Adalet-i Mahza

[BaRLa]

Adalet-i Mahza , Risale-i Nur ' un müntesiblerine verdiği önemli derslerden biridir.
Hemen hemen her Nur takipçisi bu kavramı mücmelde olsa bilir yada duymuşluğu vardır.Risale-i Nur satırlarını dikkatle mütalaa ettiğimiz zaman pek çok yerde Üstad hazretlerinin menbaı adalet-i mahzaya dayanan ders,ikaz ve tavırlarıyla karşılaşıyoruz.

Adalet-i mahza düsturunu, hayatımızın en geniş ve derin mecralarında dahi uygulayabilmek adına vazgeçilmez bir prensib haline getirmek ve alemimizde esaslı bir yer teşkil etmesi adına bu dersi Risale-i nur tezgahında işlemeye çalışalım.

[BaRLa]

Adalet-i Mahza Nedir ?

- "Kim bir cana kıymamış veya yeryüzünde fesat çıkarmamış birisini öldürürse, bütün insanları öldürmüş gibidir." (Mâide Sûresi: 5:32.) ayetin mânâ-ı işarîsiyle, bir mâsumun hakkı, bütün halk için dahi iptal edilmez.

Bir fert dahi, umumun selâmeti için feda edilmez.

Cenâb-ı Hakkın nazar-ı merhametinde hak haktır, küçüğüne büyüğüne bakılmaz. Küçük, büyük için iptal edilmez.
Bir cemaatin selâmeti için, bir ferdin rızası bulunmadan, hayatı ve hakkı feda edilmez. Hamiyet namına, rızasıyla olsa, o başka meseledir.
Mektubat

[BaRLa]

Yukarıdaki maddeler adalet-i mahza kavramının genel hatlarını çiziyor.

Adalet-i mahza ' nın ruhu ;
külliden cüz’iyi kül’den cüz’ü tefrik edebilmektir.
Adeta kılı kırk yararcasına masum cüz’i ve cüz’ü o külli ve külden itina ile seçip çıkarmaktır.
Kurunun yanında yaşın yanması gibi durumlara mahal vermeyen adalet-i mahza , sosyal hayatımız , ailevi diyaloglarımız ve cemaati faaliyetlerimizde çok öenmli bir yere sahip .

İnşallah Risale-i Nur ' dan getireceğimiz örnekler ile mezkur kavram alemimizde daha iyi oturacak...

[BaRLa]

Adalet-i Mahzanın derinliğini ve genişliğini uygulandığı sahalara ait örneklerle daha iyi anlıyoruz.
O yüzden biz mezkur kavramın açıklamalarına değil pratik örneklerine değinerek meselenin vuzuhuna çalışacağız inşallah.

______________________________ __________


Cemel Vak'ası denilen Hazret-i Ali ile Hazret-i Talha ve Hazret-i Zübeyr ve Âişe-i Sıddîka (rıdvânullahi teâlâ aleyhim ecmaîn) arasında olan muharebe, adalet-i mahzâ ile adalet-i izafiyenin mücadelesidir.

Şöyle ki:

Hazret-i Ali, adalet-i mahzâyı esas edip Şeyheyn zamanındaki gibi o esas üzerine gitmek için içtihad etmiş. Muârızları ise, Şeyheyn zamanındaki safvet-i İslâmiye adalet-i mahzâya müsait idi; fakat mürur-u zamanla İslâmiyetleri zayıf muhtelif akvam hayat-ı içtimaiye-i İslâmiyeye girdikleri için, adalet-i mahzânın tatbikatı çok müşkül olduğundan, "ehvenüşşerri ihtiyar" denilen adalet-i nisbiye esası üzerine içtihad ettiler. Münakaşa-i içtihadiye siyasete girdiği için muharebeyi intaç etmiştir.

Mektubat


----------------------------------

Cemel vak'asında Hz. Ali ' nin iki duruşu adalet-i mahza yı anlamada bize çok dersler veriyor.
Hz. Osmanın şehit edilmesi akabinde Hz. Ali nin içtihadı Kur’ân’da en az on kere tekrarlanan “Ve lâ tezirû...” emrince Hz. Osman’ın katili ortaya çıkıncaya kadar kimseye had vurmama yönündeydi.Bu sayede aralarında katil olmayıp yanlız ayaklanmaları katılanların yani kısacası kurunun yanında yaşında yanması engelenekti.
İşte Hz. Ali külli içinde , masum cüz ileri tefrik etmiş toplumun refahı için dahi olsa suçsuz olanı suçludan ayırmaya çalışmıştır.
Uyguladığı adalet , adalet-i mahzadır.

[BaRLa]

Yine Cemel Vak ' asından yola devamla ...

Madem sırf lillâh için ve İslâmiyetin menâfii için içtihad edilmiş ve içtihaddan muharebe tevellüt etmiş; elbette hem katil, hem maktul, ikisi de ehl-i Cennettir, ikisi de ehl-i sevaptır diyebiliriz. Her ne kadar Hazret-i Ali'nin içtihadı musîb ve mukabilindekilerin hata ise de, yine azâba müstehak değiller
mektubat

-------------

Hz. Alinin adalet-i mahza kaynaklı ikinci tavrı ise sevgili Metin Karabaşoğlu abinin bir yazısında fark ettiğimiz üzre Hz. Ali ' nin her iki tarafdan ölenlerin ehl-i cennet olduğunu bildirmesiyle tebarüz ediyor.

M.Karabaşoğlunun yazının konu ile alakadar kısmını buraya derc edelim :

Hz. Ali, Risale-i Nur’da ‘adalet-i mahzâ’ diye tarif olunan mahzâ adalet içtihadı uğruna yine içinde Hz. Talha, Hz. Zübeyr, Hz. Âişe gibi sahabilerin bulunduğu karşı içtihad taraftarlarıyla savaşı göze almış iken, bir adam gelir ve ona bu savaşta onun yanında yer alıp öldürülürse kendisi hakkında hükmün ne olacağını sorar.

“Şehit olursun” der Hz. Ali.

Adam, bu kez, “Ya karşı tarafta yer alır ve sana karşı savaşırken öldürülürsem?” diye sorar.

Hz. Ali yine aynı cevabı verir: “Şehit olursun.”

Bir yanda savaşı göze alacak kadar keskin bir duruş sergileyen Hz. Ali, öte taraftan, bu savaşı bir ‘iman-küfür,’ ‘hidayet-dalâlet’ savaşı gibi görmeyecek ve sunmayacak bir hakikat eridir. Zaten, dayanağı olan âyet, ortada bir ihtilaf, gerilim veya hatta savaş varsa, bunun ille de ‘karşı taraf’ın imanın ve Kur’ân’ın ölçülerinden sapmışlığıyla açıklanamayacağını mü’minlere ders vermektedir. “Ve in tâfetâni mine’l-mü’minîne...” ne demektir? İhtilafa düşmüş; biri haklı, biri haksız iki topluluk... Ama ‘mü’minlerden iki topluluk.”

--------

Hz. Ali yine adalet-i Mahza düsturuyla halife olduğu halde kendisiyle savaşa çıkıp, içtihadını kabul etmeyen karşı taraf için asla ' kafir oldular , dalalete düştüler ' şeklinde haksız ithamlarda bulunmamış , öfkesine yenik düşmemiştir.

[BaRLa]

Adalet-i Mahza ' yı genel manada anlamaya yönelik bir örnekle devam edelim , ileride biraz daha derinleşen örneklerle devam edicez inş.


Emirdağ Lâhikası | Bana Hizmet Eden Küçücük Bir Risale-i Nur Talebesinin Çoklar Nam | 38

Sual: Neden, ne dahilde, ne hariçte bulunan cereyanlara ve bilhassa siyasetli cemaatlere hiçbir alaka peyda etmiyorsun?



İçtinabımızın çok sebeplerinden bir sebebi de, Risale-i Nur'un dört esasından birisi olan "şefkat etmek, zulüm ve zarar etmemektir." Çünkü

"Birisinin hatasıyla, başkası veya akrabası hatakar olmaz, cezaya müstehak olmaz" olan düstur-u irade-i İlahiyeye karşı, bu zamanda sırrıyla şedit bir zulümle mukabele eder.

Tarafgirlik hissiyle, bir caninin hatasıyla, değil yalnız akrabasına, belki taraftarlarına dahi adavet eder. Elinden gelse zulmeder. Elinde hüküm varsa, bir adamın hatasıyla bir köye bomba atar. Halbuki bir masumun hakkı, yüz cani için feda edilmez; onların yüzünden ona zulmedilmez. Şimdiki vaziyet, yüz masumu birkaç cani için zararlara sokar. ...

... İslam dairesinde birisi dinsiz olsa, çoluk çocuğuna hiçbir cihetle temellük edilmez, hukukuna müdahale edilmez. Çünkü o masumlar, İslamiyet rabıtasıyla dinsiz pederine değil, belki İslamiyetle ve cemaat-i İslamiye ile bağlıdır.

----------------




Adalet-i Mahza uygulamarında en önemli nokta sağlıklı bir ayırım yapabilmektir. Öncedende dediğimiz gibi toptancı yaklaşmak yerine külli içinde masum cüz'iyi yada küll içinde masum cüz'ü seçip çıkarmaktır. Yukarıda bu manada bir değerlendirme yapılıyor.Şöyle ki :

hatalı ile hatalının yakınları, anası, babası , akrabaları birbirinden ayırıldı

İkincisinde hatalı ile o hatalıya taraftar kimseler birbirinden ayırıldı

üçüncüsünde islam diyarında yaşayan bir gayr-i müslimin çocuğu dinsiz pederinden ayırıp islamiyete rapt ediyor.

İşte bu ayırımları yapabildiğimiz ölçüde hak eden ile etmeyen net bir şekilde görülür ve yanlız hak edene hak ettiği verilebilir.İşte bu adalet-i mahzadır.


Örneklerle devam edeceğiz inşallah...

[BaRLa]

İlginç bir örnekle devam edelim

"Sual: Bir kısım Jön Türk der: "Demeyiniz Hıristiyanlara hey kâfir! Zira ehl-i kitaptırlar." Neden kâfir olana kâfir demeyeceğiz?

Cevap: Kör adama, hey kör demediğiniz gibi... Çünkü eziyettir. Eziyetten nehiy var. Kim zimmî olan birine eziyet ederse..." Hadis-i şerifin devamı "Ben onun hasmı olurum." şeklindedir. el-Münâvî, Feyzü'l-Kadîr: 6:19, hadis no: 8270.
Saniyen: Kâfirin iki mânâsı vardır: Birisi ve en mütebadiri dinsiz ve münkir-i Sâni demektir. şu mânâ ile ehl-i kitaba ıtlak etmeye hakkımız yoktur.

İkincisi: Peygamberimizi ve İslâmiyeti münkir demektir. Şu mânâ ile onlara ıtlak etmek hakkımızdır. Onlar dahi razıdırlar.
Lâkin örfen evvelki mânânın tebâdüründen, bir kelime-i tahkir ve eziyet olmuştur.
Hem de daire-i itikadı, daire-i muamelâta karıştırmaya mecburiyet yoktur."
Münazarat



Yukarıda , Adalet-i mahza ' nın ruhu olan masum unsuru caniden ayırt etme maharati ile aynı kefeye konan iki taifeyi ve aynı zannedilen iki daireyi birbirinden ayırt ediyor.

1. Münkir-i sani ile peygamberimizi ve islamiyetin münkirini birbirinden ayırıyor ve böylece zımmiye eziyet gibi bir zulümden ve haksızlıktan kurtarıyor.

2. daire muamelat ile daire-i itikadı birbirinden ayırıp çıkması muhtemel gerginlikleri ve dolayısıyla yapılması muhtemel haksızlıkları önlüyor.

[BaRLa]

“Başa gelen her işte iki sebep var: biri zâhirî, diğeri hakikî. Ehl-i dünya zâhirî bir sebep oldu, beni buraya getirdi. Kader-i İlâhî ise, sebeb-i hakikîdir; beni bu inzivâya mahkûm etti. Sebeb-i zâhîrî zulmetti, sebeb-i hakikî ise adalet etti.

mektubat”

-------------

Başa gelen bir olaydan yola çıkarak Cenab-ı Hakk' a haksız ithamlarda bulunmak gibi bir zulmü önlemek için üstad Hazretleri bir olayda yatan iki sebebi birbirinden tefrik ediyor .Zahiri sebebin haksızlık edebileceğini fakat hakiki sebep olan kaderin asla zulüm etmeyeceğini belirterek kader-i ilahiyi haksız şekvalardan kurtarıyor masumiyetini ilan ediyor.İşte buda adalet-i mahzadır.

-----------

Meselâ, hâkim seni sirkatle mahkûm edip, hapsetti. Halbuki, sen sârık değilsin; fakat, kimse bilmez gizli bir katlin var. İşte, kader-i İlâhî dahi seni o hapisle mahkûm etmiş. Fakat, kader, o gizli katlin için mahkûm edip adâlet etmiş; hâkim ise, sen ondan mâsum olduğun sirkate binâen mahkûm ettiği için zulmetmiştir”

sözler

[BaRLa]

"mü'min kardeşinden sana gelen bir fenalığı bütün bütün ona verip onu mahkûm edemezsin. Çünkü,
evvelâ kaderin onda bir hissesi var. Onu çıkarıp, o kader ve kazâ hissesine karşı rıza ile mukabele etmek gerektir.
Saniyen, nefis ve şeytanın hissesini de ayırıp, o adama adâvet değil, belki nefsine mağlûp olduğundan, acımak ve nedamet edeceğini beklemek.

Salisen, sen kendi nefsinde görmediğin veya görmek istemediğin kusurunu gör, bir hisse de ona ver.
Sonra bâki kalan küçük bir hisseye karşı, en selâmetli ve en çabuk hasmını mağlûp edecek af ve safh ile ve ulüvvü cenaplıkla mukabele etsen, zulümden ve zarardan kurtulursun." Mektubat

---------------

Adalet-i mahza tam anlamıyla haklıya ihkak-ı hak etmek ise işte müthiş bir örnek.
Kardeşimizin yaptığı bir hatayı ' toptancı' davranıp bütün bütün ona vermek haksızlıktır adalet-i mahza değildir. Üstad yine çok güzel bir şekilde cüzlere ayırdı taksimatı yaptı herkes hakkına düşeri aldı.