Konu: Şüphelerden Arınmış Yakîn Bilgi

Sûfîler yakîne farklı tanımlamalarda bulmuşlardır. Örneğin, İbnü’l-Arabi gibi
mutasavvıflar, yakîn ile ilmin özdeş olmadığını tartışma konusu yapmışlardır. Kur’an’da
yakîn için söz konusu edilen üç merhaleyi (ilm/ayn/hakk el-yakîn), “Hayır,(onu) tartışılmaz

bir kesinlike anlasaydınız

”2214, “sonuç de onu kesin bir gözle mutlaka göreceksiniz”2215,

“kuşkusuz o hakkı’l-yakîndir

.”2216 şu şekilde açıklar : Bu üç merhale, haberlere dayanarak,
Kâbe’nin varlığını kuşku duymaksızın bilmek, bizzat gözlemlemek üzere Kâbe’yi ziyaret
etmek ve Kâbe’nin hakiki manasına muttali olmaktır.2217 Aynı zamanda diğer bazı sûfîler
buna Kur’an’da geçen şu âyeti örnek verirler: “Hani Musa ailesine “Ben hakikaten bir ateş
gördüm. Ondan size bir haber getireceğim” demişti, nihâyet oraya gelince kendisine şöyle
seslenildi: “Ateş sandığın bu nurun içinde olan sen ve (onun )etrafında bulunanlar mübarek
kılınmıştır.”2218

Sûfîlerin eşya sıralamasında yakîn, bilgiye göre daha üstün görülmüştür. Örneğin bazı
sûfîler, bilginin çalışmayla elde edildiğini, fakat yakîni ise, kişinin yanında taşıdığı şey olarak
görürken,2219 Cüneyd-i Bağdâdî gibi bazı sûfîlerde yakînin, herhangi bir düzeltme veya
dönüşüm ya da değişim kabul etmeyen bir bilginin gönüllerde karar bulması şeklinde
yorumlamışlardır.2220 aynı zamanda sûfîler, Allah’ın bilinmesini ancak yakîn sayesinde
gerçekleşeceğini söylemişlerdir.2221bunun yanında sûfî yakînin kazanmasını ummaktadır.
Çünkü yakîn, kendisini salt bilginin belirsizliklerinden arındıracaktır.2222

Rabbi’ni bilmek dilersen sen eğer aynel-yakîn
Nefsini bil kim nedir aslın düşün Hak hikmetin

Gün peder sulbında bir katre su idin bilmiş ol
Ana rahmine akuban anda turdin nice hin

Anda kırk gün meks idüben kona oldın munkalib
Gör nice halk ider imiş kulı Rabbu’l-âlemin

Pes turub kırk gün dahi oldın heman bir mud’a et
Sonra endamın seçildi cümlesi hem yir yirin

Zühd ile kimse talamaz ma’rifet deryasına
Işk-ıla talınur ancak çünki ka’rı pek derin

Sen de Kuddûsî tefekkür bahrine tal Işk-ıla
Çün ana her kim talarsa ol bulısar dürlerin

2223

Kuddûsî’nin de bu konuda üzerinde durduğu kesin bilgi, Ayne’l-yakîn bilgisidir.
Çünkü bu sûfîlerce nurun özü/ayn olarak, yâni İlâhî olanın nuru olarak bilinmiştir. Kalbteki
nur, aydınlatıcı, imanın ve teslimiyetin gerçek kaynağı olarak tanımlanan yakîn olmuştur2224.
Kuddûsî’inin düşencesine göre eğer kul, gerçek olarak Rabbi’ni bilmek istiyorsa, yâni kesin
bir gözle Rabbi’ni görmek/bilmek istiyorsa, aynel- yakîn olarak O’nu bilmesi gerekir. Ayne’lyakîn
insanın, eşyayı ya da varlığı, diğer bir tanımlama ile âfaktaki mahlukatı ve kendi nefsini
kalb gözü ile tanıyarak bilmesidir. Fakat önce kendi varlığında başlayarak, bedensel varlığın
oluşumunu iyi bir şekilde tahlil etmelidir. Örneğin, anne rahmine nasıl düştüğünü, bir damla
sudan kırk gün içinde nasıl ete dönüştüğünü, o etten uzuvların nasıl oluştuğunu derinden
düşünmelidir. Ona göre, bu bilgi deryasına kavuşmak için zühd ile değil, ancak ışk ile
girilebileceğini ve sonuçta aşk ve tefekkür ile girilen bu deryadan ma’rifet incilerinin elde
edilebileceğini ifade eder.



2180 Kâf, 50/37.

2181 Muhammed, 47/22.
2182 Münafikûn, 63/3.
2183 En’am, 6/24.
2184 Tirmizî, Beyânu’l-Fark, s. 93.
2185 Rahman, 55/29.
2186 Kâf, 50/15.
2187 İbnü’l-Arabî, Fusûsu’l-Hikem, s. 122.
2188 İbnü’l-Arabî, Fütûhât, III, 307; IV, 298.
2189 İbnü’l-Arabî, Fütûhât , IV, 299.
2190 Kuşeyrî, age, s. 44.
2191 Sülemî, Tâbâkât, s. 349.
2192 Kuşeyrî, age., s. 83.
2193 Kuşeyrî, age., s. 83; Kelâbâzî, age., s. 94.
2194 Mekkî, age., I, 120.
2195 Kuşeyrî, age., s. 84.
2196 Age., s. 83.
2197 Kuddûsî, Dîvân, s. 170.
2198 Aynı eser, s. 172.

2199 Kuddûsî, Hazinetü’l-Esrâr,vr. 209b.
2200 Aynı yer.

2201 İbn Manzur, Lisanu’l-Arap, III, s. 1015; Cürcânî, Ta’rifat, s. 175.
2202 El-İsfehani, Müfredat, s. 848.
2203 Komisyon, el-Mü’cemu’l-Vasit, s. 1066.
2204 Komisyon, el-Müncid, s. 926.
2205 Kuşeyrî, er-Risâle, s. 83.
2206 Kelâbâzi, Ta’arruf, s. 94.
2207 Kelabazi, age, s. 154; Kuşeyrî, er-Risâle, s. 180.
2208 Serrac, Luma’, s. 66 vd.; Kuşeyrî, er-Risale, s. 79; Kuşani, Islahatu’s-Sûfîye, s. 60; Tahanevi, Keşşaf, c. XI,
s. 1538.
2209 Es-Sülemi, Tabakat, s. 139; GAL, Suppl., I, s. 351.
2210 Bk. Serrac, Lûma’, s. 66; Kuşeyrî, er-Risale, s. 85, 179; Hucvirî, Keşfu’l-Mahcûb, s. 532-533; Sühreverdî,

Avârif

, s. 657.
2211 Martin Lings, The Book of Certainly-Yakîn Risalesi, Çev. Veysel Sezgin, Vural yayıncılık, İstanbul, 2006, s.
17.
2212 Kuddûsî, Dîvân, s. 38.
2213 Lings, age, s. 19.
2214 Tekasür, 102/5.

2215 Tekasür, 102/7.
2216 Vâk’â, 56/95.
2217 İbnü’l- Arabi, Futühat, II, 570 vd.
2218 Neml, 27/7-8.
2219 Kuşeyrî, er-Risâle, s.84.
2220 Kuddûsî, Dîvân, s. 83.
2221 Kuşeyrî, er-Risâle, s. 84.
2222 Franz Rosenthal, Bilginin Zaferi; İslâm Düşüncesinde Bilgi Kavramı, (çev. Lami Güngören), Ufuk Kitapları,

İstanbul 2004, s. 193.
2223 Kuddûsî, Dîvân, s. 70.

Şüphelerden Arınmış Yakîn Bilgi



Tasavvufî bakış olarak yakîn, her türlü bilme şeklinin kesinliğini ve kesin olan bu bilginin
her türlü şüphe ve endişeden uzak olmasından dolayı ruhta meydana gelen sükûneti ifade etmek
üzere “yakîn” kavramı kullanılır. Bundan dolayı yakîn, istikrarlı olan, her hangi bir şekilde
değişmeye maruz kalmayan, bu sebeple de sübût ve sükûnet üzere bulunan her şeydir.2188 Yakîn
mertebesine ulaşan kimse her türlü kaygılardan uzak olarak tam sükûnet üzere bulunur. Sûfîler
hakîki anlamda yakîn mertebesine ulaşmanın mümkün olmadığı görüşündedirler. Çünkü kul
kendi aslî mertebesi, hakîkati îtibariyle sürekli bir ızdırap ve korku içerisindedir, gerçek anlamda
sükunete ulaşması mümkün değildir. Sûfîler arasında sıkça zikredilen üç yakîn mertebesi ise
“yakîn”in bizatihi kendisi değildir. İzâfî ve alt mertebeler olarak “yakîn”e yapılan izâfetlerdir. Bir
şeye izâfe edilen şey ise o şeyin bizatihi kendisi değildir; zirâ bir şey kendine izafe edilemez.2189
Yakîn, sahibinin hiçbir şekilde şüphe/reyb içinde olamayacağı bir bilgidir.2190 Ve aynı
zamanda bu bilgi, hiçbir vakit de şüphelerin tuzağına düşmeyen bir bilgidir.2191 En küçük bir
yakînın bile, kalbe girmesi ile, nûru onu doldurur ve önemsiz kuşkuyu dışarı atar.2192 Sûfîler,
yakîn olma vasfından yoksun olan bilgiyi şüpheli olarak görmüşlerdir. Bilgi eğer yakîn ile
birleşirse hiçbir şekilde kuşku taşımayan bilgi oluşur.2193 Yakîn insanı öyle bir bilgi ile donatır ki,
kişi o bilgi ile imanın nihâî ve kemâl noktasına ulaşır.2194
Sûfîlere göre bilgi, çalışmayla kişiye mâlum olandır, yakîn ise kişiyi yanında taşıyan
şeydir.2195 Diğer taraftan yakîn, herhangi bir düzeltme veya dönüşüm veya değişim kabul
etmeyen bilginin gönüllerde karar bulmasıdır.2196

Hâlik-ı zikr et kudretin fikr et
Daima şükr et ol-gil senâ da2197

Savm u hacc ile bilinmezmiş Hudâ ayne’l yakîn
Etmeyince iştiğâl subh-u mesâ ezkâra ah2198

Kuddûsî’nin anlayışında, Hakk’ın ayne’l-yakîn olarak bilinmesi, ne çokça ibâdet etmeye,
ne de oruç tutmak ve hacc etmek gibi ibdetleri yerine getirmeye bağlıdır. Ona göre, ayne’l-yakîn
ilminin kişide oluşması için Hakk’ı sürekli zikir ile hatırlama fenomeninin insanların gönüllerinde
yer edinmesi gereklidir. Ayne’l-yakîne ulaşmak, ancak Yaratıcı’yı devamlı hatırda tutmak ve
O’nun gücünün, kudretinin üzerinde daima derin düşüncelere dalmak ile mümkün olur.2199
Sûfî bilginin en önemli timsallerinden olan bu kavram aslında, tasavvuf bilgisiyle
özdeş bir kelimedir. Onu farklı bir şekilde ele alıp işlemek bu bilginin özüne uygun değildir.
Çünkü sûfî bilginin temelinde Hakk-ı yakîn/kesin olarak bilmek ana hedef, prensiptir.2200 Zira
bu bilgi sûfîye kesin olarak bilmeyi2201 apaçık bir şekilde anlamayı2202, yâni naib/kuşkusuz
bilmeyi2203, doğru ve gerçek bilgiye2204 ulaşmayı amaç edinmektedir. O zaman bilgi, yakîn ile
birleşme, hiçbir şekilde şüphenin bulunmadığı bir bilgi olur.2205 Yakîn gönüllerde biriken,
kesbi olmayan bilgidir.2206
Tasavvuf terminolojisinde yakîn/certainly kalbin bildiği, vakıf olduğu bilgidir.2207
Fakat bu bilgi kesinlik ifade eden ve kesinlikle şüpheye götürmeyen bilgidir.2208 Sûfî için
yakîn, Allah’ın, insanın kalbine koyduğu bir ışıktır.2209 İnsanın inancının temelini oluşturur ve
imanın üç derecesi olarak bilinen bu bilgi, yalnızca tasavvufta bulunan bir sınıflama değil2210,
bütün esoterik doktrinlerde var olan bir yaklaşımdır.2211
Fakat sûfî perspektifinde ayne’l-yakîn, kişinin baktığı, gördüğü her nesnede Allah’ı
görüp bilmesidir. Yâni gözüne ilişen ve varolan her eşyayı Hakk’ın irâdesi ve tecellîsi
sonucunda varlığa geldiğinin bilincine varmaktır. Kuddûsî’ye göre, eğer insan, görülen her
varlıkta Hakk’ı müşahede edebilirse, şeksiz, şüphesiz olarak O’nu bilebilecektir. Kuddûsî için
önemli olan, görülen nesnelerde Allah’ı bulabilmektir.

Görür her şeyde Allah’ı bilûr ayne’l-yakîn bî-şek
Kamû mahlûkda Hallâk-ı bulan Tevhîde sâ’y eyler.2212

Yakîn bilgisine ulaşan kişi, tüm “diğerlikler”den, ağyârdan sıyrılarak “Sûfî”/derviş”
ismini alan “evrensel insan”/el-insanu’l-kâmil” derecesine ulaşan kişidir. Fakat gerçek
anlamıyla, bunlar bir derece olarak düşünülmemelidir. Sûfî, kendisi hariç her şeyi silen
yakînin hakikati olan Allah’ın ezelî ve ebedî, sonsuz birliğinden/vahdaniyetinden başka bir
şey değildir. Zira hakikat sûfînin içinde yaratılmıştan ne varsa hepsini silmiştir; sadece
hakikatin kendisin bırakmıştır. Evrensel insan olan sûfî ile İlâhî hakikat arasındaki bu
özdeşlik hakikatin kendisidir.2213