Namaza niyet edip tekbir getirdikten sonra hemen kıraate ge*çilmez, me'sur dua okunur, sonra Euzü-Besmele çekilir ve öylece-jkıraate başlanır.
Konuyla ilgili hadisler:
Ali b. Ebî Tâhb (RA.)'den yapılan rivayette, demiştir ki :
Resûlüllah (A.S.) Efendimiz namaza , okurdu: VECCEHTÜ VECHİYE LILLEZI J VE'L-ARZA, HANÎFEN MÜSLİMEN VEMA ENE İNNESALATI VE NÜSÜKİ VE MEHYAYE VE ^^ RABBİ'L-ALEMİN, LA ŞERİKE LEHU VE BIZALIKE U ENE MİNE'L-MÜSLİMÎN.
ALLAHÜMME ENTE'L-MELİKÜ LA İLAHE ENTE, ENTE RABBÎ VE ENE ABDÜKE, ZALEMTÜ NEFSİ VE'TEREFTÜ Bİ-ZENBİ, FEĞFİR LÎ ZÜNÛBÎ CEMÎ'AN LA YAĞFİRÜ'Z-ZÜNÛBE İLLA EN-TE VEHDÎNİ LÎ-AHSENİ'L-AHLAKİ LA YEHDİ Lİ-EHSENİHA ÎL^ LA ENTE, VASRİF ANNÎ SEYYİEHA LA YASRİFÜ ANNÎ SEYYÎ-EHA İLLA ENTE, LEBBEYKE VE SA'DEYKE VE'L-HAYRU KÜLLÜ-HÜ Fİ YEDİKE VE'Ş-ŞERRÜ LEYSE, İLEYKE, ENE BİKE VE İLEYKE TEBAREKTE VE TEALEYTE, ESTEĞFîRUKE VE ETÜBU İLEYKE...
Meali :
Şüphesiz ki ben yüzümü, bâtıldan uzak, Hakk'a tamamen yö*nelmiş müslim olarak gökleri ve yeri örneksiz ve benzersiz yara*tana çevirdim ve ben müşriklerden değilim. Şüphesiz ki benim na*mazım, diğer ibâdetlerim, dirimim ve ölümüm, âlemlerin Rabbi Al*lah'a aittir; O'nun hiçbir ortağı yoktur ve ben bununla emrolun-dum, ben müslümanlardanım.
Allahım! Sen yegâne sahipsin senden başka hiçbir ilâh yoktur, ancak sen varsın, sen benim Rabbimsin ve ben de senin kulunum. Nefsime zulmettim ve günahımı itiraf ettim, artık benim bütün gü*nahlarımı bana bağışlayıp affet, günahları ancak sen bağışlayıp affedersin. Beni en güzel ahlâka eriştir, çünkü ahlâkın en güzeline ancak sen eriştirirsin. Ahlâkın kötüsünü benden çevirip uzaklaştır, çünkü onun kötüsünü benden ancak sen çevirip uzaklaştırırsın Bu*yur, emrine hazır bekliyorum. Hayrın hepsi senin elindedir, şer ise senden yana değildir. Ben seninle (varım) ve sana yöneliğim. Sen çok mübarek ve çok yücesin. Senden mağfiret dilerim ve sana tevbe . ederim.»
Resûlüllah (A.S.) Efendimiz rüku'a varınca şöyle duâ ederdi: ALLAHÜMME LEKE REKA'TÜ VE BİKE AMENTÜ VE LEKE ES-LEMTÜ. HAŞEA LEKE SEMÎ VE BASARİ VE MUHHÎ VE AZMİ VE ASABİ.
Meali:
«Allahım! senin için rükû' ettim, ancak sana inandım ve an*cak sana teslim oldum. Kulağım, gözüm, iliğim, kemiğim ve damar*larım sana saygı duyup ürperdi.»
Başını rükû'dan kaldırınca şu duayı yaptı:
ALLAHÜMME REBBENA LEKE'L-HAMDU MİL'E'S-SEMAVATİ VE MİL'E MA BEYNEHÜMA VE MİL'E MA-Şİ'TE MİN ŞEYİN BA'DU.
Meali:
«Ey Allahım! Ey Rabbımız! Sana gökler dolusu, yer dolusu, gök*le yer arası dolusu ve bunlardan sonra dilediğin şey dolusu hamd ol*sun.»
Secdeye vardığında şöyle duâ ederdi:
ALLAHÜMME LEKE SECEDTÜ VE BİKE AMENTÜ VE LEKE ESLEMTÜ. SECEDE VECHİ LİLLEZÎ HALAKAHU SAVVEREHU VE ŞAKKA SEM'AHÜ VE BASAREHÜ, FE-TEBAREKE'LLAHÜ AHSE NÜ'LHALİKÎN.
Meali:
«Allahım! Ancak sana secde ettim ve ancak sana imân ettim ve ancak sana teslim oldum. Yüzüm kendini yaratana, tasvir edene, işit*me ve görme hissini yarıp ortaya çıkarana secde etti. Yaratanların en güzeli olan Allah çok yüce çok mübarektir!»
Sonra da Resûlüllah'm (A.S.) teşehhütle selâm arasında en son yaptiğı duâ şu idi : ALLAHÜMME'ĞFİR Lî MA-KADDEMTÜ VE-MA EHHARTÜ VEMA ESRERTÜ VEMA A'LENTÜ VEMA ESREFTÜ VEMA ENTE A'LEMÜ BÎHİ MİNNİ, ENNETE'L-MUKADDEMU, EN-TE'L-MÜEHHARÜ, LA İLAHE İLLA ENTE.
Meali:
Allahım, önden gönderdiğim, geriye bıraktığım gizlediğim, açık*ladığım ve israf ettiğim şeyleri ve senin benden bildiğin şeyleri bağışlayıp temizle. En ön sensin ve en son da sensin. Senden başka hiçbir ilâh yoktur, ancak sen varsın.»
Hz Aişe (R.A.)'den yapılan rivayette, demiştir ki: «Resûlüllah A.S. Efendimiz namaza dedi: SÜBHANEKETLAHÜMME VE BI-HAMDI£E VET İSMUKE VE TEALA CEDDÜKE VELA İLAHE GAYRUKE
Meali:
«Allahım! Seni hamdinle tesbîh ve tenzih ederini; ismin çok mü*barektir, ululuk ve azametin çok yücedir ve senden başka hiçbir ilâh yoktur.»
Hadîslerin açık delâletinden şu hükümler anlaşılmaktadır:
1- Tekbîr ile kıraat arasında duâ etmek sünnettir.
2- Rukû'a varınca yine me'sür duayı okumak müstehabdır.
3- Rükû'dan kalkınca yine me'sür duayı okumak müstehab*dır.
4- Secdeye varıldığında yine rivayet edilen me'sür duayı okumak müstehabdır.
5- Teşehhütle selâm arasında zikredilen duayı okumak da müstehabdır.
6- Tekbîr getirdikten sonra SÜBHANEKE'yi okumak sünnet*tir.
Hadîslerin ışığında müctehit imamların görüş, içtihat, istidlal ve ihticacları:
a) Hanefilere göre:
Namaz için tekbir getirip eller bağlandıktan sonra SÜBHANE*KE'yi okumak namazın sünnetlerinden biridir. Namaz kılan ister imam, ister ona uyan cemaat olsun ister yalnız başına kılan olsun hepsi için sünnettir. Bazı rivayetlerde «VECELLE SENÂÜKE» de ilâ*ve edilmişse de, meşhur rivayetler arasında bu yoktur.
İmam Ebû Hanife ile îmanı Muhammed'e göre, VECCEHTÜ VECHİYE...duası ne tekbîrden önce, ne de sonra okunmaz, imam Ebû Yusuf önceleri bu duânm da okunmasını müstehab saymış, sonra bu görüşünden rücu, etmiştir.
Rükû'da ise üç defa SÜBHANE KABBİYE'L-AZÎM demek sün*nettir. İmam Şafiî'ye göre bir defa kâfidir. Çünkü bu husustaki emir tekrarı gerektirmez. Bunun dışında Hanefîlerce başka duâ okun*ması sünnet veya müstehab sayılmamıştır.
Rüku'dan kalkıldığında SEMİ'ALLAHU LİMEN HAMİDEHU de*mek de sünnettir. İmam Ebû Hanîfe'ye göre, İmam böyle söylerken cemaat de REBBENA LEKE'L-HAMD der. İmam Ebû Yusuf, İmamMuhammed ve İmam Şafiî'ye göre, imam hem semi'allahu limen ha-midehü, hem de Rabbena leke'1-hamd der.
Bazı rivayetlerde ise, RABBENA VE LEKE'L-HAMD şeklinde be*lirtilmişse de meşhur olanı, (VE) siz söylenme sidir.
Bunun gibi, secdede üç defa SÜBHANE RABBİYE'L-A'LÂ de*mek de sünnettir. İmanı Ebû Hanîfe bunun dışında başka bir dua*nın yapılmasını müstehab veya sünnet saymamıştır.
d) Şâfiîlere göre:
Tahrim takbîrinden sonra iftitah duasını okumak sünnettir. Hz. Ali'nin hadîsinde ifade edilen VECCEHTÜ VECHÎYE... duası okunur. Rüku'da ise imam üç defa, yalnız başına kılan ise ar*zu ederse daha fazla SÜBHANE RABBİYE'LAZÎM demesi ve Hz. Ali hadîsinde rivayet edilen ALLAHÜMME LEKE REKA'TÜ... dua*sını yapması sünnettir.
Rükû'dan kalktığında SEMİ'ALLAHU LÎMEN HAMÎDEHÜ der ve tam dağrulunca da RABBENA LEKE'L-HAMD diye ilâve ederek şu duayı MİL'E'S-SEMAVATİ VE MİL'ET-ARZİ... sonuna kadar okur. ' Yalnız başına kılıyorsa, şu lâfızları da ilâve eder: EHLE'S-SENAİ VE'L-MECDİ EHAKKU MA KALE'L-ABDÜ VE KULLUNA LEKE ABDÜN, LA MANİ'A LİMA A'TAYTE VELA MU'TİYE LİMA MENE'-TE VEYA YENFEU ZA'L-CEDDİ MİNKE'L-CEDD.
c) Hanbelilere ve Mâlikîlere göre:
îstiftah, yani tekbirden sonra SÜBHANEKE duâsıyla namaza başlamak ilim ehlinden çoğuna göre, sünnettir. İmam Mâlik ise, is-tiftah duasını sünnet olarak görmemiş ve tekbirden sonra kıraate başlanır, demiştir. O, bu hususta Buharî ve Müslim'in ittifakla Enes (R.A.) 'den yaptıkları şu rivayetle istidlal etmiştir: «Peygamber (A.S.) Ebûbekir (R.A.) ve Ömer (R.A.), namaza EL-HAMDULÎLLAHİ RABBİ'L-ALEMÎN İLE BAŞLARLARDI.*
Hanbelîler ise, Peygamber (A.S.) ile ashabının istiftah duası okuyarak namaza başladıklarına dair birçok rivayetlerle istidlal etmişlerdir. Hatta Hz. Ömer'in (R.A.) tekbirden sonra istiftah dua*sını, çevresindeki insanlar da işitsinler diye aşikâr okuduğu rivayet


anîn demesiyle birlikte cehren amîn derler. Bu en zahir kavle görelir.
Abdurrahman el-Cezîrî bu konuyu şöyle açıklamıştır; «Namazın sünnetlerinden biri de, Fâtiha'yı okuduktan sonra amîn demek-;ir. Bu da, Fâtiha'yı okuduktan sonra uzun süre susup beklemediği ;akdirde sünnettir. Amîn demek hem imama, hem ona uyanlara,
ıem' yalnız başına namaz kılana sünnettir. Buraya kadar be-irttiğimizde üç müctehit imam müttefiktirler. Ancak îmam Vlâlik, bunun sünnet değil mendup. olduğunu söylemiştir. Şâ-ftüerle Hanbelîler, gizli okunan namazlarda aminin gizli söylenme*si, aşikâr okunanlarda aşikâr okunması hususunda aynı görüşü iz-tıar etmişlerdir.»
Yine aynı zat, Hanelilerin görüş ve içtihadını şöyle nakletmiştir: |«Gizli ve aşikâr kılınan bütün namazlarda amîn gizli söylenir.
c) Hanbelüere göre :
I Bu mezhebin görüş ve içtihadım az yukarıda kısmen nakletmiş idik. Ancak mezheple ilgili en kuvvetli kaynak kitabı kabul edilen îbn Kudame'nin el-Muğnî'sinde bu meseleye ait bölümü özetleyerek nakletmeyi faydalı gördük: «Fâtiha'mn okunması bitince imam ve ona uyan kimsenin amîn demesi sünnettir. Hanbeliler bu hususta Ebu Hüreyre hadîsiyle istidlal etmişler ve ashab, tabiîn ve müctehit-lerden de şu zatların görüşüyle uyum sağlamışlar: İbn Ömer, İbn Zü-beyr, es-Sevrî, Atâ', îmam Şafiî, Yahya b. Yahya, îshak, Ebu Hayse-me, îbn Ebî Şeybe, Süleyman b. Dâvud ve rey tarafdarlanndan da amîn demenin sünnet olduğu rivayet yoluyla sabit olmuştur.
Aşikâr okunan namazlarda hem imamın, hem ona uyanların amîn'i aşikâr söylemeleri, gizli okunan namazlarda ise, gizli okuma*ları sünnettir. Nitekim îmam Ebû Hanîfe'den de yapılan iki rivayet*ten birinde böyle dediği anlaşılmaktadır.»
Diğer rivayetler, yorumlar ve tahliller :
714 nolu hadîsi aynı zamanda İbn Mâce, Hz. Ali (R.A.) den; Ebu Dâvud, Bilâl'dan; Ebu Avâne, Ebû Musa'dan; Ahmed b. Hanbel, Ta*berânî ve îbn Mâce, Hz. Aişe (R.A.) den ve yine îbn Mâce, İbn Ab-bas (R.A.) dan rivayet etmişlerdir. Ancak isnadında Talha b. Amirbulunuyor ki, bu zat hakkında bazı sözler söylenmiştir. Zehebî şu bilgiyi vermektedir: îbn Main ve başka hadîs âlimleri onun zayıf ol*duğunu belirtmişler; Ahmed b. Hanbel ile Nesâi, «o, metrukül-hadîs-tir» demişlerdir. Buharı ile îbn Medenî, «o, bir şey değildir» derken, el-Fellas, Yahya ile Abdurrahman'm ondan hadîs rivayet etmedikle*rine dikkat çekmiştir.
Taberânî aynı hadîsi el-Kebir'de Selman'dan rivayet etmiştir; isnadında Saîd b. Beşîr bulunuyor ki, bu zat üzerinde durulmuştur. Katade, Zührî ve bir cemaatten rivayet etmiştir. Hadîs hıfzında ba*şarılı sayılırsa da, münkerü'l-hadîs olduğu söylenir.
Yine Taberâni el-Kebîr'de Ümmu'l-Husayn'den rivayet etmiştir. Ancak isnadında İsmail b. Müslim bulunuyor ki, bu zat zayıftır. Ebu Zür'a da onun zayıf olduğunu belirtmiş, Ahmed ve diğer hadîs âlim-leri onun münkerü'l-hadîs olduğunu söylemişlerdir.
Araştırıldığında bu bapta daha birkaç tarikten rivayet edilen hadisler vardır. Hepsi biraraya gelince kuvvet kazandırmaktadır} Böylece yukarıda mealini verdiğimiz 714 nolu hadisin istidlal ve Üı-ticaca elverişli olduğu kendiliğinden ortaya çıkmaktadır.
Hadîsin zahirinden, imamın gizli okunan namazlarda aşikâr amîn demiyeceği anlaşılmakta ise de, bunun imam hakkında meşru olduğunu, diğer rivayetlere dayanarak ifade edenler bulunuyor. O halde ister gizli, ister aşikâr okunan namazlar da imam âmin dediği ve sesi işitildiği takdirde cemaat de amîn der. Mezhep imamların gö:-rüş ve içtihatları ise, bu hususta da farklıdır.
716 nolu Ebû Hüreyre hadîsini Darekutnî de tahrîc etmiş ve is*nadının hasen olduğunu söylemiştir. el-Hâkim ise bunun iki şeyhin şartına göre sahihtir, diyerek ihticaca elverişli olduğunu belirtmiş*tir. Beyhakî de bu hadîs için, «sahîh-hasen» tabirini kullanmıştır.
Bu hadîs de, imamın amîn demesinin ve onu işitilecek bir sesle söylemesinin meşruiyetine delâlet etmektedir. Nitekim amini aşikâr söylemenin meşruyetine delâlet eden iki rivayet daha söz konusudur. Birincisini îmam Ahmed, İbn Mâce ve Taberânî, Hz. Aişe (R.A.) den şu lafızla rivayet etmişlerdir-. «Yahudiler, sizin selâm ve lamın deme*nize haset ettikleri kadar hiçbir şeye haset etmemişlerdir.» Diğeriniise İbn Mâce, İbn Abbas (R.A.) dan şöyle rivayet etmiştir S «Yahu-Eiler, sizin âmîn demenize haset ettikleri kadar hiçbir şeyewı kadar Laset etmemişlerdir.»
717 nolu Vâil b. Hücür hadîsini aynı zamanda Darekute îbn übbân tahric etmişlerdir. Ancak Ebû Dâvud bu hadîsi şu fazlalıkla •ivâyet etmiştir : «Peygamber bununla sesini yükseltn*di..
Hadîsin senfedi sahihtir. Nitekim Darekutnî onu sahihler iş, an-;ak İbn Kattan >onu Hücür b. Anbes sebebiyle muallel sayrâş ;ır, ya-[ıi sıhhatini zedeleyen bir kusur bulunduğunu belirtmiştir. & c.a, Hü-Dür b. Anbes'in iyice tanmmadığıyla yorumlanmıştır. Ne varoki, Yah-a b. Maîn onun sıka (güvenilir) olduğunu söylemiştir.
Aynı hadisi îbn Mâce, Ahmed ve Darekutnî başka bir :tnrikten ^u lafızla rivayet etmişlerdir : «Peygamber (A.S.) âmîn. derken sesi*ni alçaltıyordu.> Ancak bunun isnadında ızdırap bulunduğu üzerin*de durulmuştur. Çünkü Şu'be ile Süfyan farklı mânalarla rivayette bulunmuşlar ve böylece hadîsin muzdarip olduğu intibaını uyandır*mışlardır. Ancak İbn Hibbân, Hücür b. Anbes'in sıka olduğıjnu be*lirttiğine göre, hadisin sıhhati ağırlık kazanıyor.

Çıkarılan Hükümler:


1-Namazda imam olsun, ona uyanlar olsun, Fatiha'c^ap son*ra çok alçak sesle âmin derler, bu sünnettir. Hanefîler'in ictimadı "bu doğrultudadır.
2- îmam' aşikâr âmîn deyince, cemaat de aşikâr âmîn Bu sünnettir; Şâfiîlerin de içtihadı bu doğrultudadır.
3-Gizli okunan namazlarda âmîn'in gizli söylenmesi tir. Müctehit imamların çoğunun içtihadı bu doğrultudadır.