Konu: Bitkiler Çölde Nasil Hayatta Kaliyor?

Çöl denilince akla çogu zaman hiçbir canlinin kolay kolay yasayamayacagi bir ortam gelir. Gerçekten de çölde yasayan canlilarin sayisi oldukça azdir. Ancak bu kurak ortam daha yakindan incelendiginde özel tasarimlari ve farkli çesitleriyle çok zor kosullarda yasayan bitkiler dikkat çekmektedir. Yasamlarini sürdürmek için uykuda kalan bitkiler de bunlardan biridir.

Çöl bitkilerinin asiri sicakla ve susuzlukla mücadele etmek için kullandigi birkaç yöntem bulunmaktadir. Bu yöntemlerden biri de “uykuda kalmak”tir. Özel yapilari ile kurakliga ve susuzluga dayanarak bu yöntemi kullanan bitkiler ise "efemeral" bitkiler olarak adlandirilmaktadir. Genellikle bir sene yasayan ve kuraklik durumlarinda tohum halinde uykuda kalarak susuzluktan kurtulan bu bitkiler, yagmurdan sonra çok çabuk bir sekilde tohumlarini açip yesillenirler ve fideleri çok hizli bir sekilde büyür. Çiçeklenme çok kisa bir sürede olusur ve böylece bitki, tohumdan tohum üretme asamasina sadece birkaç hafta içinde geçebilir.

Çölde yagmur dengesizdir. Bu yüzden efemerallerin eger tüm tohumlari tek bir yagmur ile yesillense ve sonra birden gelen bir kuraklik ile ölseler, nesilleri tükenebilirdi. Ama bu bitkilerin çogu, sadece büyük miktarda yagmur aldiktan sonra tohumlarinin yesillenmesini saglayan mekanizmalara sahiptir. Bu bitkiler "tohum polimorfizmi" adi verilen ve tohumlarinin yesillenme zamanini farklilastirabilen bir özellige sahiptirler. Ek olarak tohumlarda da yesillenmeyi engelleyici bir madde vardir. Tohuma ilk defa su ulastiginda, onun yüzeye çikma asamasi tamamlanir. Ancak tohumun yesillenebilmesi için bu koruyucu maddenin etkisiz hale gelmesi gerekir. Bu islem ise tohumun ikinci defa suyla bulusmasiyla meydana gelir. Eger ikinci defa su gelmezse yani yagmur yagmazsa tohum filizlenmez. Bu nedenle tohumlar islanmak için iki evreye ihtiyaç duyar; ilki tohumlarin yüzeye çikmasina neden olur, ikincisi de yenilenmeyi engelleyici maddeyi giderir ve ancak bu engelleyici maddenin gitmesinden sonra yesillenme meydana gelir.

Bazi efemerallerin, örnegin "aci kavun" cinsinin tohumlari sadece karanlikta yesillenir. Bir seri islanma ve kurumanin ardindan tohumun dis yüzeyi degisir ve oksijenin embriyoya serbest bir biçimde geçisini saglar. Gerekli olan bu unsurlarin kombinasyonu, tohumun sadece gömüldükten ve defalarca yagmur gördükten sonra yesillenmesine neden olur.

Buraya kadar incelenen çöl bitkilerine bakildiginda ortaya çok etkileyici bir manzara çikmaktadir. Bazi bitkiler çölde yasayabilmeleri için özel sistemler ve yapilarla donatilmislardir. Çöl bitkileri su depolar, kamuflaj yapar ya da uykuya yatarlar. Bazilari da çesitli kimyasal yöntemlerle tohumlarinin yesillenmesini engeller. Görüldügü gibi çöl gibi her türlü mahrumiyetin ve güçlügün hakim oldugu bir ortamda bile çok sayida bitki çesidi ve sicaga karsi korunma yöntemiyle karsilasilmaktadir. Insanlarin issiz sandigi bir ortamdaki bu bitkiler, üstün tasarimlariyla Allah'in sonsuz ilmini ve sanatini bir kez daha göstermektedir. Bir ayette söyle buyrulmaktadir:

"Göklerde ve yerde ne varsa tümü Allah'indir. Allah, her seyi kusatandir." (Nisa Suresi, 126)

Ellerin dert görmesin, emeğine sağlık.