Eşyanın perde arkası

Sofistler diyor ki: "Dış dünya bizim gördüğümüz şekilde değildir. Bizim gördüğümüzü sandığımız şeyler zihinlerimizdeki algılardan ibarettir." Tasavvufî manâda eşyanın perde arkası dediğimiz şey bundan farklıdır. Bizde "Hakâiku'l*eşya sabitetün*Eşyanın hakikatı, varlığı sabittir." düşüncesi bir prensiptir. Bunun ötesinde, mesela, sizden şu ağacın bir resmini istesem gördüğünüz şeyi tasvir edersiniz. Ancak ağaç ondan ibaret değildir. Ağacın bir de görülmeyen portresi vardır ki, o da ekosistemdeki yeri, oksijen*karbondioksit alış*verişi, fotosentez faaliyetleri vs… Onun için bir biyolog ağaçta herkesin gördüğünden daha derince, farklı şeyler görür. Çünkü, onun bu konuda farklı ihtisası vardır.

Aynen bunun gibi, bazı konularda derinleşmiş olanlar eşya ve hadiselerin çehrelerinde onun perde arkasını müşahede edebilirler. Mesela; bir ağaca bakar, onda Allah'ın isim ve sıfatlarının ayan*beyan tecellî ettiğini görürler.

Eşyanın çehresinde görülen şeyler objektif de değildir. Yani, herkes aynı şeyi görmez. Mesela; yukarıda arzedilen misalde, bir ağaçta biyolog farklı şeyi görür, fizikçi farklı şeyi görür, marangoz daha farklı bir şeyi… Ayrıca, bunlar kendi içlerinde de derinliklerine göre farklı sınıflara ayrılırlar. Bu durum, görülen şeyin yanlışlığını veya tutarsızlığını göstermez. Bakanların farklılığı böyle bir farklılığa sebebiyet verir. Fakat, çevresine basiretle bakanlar, O'nun tecellilerini daima müşahede edebileceklerdir:

"Işığınla aydın her yan

Şaşkınlar arıyor burhan,

Tecellîn her yerde ayân

Rabbim Sana döndüm yüzüm!



Âlem kitap, eşya ap*ak

Otlar, ağaçlar ve toprak,

Seni söyler yaprak yaprak,

Rabbim Sana döndüm yüzüm!