İbâdetten Haz Alamamak

Namaz ve diğer ibadetler insanın ruhu için mükemmel gıdalardır. Ancak insan bunlara yönelik arzusunu ve kalbinin hazır oluşunu bir kez kaybettiğinde artık söz konusu ibadetleri şeklen ifa etmenin ötesine geçmekte çok zorlanır. Kılar ama kendisi de ne kıldığından haberdar değildir.

Hemen hemen hepimizin şikayetidir ibadetlerden lezzet alamamak. “Ben namazlarımı adabına uygun şekilde kılmaya gayret ediyorum ancak bir türlü dünyadan kendimi koparamıyorum.” diyenimiz çoktur. “Niyet ediyorum ilk rekâtta olsun kendimi dünyadan tamamen koparacağım aklıma dünyalık bir şey getirmeyeceğim.” diyoruz. Ancak daha rükûya gitmeden her türlü dünyevî meşgale üstümüze üstümüze geliyor. Bir de bakmışız ki borçlarımız çocuklarımızın okul durumu veya bir başka sorunumuz bizi namazdan koparmış. Şeklen namazdayızdır ancak ruhen şahsi işlerimizi halletmekle meşgulüzdür. Bazen öyle olur ki birinci rekâtta okuduğumuzu ikinci rekâtta hatırlamayız.

Velhasıl namaz içinde namazdan kopuşumuz her zamanki durumumuzdur. Her şeyi otomatiğe bağlamışızdır. Yatarız kalkarız dışarıdan bakılınca gayet güzel bir şekilde şartlarını yerine getiririz rükûsunda secdesinde hiçbir şeyinde yanılmayız. Ne rekât sayısında ne teşehhüdünde ne de başka bir şeyinde hata etmeyiz. Tüm erkânı düzgün şekilde yerine getiririz.

Fakat bu durum bir yanılma değildir. Zira namazlarda yanılma namazın hakkını gerçekten verenler için söz konusudur. İnsan huşu ile namazı kılarken bir an dalgınlığa düşecek olsa ne yaptığını şaşırır bocalar. Ama gönlü her zaman başka yerlerde gezinerek kılan için böyle bir durum söz konusu olmaz. Gerçi böylesi insan bile bazen olur namazdan öylesine fazla uzaklaşır ki namazın şeklî edasında şaşırıverir.

Kalben huzura ermeden

Bu acı durum elbette sadece namaza has bir durum değildir. İnsan Allah’ın emrine uyarak bütün gün aç kalır oruç tutar. Ancak yaptığı sadece boğazından aşağı bir şey salmamasıdır. Başkalarının gıybetini yapmaktan kaçınmak insanlarla didişmekten uzak kalmak haramlardan korunmak nedense başarabildiği işler değildir. Hacca gider dünyanın her tarafından gelen mümin kardeşlerine katlanamaz gözü eksikliklere takılıp kalır etrafındakilerle uğraşır. Görünürde haccı yerine getirir ama sevap dağarcığına fazla bir şey koyamadan hem de tamamen şikayetçi bir duruma bürünerek geri döner.

Bu durum şuna benzer: İnsanın önüne son derece lezzetli yemekler konur. Ama bir kere ağzının tadı kaçmıştır. Yemekler ne kadar güzel olursa olsun kendisini zorlayarak yese bile tatlarını alamaz. Sadece karnını doyurmakla kalır. Namaz ve diğer ibadetler de insanın ruhu için mükemmel gıdalardır. Ancak insan bunlara yönelik arzusunu ve kalbinin hazır oluşunu bir kez kaybettiğinde artık söz konusu ibadetleri şeklen ifa etmenin ötesine geçmekte çok zorlanır. Kılar ama kendisi de ne kıldığından haberdar değildir. İbadetin ifası kalbi razı gelmese bile baştan savılan bir borç konumuna düşer. Adeta ödeyeyim de kurtulayım demeye getirir.

Allah Tealâ Kur’an’ında güzel müminlerin hasletlerini sayarken onların ibadetleri yerine getirdiklerine özellikle vurgu yapar. Kitabında bahsetmiş olduğu müslüman başta namaz olmak üzere hayatı ibadetlerle iç içe geçmiş kişidir. Bu nedenle Allah’ın nazarında ibadetsiz iyi bir müslüman söz konusu olamaz. Öyle ki namazı bırakanların nefslerinin peşine takıldıklarından doğru yoldan saptıklarından ve ileride bunun cezasını çekeceklerinden bahsedilir. (Meryem 59)

İbadeti hakkıyla yerine getirmek

Kur’an ibadetlerin yerine getirilmesine çok önem vermek yanında bir hususun daha üzerinde önemle durur: O da ibadetlerin Allah’ın arzuladığı şekilde ifa edilmesidir. Bu ayetlere göre şekil olarak ibadeti yerine getirmek elbette önemlidir. Ancak daha mühim olan husus ibadet esnasında kalbin Allah ile bağlantı halinde olmasıdır. Bu nedenle üşenerek kılınan namazların münafıkların ibadeti olduğu belirtilir. (Nisâ 142)

Kulun ne yaptığını ve kimin huzurunda durduğunu bilerek ibadetini yerine getirmesi beklenir. Nitekim kurtuluşa eren müminlerden bahseden Mü’minûn suresindeki ikinci ayette söz konusu müslümanların bir özelliği olarak “Onlar namazda huşu içindedirler.” buyrulur. Devamındaki ayetlerde kurtuluşa eren bu müslümanların boş ve yararsız sözlerden uzak durdukları zekâtlarını verip iffetlerini korudukları belirtilir.

Demek oluyor ki müslümanın kurtuluşa erebilmesi için namazını veya bir başka ibadetini eda etmesi yeterli olmamaktadır. Bunun yanında ibadetinde kendisini rabbine vermesi gerekmektedir.

Bir diğer ayette ise namazı kılmalarına rağmen en önemli hususa riayet etmeyenler çok ağır biçimde kınanır: “Yazıklar olsun o namaz kılanlara ki onlar namazlarını ciddiye almazlar.” (Mâûn 4-5). Bu ayetlere baktığımızda kulun ibadetini şeklen yerine getirmekle yetinmesinden Allah Teâlâ’nın kesinlikle hoşnut olmadığını anlıyoruz. O namazın hakkının verilmesini içinin doldurulmasını istemektedir. Zira içi doldurulan ibadet kulu Allah’ın istediği çizgi üzerinde tutacaktır.

Nitekim bir başka ayette namazın insanı hayâsızlıktan ve kötülükten koruyacağından bahsedilmektedir. (Ankebût 45). Hiç şüphe yok ki bu namaz huşu ile kılınan namazdır. Yoksa insan beş vakit kılmasına rağmen hayatında bir değişiklik olmuyorsa kıldığı namazda bir sorun var demektir. Çünkü Allah istemesine rağmen huşu ile onun divanında huzura durmamıştır. (Bakara 238)

Bu büyük eksiklikten dolayıdır ki Hz. Peygamber s.a.v. namazı şeklen kılan ve kendisini ibadetine vermeyen bazı kimselere namazlarını iade ettirmiştir. (Buharî 715) Namazında sakalıyla oynayıp duran kişi hakkında da “Kalbi huşu içinde olsaydı azaları da huşu içinde olurdu.” buyurmuştur. (Kenzu’l-Ummâl VIII/197)

Başka bir hadislerinde ise insanın sevabının huşusuna göre değişeceğini belirtmiştir: “Kişi namazını kılar. Namazından sonra ona namazının onda biri dokuzda biri sekizde biri yedide biri en nihayet tamamı sevap olarak
yazılır.” (Beyhakî 2/281)

Görünen o ki pek çok insan namaz ibadetinin hakkını verememektedir. Allah Teâlâ’nın keza Rasulullah’ın aynı hususa vurgu yapması bu gerçeği ifade etmektedir. Nitekim sahabeden Ubâde b. Sâmit r.a. da insanlardan kaldırılacak ilk şeyin huşu olacağını kişi bir mescide girdiğinde huşulu namaz kılan birini neredeyse bulamayacağını söyler. (Tirmizî İlim 5)

Takva hali üzere olmak

Burada aklımıza şu sorular gelebilir: “Başta namaz olmak üzere insanın büyük bir haz alarak ibadetlerini yerine getirmesi yaratıcıyla irtibatını koparmadan eda etmesi çok mu zordur? Allah Tealâ bizlerden kaldırmakta zorlanacağımız bir şey mi istemektedir?”

Her iki sorunun cevabı da hayır’dır. Ancak ibadetin şeklen eda edilmesinin ötesinde harcanması gereken bir çaba vardır. Çoğumuzun ihmal ettiği de budur. Söz konusu çaba sarf edilmediği içindir ki Allah Tealâ buna vurgu yapmakta yerine getirilmesindeki gevşekliğe dikkat çekmekte hakkıyla yerine getirenleri de övmektedir.
Söz konusu çabanın ne olduğuna gelince: Bu husus Kur’an’da ve Hz. Peygamber s.a.v.’in hadislerindedir. Her ikisi de ibadetlerin alt yapısı olarak iki önemli noktaya dikkat çekerler:

Birincisi gün içerisinde insanlarla olan ilişkilerde ahlâkî kurallara riayet etmek düzgün bir yaşantı sergilemeye çabalamak kalp kırmamak ahlâken doğru bir kişi olmaya çabalamak. Dolayısıyla insan toplum içerisinde -ki buna ailesi de dahildir- ömrünü geçirirken Allah Rasulü’nün güzel ahlâkını kendi yaşantısına hakim kılmaya çalışmalıdır. Ancak bunu yaparken diğer bir hususu da asla ihmal etmemelidir: O da Allah ile olan bağını sürekli diri tutmaya çalışmasıdır.

Zira Allah ile olan irtibatı onun tüm hareket ve düşüncelerini güzel yönde tutmaya yardımcı olur. Bütün yaşantısı hayır yönünde gerçekleşir. Kalbi Allah sevgisiyle dolu olduğundan her şeyde onun rızasını gözetir. Korktuğundan değil yaratanını sevdiğinden öyle yapılması gerektiğinden dolayı Allah’ın istediği bir şekilde ömür sürmeye çabalar. Yemesinde içmesinde elbisesini giymesinde çıkarmasında yolda yürümesinde otobüse binmesinde alışverişinde hastalanmasında neşesinde velhasıl her şeyinde kalbinde ve dilinde her zaman Allah vardır. Onu her zaman yanında hisseder ve asla unutmaz.

Bu iki hususa dikkat eden yani ahlâken güzel bir insanlık sergileyen ve gün içinde Allah ile bağını koparmayan insanın namazlarında Allah’tan uzaklaşması düşünülemez. Zira o Allah sevgisini ve onunla olan gönül bağını hayatının her dilimine hakim kılmıştır. Böyle bir insanın hem de namazda Allah’tan ayrı düşmesi söz konusu olabilir mi? O bizatihi ibadet olmayan gündelik yaşantısında Allah ile hemhal olmuşken nasıl olur da ibadetin bizzat kendisi olan namazda Allah’tan uzaklaşır!