Konu: Isparta Cami ve Mescitleri

Ulu Cami (Kutlu Bey Camisi) (Merkez)


Isparta Çarşısı içerisinde bulunan Ulu Cami, kentin en eski camilerinden biri olup, Sultan I. Murat döneminde yararlılıklar göstermiş olan, Isparta’nın ilk Subaşısı Kutlu Bey tarafından yaptırılmıştır. Camiden söz eden bir vakfiyeden öğrenildiğine göre 1429’da bu cami bulunuyordu.

Caminin 1899 yılında onarımına gereksinim duyulmuş, çürüyen kısımlarının yenilenmesi için üst örtüsü açıldığında, tavanı taşıyan direklerin çürüdüğü görülmüş, bunun üzerine cami bütünü ile yıktırılmıştır. Sultan II. Abdülhamit’in tahta çıkışının 25.yılı anısına yeniden yapılması için çalışmalara başlanılmıştır. Bunun için de İstanbul Ayasofya’sına plan yönünden benzeyen bir cami yaptırılmasına karar verilmiştir. Caminin yapımına 1901 yılında Isparta mutasarrıfı Hüsnü Paşa’nın yardımıyla başlanmış, 1904 yılında tamamlanmıştır. Ne var ki bu cami 1914 yılında deprem sonucu yıkılmış, yalnızca köfeki taşından yapılmış duvarlarından bir bölümü ayakta kalabilmiştir. Bunun üzerine halkın maddi yardımı ile 1922 yılında bugünkü Ulu Cami yapılmıştır. Caminin kitabesi bulunmamaktadır.

Yeniden yapılan Ulu Cami kuzey-güney doğrultusunda, dikdörtgen planlı, üzeri ortada merkezi bir kubbe, bu kubbenin dört yanında elips şekilde, köşelerde de birer küçük kubbe ile örtülmüştür. Kadınlar mahfilinin üzeri ise ortada elips, köşelerde iki yanında birer küçük kubbe ile örtülüdür. İç mekanda üst örtüyü taşıyan sütunlar birbirlerine sivri kemelerle bağlanmış ve bunların üzerine oturan pandantiflerde üst örtüye geçiş sağlamıştır. Ana kubbenin yuvarlak kasnağı üzerinde de sekiz pencere açılmıştır.

Caminin ibadet mekanı doğu ve batı cephelerinde altta ve üstte beşer, güney cephesinde altı ve üstte dört, kuzey cephesinde de altta dört, üstte beş sivri kemerli pencerelerle aydınlatılmıştır. İçerisi kalem işi ve madalyonlarla bezenmiştir. Giriş ekseninin karşısında olan mihrap sivri kemerlidir.

Caminin kuzeybatı köşesinin batı ucunda, camiden ayrı ve köfeki taşından yapılmış olan minare, kare kaideli olup köşeleri üst kısmında pahlarla sekizgene dönüştürülmüş, yuvarlak gövdeli ve tek şerefelidir. Şerefe altı mukarnas dolguludur.


Hızırbey Camisi (Merkez)

İsparta Keçeci Mahallesi’nde bulunan Hızırbey Camisi’ni Hamidoğulları Devletinin kurucusu Feleküddin Dündar Bey’in ölümünden sonra yerine geçen oğlu Hızırbey 1312’de yaptırmıştır.
Isparta’nın en eski camilerinden biri olan Hızırbey Camisi kare planlı toprak damlı olarak yapılmıştır. Kesme ve moloz taş duvarlı caminin minaresi köfeki taşındandır. Caminin üst örtüsü 1881 yılında yıktırılmış, çatı biraz daha yükseltilmiş, 1887’de minaresi yenilenmiş, 1911 yılında bir onarım daha görmüştür. Cami son olarak Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından 1969 yılında bir kez daha onarılmıştır.


İplik Pazarı Camisi (Abdi Ağa Camisi-Halil Hamid Paşa Camisi) (Merkez)

Isparta İplik Pazarı’nda bulunan bu camiyi Ispartalı zenginlerden Abdi Ağa 1562 yılında yapımını başlatmış ve cami 1569 yılında tamamlanmıştır. Caminin bulunduğu yerde İplik Pazarı kurulduğundan ötürü de İplikçi Camii olarak tanınmıştır. Sonraki yıllarda camiye ilaveler yapan Ispartalı Sadrazam Halil Hamid Paşa’dan ötürü de Halil Hamid Paşa Camisi olarak da isimlendirilmiştir.

Caminin ilk yapılışında binanın üstü tahta ile örtülmüş; ancak kurşun örtüsü olmadığından zamanla yıpranmış ve 1725 yılında onarılmıştır. Ayrıca 1782 yılında Sadrazam olan Halil Hamid Paşa tarafından caminin doğu ve batı tarafına birer yan bölüm eklenmiş, doğu yanına da köfeki taşından bir minare ve kitaplık yaptırılmıştır. Cami 1914 depreminde bütünüyle yıkılmış ve yerine bugünkü iki katlı cami yapılmıştır.

Caminin önündeki şadırvanı onarım sırasında Sadrazam Halil Hamid Paşa yaptırmıştır. Şadırvan beş sütunun taşıdığı yüksek bir kubbe ile örtülmüştür. Bu kubbenin altında su haznesi bulunmaktadır. Çiçekli tunç kubbe İstanbul’da dökülerek buraya getirilmiştir.


Firdevs Paşa Camisi (Mimar Sinan Camisi) (Merkez)


Isparta Üzüm Pazarı civarında, Isparta’nın en eski camilerinden olan bu camiyi Kanuni Sultan Süleyman döneminde, Isparta Valisi Firdevs Paşa 1561 yılında yaptırmıştır. Kitabesi bulunmamakla beraber h.973 (1566) tarihli vakfiyesi bulunmaktadır.

Mimar Sinan’ın eserlerinin listesini veren Tezkiret-ül Bünyan, Tezkerat-ül Ebniye ve Tuhfet-ül Mimarin’de bu caminin ismi geçtiğinden Mimar Sinan’ın eseri olduğu anlaşılmaktadır. Sadrazam Halil Hamid Paşa (1736-1785) 1783 yılında camiyi onarmıştır. Bu onarım caminin özgün biçimini bozmamıştır. 1914 depreminden etkilenmiş, sütunları çatlamıştır.

Cami kare planlı ve tek kubbelidir. Kuzeyde beş kubbeli bir son cemaat yeri bulunmaktadır. Son cemaat yerinin kuzeybatı köşesinde köfeki taşından tek şerefeli bir minareye yer verilmiştir. Caminin kuzey cephesinde birbirlerine sivri kemerlerle bağlanmış altı mermer sütunun taşıdığı beş bölümlü bir son cemaat yeri vardır. Sütun başlıklarından iki yandakiler Türk üçgeni, diğer dördü de mukarnas süslemelidir. Bugün bunların araları camekanlarla örtülmüştür. Son cemaat yerinin üzeri ortadaki bölüm çapraz tonozlu, iki yanlardakiler pandantifli sekizgen kasnaklı kubbelerle örtülüdür.

Caminin kuzey cephesindeki son cemaat yerinden ibadet mekanına girilmektedir.Giriş kapısı üzerinde kitabe yeri olmasına rağmen buraya kitabe konulmamıştır. Giriş kapısının iki yanında pencereler ile batı ucunda minare girişi arasında mukarnaslı küçük bir mihrap yerleştirilmiştir. İbadet mekanı pandantifli bir kubbe ile örtülmüştür. İçerisi cephelerde on beş, kubbe eteğinde sekiz pencere ile aydınlanmaktadır. Düzgün kesme taşla inşa edilen yapının batı ve doğu cephelerinde altta ve üstte ikişer, güney cephesinde ise altta iki, üstte üç penceresi bulunmaktadır. İbadet mekanı toplam yirmi üç pencere ile aydınlatılmıştır. Bunlardan alt sıra pencereler düz lentolu, taş söveli dikdörtgen ve sivri kemerli alınlıklıdır. Üst sıra pencereler yine sivri kemerlidir.

Mihrap nişi çokgen kenarlı olup yedi sıra mukarnaslı olarak sona ermektedir. Bunların köşelerine birer madalyon yerleştirilmiştir.

Caminin giderlerini karşılamak üzere l561 yılında, Firdevs Paşa tarafından bir de bedesten yaptırılmıştır. Bu bedesten uzun süre çarşı olarak kullanılmıştır.

Abdi Paşa Camisi (Kavaklı Camisi-Peygamber Camisi) (Merkez)



Isparta Kaymakkapı Meydanı yakınında, içerisindeki çinilerinden ötürü Çinili Camii olarak da tanınan bu cami, kitabesinden öğrenildiğine göre h.1196-1197 ( 1782-1783) yıllarında yapılmıştır. Caminin yapımından önce burada bulunan harap durumdaki “Kadı Mescidi” yıktırılmıştır. Cami 1831-1832, 1878, 1886-1887, 1914 ve 1950 yıllarında onarılmıştır.


Cami kare planlı ahşap tavanlı ve kırma çatılıdır. Kuzeyinde son cemaat yeri bulunmaktadır. Son cemaat yeri yedi sütunlu sekiz bölüm halinde olup, üzeri ahşap tavanla örtülmüştür. Buradaki çatının ortasındaki üçgen alınlıklı bölümden ibadet mekanına girilmektedir. Girişin iki yanında birer mihrap ve altta dört, üstte de beş sivri kemerli pencere bulunmaktadır. Son cemaat yerinin cephesi XVIII.yüzyıl Kütahya çinileri ile kaplanmıştır. Bunun dışında kalan alanlar da bitkisel ve geometrik bezemeye yer verilmiştir. Son cemaatin batı ucuna da iki şerefeli kare kaideli yuvarlak gövdeli yer yer çini karolarla kaplı minare yerleştirilmiştir.



İbadet mekanı ahşap direklerle üç sahna ayrılmıştır. Bunlardan orta sahın diğerlerine göre daha geniş olup, kadınlar mahfelinden sonraki kısım ahşap tekne tavan, mihrap önü ile yan sahınlar ahşap düz tavanla örtülmüştür. Caminin doğu cephesinde altta üç, üstte dört; batı cephesinde altta üç, üstte beş; güney cephesinde ise altta dört üstte dört pencere ile ibadet mekanı aydınlatılmıştır.


Caminin içerisi XVIII.yüzyıl Kütahya çinileri ile kaplanmıştır. Bu çinilerde beyaz zeminli olup üzerlerine mavi tonlarda çeşitli bitkisel bezeme yapılmıştır. Caminin 1914 depreminden sonra dökülen çinileri kısmen değiştirilmiştir.



Küçük Gökçeli Kırık Minare Camisi


Isparta Küçük Gökçeli’de bulunan bu cami yıkılmış ve yerine bugünkü küçük cami yapılmıştır. Günümüze gelebilen taş kaideli, kırmızı tuğladan silindirik gövdeli minaresi eskiden kalmıştır. Bu minareye dayanılarak caminin Anadolu Selçukluları döneminde XIII. yüzyılda yapıldığı sanılmaktadır. Eski cami 1402 yılında Timur istilası sırasında tahrip olmuştur.


Eski caminin yerine yapılan cami mimari yönden özellik taşımamaktadır. Kareye yakın dikdörtgen kaideli olup üzeri çatı ile örtülüdür. İçerisinde orijinal bezeme bulunmaktadır.



Sinan Camisi (Kurşunlu Camii) (Atabey)


Isparta Atabey ilçesinde bulunan Sinan Camisini Defterdar Burhanettin Paşa h.1000 (1591) yılında yaptırmıştır. Bu nedenle de camiye Burhanettin Paşa Camisi de denilmektedir.


Caminin kitabesi günümüze gelememiştir. Bununla beraber yapı şeklinden Mimar Sinan üslubunda yaptırıldığı görülmektedir. Bir bakıma da Isparta’daki Firdevs Bey Camisi’ne benzemektedir.


Kare planlı ve tek kubbeli olan yapının üzeri kurşunla kaplanmıştır. Bu yüzden de halk tarafından Kurşunlu Cami ismi de yakıştırılmıştır.



Feyzullah Paşa Camisi ( Atabey)


Isparta Atabey ilçesinde Müftü Mahallesi’nde, Ertokuş Medresesi’nin tam karşısında bulunan Feyzullah Paşa Camisi’ni Feyzullah Paşa 1645-1648 yıllarında yaptırmıştır.


Üzeri toprak damla örtülü bulunan cami zamanla harap olmuş ve 1924 yılında yıktırılarak bugünkü haliyle yeniden yaptırılmıştır. Bu sırda eski ahşap sütunları ve ahşap üzerine bezemeleri aynen kullanılmıştır. Tuğla minaresi de sağlam olduğundan orijinal şekliyle korunmuştur. Bununla beraber minarenin kürsü ile gövdesi arasındaki h.1278 (1861) tarihli bir kitabede minarenin Mehmet Uşşaki tarafından onarıldığı yazılıdır.



Yılanlıoğlu Cami (Aksu)


Isparta Aksu ilçesi Yılanlı Köyü’ndeki Yılanlıoğlu Camisi’ni, Yılanlıoğlu Şeyh Ali 1809 yılında yaptırmıştır.


Kesme ve moloz taştan yapılmış olan cami, dikdörtgen planlıdır. Üzeri ahşap bir çatılıdır. Son yıllarda onarılmış ve bu onarım sırasında üzeri kiremitli bir çatı ile örtülmüştür. Yapı mimari yönden herhangi bir özellik taşımamaktadır.



Hızırbey Camisi (Ulucami ) (Eğirdir)



Isparta Eğirdir ilçesindeki Hızırbey Camisinin ne zaman ve kimin tarafından yaptırıldığı kesinlik kazanamamıştır. Bununla beraber XI.yüzyılda Selçuklular tarafından depo olarak yaptırıldığı, Hamidoğulları döneminde, XIV.yüzyılda Hızır Bey’in camiye çevirdiği ileri sürülmüştür. Cami 1814 yılında Eğirdir’de çıkan yangın sırasında yanmış, Eğirdir Mütesellimi ve Muhafızı Yılanlıoğlu Şen Ali Ağa tarafından halktan toplanan paralarla eski şekline uygun biçimde yeniden yapılmıştır. Hacı Murat Ağa da 1883 yılında çatısını kiremit ile kaplatmıştır.


Ulu Cami olarak da bilinen bu yapının duvarları kâgir, üstü de toprak dam ile örtülüdür. Kış aylarında toprak dam üzerinde biriken karların dışarıya atılabilmesi için üst örtünün bir bölümü açık bırakılmıştır


Cami dikdörtgen planlıdır. Doğu duvarı surlara bitişiktir. Giriş kapısı Selçuklu geleneğini sürdüren Hamidoğulları mimarisinin tipik bir örneği olup taş içliğinin güzel örneklerinden birisini sergilemektedir. Kapıyı çepeçevre kuşatan kabartma silmeler çeşitli taş bezemelerle süslenmiştir.


Caminin tek şerefeli minaresi orijinal olup, Dündar Bey Medresesi ile Hızırbey Camisi’nin ortak duvarını oluşturan kale suru üzerinde yapılmıştır.



Çeşnigir Sinan Paşa Camisi (Eğirdir)


Eğirdir Barla Bucağı Orta Mahalle’de bulunan Çeşnigir Sinan Paşa Camisi’nin giriş kapısı üzerindeki kitabesinden h.777 (1376 ) yılında yapıldığı yazılı olmasına rağmen Çeşnigir Sinan Paşa’nın ismi kitabede geçmemektedir. Büyük olasılıkla cami Sinan Paşa’dan önceki yıllarda yapılmış ve Sinan Paşa tarafından da onarılmıştır. Giriş kapısı üzerindeki kitabeye dayanılarak caminin Isparta ve çevresinin Osmanlı yönetimine girmesinden altı yıl önce yapıldığı anlaşılmaktadır. Cami 1878 yılında onarılmış ve üzeri kiremit kaplı ahşap çatıya dönüştürülmüştür. XX.yüzyılda Vakıflar Genel Müdürlüğü’nce bir kez daha onarılmıştır.


Cami kâgir, üzeri ahşap ve toprak damlıdır. Dikdörtgen planlıdır. Minaresi renkli tuğlalardan yapılmıştır. Kapının içerisinde sol tarafta gömülü bulunan bir kişinin mezar taşında Hafız Tuti’i Karamani ibaresi ve h.794 (1392) tarihi görülmektedir.

Uluğbey Veli Baba Camisi (Senirkent)



Isparta Senirkent ilçesinde bulunan Uluğbey Veli Baba Camisi’ni, XVII.yüzyılın başlarında, Veli Baba ve Anadolu Beylerbeyi Murtaza Zor Paşa yaptırmıştır.


Caminin yapımında moloz taş, kesme taş ve Bizans devşirme parçaları kullanılmıştır. Dikdörtgen planlı cami günümüze harap bir durumda gelmiştir. Kareye yakın dikdörtgen planlıdır. Caminin önünde bir son cemaat yeri bulunuyordu. İbadet mekanını ahşap direklerin taşıdığı düz bir tavan örtmektedir.



Sefer Ağa Camisi (Sütçüler)


Isparta Sütçüler ilçesinde bulunan Sefer Ağa Camisi’ni 1296 yılında hayırsever bir kadının maddi desteği ile Sefer Ağa yaptırılmıştır. Sultan III. Murat zamanında 1590’da onarılmıştır. Zamanla harap olan camiyi Muhiddin oğlu Şeyh Muhammet yıktırmış ve yeniden yaptırmıştır. Kapısının üzerinde Arap harfleri ile yazılmış kitabesinden 1955-1959 ve 1977 yıllarında onarıldığı öğrenilmektedir.


Cami kare planlı olup üzeri tek bir kubbe ile örtülmüştür. Caminin önünde dört sütunlu ve üç bölümlü bir son cemaat yeri bulunmaktadır. Kesme taştan yapılmış olan caminin altıgen kaideli yuvarlak gövdeli tek şerefeli minaresi bulunmaktadır. Bu minare orijinal olup eski camiden arta kalan tek örnektir.



Ulu Camii (Cami-i Kebir) (Şarkikaraağaç)


Isparta Şarkikaraağaç ilçesindeki Ulu Cami’yi h.680 (1282 ) yılında Selçuklu Sultanlarından Feramuz oğlu Alaaddin Keykubat döneminde Ömer bin Ali yaptırmıştır. Zamanla harap olan cami Fatih Sultan Mehmet döneminde h.860 (1456 ) tamir edilmiştir. Cami değişik zamanlarda onarılmış ve özgün konumunu yitirmiştir.


Günümüzde dikdörtgen planlı, üzeri çatı ile örtülü caminin mimari özelliği bulunmamaktadır. Son olarak Vakıflar Genel Müdürlüğü’nce onarılmış ve çatısı çinko ile kaplanmıştır.



Alaaddin Camii (Ulu Camii) (Uluborlu)



Isparta Uluborlu ilçesinde, Eski Kasaba’da bulunan Alaeddin Camisi, Sultan Alaaddin Keykubat zamanında h.629 (1231) yılında Sultan II. Kılıç Arslan’ın torunu ve Tuğrul Şah’ın kızı tarafından yaptırmıştır. Sultan II.Gıyaseddin Mesud zamanında, Bedrettin Ömer Bin Emirülhaç camiyi 1281’de tamir ettirmiştir. Uluborluların yerlilerinden Vahap Kadı 1652’de ikinci kez tamir ettirmiştir. Cami 1909 yılında yanmış, 1927 yılında yeniden yapılırcasına onarılmıştır. Hacı Nuri Altın Tabak 1932 yılında caminin bazı bölümlerini onarmıştır.
Caminin giriş kapısı üzerinde kitabesi bulunmaktadır:


“Bu mübarek mescit, Kılıç Arslan’ın oğlu şehit Sultan Tuğrul Şahın, âlim dünya ve dinin koruyucusu, İslam’ın ve Müslümanların seçkini olan kızı Melike-i Adile’nin malından olmak üzere, en ulu padişahlar padişahı alemdar Allah’ın gölgesi mesabesinde olan, dünya ve dininin şerefçe yücesi Fatih babası Keyhüsrev oğlu Keykubat’ın hüküm sürdüğü günlerde h. 629 yılının Recep ayında kendisi tarafından yaptırılmıştır. Allah ikbalini daim etsin”.


Günümüze orijinal durumundan oldukça uzaklaşmış olarak gelen cami dikdörtgen planlı olup, üzerini içten dört sütunun taşıdığı iki kubbe örtmektedir. Kuzey, doğu ve batıya açılan üç kapısı bulunmaktadır. İbadet mekanında dikkati çeken bir bezeme bulunmamaktadır. İbaret mekanı 35 pencere ile aydınlatılmıştır. Yanındaki taş kaideli tek şerefeli tuğladan bir minaresi vardır.



Devlethan Camisi (Yalvaç)



Isparta Devlethan Camisi’nin ne zaman ve kimin tarafından yaptırıldığı ve mimarının kim olduğu kesinlik kazanamamıştır. Bununla beraber, Anadolu Selçuklu Sultanı I. Mesud’un oğlu Devlethan adına veya Selçuklu hükümdarlarından birinin kız kardeşi olan Devlet Hatun tarafından yaptırıldığı ileri sürülmüşse de bu iddialar da kesinlik kazanamamıştır.


Devlethan Camisi ilçe merkezindedir. Devşirme malzeme ile yapılan camide Beylikler dönemi dış cephe özellikleri görülmektedir. İbadet mekanı enine üç sütun dizisi ile dört sahına ayrılmış üzeri kırma çatı ile örtülmüştür. Caminin tek minaresi yapının kuzeydoğu köşesinde yer almaktadır. Mihrabı ve minberi sade ve bezemesizdir.


Cami çeşitli zamanlarda onarım geçirdiğinden ötürü orijinalliğinden büyük ölçüde uzaklaşmıştır.



Yeni Cami (Yalvaç)


Isparta ilçe merkezinde, Devlethan Camisi’nin hemen önünde bulunan Yeni Cami XIX. yüzyılda yapılmıştır. Banisi ve mimarı bilinmemektedir.


Duvarları dıştan moloz taş, içten horasan harcı ile yapılan cami kare planlıdır. İbadet mekanı dört sütun üzerine oturan bir kubbe ile örtülmüştür. Bunun da üzeri kırma çatılıdır. Minare kuzeybatı köşede bulunmaktadır. Mihrabı ve minberi oldukça sadedir. Kubbe ve iç mekandaki bezemeler XX.yüzyılın sonlarına aittir.



Leblebiciler Camii (Yalvaç)


Isparta Yalvaç ilçesinde bulunan bu caminin ne zaman ve kimin tarafından yaptırıldığı bilinmemektedir. Kitabesi de bulunmamaktadır.


Cami devşirme malzeme ile yaptırılmıştır. Oldukça sade bir dış cephesi ve ibadet mekanı bulunmaktadır. Kareye yakın dikdörtgen planlı olup, üzeri ahşap bir çatı ile örtülmüştür. Girişin sağında, tuğla malzeme ile tek şerefeli olarak yapılmış bir minaresi vardır.