Konu: Emaneti yüklenmek ne demek?

Emaneti yüklenmek ne demek?

AHZAB:72’NİN ANLAMI ÜZERİNE
Hikmet Zeyveli

Ahzâb Suresinin 72. âyetini Türkçe Meâller aşağıdaki gibi vermekteler:

Biz emaneti göklere yere ve dağlara teklif ettik de onlar bunu yüklenmekten çekindiler (sorumluluğundan) korktular. Onu insan yüklendi. Doğrusu o çok zalim çok cahildir. (Hayreddin Karaman v.d.)

Evet biz o emaneti göklere yere ve dağlara arz ettik onlar onu yüklenmeye yanaşmadılar ondan korktular da onu insan yüklendi. O cidden çok zalim çok cahil bulunuyor. (Hamdi Yazır)

Doğrusu Biz sorumluluğu göklere yere dağlara sunmuşuzdur da onlar bunu yüklenmekten çekinmisler ve ondan korkup titremişlerdir. Pek zalim ve çok cahil olan insan ise onu yüklenmiştir. (Diyanet)

Biz emaneti göklere yere dağlara teklif ettik de onlar onu yüklenmekten kaçındılar ondan ürktüler. İnsan ise çok zalim ve çok cahil olduğu halde onu yüklendi.
(Yaşar Nuri Öztürk)

Biz sorumluluğu (sınanmayı) göklere yere dağlara sunmuştuk da onlar onu yüklenmekten çekinmişler ve kabul etmemişlerdi. Ancak onu insan yüklendi; o zalim ve cahil olmuştu. (Edip Yüksel)

Biz emâneti göklere yere ve dağlara sunduk; onu yüklenmekten kaçındılar on(un sorumluluğun)dan korktular; onu insan yüklendi; (fakat onun ağır sorumluluğunu tam kavrayamadı) doğrusu o çok zâlim çok câhildir. (S. Ateş)

Konumuza girmemiz için bu kadar mealle yetiniyoruz. H. Basri Çantay Ali Bulaç Sabri Hizmetli M. Hamidullah Muhammed Esed v.d.’ni de vermiş olsaydık müşterek anlam değişmeyecekti:

Allah emaneti göklere yere ve dağlara arz ediyor. Onlar bunu yüklenmekten çekiniyorlar ondan korkuyorlar. Ancak insan bu emaneti yükleniyor. Çünkü o (yani insan) çok zalim çok cahildir.
Böyle bir meâl insan aklını tırmalamıyor mu? Göklerin yerin dağların yüklenmekten kaçındıkları bir emaneti yüklenen insan neden çok zalim ve çok cahil olmaktadır? Ayetin son cümlesinin parantez-içi açıklamaları hiç de tatmin edici değil.
Bu arayış içerisinde iken önce Cemaluddin Qasımî’nin “Mehâsinu’t-Te’vil” isimli tefsirinde
oradan referansla da meşhur müfessir Zemahşerî’nin “Keşşâf”ında
âyetin başı ile sonu arasında hikmetli münasebet kuran alternatif bir tefsire ulaşabildik.
Şimdi tefsiri vermeden önce bu tefsirin doğrulttuğu şekilde âyetin meâlini vermeye çalışalım:

Biz emâneti göklere yere dağlara yükledik; onlar buna riayetsizlikten çekindiler (ihanet etmekten) korktular. (Fakat) insan (kendisine yüklenen emanete) ihanet etti. Böylece insan hem çok zalim hem de çok cahil olduğunu ispatladı.

Meâlimizde hemen dikkati çeken husus daha önce verdiklerimizin tersine bir anlam ifade etmesi. Burada gökler yer ve dağlar kendilerine tevdi edilen emâneti (bunun anlamı aşağıda gelecektir) yüklenmekten değil ona ihanetten çekinmişler ona riayet etmişlerdir. İnsan ise kendine tevdi edilen emânete ihanet ederek çok zalim ve çok câhil tavsifine müstahak olmuştur.
Şimdi sözü daha fazla uzatmadan Zemahşerî ve Qâsımî’ye bırakalım (Lisan tahlillerinin anlaşılması için cüz’î tasarruflarla ve özetleyerek veriyoruz):

***
Âyette geçen “emânet”ten maksat varlığa/fıtrata tevdi edilen kanunlara (ve dolayısıyla Allah’a) “itaat” sorumluluğudur. Bu edâsı vacib olan bir sorumluluktur.
Emânetin “arzı”ndan maksat ihtiyar (seçme/tercih etme) kabiliyetindeki varlıklara yani insanlara teklîfî (şer’î); bu kabiliyette olmayan diğer varlıklara ise tabi’î (tekvînî) sorumluluğun tevdi edilmesidir.
“Emanetin hamli (yüklenilmesi)” onun gereğini yapmamak boynunda taşımak edâ etmemektir. Arab dilinde “Fulânun hâmilun li’l-emâneti ev muhtemilun lehâ: Filan emâneti yüklenmiş veya (üzerinde) taşımakta” ifadesi ile emânete hiyanet edildiği sahibine iade edilmediği boynunda bir borç olarak kaldığı anlatılmak istenir. O halde emanete riayet etmek için onu “haml-etmemek” zimmetinde tutmamak gerekir. Yani “hamlinden içtinab etmek” ona riayet etmek hak sahibine iade etmek demek olur. Yine Arab dilinde “Rekibethu’d-duyûnu: Borçlar ona bindi” ifadesi borçlarını ödemeyen kimse için kullanılır. Buna benzer başka bir deyim de “Ebğid hakka ehîke!: Kardeşinin hakkına buğz et!” ifadesidir. Bu ifade ile kardeşinin hakkını gasp etmemesi ona iade etmesi talep edilmiş olur. Çünkü Arabın kullanım mentalitesinde eğer bir kimse kardeşine ait bir şeyi severse onu gasbeder; nefret ederse onu kardeşine iade eder.
Bu durumda gökler yer dağlar v.b. seçim iradesi olmayan (ihtiyarsız) varlıklar kendi tabiatlarına arz edilen Allah’ın kanun ve nizamına tam bir teslimiyetle riayet etmişlerdir. Yani o emânetin boyunlarında kalmasından içtinap etmişler korkmuşlardır. Nitekim aynı varlıkların (göklerin ve yerin) Allahın “"İsteyerek veya istemeyerek (buyruğuma) gelin"” emrine karşı “Eteynâ tâ’i’în: İsteyerek geldik” şeklindeki teslimiyetleri sembolik bir dille ifade edilmiştir. (41/11).
İnsana gelince; o Allah’a karşı teklîfî (teşri’î) sorumluluğa mahzar olmuş –bilinen– yegâne varlıktır. Fakat kendisine bahşedilen ihtiyar (tercih) kabiliyetini yanlış kullanabilmekte itaat etmesi gerekirken isyan edebilmektedir. Yani yukarıdaki anlamda emaneti bir yük olarak (boynunda) taşımakta Rabbine itaat şeklinde eda edememektedir. Bu haliyle yani bu isyanı ile insan haktan uzaklaşıp zâlim konumuna düşmekte ve fıtratındaki kanun ve sünnetin inkârı ile kopkoyu bir cehalet sergilemektedir.
Allah Zemahşerî’yi Qâsımî’yi hepimizi hepinizi rahmetiyle kuşatsın.

Mehâsinu-t-Te’vîl Cemaluddin Qâsımî C. 8 s. 126 Beyrut 1997/1418.

Tefsîru’l-Keşşâf Cârullah Mahmud b. ‘Umer ez-Zemahşerî C.3 s. 546-47 Beyrut 1995/1415.

Rabbim razı olsun Sıla ablacım emegine saglık