Cuma Namazı...
Cuma toplanmak anlamındadır. Dini kavram olarak ise Cuma haftanın aynı adla anılan özel bir gününde, öğle namazı yerine, öğle namazının vakti içinde Cuma namazı adı ile bilinen özel bir namazın toplu halde kılınması için bütün Müslümanların camilerde veya Cuma namazı kılınabilinen yerlerde toplanmasıdır.
Cuma namazı yalnız cemaatle kılınır. Yalnız başına Cuma namazı kılmak caiz değildir. Sadece cemaatle kılınacağı içinde buna Cuma namazı adı verilmiştir. (1)
CUMA GÜNÜNÜN ÖNEMİ VE FAZİLETİ
Cuma günü Müslümanların haftalık bayram günüdür. Bu mübarek günde Müslümanlar mabetleri olan camilerde toplanır. Okunacak olan hutbeleri can kulağı ile dinleyip bunlardan yararlanır, bilgilerini arttırırlar. Hep birlikte Cuma namazını kılarlar, namazdan sonra birbirlerini hal ve hatırlarını sorarlar ve tekrar normal günlük işlerine dönerler.
Peygamber Efendimiz Sallallahu Aleyh ve Sellem'den Cuma günü ve Cuma namazının fazileti hakkında pek çok hadis nakledilmiştir. Bu hadislerden bazıları şunlardır.
"Bir kimse Cuma günü boy abdesti alır elinden geldiği kadar temizlenir saç ve sakalının bakımını özel yağlarla yağlayıp tarar ve ya evindeki kokulardan süründükten sonra Cami ye gider. Fakat orada yan yana oturan iki kimsenin arasını açmaz, sonra yüce Allah kendisine taktir ettiği kadar namaz kılar daha sonra imam hutbeye başlayınca onu sessiz ce dinlerse o Cuma ve öteki Cuma arasında ki günahları bağışlanır."(2)
* * *
“Cuma gününde bir vakit vardır ki şayet bir Müslüman namaz kılarken o vakte rastlarsa Allah'tan bir şey isterse Allah ona dilediğini mutlaka verir."(3)
* * *
Cuma günü beden temizliği yapmak boy abdesti almak güzel ve temiz elbiseler giymek başka şeylerle uğraşmayıp erkence camiye gitmek 2 rekât tahiyyetül (mescid namazı) kılmak ve kehf Suresini okumak veya dinlemek müstehaptır.
CUMA NAMAZININ HÜKMÜ
Cuma namazı ilave bir namaz olmayıp öğle namazının yerine geçen bir namazdır. Bu namaz şartlarını taşıyan kimselere farz ı ayn'dır. Bu namazın farz olduğu kitap sünnet ve icma ile sabittir.
Kuran–ı Kerimde: "Ey iman edenler, Cuma günü namaza çağırıldığı (ezan okunduğu) zaman hemen Allah'ı anmaya (zikretmeye) koşun ve alışverişi bırakın bilesiniz ki bu sizin için daha hayırlıdır. Namaz kılınınca yeryüzüne dağılın Allah'ın lütfünden isteyin Allah'ı çok zikredin umulur ki kurtuluşa erersiniz."(4) buyrulur.
Bu ayet Cuma namazının farz olduğunun açık bir delilidir. Peygamber Efendimiz Sallallahu Aleyhi ve Sellem'de pek çok hadislerinde Cumanın önem ve faziletini açıklamış ayrıca bunun farz olduğunu vurgulamıştır. Nitekim Hazreti Peygamber Sallallahu Aleyhi ve Sellem'in "Cuma Namazlarını önemsemeyerek üç hafta Cuma namazı kılmayan kimsenin kalbini yüce Allah mühürler."(5)
Kâinatın Efendisi buyurdular ki:
"Bazı kimseler Cuma namazlarını terk etmekten ya vazgeçerler veya Allah onların kalplerini mühürlerde gafiller den olurlar."(6) Anlamında ki Hadislerin de hiçbir özrü ve mazereti bulunmadan Cuma namazını kılmayan kişinin kalbinin mühürleneceği belirtilmiştir. Böyle bir ceza ancak farzın terkinde söz konusu olabilir.
İslam âlimleri Cuma namazının farz olduğunda ittifak etmişlerdir. Ancak Cuma namazının sıhhat, geçerlilik şartları hususunda farklı görüşler ileri sürmüşlerdir.(7)
CUMA NAMAZININ FARZ OLMASININ ŞARTLARI
1)Erkek olmak: Cuma namazı şartları bulunan beldede bir engeli bulunmayan Müslüman erkeklere farz olur. Kadınlar ise Cuma namazına katılıp katılmama konusunda serbest bırakılmıştır. Ancak Cuma namazına katılıp cemaatle kılarlarsa bu yeterli olup öğle namazını kılmaları gerekmez.(8)
2) Hür olmak: Fıkıhçıların büyük çoğununa göre hürriyetini kaybetmiş köle ve esirler Cuma namazına gitmeleri mümkün olmayabilir. Ceza evlerindeki hükümlülerin durumu da böyledir. Ancak bu sayılanların Cuma namazı kılacakları ortam meydana getirilirse kılacakları namaz öğle için yeterli olur.
3)Mukim olmak: Yolcuya Cuma namaz ı farz değildir. Çünkü o yolda ve gittiği yerlerde genel olarak güçlüklerle karşılaşır, eşyasını koyacak yer bulamaz veya yol arkadaşlarını kaybedebilir.
4)Cuma namazına engel olacaktır özrün bulunmaması:
Cuma namazına engel olacak özürleri şu maddeler halinde sıralayabiliriz.
a)Hastalık: Namaz a gidince hastalığın artmasından veya uzamasından korkan kimselere Cuma namazı farz olmaz yürümekten aciz bulunan çok yaşlı kimselerle, Cuma namazı için mescide gittiği takdirde hastalığa idrar geleceğinden korkan hasta bakıcı içinde aynı hüküm geçerlidir. (9)
b)Körlük ve kötürümlük: İmam Ebu Yusuf, İmam Muhammed ve Hambelilere göre kendisini Cuma namazına götürecek biri bulunan köre Cuma namazı farzdır. Âlimlerin çoğunluğuna göre ise körlere Cuma namazı farz değildir. Kendisini Cuma namazına götürecek birisi bulunmayan köre ittifakla Cuma namazı farz değildir. Ayakları felç olmuş veya kesilmiş kimselerle yatalak hastalara Cuma namazı farz değildir.
c)Uygun olmayan hava ve yol şartları: Cuma namazına gittiği takdirde kişinin önemli ölçüde zarara veya sıkıntıya uğramasına yol açacak çok şiddetli yağmur, kar, aşırı sıcak ve soğuğun bulunması durumunda Cuma namazı hükümlülüğü düşer.
d)Korku: Cuma namazına gittiği takdirde malı, canı veya ırz ı tehlikeye düşecek olan kimselere Cuma namazı farz olmaz.(10)
CUMA NAMAZININ SAHİH OLMASININ ŞARTLARI
1–Cuma namazı kılınacak yerin şehir veya şehir hükmünde olması: şehrin hizmetlerinde kullanılan ve şehrin dış çevresinde bulunan yerlerde şehir hükmüne girerler. Aslında köylerde Cuma namaz ı kılmak vacib değilse de yaz, kış en az kırk kişinin oturmakta olduğu köyler yine şehir hükmüne bağlanarak buralarda da Cuma namazının kılınması sahih kabul edilmiştir. Bir Camiye cemaat sığamadığı takdirde o beldede ki diğer camilerde Cuma namaz ı kılınabilir.
Bir idarecisi ile de müftü ve hâkimi bulunan şehir diye tarif edilir. Hac mevsiminde ''Mina'' da Cuma namaz ı mukim olan imam tarafından kıldırılabilir. Ancak Arafat'ta Cuma namaz ı yoktur. Yani hacıların Arafat'ta bulunduğu gün Cumaya denk gelirse orada Cuma namaz ı kılınmaz öğle vaktinde öğle ile ikindi namaz ı beraber kılınır.
İslam ahkâmının uygulanmadığı yerlerde Müslümanlar bir araya gelerek içlerinden birine iman tayin edip Cuma namazını kılabilirler.
* * *
2–Devlet başkanının bulunması veya başkanının görevlendireceği bir hatibin bulunması: Cuma namazları ancak bu hizmette görevlendirilmiş hatipler tarafından eda edilir. Eğer yetkili bir kimseden izin almak imkânı olmazsa cemaat toplanarak aralarından birini imam seçip Cuma namazını kılarlarsa caiz olur.
Hutbeye verilen izin Cuma namazını izin sayıldığı gibi Cuma namazını kıldırmaya verilen izinde hutbeyi okumaya izin sayılır.
* * *
3–Öğle vaktinin girmiş olması: Cuma namazı öğle vaktinden önce kılınmadığı gibi öğle vaktinden sonra da kılınamaz.
* * *
4–Cuma namazı kılınacak olan cami'nin herkese açık olması: Belirli kimseleri içine alıp kapıları kilitlenen bir camide Cuma namazı sahih olmaz.
* * *
5–İmamdan başka en az üç erkek cemaatin bulunması: Kadınlarla çocuklar Cuma cemaatin den sayılmazlar. İmam hutbe okurken bir kişi dinler de namaza başlarken iki erkek daha gelirse Cuma sahih olur. Seferi olan erkeklerle, kölelerle ve hastalarla cemaat tamamlanabilir. Dilsiz erkeklerde cemaatten sayılır.
İmama uyduktan sonra mevcut üç cemaatin ikisi veya hepsi imam birinci rekâtın secdesini yapmadan önce ayrılırlar imam öğle namazını kılar. Şayet imam birinci rekâtı secde ile kayıtlandıktan sonra ayrılmış olurlarsa imam Cuma namazını tamamlar.
6– Cuma namazından önce hutbe okunması: Hutbesiz Cuma namazı olmadığı gibi, vakitten önce veya namazdan sonra da hutbe okumak sureti ile Cuma sahih olmaz vakit girdikten sonra namazdan önce hutbenin okunmuş olması şarttır.
CUMA HUTBESİ
Cuma hutbesi farzdır ve bu hutbenin farzları da ikidir.
1–Vaktin bulunması: Hutbe öğle vakti girdikten sonra ve Cuma namazından önce okunur. Bu vakit içerisinde okunması farzdır. Öğle vaktinden önce veya Cuma namazından sonra okunması caiz değildir.
2–Allah–u Teala'yı zikretmek yahut onu tesbih etmek veya hamd etmek: Bunlar hutbe kasdı ile yapılmalıdır. Aksırma arkasında yapılan hamd hutbenin farzı yerine geçmez. Hatip tek başına hutbe okuyup cemaat bulunmaması yahut cemaatin kadınlardan ibaret olması halinde hutbe sahih olmaz. Ancak bir erkek dinleyicinin bulunması ile hutbe sahih olur. Fakat namazı kılarken üç erkeğin bulunması şarttır. Hutbe okunurken camide bulunan bir veya daha çok kimseler uykuya dalsalar veya hatibin sözlerini duymasalar hutbe sahih olur.(11)
HUTBENİN SÜNNETLERİ
1–Hatibin, hutbe için minbere kolayca ve kimseye eziyet etmeden çıkabilmesi için minbere yakın bir yerde bulunması, cumanın ilk sünnetini minberin önünde kılması, böyle yapamaması yani mihrapta veya minbere uzak bir yerde kılması mekruhtur.
2–Hatib in minbere çıktıktan sonra cemaat e dönük olarak oturması ve okunacak olan ezan ı bu şekilde dinlemesi...
3–Ezanın hatibin huzurunda okunması...
4–Hatibin ezandan sonra kalkıp her iki hutbeyi ayakta okuması. (Hutbenin ayakta okunmasının vacip olduğu yönünde de görüş bulunmaktadır.)
5–Hutbe okurken hatibin yüzünün cemaate dönük olması...
6–Hutbeye gizlice euzu çektikten sonra sesli olarak Allah'a hamd ve sena ile başlaması...
7–Kelime–i şahadet okunması ve Hazreti Peygambere salâvat getirmesi...
8–Müslümanlara nasihatta bulunması...
9–Euzu ile Kur'an dan bir ayet okuması...
10–Hutbeyi iki bölüm halinde yapması ve iki hutbe arasında kısa bir sure ortalama üç okunacak kadar oturması
11–İkinci hutbeye de birincide olduğu gibi Allah'a hamd ederek ve Hazreti Peygambere salâvat getirerek başlaması
12–İkinci hutbede müminleri af ve mağfiret etmesi onlara afiyet ve esenlik vermesi ve onları muzaffer kılması için Allah'a dua etmesi...
13–İkinci hutbeyi birinciye göre daha alçak sesle okuması...
14–Hutbeyi kısa tutması...
15–Hutbeyi cemaatin işitebileceği bir sesle okuması...
16–Abdestli olması ve avret yerlerinin örtülü bulunması bunların vacip olduğu da söylenmiştir.
17–Hutbeden sonra namaz için kamet getirilmesi...
18–Hatibin hutbeyi bir kılıç, yay veya bastona dayanarak okuması...
19–Cuma namazını hutbeyi okuyan kişinin kıldırması Hanefi mezhebinde hutbenin sünnetleri olarak kabul edilen birçok husus şafi mezhebinde hutbenin sahih olmasının şartı olarak görülür.(12)
HUTBEDE YAPILMAMASI GEREKEN ŞEYLER
Hutbe okunurken gerek hatip gerekse cemaat tarafından yapılması uygun olmayan hatta yapılmaması gereken bazı hususlarda vardır. Önemi dolayısı ile bunları şöylece özetleyebiliriz.
1–Hutbe okunurken konuşmak, namaz kılmak, selam vermek, selam almak ve dua
etmek gibi hutbeyi dinlemekten alıkoyacak bir şeyle uğraşmak.
2–Hutbe okunurken sağa sola fazla sallanmak.
3–Hutbeyi çok uzatıp namazı kısaltmak. Bunun aksini yapmaya yani hutbeyi kısa tutmaya namazı da uzatmaya özen göstermelidir.
4–İkinci hutbedeki duaları cemaatin istemeyeceği derecede sessiz okumak. Birinci hutbeye oranla ikinci hutbede sesi biraz alçaltmak sünnettir. Fakat bu sesin tamamen kesilmesi anlamında değildir.
5–Hutbede hulefa–i raşidini överken aşırılığa kaçmak. Aslında hutbede büyük sahabelerin isimlerini anıp onları övmek ne sünnettir nede müstahaptır. Ancak her türlü gönül ayrılıklarını ortadan kaldırmak bakımından son zamanlarda hutbede sahabeyi anlak sakıncalı görülmemiştir. Fakat her şeyde olduğu gibi bu konu da aşırılığa gitmek doğru değildir.
6–Hutbe okunurken cemaat arasında dolaşıp yardım toplamak. Bu da ibadet esnasında ibadet ile ilgili olmayan bir şeyin yapılması anlamındadır ve doğru değildir.
CUMA NAMAZININ REKAT SAYISI VE KILINIŞ ŞEKLİ
1–Cuma namazının rekât sayısı. Cuma namazının rekât sayısı öğle namazının rekât sayısı kadardır. Ancak farz ve sünnet rekatlarının sayısı bakımından biri diğerinden farklıdır. Buna göre Cuma namazı sıra ile:
a–Dört rekat sünnet.
b–İki rekat farz.
c–Dört rekat son sünnet.
Cuma namazı toplam 10 rekâttır.
2–Cuma namazının kılınış şekli. Cuma namazının kılınış şekli diğer farz ve sünnet namazların kılınış şekli gibidir mesela:
a–Cumanın dört rekatlık ilk sünneti tıpkı öğle namazının dört rekatı ilk sünneti gibi kılınır.
b–Cuma'nın iki rekat farzı tıpkı iki rekatlık farz namazı gibi ve daima imamla kılındığı için hep sesli kıraatle kılınır.
c– Cuma'nın dört rekat son sünneti ise; yine cumanın ilk sünneti gibi kılınır. Yalnız niyetler durumuna göre "Cuma'nın ilk sünneti" "Cuma'nın farzı" veya "son sünneti" şeklinde değişir.
CUMA GÜNÜNE HAS OLAN UYGUN DAVRANIŞLAR
Diğer günlerden farklı olarak Müslüman'ın Cuma gününde yapması uygun olan bazı davranışları vardır. Bunlara "Cumanın adabı" denilebilir. Bazı görüşlere göre ise bunlar sünnettir.
1–Cuma günü gusletmek.
2–Cuma günü tırnakları kesip temizlemek
3–Cuma namazına giderken güzel kokular sürünmek.
4–Cuma namazına giderken temiz bir elbise giyinmek. Giyilen bu elbisenin mutlaka yeni olması şart değildir. Fakat önemli olan onun temiz olmasıdır.
İslam dini Müslüman'ın her zaman temiz olmasını diğer insanların nefretini doğuracak, nefretini görüntü ve davranışlardan sakınmasını emreder. Özellikle cemaatin içinde cami gibi kutsal bir yerde namaz kılmak zorunda olan bina ve toplum içindeki nezaket kurallarına daha uygun olur.
ZUHRİ AHİR NAMAZI
Zuhr–i ahir namazı son öğle namazı demektir. Cuma namazı öğle namaz'ının vaktinde kılınıp, onun yerini tuttuğuna göre ayrıca böyle bir namaz kılmanın anlamı ve İslam'daki yeri nedir?
Hazreti Peygamber'den ve ilk dönemden gelen rivayetler arasında zuhr–i ahir namaz'ı diye bir namazdan söz edilmez. Bu namaz Cuma'nın sıhhat şartlarını özellikle Cuma namazının yerleşim biriminde bir tek mescitte kılınması şartının şehir ve kasabaların nüfusunun artması yüzünden gerçekleşmemesi ve bir şehirde birçok yerde Cuma namaz'ı kılma zorunluluğunun ortaya çıkmasıyla gündeme gelmiş bir namazdır. Fıkıhçıların bu konuda ki görüş ayrılığı yüzünden Cuma namaz'ı kılındıktan sonra zuhr–i ahir adı ile dört rekâtlı bir namazın kılınması bazı fıkıhçılar tarafından güzel görünmüştür.
* * *
Zuhr–i ahir namazı Cuma namazının arkasından kılınan dört rekât sünnetten sonra kılınır ve öğle "vaktine yetişip henüz üzerinden düşmeyen son öğle namazına" diye niyet edilip dört rekât olarak kılınır. Zuhr–i ahir–i kılan kişi zuhr–i ahir–in üç ve dördüncü rekatlarında fatihadan sonra zamlı sure okunup okumamakta serbesttir. Yani dilerse okur dilemezse okumaz.
* * *
Hanefi mezhebinde fatihaya esas olan mezhep görüşüne göre zorluğu ortadan kaldırmak için bir şehirde birden fazla yerde Cuma namazı kılınabilir. Çünkü büyük şehirlerde tüm cemaatte tek cami de toplamak imkânı kalmamıştır. Aksi halde büyük güçlükler doğar ve Cumaya geleceklerin yolu çok uzatılmış olur.
* * *
Yukarıdaki sebeplerden ötürü zühr–i ahir namazının kılınması bir çok Âlim tarafından güzel görülmüştür, hatta şafi fıkıhçılarından pek çokları da bunu uygun bulmuşlardır.(13)
DİPNOTLAR:
1–İslam İlmihali M. Varlı s,131
2–Buhari Cuma 6, 19
3–Buhari Cuma 3 Müslim Cuma 15
4–el–Cuma 62/9–10
5–Ebu Davut Salat 204 Tirmizi Cuma 4
6–Müslim Cuma 40
7–İslam İlmihali Marmara İlahiyat Vakfı s, 382
8–İbni Abidin c–1 s, 591
9–Fethul Kadir c–1 s, 417
10–Delilleri ile İslam İlmihali Hamdi Döndüren s, 390
11–İslam Fıkhı veya Hukuku Ali Zikri Yavuz s, 208
12–İlmihal İsan s, 302
13–Delilleri ile İslam İlmihali H.Döndüren s, 402
Alıntı
Cevap: Cuma Namazı
Dinde zorlama (ve baskı) yoktur. Gerçek şu ki, doğruluk (rüşd) sapıklıktan apaçık ayrılmıştır. Artık kim tağutu reddedip Allah'a inanırsa, o, sapasağlam bir kulpa yapışmıştır; bunun kopması yoktur. Allah, işitendir, bilendir. Bakara suresi 256
