Belki de san rengiyle bize sonbaharı ve hüznü anımsatan ama çiği ve pişmişi sevilerek tüketilen ayva meyvesini veren Ayva ağacı Gülgiller'dendir. Anayurdu kesin olarak bilinmeyen ayva ağacının yabani örneklerine Iran Kafkasya Kırım Yunanistan ve çevre bölgelerde rastlanmıştır. Dünyanın birçok yerinde ayva ağacı ya hiç üretilmez ya da pek az üretilir.

Türkiye ayva üretiminde başta gelen ülkelerden biridir. İsteğine uygun topraklarda 50-60 yıl yaşayan ayva ağacı müstakil olarak 5-6 m. kadar boylanabilirse de çoğu kez bir ocakta yetişen 25-35 m. boyundaki büyük çalı ya da ağaççık biçiminde gelişme gösterir.

Dalları seyrektir. Kısa saplı yaprakları yuvarlak yuvarlakça ya da elips biçimli olup üst yüzeyi koyu yeşil alt yüzeyi açık yeşil renkli ve pamuk gibi ince tüylü kenarları düzdür. Mart sonu ile nisan başlarında açan açık pembe ve bazen beyaz renkli çiçekleri 4-6 cm. çapında olup yabani güle benzer. Sonbaharda olgunlaşan meyvesi elma ve armudu andırır. Ama daha iri sarı renkli çeşidine göre sert ya da gevrek etli buruk tatlı ve hoş kokuludur.

Yumuşak çekirdeklerinin sayısı 20-40 arasında değişir. Ayva meyvesinin çeşitleri armut ve elmaya göre çok azdır. Bunun nedeni ayva çeşitleri üzerinde geniş ıslah çalışmalarının yapılmamış olmasıdır. Önemli ayva çeşitleri ekmek ayvası şeker (gevrek) ayvası limon ayvası tekkeş ayvası ile bardak ayyaşıdır. Ayva taze olarak ya da külde pişirilerek yenildiği gibi etli yemeği tatlısı reçeli marmeladı ve kompostosu yapılarak da tüketilir. Ayva buzdolaplarında hiç bozulmadan üç ay süreyle saklanabilir.

BESİN DEĞERLERİ

100 gr. dilimlenmiş taze ayvanın içerdiği besin değerleri şunlardır: 57 kalori; 04 gr. protein; 153 karbonhidrat; 0 kolesterol; 01 gr. yağ; 1.7 gr. lif: 17 mgr. fosfor; 11 mgr. kalsiyum; 07 mgr. demir; 4 mgr. sodyum; 40 IU A vitamini; 002 mgr. B1 vitamini; 003 mgr. B2 vitamini; 02 mgr. B3 vitamini ve 15 mgr. C vitamini.

SAĞLIĞIMIZA YARARLARI

Yukarıda sayılan önemli besin değerlerinin yanı sıra;

o Ayvanın meyvesi midevidir: Çiğ (pişirilmemiş) olarak yenildiğinde peklik verir. Külde pişirilmiş olarak ya da kompostosu yapılarak yenilirse bu kez ishale (diyare) iyi gelir.

o Ayva meyvesinin çekirdeklerinin sağlığa yararlı etkileri vardır: Bunlardan bolca alınıp suda kaynatıldığında elde edilen dekoksiyon çocuklara içilirse ishali gargara yapılırsa boğaz ağrılarını geçirir. Haricen kullanıldığında bu dekoksiyon dudak ve meme çatlaklarına egzamaya iyi gelir.

o Ayvanın çiçekleri kalp çarpıntısını keser: Bunun için ayva ağacının çiçekleri kaynatılarak elde edilen dekoksiyondan günde 2-3 bardak içilir.

o Ayva ağacının yaprakları öksürüğü kesmede yararlı olur: Bunun için ağacın körpe yaprakları kaynatılarak bir dekoksiyon elde edilir ve günde 2-3 bardak içilir. Ayrıca bu dekoksiyonun alımı hafif ateşi düşürür ve aşırı sinirlilik halini yatıştırır.

AĞACININ ÜRETİLMESİ

Ayva ağacının gövde ve dal çelikleriyle üretilmesi çok kolay ve kısa sürede gerçekleştirildiğinden fidan elde edilmesinde ayva çekirdeklerinden çöğür elde etme yöntemi kullanılmaz. Ağacın kışın kesilen odunlaşmış dal ve gövdelerinden sağlanan çelikler ılık yerde tüplerdeki toprağa daldırılarak fidanlar çoğaltılır. Ayrıca ayva ağacının dip sürgünleriyle de fidanları elde edilebilir. Bu yöntemlerle elde edilen fidanlar armut ağaçlarının anacı olarak da kullanılabilir.

AĞACININ YETİŞTİRİLMESİ

İklim isteği: Ayva ağacı deniz kıyısı yörelerin ılıman iklimini yeğler. Ama denizden uzak iç Anadolu bölgemizin özellikle vadilerinde güneye bakan tepe yamaçlarında da yetiştirilebilir. Yapraklarını döken bir ağaç olan ayvanın kış mevsiminde soğuklama gereksinimi elma ve armut ağaçlarınınkinden daha kısadır. Ayva ağacı ilkbahar donlarından zarar görmez çünkü çiçeklerini geç açar. Ancak çok rüzgâr alan yerlerde ayva ağacı yetiştirilmesi tavsiye edilmez.

Toprak isteği: Ayva ağacı değişik toprak tiplerine uyum gösterebilirse de en iyi organik madde yönünden zengin süzek (suyu iyi akıntılı) kumlu tınlı killi orta derecede nemli ve sıcak topraklarda yetişir. Ağaç kök yapısı yüzeysel olduğundan çok derin topraklara gereksinmez. Ancak yetiştirildiği toprağın kireci aşırı olmamalı toprağın pH'ı nötr ya da hafif asit nitelik taşımalıdır.

Toprak isleme: Kökleri yüzeysel olduğu için ayva ağacının toprağı az kazılarak kabartılmalı böylece havalandırılmalı ve çevresindeki yabani otlar ara sıra yok edilmelidir.

Sulama: Ayva ağaçlarının normal gelişmesi yeterli meyve bağlaması bu meyvelerinin irileşmesi ve iyi nitelikler taşıması için sulanması gerekir. Özellikle yaz mevsiminin kurak dönemlerinde ağaçlar sulanmazsa sürgünleri az büyür meyveleri irileşmez ve meyve şekilleri bozulur. Meyveler kuru ve boğucu olur. Bu nedenle ayva ağaçları 8-20 günde bir bolca sulanmalıdır.

Gübreleme: Ayva ağaçlarının kökleri yüzeysel olduğundan toprağın yüzeye yakın tabakaları besin yönünden zengin nitelikli tutulmalıdır. Bu nedenle yapılacak toprak ve yaprak analizlerine göre ayva ağaçlarına iyi yanmış çiftlik gübresi bolca verilir. Yeşil gübreleme yöntemi uygulanır. Ayrıca arada bir ağaçların kök çevresine kompoze fenni gübre de serpilir.

Budama: Ayva ağaçlarının budanması ağacı iyi tanıyan kişiler tarafından şekil ve ürün budaması biçiminde uygulanır. Aşırı budama yapılırsa ayva ağaçlarında obur dallar artar ve ağaçlar zamanından önce yaşlanır. Ürün budamasında her yıl kuruyan kırılan ya da ağaçta sıkışıklık yaratan dallar kesilerek dal seyreltmesi yapılır.

Hasat (Derim): Ayva kabuğundaki yeşil rengin sarıya dönüşmesiyle ve kabuğun üzerindeki havın elle kolayca silinebilmesiyle meyvenin olgunlaştığı anlaşılır. Olgunlaşmamış meyveler genellikle sert susuz tatsız ve boğucu olurlar. İşte böylece olgunluğa eriştiği anlaşılan meyveler sabah çiyi kalktıktan sonraki saatlerde elle koparılarak makasla ya da keskin bıçakla kesilerek ağaçtaki tüm meyveler bir seferde olmak üzere hasat edilirken meyvelerin zedelenmemesine dikkat edilir. Çünkü zedelenme yerleri esmerleşir ve buralarda çürümeler başlar.

Hastalık ve zararlılarıyla mücadele: Ayva ağaçlarına dadanan zararlı ve hastalıklarla uzmanlara danışılarak ve uygun tarım koruma ilaçları kullanılarak zamanında eksiksiz ve aksatılmadan mücadele sürdürülmelidir.