb efendi geçdi. Ya�kûb efendi, Sünbül Sinân efendinin halîfesidir. Bu da, 978 [m. 1570] de vefât edince, oğlu Yûsüf Sinân efendi şeyh oldu ise de, altı sene sonra, Medîne-i münevverede Şeyh-ul-harem oldu ve 989 [m. 1580] da vefât etdi. Bakî�dedir. Bunun yerine Hasen Necmüddîn efendi şeyh oldu. Alaca-hisârlıdır. Ya�kûb efendinin halîfesidir. Eğri seferinde bulundu. Sonra hacca ve Yemene gitdi. Orada, mevlid gecesi, 1019 [m. 1610] senesinde vefât etdi. Mevlid geceleri minârede kandil yakmak âdeti idi. Sultân birinci Ahmed hân beğenerek bütün câmi�lerde kandil yakılmasını fermân eyledi. 1167, 1174.
601 � MERKYÂNUS: Bizans ya�nî şarkî Roma devleti kırallarındandır. Buna Marsiyanus da denir. Mîlâdî [391] senesinde tevellüd etdi. Asker iken, ilerliyerek senatör oldu. İkinci Teodosyus [m. 450] de ölünce yerine kız kardeşi Polherya kraliçe oldu, Merkyânus bununla evlendi. Bu kadın ölünce, kral oldu. Cesûr idi. Attilânın tehdîdlerine cevâb verip, geri çevirdi. Rumlar kendisi ile zevcesi için, Şubatın onyedisinde yortu yapıyorlar. [Bu ism, (Fâideli Bilgiler) kitâbındadır.]

[ACİZKUL]

602 � MERVÂN �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Babası, Hakem bin Ebil�âs bin Ümeyye bin Abd-i Şems bin Abd-i Menâfdır. Mekkenin fethinde îmân etdiler. Emevî halîfelerinin dördüncüsüdür. Hicretin ikinci yılında tevellüd etdi. 65 [m. 683] senesinde boğduruldu. Yerine, büyük oğlu Abdülmelik geçdi. Hazret-i Osmân bin Affânın amcası oğlu ve dâmâdı ve baş kâtibi idi. Çocuk iken, babası Tâife sürülüp, oraya götürüldü. Sohbetden mahrûm kaldı. Hazret-i Osmân halîfe olunca, babasını afv etdi. Babası ile Medîneye geldi. Halîfeye kâtib oldu. Deve harbinde, hazret-i Talhayı kazârâ şehîd etdi. Hazret-i Mu�âviye zemânında Medîne vâlîsi olup, [48] de azl edildi. [64] de İkinci Mu�âviye halîfelikden çekilince, Abdüllah bin Zübeyr ile harb ederek, halîfe oldu. Zâlim idi. Kardeşi Abdürrahmân bin Hakem ve ikinci oğlu Abdül�azîz bin Mervân âdil ve sâlih idiler. 1159, 1196.
603 � MERVÂN BİN MUHAMMED: Mervân bin Hakemin torunudur. Emevî devletinin ondördüncü ve son halîfesi idi. [72] senesinde tevellüd, [127] de halîfe oldu. 132 [m. 750] senesinde, Abbâsîler tarafından Mısrda yakalanıp öldürüldü. 441, 1191.
604 � MERYEM: Îsâ aleyhisselâmın annesidir. Dâvüd �aleyhisselâm� soyundan olan İmrân ile Hunnenin kızı idi. Annesi ölünce, Kudüsde Beyt-ül-mukaddesin imâmı Zekeriyyâ aleyhisselâmın zevcesi olan teyzesi Îsâ�nın yanında büyüdü. Onbeş yaşında iken, amcasının oğlu Yûsüf-i Neccârla nişânlandı ise de, onunla hiç evlenmemişdi. Allahü teâlâ, buna babasız olarak Îsâ aleyhisselâmı verdi. Îsâ �aleyhisselâm� (Beyt-ül-lahm)da tevellüd etdi. Rum kayserinin Şâmda bulunan vâlîsi, zinâ etdiğini zan ederek, ikisini de öldürmek istedi. Yûsüf-i Neccâr, bunları Mısra götürdü. Oniki sene orada kaldılar. Sonra, Kudüse gelip (Nâsıra) kasabasında yerleşdiler. Îsâ �aleyhisselâm� göke çıkarıldıkdan altı sene sonra, elliüç yaşında vefât etdi. Kudüsdedir. Yehûdîler, bunu kötüliyor. Hıristiyanlar da, Allahın anası, bir kısmı da Allahın zevcesi diyor. 334, 448, 875, 1109, 1110, 1122, 1155, 1189, 1194.
605 � MESLEME �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Abdülmelik bin Mervânın oğludur. 122 [m. 740] de Şâmda vefât etdi. Seyyid gâzî ile Muhammed Battâl gâzî de bu senede vefât etdiler. Başkumandan olarak çok cihâd yapdı. 86 [m. 704] senesinde Erzurumu ve Trabzonu feth etdi. Emevî halîfelerinin altıncısı, kardeşi Velîd bin Abdülmelikin emri ile, hicretin doksanaltıncı 96 [m. 714] senesinde büyük bir ordu ile Ankara, Eskişehr ve Amûriyyede kanlı savaşlar yapıp, Çanakkal�adan Gelibolu ve Edirneye, sonra İstanbula geldi. Kardeşi Süleymân da denizden gemilerle geldi. Bizans imperatörünü korkutdu. Galatayı elegeçirdi. İmperatör ile yapdığı sözleşme ile Ayasofyada nemâz kıldı. Halic kenârında (Arab câmi�i)ni yapdı. İstanbulda yedi sene kalıp geri döndü. Hastalık ve sıkıntı yüzünden, Câmi�in bulunduğu yere (Kahr köyü) adını verdi. Şimdi Kara-köy deniliyor. Muhyiddîn-i Arabî hazretleri (Musâmere) kitâbında Meslemenin İstanbul seferini uzun anlatmakdadır. Mesleme çekilince, Rumlar verdikleri sözü bozup câmi�i kilise yapdılar. Dördüncü Murâd hân zemânına kadar kilise olarak kalıp, 1046 [m. 1637] da eski yeri keşf olunarak mescide çevrildiği 1288 [m. 1870] de İstanbulda basılmış olan (Fezleke-i târîh-i Osmânî)nin yüzaltmışaltıncı [166] sahîfesinde yazılıdır. Birinci Mahmûd hânın vâlidesi Sâliha sultân, câmi�i 1147 [m. 1734] de yeniledi. Binikiyüzyirmiiki yangınında yanıp yeniden ta�mîr edildi.
Karaköydeki Yeraltı câmi�inin adı (Kurşunlu Mahzen) câmi�idir. Mesleme tarafından yapılmış bir mescid iken sonra depo olarak kullanılmışdır. Sadr-ı a�zam Mustafâ pâşa 1166 [m. 1749] senesinde mahzeni temizletmiş, içinde birkaç kabr olduğu görülmüşdür. Bin seneden fazla kapısı kapanarak kilidine kurşun akıtılmış, terk edilmiş idi. Birinci Sultân Mahmûd hân tarafından câmi� hâline getirilmiş, sonradan minâre de yapılmışdır. Sultân Mahmûd hân ilk Cum�a nemâzında bulunmuşdur. Mustafâ pâşaya samur kürk hediyye etmişdir. Câmi�de üç kabr vardır. Şehîd Alî pâşa önceden 1128 [m. 1812] de câmi� üstüne bir binâ yapmışdı. Bu binâ, 1237 [m. 1821] de yenilenmişdir. 1080.
606 � MES�ÛD KANÂVÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Seyyid Mes�ûd bin Hasen Kanâvî, Mısrda şâfi�î âlimlerindendir. 1205 [m. 1790] hicrî senesinde yazdığı (Feth-ur-rahîm) kitâbında İbnül-Verdînin (Lâmiyye) kasîdesini şerh etmekdedir. Bu kitâbı Mısrda [1281] ve 1315 [m. 1897] senesinde basılmışdır. Burada, tütünün harâm olmadığını yazmakdadır. 632.
607 � MEVDÛDÎ: Hicretin [1321]. ci senesinde Hindistânda tevellüd ve 1399 [m. 1979] da Amerikada vefât etdi. İbni Teymiyyenin fikrlerine saplanmışdır. Siyâsî düşüncelerini islâmiyyet olarak tanıtarak [Cemâ�at-ül İslâmiyye] dediği bir islâm fırkası meydâna getirdi. Mevdûd-i Çeştî hazretlerinin soyundandır. Mevdûd-i Çeştî, 527 [m. 1133] de vefât etdi. İstanbul yüksek islâm enstitüsü eski müdîri ve öğretim üyesi Ahmed Dâvüdoğlu (Din tahrîbcileri) kitâbında, (Mevdûdî bir felesofdur, şaşırabilir) diyor. Hindistânda molla İlyâsın kurmuş olduğu (Teblîgul-cemâ�at)cılar da Mevdûdî gibidirler. Her ikisinin sapık fikrlerine (El-üstâd-ül Mevdûdî) ve (Fâideli Bilgiler) kitâblarında uzun yazılmış ve cevâb verilmişdir. 310, 399, 410, 462, 499, 842, 1176.
608 � MEYMÛNE �radıyallahü teâlâ anhâ�: Resûlullahın zevcelerindendir. İsmi Birre iken Resûlullah Meymûne yapdı. Hayberin fethinden sonra Mekkeye ömre için gidildikde Meymûnenin zevci vefât etmişdi. Resûlullahın nikâhı ile şereflendi. 53 [m. 673] senesinde Mekkede hastalandı. (Beni Mekkeden çıkarınız! Çünki, Resûlullah benim Mekkenin dışında vefât edeceğimi haber verdi) dedi. Çıkardılar, Resûlullaha nikâhı yapılmış olduğu yerde vefât etdi. 1098.
609 � MİDHAT PÂŞA: İngiliz masonudur. Taîfde sürgünde iken, ingilizler tarafından boğduruldu. 51, 1059, 1063. (Eshâb-ı Kirâm) sahîfe: 370
610 � MİHAEL KİROLARIUS: Ortodoks kilisesinin kurucusudur. İstanbul patrîki iken, hicretin [446]. cı ve mîlâdın [1054]. cü senesinde Romadaki papadan ayrıldı. Şark kiliselerine ortodoks denildi. Mihael-i Süryânî başkadır. 490.
611 � MİHR-İ MÂH SULTÂN �rahmetullahi teâlâ aleyhâ�: Kânûnî sultân Süleymân hânın kızıdır. Zevci Rüstem pâşa, Eminönü ile Unkapanı arasındaki meşhûr câmi�i yapmışdır. Mihr-i Mâh sultân da, Edirnekapı yanında büyük câmi�i ve 954 [m. 1546] senesinde Üsküdâr iskelesindeki Eski vâlide câmi�ini yapdırmışdır. 964 [m. 1556] senesinde vefât etmişdir. Süleymâniyyede babasının türbesindedir. Rüstem pâşanın kardeşi kapdân-ı deryâ Sinân pâşa, Beşiktaş iskelesi yanında meşhûr câmi�i yapdırdı. 961 [m. 1553] senesinde vefât edip, Üsküdârda Mihr-i Mâh sultân câmi�i mihrâbı önüne defn edildi. Câmi�i Rüstem pâşa 963 [m. 1555] de temâmladı. Rüstem pâşa 968 [m. 1560] de vefât etdi. Şâhzâde câmi�i bağçesindeki türbesindedir. 953 [m. 1545] de kapdân-ı deryâ olan Barbaros Hayreddîn pâşa, Akdenize gideceği vakt, gemileri bağlamak için, sâhile beş taş direk yapdırmışdı. Buraya zemânla Beşiktaş denildi.
612 � MİHR-İ ŞÂH SULTÂN �rahmetullahi teâlâ aleyhâ�: Üçüncü Selîm hânın vâlidesidir. Halıcıoğlu kışlası ile yeni köprü arasındaki câmi�i yapdırmışdır. Eyyûb câmi�i ile Bostan iskelesi arasında 1210 [m. 1796] da yapdırdığı türbesindedir. Kızı Hadîce sultân da yanındadır. 1145, 1184.
613 � MİLTON: İngilterenin büyük şâ�irlerindendir. [m. 1608] de Londrada doğdu. 1085 [m. 1674] da öldü. Meşhûr Kromwell bunu genel sekreter yapınca şöhreti artdı. Onun ölümünden sonra bir kenâra çekildi. İki gözü kör oldu. Çok kıymet verilen (Gâib olmuş se�âdet) şi�rini zevcesine ve iki kızına yazdırdı. Târîh, lügat ve mantık üzerine eserleri vardır. Kur�ân-ı kerîmi incelemiş ve çok övmüşdür. 535, 1084.
614 � MÎRÂN ŞÂH �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Tîmûr hânın üçüncü oğludur. [769] da tevellüd, 810 [m. 1407] da Âzerbaycânda Karakoyunlu Yûsüfle harb ederken şehîd oldu. Tîmûrden sonra üç sene saltanat sürdü. Delhîdeki Gürgâniyye sultânları bunun soyundandır. 500, 1079, 1095, 1099, 1183.
615 � MOLLA CÂMÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Abdürrahmân bin Nizâmeddîn Ahmed Nûreddîn-i Câmî, şeyh-ul-islâm idi. Âlim, veliy-yi kâmil idi. 817 [m. 1414] de, Îrânda Câm kasabasında tevellüd, 898 [m. 1492] Muharreminin onsekizinci günü, Cum�a ezânı okunurken, Hirâtda vefât etdi. İmâm-ı Muhammed Şeybânî hazretlerinin soyundandır. Beş yaşında iken Muhammed Pârisâ hazretlerinin huzûruna götürülüp teveccühüne mazhar oldu. Ubeydüllah hazretlerine yazdığı mektûblardan ikisi (Reşehât)da mevcûddur. Mevlânâ Sa�düddîn-i Kaşgarîden feyz alarak kemâle geldi ve irşâda me�zûn oldu. Sa�düddîn hazretleri, Nizâmeddîn-i Hâmûşün halîfesi olup, sekizyüzaltmış senesinde Hirâtda vefât etmişdir. Nizâmüddîn-i Hâmûş hazretleri, Alâ�üddîn-i Attâr hazretlerinin halîfelerinin en üstünü idi. Molla Câmî hazretleri çok kitâb yazdı. (Şevâhid-ün-nübüvve) kitâbı, Mahmûd bin Osmân Lâmi�î ve Ehî-zâde Abdülhalîm tarafından, farscadan türkceye terceme edilmiş ve fârisî ve türkçe tercemesi Hakîkat Kitâbevi tarafından basdırılmışdır. Kerâmetleri görüldü. Fâtih sultân Muhammed, kendisini İstanbula da�vet etdi. Konyaya kadar geldi. Fâtihin vefâtını haber alarak geri döndü. 387, 732, 739, 947, 962, 1085, 1156, 1163, 1185, 1192.
616 � MOLLA HÜSREV �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Muhammed efendi, Osmânlıların üçüncü şeyh-ul-islâmı idi. Hanefî fıkh âlimidir. Babası dönme idi. Bir düğünde, Fâtih sultân Muhammed, molla Gürânîyi sağ yanına, molla Hüsrevi sol yanına aldı. [865] de şeyh-ul-islâm oldu. Yirmi sene, bu vazîfeyi çok iyi yaparken 885 [m. 1480] de vefât etdi. Nemâzı Fâtih câmi�inde kılınıp, Bursaya götürülüp, Emîr Sultânın doğusunda defn edildi. (Dürer ve gurer) fıkh kitâbı, çok kıymetlidir. 1319 [m. 1900] da İstanbulda, Şernblâlî şerhı basılmışdır. Vefâda Ekmekci medresesi yanında mescidi vardır. 138, 285, 393, 586, 620.
617 � MOLLA KUDSÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Hindli Abbâs kulu molla Kudsî, arabî (Esrâr-ı melekût) astronomi kitâbının sâhibidir. 1262 [m. 1846] senesinde Mekke-i mükerremede vefât etdi. Bu kitâbı Elbüstânlı Hayâtî zâde Halîl Şeref efendi türkceye terceme ederek (Efkâr-ül-ceberût) adını vermişdir. Şeref efendi [1211] de Elbüstânda tevellüd, 1267 [m. 1851] de orada vefât etmişdir. 538.
618 � MOLYER: Moliére, Fransız komedi yazarıdır. 1031 [m. 1622] de Pârisde tevellüd, 1083 [m. 1673] de vefât etdi. Tiyatroculuk yapdı. Yazdığı komedileri oynardı. 46.
619 � MOSELEY: Henri Mosli, ingiliz fizikcisidir. 1304 [m. 1887] de tevellüd, 1334 [m. 1916] de vefât etdi. [m. 1913] de Mosli kanûnunu buldu. Buna göre, bir elementin hâsıl etdiği Röntgen şuâ�larının frekanslarının kare kökleri, bu elementin periyodik sistemdeki sıra numarası [atom numarası] ile orantılıdır. Mosli, böylece, elementlerin atomlarındaki proton sayısını hesâblamış oldu. Mosli [m. 1916] da İngiliz subayı olarak Çanakkalede Türklere karşı harb etdi. 549, 550.
620 � MOZART: Avusturyalı bestekârdır. 1169 [m. 1756] da tevellüd, 1205 [m. 1791] de vefât etdi. Kilise müziğine hizmet etdi. Figaronun evlenmesi meşhûrdur. 46.

[ACİZKUL]

621 � MU�ÂVİYE �radıyallahü anh�: Babası Ebû Süfyân bin Harb bin Ümeyyedir. Annesi Hind bint-i Utbe bin Rebî�a bin Abd-i Şemsdir. Hicretden ondokuz sene önce tevellüd, 60 [m. 680] senesinde, Receb ayında vefât etdi. Mekkenin feth edildiği gün, babası ile berâber, Resûlullahın önünde müslimân oldu. Eshâb-ı kirâmın büyüklerindendir. Resûlullahın �sallallahü aleyhi ve sellem� vahy kâtibi ve kayınbirâderi idi. Hazret-i Ömer zemânında dört yıl, Osmân zemânında oniki yıl, Alî zemânında beş yıl, imâm-ı Hasen zemânında altı ay olarak Şâmda yirmibirbuçuk sene vâlî oldu. [41]. ci senede, Şevvâl ayında Kûfede halîfe seçildi. Ondokuz sene, dört ay halîfelik yapdı. Bir islâm devletinin reîsine (Halîfe) denir. İslâmiyyetde ilk seçilen halîfe, Ebû Bekr-i Sıddîkdır. Bundan sonra sıra ile Ömer, Osmân, Alî, Hasen ve Mu�âviyedir. Emevî ve Abbâsî halîfelerinin ismleri, (Eshâb-ı Kirâm) ve (Fâideli Bilgiler) kitâblarında yazılıdır. Aklı, zekâsı, fesâhatı, sabrı, yumuşaklığı, ikrâmı, cömertliği fevkâlâde çok idi. Müslimânların başına geçeceği, hadîs-i şerîfde bildirilmişdi. Kendisinden çok hadîs-i şerîf alınmış, kitâblara yazılmışdır. Bu da, büyüklüğünü ve kendisine güvenildiğini göstermekdedir. Şâmdaki Emevî devletinin kurucusudur. Şâmda medfûndur. Hicretin 42 senesinde Sicistânı, 43 de Sudanı, 44 de Efganistânı ve Kâbil şehrini ve Hindistânın şimâl kısmını, 45 de Tunusda Efrîkıyye şehrini aldı. 48 de gemilerle kendisi Kıbrısa giderek Bizans devletinden feth etdi. [Ada 586 [m. 1191] de İngilizlerin ve 878 [m. 1473] de Venediklilerin eline geçdi. 978 [m. 1570] de İkinci Selîm hân tarafından feth edildi. 1295 [m. 1878] Ayastefanos muâhedesi ile Balkan yarım adası ve Anadolunun mühim kısmları Ruslara verilince, ikinci Abdülhamîd hân, devletin idâresini eline alıp, ingilizleri Kıbrısın idâresine ortak ederek, Berlin muâhedesini hâzırladı. Bütün toprakları kurtardı. Balkan harbinin fecî� bozgunundan sonra, 1331 [m. 1913] de Londra muâhedesinde, İttihâdcılar, bütün Rumeliyi ve Kıbrısı, Edirneyi düşmanlara terk etdi.] Hazret-i Mu�âviye, 50 de Îrânda büyük Kuhistan şehrini aldı. Yine 50 [m. 670] senesinde, Bizans imperatoru dördüncü Kostantin zemânında, oğlu Yezîdi büyük bir ordu ile İstanbula cihâd etmeğe gönderdi. Her sene büyük vergi almak şartı ile sulh yapıldı. 54 de Ubeydüllah bin Ziyâdı Horâsândaki orduya kumandan yapıp, Ceyhûn nehrini develerle geçerek, Buhârâyı aldı. Kudüs-i şerîfi hazret-i Ömer feth etmişdi. Sonra, kâfirler geri almışlardı. Hazret-i Mu�âviye tekrâr feth etdi. Yemen, Mısr, Kayruvan, Irâk, Azerbaycan, Anadolu, Horâsân ve Mâverâ-ün-nehr şehrlerine hâkim oldu. Bütün millete kendini sevdirdi. Büyük saltanata nâil oldu. Resûlullahın sohbetinin ve hayrlı düâlarının bereketi ile islâmiyyetden hiç ayrılmadı. 114, 204, 469, 472, 489, 502, 509, 510, 511, 512, 513, 514, 621, 785, 790, 801, 1064, 1088, 1090, 1092, 1094, 1096, 1107, 1110, 1135, 1160, 1185, 1186, 1191.
622 � MU�ÂZ BİN CEBEL �radıyallahü anh�: Eshâb-ı kirâmın büyüklerindendir. İkinci Akabede îmân eden yetmiş Ensârdandır. Bütün gazâlarda bulundu. Onsekiz yaşında îmân etdi. 18 [m. 639] senesinde tâ�ûndan vefât etdi. Resûlullahın Yemende vâlîsi idi. 474, 644, 651, 848, 873, 1017.
623 � MÜCÂHİD �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Babası, Cebr-i Mahzûmîdir. Tâbi�înin ve tefsîr imâmlarının büyüklerindendir. [24] senesinde tevellüd, 104 [m. 723] senesinde Mekkede, nemâzda secdede vefât etdi. Abdüllah ibni Abbâsın talebesi idi. Tefsîri vardır. 99, 391, 644.
624 � MUDAR �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Resûlullahın onsekizinci babasıdır. Nizârın oğludur. Mudarın sesi çok güzel idi. Deve yanında okuyup onu harekete getirmek Mudardan kalmışdır. İbrâhîm aleyhisselâmın islâm dîninde idi. 390.
625 � MÜDRİKE �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Resûlullahın onaltıncı babasıdır. İsmi Amr idi. Tavşan arkasından koşup yakaladığı için, babası buna Müdrike demişdi. Dedelerinin şereflerini kendinde topladığı için de Müdrike denilmişdir. 390.
626 � MUHAMMED �aleyhisselâm�: Allahü teâlânın Resûlüdür. Habîbidir. Peygamberlerin en üstünü ve sonuncusudur. Babası Abdüllahdır. Mîlâdın beşyüzyetmişbir [571] senesi nisan ayının yirmisine rastlayan, Rebî�ul-evvel ayının onikinci pazartesi gecesi, sabâha karşı, Mekkede tevellüd etdi. Babası, dahâ önce vefât etmiş idi. Altı yaşında iken annesi, sekiz yaşında iken dedesi vefât etdi. Sonra, amcası Ebû Tâlibin yanında büyüdü. Yirmibeş yaşında iken, Hadîce-tül-kübrâ ile evlendi. Bundan dört kızı, iki oğlu oldu. İlk oğlunun adı Kâsım idi. Bundan dolayı, kendisine (Ebül-Kâsım) da denir. Kırk yaşında iken, bütün insanlara ve cinne Peygamber olduğu bildirildi. Üç sene sonra, herkesi îmâna çağırmağa başladı. Elliiki yaşında iken, bir gece Mekkeden Kudüse ve oradan göklere götürülüp getirildi. Bu yolculuğuna (Mi�râc) denir. Mi�râcda, Cennetleri, Cehennemleri ve Allahü teâlâyı gördü. Beş vakt nemâz, bu gece farz oldu. Târîhcilere göre mîlâdın 622 senesinde, Allahü teâlânın emri ile, Mekkeden Medîneye gitdi. Bu yolculuğuna (Hicret) denir. Medîne şehrinin Kubâ köyüne geldiği, Rebî�ul-evvel ayının sekizinci pazartesi gününe tesâdüf eden efrencî Eylül ayının yirminci günü müslimânların (Hicrî şemsî) târîh başlangıcı oldu. Müslimânların (Hicrî kamerî) seneleri de, o senenin Muharrem ayından başlar ve gökdeki ayın, dünyâ etrafında oniki def�a dönmesi bir kamerî sene olur. Hicrî 11 [m. 632] senesinde, Rebî�ul-evvel ayının onikinci pazartesi günü, öğleden evvel vefât etdi. Salıyı çarşambaya bağlıyan gece [Çarşamba gecesi] yarısı, vefât etmiş olduğu odaya defn edildi. Vefâtında, kamerî 63, şemsî seneye göre 61 yaşında idi.
Muhammed �aleyhisselâm� beyâz idi. Bütün insanların en güzeli idi. Güzelliğini, herkese belli etmezdi. Onun güzelliğini bir kerre gören, hattâ rü�yâda gören kimsenin ömrü, lezzet ve neş�e ile geçmekdedir. O, her zemânda, dünyânın her yerinde olan ve gelecek olan her insandan, her bakımdan üstündür. Aklı, fikri, güzel huyları, bütün organlarının kuvveti her insandan ziyâde idi.
Çocuk iken iki kerre, ticâret edenlerle Şâm tarafına gitdi ve Busrâ denilen yerden geri döndüler. Ondört veyâ onyedi yaşında amcası Zübeyr ile Yemene gitdi. Başka hiçbir zemân, hiçbir yere gitmedi. Ümmî idi. Ya�nî hiç mektebe gitmedi. Kimseden ders almadı. Fekat, herşeyi biliyordu. Ya�nî herneyi düşünse, herneyi bilmek istese, Allahü teâlâ Ona bildiriyordu. Cebrâîl �aleyhisselâm� adındaki melek gelip, Ona her istediğini söylüyordu. Mubârek kalbi, güneş gibi, nûr saçıyordu. Onun saçdığı ilm, ma�rifet nûrları, radyo dalgaları gibi, yerlere, göklere, heryere saçılıyordu. Şimdi, kabrinden de yaymakdadır. Yayma kuvveti, her ân artmakdadır. Elektro-manyetik dalgaları almak için, radyo alıcısı lâzım olduğu gibi, Onun nûrlarını almak için de, Ona inanan ve seven ve gösterdiği yolda giderek temizlenen kalb lâzımdır. Böyle kalbi olan insan, bu nûrları alır ve bu da, etrâfa neşr eder, yayar. Böyle büyük insanlara (Velî) denir. Bu Velîyi tanıyan, inanan ve seven kimse, bunun karşısında edeble oturur veyâ uzakda, onu edeb ile, sevgi ile düşünürse, bu kimsenin de kalbi, nûr, feyz almağa, temizlenmeğe, olgunlaşmağa başlar. Allahü teâlâ, bedenimizi, maddemizi, yetişdirmek için güneş enerjisini sebeb kıldığı gibi, rûhlarımızı, kalblerimizi olgunlaşdırmak, insanlıkda yükseltmek için de, Muhammed aleyhisselâmın kalbini, oradan fışkıran nûrları sebeb kılmışdır. İnsanı besliyen, yapısını ve enerjisini sağlıyan bütün besi maddeleri, güneş enerjisi, özümleme ile hâsıl oldukları gibi, kalbe, rûha gıdâ olan, Evliyânın sohbetleri, sözleri ve yazıları da, hep Resûlullahın mubârek kalbinden fışkıran nûrlarla hâsıl olmuşdur.
Allahü teâlâ, Cebrâîl �aleyhisselâm� adındaki bir melek ile, Muhammed aleyhisselâma (Kur�ân-ı kerîm)i gönderdi. İnsanlara dünyâda ve âhıretde lüzûmlu, fâideli olan şeyleri emr etdi. Zararlı olanları yasak etdi. Bu emrlerin ve yasakların hepsine (İslâm dîni) veyâ (İslâmiyyet) denir.
Muhammed aleyhisselâmın her sözü doğrudur, kıymetlidir, fâidelidir. Böyle olduğuna inanan kimseye (Mü�min) ve (Müslimân) denir. Muhammed aleyhisselâmın sözlerinden birine inanmıyan, beğenmiyen kimseye kâfir denir. Allahü teâlâ, mü�min olanı sever. Bunu Cehennemde sonsuz olarak bırakmaz. Yâ Cehenneme hiç sokmaz, yâhud, kabâhati için, soksa da, sonra Cehennemden çıkarır. Kâfir olan kimse, Cennete giremez. Doğru Cehenneme girer ve oradan hiç çıkmaz. Ona inanmak, Onu sevmek, bütün se�âdetlerin, râhatlıkların, iyiliklerin başıdır. Onun Peygamber olduğuna inanmamak ise, bütün felâketlerin, sıkıntıların, kötülüklerin başıdır. Aklı, zekâsı, güzel ahlâkı ve deryâ gibi olan her nev� ilmi ve mu�cizeleri, islâmiyyetin hak din olduğunu gösteren vesîkalardır. 4, 9, 17, 18, 21, 22, 23, 24, 32, 33, 36, 40, 41, 43, 44, 45, 47, 48, 49, 51, 52, 53, 56, 57, 59, 60, 65, 66, 69, 71, 89, 94, 98, 99, 102, 103, 104, 106, 109, 166, 209, 229, 263, 267, 274, 276, 285, 289, 311, 313, 327, 329, 332, 337, 352, 353, 354, 355, 356, 358, 364, 367, 368, 369, 370, 372, 373, (374), 378, 380, 383, 384, 385, 386, 387, 388, 390, 393, 399, 404, 407, 408, 411, 435, 449, 450, 451, 457, 475, 479, 480, 482, 485, 486, 488, 489, 493, 495, 501, 509, 510, 512, 525, 528, 531, 535, 564, 575, 598, 625, 698, 717, 737, 738, 761, 770, 771, 771, 908, 910, 943, 952, 954, 955, 960, 961, 969, 995, 1008, 1017, 1043, 1050, 1051, 1056, 1065, 1069, 1070, 1075, 1118, 1123, 1125, 1157.
627 � MUHAMMED ÂKİF �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Osmânlı şâ�irlerindendir. 1290 [m. 1873] da tevellüd, 1354 [m. 1936] de İstanbulda vefât etdi. Edirnekapı kabristânındadır. Fâtih rüşdiyesinden sonra, mülkiye i�dâdîsini bitirdi. Baytar mektebini okuyup, veteriner oldu. Dînî, millî şi�rleri çok heyecânlıdır. Her müslimân türkün kalbine yerleşmiş olup ve her evde saygı ve sevgi ile okunan türk istiklâl marşının yazarıdır. (Safahât) kitâbı heyecânlı şi�rlerle dolu ise de, seksenaltıncı sahîfesinde (İstibdâd) adındaki yazısında ve dörtyüzbeşinci sahîfesinde, müslimânların halîfesi ve islâmiyyetin bekçisi olan sultân ikinci Abdülhamîd hânın şânını ve kıymetini zedeleyen çok çirkin ve bayağı iftirâları ve Mısr müftîsi sicilli mason, Muhammed Abduhu öven ve bir çalgıcıyı, çalgısının seslerini nidâ-yı ilâhîye benzeterek öven şi�rleri kendisini lekelemekde, îmânlı kalblerde nefret hâsıl etmekdedir. İstanbuldaki yüksek islâm enstitüsü eski müdîrlerinden ve öğretim üyelerinden Ahmed Dâvüdoğlu, 1394 [m. 1974] senesinde İstanbulda basılan (Dîni ta�mîr da�vâsında din tahrîbcileri) kitâbında, Muhammed Âkifin de sâir reformcular gibi, ilhâmı doğrudan doğruya Kur�ân-ı kerîmden almak istediğini bildirmekdedir. 44, 1160, 1170.
628 � MUHAMMED AKKERMÂNÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Doksanaltıncı [96] sırada, Akkermânî ismine bakınız!
629 � MUHAMMED ALÎ PÂŞA �rahmetullahi teâlâ aleyh�: 1183 [m. 1769] de Kavalada tevellüd, 1266 [m. 1849] da Mısrda vefât etdi. [1215] de Mısr vâlîsi oldu. Dînine bağlı iyi adam idi. Bundan sonra, Mısr bozuldu. 461, 1119, 1184.
630 � MUHAMMED ARABÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Muhammed bin Tebbânî Magribî, (İfâde-tül-ahyâr) kitâbının yazarıdır. Bu kitâbı iki cilddir. Mekkede basılmışdır. Burada, Abduhun Ehl-i sünnete karşı yapdığı haksız hücûmları açıklamakda, herbirine cevâb vermekdedir. 461.
631 � MUHAMMED BÂBÂ SEMMÂSÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: İslâm âlimlerinin büyüklerindendir. Râmîten ile Buhârâ arasında Semmâs köyünde tevellüd, 755 [m. 1354] de orada vefât etdi. Alî Râmitenînin halîfesidir. Çok kerâmetleri görüldü. 969, 1097.
632 � MUHAMMED BÂKÎ-BİLLAH �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Babası kâdî Abdüsselâm Semerkandîdir. Sôfiyye-i aliyyenin büyüklerindendir. Rûh ilmlerinin mütehassısı idi. İmâm-ı Rabbânî Ahmed-i Fârûkînin �kuddise sirruhümâ� üstâdıdır. 971 [m. 1563] senesinde Kâbil şehrinde tevellüd etdi. Kâbilden Semerkanda gidip, zâhir ilmlerinde yüksek dereceye yetişdikden sonra, hâce İmkenegî hazretlerinin sohbet ve teveccühleri ile de şereflenerek vilâyetin yüksek mertebelerine kavuşdu. Şâh-ı Nakşîbend ve Ubeydüllah-i Ahrâr hazretlerinin rûhâniyyetlerinden de feyz alarak (Üveysî) oldu. İmâm-ı Rabbânî hazretlerinin eshâbından mevlânâ Bedreddîn-i Serhendî (Hadarât-ül-kuds) adındaki fârisî kitâbında, hayâtını ve kerâmetlerini uzun yazmakdadır. Bu kitâb, fârisî olup, Bâyezîd kütübhânesi (Veliyyeddîn) kısmında [1788] sayıda mevcûddür. Muhammed Bâkî-billah, Delhîde 1012 [m. 1603] senesinde vefât etdi. Kutabrol denilen yerdeki mescidinin yanında ziyâret edilmekdedir. Türbesinin şarkında vâlidesi ile oğlu Ubeydüllah, garbında diğer oğlu Abdüllah medfûndur. 1387 [m. 1967] de Lâhorda basılan (Külliyât-i Bâkî-billah) kitâbında, hayâtı ve mektûbları yazılıdır. (Hadarât-ül-kuds) kitâbı da, 1391 [m. 1971] de Lâhorda basılmışdır. 312 sahîfedir. 696, 750, 775, 935, 940, 953, 954, 959, 962, 966, 969, 1061, 1111, 1179.
633 � MUHAMMED BÂKIR �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Oniki imâmın beşincisidir. Zeynel�âbidîn Alî bin imâm-ı Hüseynin oğlu, imâm-ı Ca�fer-i Sâdıkın babasıdır. [57] senesinde Medînede tevellüd, 113 [m. 732] senesinde vefât etdi. Medînede, Bakî�de, babasının yanındadır. 62, 442, 1084, 1197.
634 � MUHAMMED BÂKIR-I LÂHORÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Babası Şerefeddîndir. Muhammed Ma�sûm Fârûkînin halîfelerindendir. İmâm-ı Rabbânî hazretlerinin (Mektûbât)ını 1080 [m. 1669] senesinde fârisî olarak hulâsa etmiş, (Kenz-ül-hidâyât) adını vermişdir. Ayrıca fârisî (Ürve-tül-vüskâ) kitâbını yazmışdır. 1080 [m. 1669]de vefât etmişdir.
635 � MUHAMMED BEDEVÂNÎ: Seyyid Nûr ismine bakınız! 1170.
636 � MUHAMMED BEHÂEDDÎN-İ BUHÂRÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Yüzaltmışıncı [160] sırada Behâeddîn-i Buhârî ismine bakınız!

[ACİZKUL]

637 � MUHAMMED BİN ABDÜLLAH �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Veliyyüddîn hatîb-i Tebrîzî, şâfi�î hadîs âlimlerindendir. 749 [m. 1348] senesinde vefât etdi. İmâm-ı Begavînin (Mesâbîh) kitâbına ek ve açıklamalar yaparak (Mişkât-ül-Mesâbîh) adını verdiği kitâbı meşhûrdur. 458.
638 � MUHAMMED BİN ABDÜLVEHHÂB: 1111 [m. 1699] senesinde, Necdde, Hureymile kasabasında tevellüd, 1206 [m. 1791] da öldü. Genç yaşında iken, 1125 de Basrada, Hempher isminde bir ingiliz câsûsunun tuzağına düşdü. Ehl-i sünnet i�tikâdından ve islâmın güzel ahlâkından ayrıldı. İngilizlerin (İslâmiyyeti yok etmek) çalışmalarına âlet oldu. Hempherin yazdırdığı bozuk şeyleri, h. 1150 de (Vehhâbîlik) ismi ile neşr eyledi. (İngiliz câsûsunun i�tirâfları) kitâbımızda, vehhâbîliğin kurulması uzun yazılıdır. 447, 449, 454, 459, 468, 472, 1172, 1176.
639 � MUHAMMED BİN ABDÜRRESÛL: Berzencî âlimlerindendir. Seyyiddir. [1040] da Zûr şehrinde tevellüd, 1103 [m. 1692] de Medînede vefât etmişdir. Şî�îleri red eden mirzâ Mahdûmun (Nevâkıd) kitâbını ihtisâr etmişdir. Çok bilgili olduğu hâlde, tesavvufdan nasîbi olmamışdır. İmâm-ı Rabbânî hazretlerine karşı edeb dışı hücûmlarda bulunmuşdur. (Makâmât-i Mazherî)de diyor ki, (İmâm-ı Rabbânînin �rahmetullahi aleyh� torunlarından Muhammed Ferruh Şâh bin Muhammed Sa�îd, çok âlim idi. Hacca gitdi. Muhammed Berzencî bunu mahcûb etmek için, Medîneden Mekkeye gitmek istedi. Ağır hastalandı. Muhammed Ferruh, Medîneyi de ziyâret edip gemi ile Hindistâna döndü. Berzencî iyi oldu. Kayıkla gemiye yetişmek istedi. Yolda boğuldu.)
640 � MUHAMMED BİN AHMED EBŞÎHÎ: Behâeddîn Muhammed, [790] senesinde tevellüd, 850 [m. 1446] de Mısrda vefât etdi. (Mustatraf) kitâbı, Rat tarafından fransızcaya terceme edilmiş, [m. 1902] de Pârisde basılmışdır. 418.
641 � MUHAMMED BİN AHMED SEMERKANDÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Alâüddîn-i Semerkandî 540 [m. 1145] da vefât etdi. 531. ci isme bakınız!
642 � MUHAMMED BİN AHMED ZÂHİD �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Hindistânda 632 [m. 1234] de vefât etdi. Hanefî fıkh âlimlerindendir. (Tergîb-üs-salât) kitâbı meşhûrdur. Nûr-i Osmâniyye kütübhânesinde vardır. 283.
643 � MUHAMMED BİN EBÛ BEKR �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Onuncu [10] senede, Vedâ� haccına giderken tevellüd etdi. 38 [m. 659]. ci senede işkence ile öldürüldü. Sahâbî değildir. Tâbi�îndendir. Hazret-i Osmânı şehîd edenler arasında idi. Deve ve Sıffîn harblerinde hazret-i Alî ile birlikde idi. Hazret-i Alî tarafından Mısr vâlîsi yapıldı. Amr ibni Âs ile yapdığı muhârebede şehîd oldu. 1126.
644 � MUHAMMED BİN EBÎ BEKR �rahmetullahi teâlâ aleyh�: İmâmzâde ve Rükn-ül-islâm denir. Buhârâda müftî idi. 573 [m. 1178] senesinde vefât etdi. Bunun (Şir�atül-islâm) kitâbını Ya�kûb bin Seyyid Alî şerh etmişdir. 392.
645 � MUHAMMED İBNİ HANEFİYYE �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Dörtyüzkırkdördüncü [444] sırada İbni Hanefiyye ismine bakınız!
646 � MUHAMMED BİN İSHAK �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Dedesi Huzeymedir. [223] yılında tevellüd, 311 [m. 923] senesinde Nîşâpûrda vefât etdi. İmâm-ül-eimme denir. Yüzkırkdan fazla kitâbı vardır. Hadîs âlimidir. 313, 391.
647 � MUHAMMED BİN MAHMÛD BÂBERTÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Ekmelüddîn-i Mısrî, Hanefî fıkh âlimidir. 712 [m. 1312] de Bağdâdın Bâberta kasabasında tevellüd ve 786 [m. 1384] da, Mısrda vefât etdi. (Tercîh-u mezheb-i İmâm-ı a�zam) risâlesi ve (İrşâd) ismindeki (Fıkh-ı ekber) şerhı ve (Envâr) isminde (Menâr) şerhı ve (Tuhfe-tül-ebrâr) ismindeki (Meşârık) şerhı ve (Takrîr) ismindeki (Pezdevî usûli) şerhı ve (İnâye) isminde (Hidâye) şerhı ve dahâ şerhleri ve tefsîri vardır. Sa�dî Çelebînin bu (İnâye)ye hâşiyesi vardır. 636, 1084.
648 � MUHAMMED BİN MAHMÛD HAREZMÎ: İmâm-ı a�zamın (Müsned)ini toplamışdır. 665 [m. 1266] de vefât etmişdir. Celâlüddîn-i Pâni-pütî, başka olup, yüzdoksanüçüncü sırada bildirilmişdir. 1085.
649 � MUHAMMED BİN MÜNKEDİR �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Sôfiyye-i aliyyedendir. Bezzâz idi. 130 [m. 748] senesinde Medînede vefât etdi. 845.
650 � MUHAMMED BİN SÜLEYMÂN �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Medîne-i münevverenin Şâfi�î âlimlerinden idi. 1124 [m. 1712] de Şâmda tevellüd, 1194 [m. 1780] de Medînede vefât etdi. Çok kitâb yazdı. İki cild fetvâsı meşhûrdur. Vehhâbîlerin i�tikâdlarının bozuk olduklarına fetvâ verdi. 453.
651 � MUHAMMED BİN SÜLEYMÂN CEZÛLÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Ebû Abdüllah Cezûlî [veyâ Cüzûlî], hadîs âlimidir. Şerîflerdendir. Fasda yetişdi. Şâzilî tarîkatinde yükseldi. 870 [m. 1465] senesinde zehrlenerek Fasda şehîd edildi. Yetmiş yedi sene sonra Merâkeşe nakl edildi. Bunun (Delâil-ül-hayrât) salevât kitâbını Kara Dâvüd Muhammed bin Kemâl İzmîtî türkçeye terceme ve şerh etmiş, 948 [m. 1541] de Bursada vefât etmişdir. 1087.
652 � MUHAMMED BİN SÜ�ÛD: Arabistânda, Necd çölünde kabîle reîsi idi. Vehhâbîlik meydâna çıkınca, hâkimiyyetini artdırmak için vehhâbî oldu. İngilizlerin yardımı ile herkesi zorla vehhâbî yapdı. Vehhâbî olmıyan çok müslimânı öldürdü. Birinci Vehhâbî Sü�ûdî devletini kurdu. 1178 [m. 1765] de öldü. 447, 1060.
653 � MUHAMMED BUHÂRÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Muhammed bin Mensûr Nevkadî, Semerkand müftîsi iken 434 [m. 1043] de ve Kâdî Muhammed Zahîrüddîn Buhârî 619 [m. 1222] de ve Muhammed bin Abdürrahmân Zâhid Buhârî 546 [m. 1151] de vefât etdi.
654 � MUHAMMED CEVÂD �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Oniki imâmın dokuzuncusudur. Takıy ismi ile meşhûrdur. İmâm-ı Alî Rızânın oğludur. Yüzdoksanbeş [195] senesinde Medînede tevellüd ve ikiyüzyirmi 220 [m. 835] senesinde Bağdâdda vefât etdi. Zevcesi Ümm-ül-fadlın amcası olan Mu�tesım halîfe ile görüşmek için Bağdâda gidince vefât etmişdir. Zevcesi serâya alınmışdır. 62, 1162.
655 � MUHAMMED ES�AD �rahmetullahi teâlâ aleyh�: İmâmzâde Muhammed bin Abdüllah, Konyalı olup, İstanbulda tevellüd etdi. 1267 [m. 1851] de vefât etdi. (Dürr-i yektâ) ve (Hilyetün-nâcî) fıkh kitâbları İstanbulda basılmışdır. 392, 702.
656 � MUHAMMED ES�AD �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Seyyiddir. Nakîb-ül-eşrâf idi. (Sahhâflar şeyhi zâde) adı ile meşhûrdur. 1264 [m. 1848] senesinde, meclis-i me�ârif-i umûmiyye reîsi iken vefât etmişdir. Ayasofya câmi�i yanındaki meşhûr (Es�ad efendi) kütübhânesi, şimdi Süleymâniyye umûmî kitâblığındadır. Yeniçeri askerinin ilgâsını anlatan (Üss-i zafer) târîh kitâbı çok kıymetlidir. Başka eserleri de vardır. Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdînin seyyid Es�ad efendiye yazdığı arabî mektûb, türkce tercemesi ile berâber, (Reşehât) kitâbının kenârında basılmışdır. (Ulemâ-ül-müslimîn ve Vehhâbiyyûn) kitâbının sonunda da vardır. 282, 283, 420, 670, 701, 835.