Namazdaki Huşûnun “Benlik” Oluşturması

Kuddusî’ye göre, namaz kılan kimsenin namazdaki psikolojisini en güzel şekilde Hz.
Peygamber(s) tanımlamıştır.858 Hz. Peygamber namazdaki kişinin ruh halini şöyle tanımlar: “
Namaza durduğum zaman dünyaya veda eden kimsenin namazı gibi namaz kıl, zira, namaz
kılan, gönül ile rabbine doğru yolculuk yapar; dünyaya, hevâsına ve Allah’tan gayri her şeye
veda eder.”859

Kuddûsî, “Dua” anlamına gelen “salât” kavramı çerçevesinde namaz kılan kimse
bütün organları ile Allah’a dua etmiş olur. Bundan dolayı, namaz kılanın benliği ile beraber
bütün uzuvları topyekün dile gelerek, zâhirî ve bâtinî olarak dua eder.
Sûfîler, bedeniyle Allah’ın huzurunda duran, fakat kalbi ve bedeni ile beraber olmayan
kişilere hiç kimse hoş bakmamışlardır.860 Çünkü seven sevdiğine karşı devamlı bir iştiyak
halindedir. Zira Hakk’ın tecellîlerinin sonu yoktur, âşık hangi hâle bürünürse bürünsün, bilirki
o hâlinden daha üst bir hâl vardır. Ve o hâller daha ulvî dereceler getirecektir.861

Kuddusî’ye göre bedeni iştirak ettiği gibi, kalbi namazını Allah kabul etmez. Kişinin
kalbi, namazda gafil ve dalgın ise, sürekli namaz kılsa da sevap kazanması mümkün
değildir.862 Çünkü, “Namaz dinin direğidir. Kim namazı terk ederse, küfre düşmüştür”863

Kuddusî’nin anlayışına göre ubûdiyyetin tahkiki ve Rubûbiyyetin tam olarak yerine
getirilmesi namazla gerçekleşir: Diğer ibâdetler namazın sırrının ortaya çıkması için bir
araçtır. Çünkü namaz öyle bir ibâdettir ki, kişi namaz için kıyama kalktığı zaman Allah
kendisi ile namaz kılan arasındaki perdeyi kaldırır ve ulvî vechiyle kuluna yönelir.864

Sûfîlere göre Allah: “Muhakkak ki namaz, hayasızlıktan ve kötülükten alı koyar”865

buyurarak, namazın hem insanın bireysel psikolojisini, hem de toplum psikolojisini olumlu
yönde inşa etmede temel unsur olduğunu hatırlatmaktadır. Eğer kişi, namazın bütün şartlarını
zâhirî-batınî olarak yerine getirirse namazın tadına vararak, kendini her türlü olumsuzluktan
arındıra bilir. Zira namaz olgusu, gereği şekilde yerine getirme konusunda zor ve büyük bir
iştir. Bu, sırra da ancak, belli bir ilme sahip olan ve bildikleriyle amel eden insanlar
ulaşabilir.866 Kuddusî, Hz. Peygamber (s)’nin “Kim ki, dünyadan hiçbir şey düşünmeden iki

rekat namaz kılarsa Allah onun geçmiş günahlarını affede

r.”867 hadisi ışığında “sarhoş iken
namaza yaklaşmayınız”868 âyetini bilinenden farklı yorumlamaktadır. Ona göre, âyetteki
“sarhoşluk, dünya sevgisinden ve dünyaya önem vermekten kaynaklanan bağlılığın insanı
sarhoş ederek, Allah’dan alıkoyması ve ağyara yönlendirerek kendinden geçirmesidir.869

Kuddûsî’ye göre, namaz kıldıklarında, namaza yaptıklarından kusurlarından dolayı,
zina yapmış gibi Allah’tan haya etmişlerdir. İşte bu onların, Allah’ı ta’zimi ve O’nun
huzurundaki edebini göstermektedir.870 Bundan dolayı Kuddûsî’nin anlayışında, her insanın
mârifeti, Allah’a yakınlıktan aldığı tat oranında namazda göstermiş olduğu edep
miktarıncadır. Namazın yüceliği, nitelendirenlerin nitelendirmesinden daha büyüktür.
Kuddusî’ye göre, namazda bulunan sırlar, hiçbir ibâdet ve taatta Allah’ın gizlemiş

olduğu sırlar ve hikmetler kadar değildır. Öyle ki, sırlar ve hikmetler ne zikirlerde, ne
hallerde, ne amellerde, ne ruhta, ne de cisimde bulunmamaktadır.871

Kuddusî’ye göre akıllı kimseler dünyaya yüz çevirmemişler; ancak namazı ve diğer
ibâdetlerini emr olundukları gibi yerine getirmek için dünyayı terk etmişlerdir. Çünkü onlar,
dünya ve dünya ile ilgili her şey kalblerini meşgul ettiğinde, münacaat makamına olan
arzuları ve yakınlıklar yurduna olan rağbetlerinden ve batınlarıyla yer yüzünü Rabbine boyun
eğdiklerinden dolayı, dünyaya sırt çevirmişlerdir.872

Kuddûsî’nin perspektifinde, her ne kadar bazı sûfîler namazı, hayasızlık, ahlâksızlık
gibi kötülüklerden koruyan, insanı yaratıcısıyla baş başa bırakarak kişilik kuvvetlendiren
önemli bir ibâdet olarak görüyorlarsa da zikir yine de namazdan önem bakımından daha
büyüktür. Zira namaz ibâdetlerin en şereflisi olsa da zikrin aksine, her vakit yerine getirilen
bir ibâdet değildir. Zira namazda yasak olan bazı haller zikirde yasaklanmaz. Aynı zamanda
zikrin o insan psikolojisine kazandırdığı devamlı sıcaklığı ancak gafletin korkunçluğunu
duyan kimseler olabilir.873

858 Aynı eser, vr. 210b.

859 İbn Mâce, Zühd, 15.
860 Kuddusî, Hazinetü’l-Esrâr, vr. 210b.
861 Sühreverdî, Avârif, s. 298.
862 Aclûnî, Keşfi’l-Hûfa, II, 31.
863 Kuddûsî, Hazinetü’l-Esrâr, vr, 211a.
864 Aynı yer.

865 Ankebût, 29/45.
866Kuddûsî, Hazinetü’l-Esrâr, vr. 212b.

Namazdaki Huşûnun “Benlik” Oluşturması

Kuddûsî’nin anlayışında huşû; kullukta yükselmenin en mükemmel aracıdır. Zira
Allah: “Namazlarını huşû içinde kılın, mü’minler kurtuluşa ermişlerdir.”841 buyurmaktadır.
Aynı zamanda huşû, Hz. Peygamber (s)’nin namazını tadil ile kılmayan bir kişi için; “ Bu
adamın kalbinde huşû olsaydı organları da huşû içinde bulunurdu”842 Hadisinde söylediği gibi
kulun kalbindeki huşû ile bedeni organlarının dingindiği arasında tam bir uyum varlığına
işaret edilmektedir. Öyleki bu huşû, namaz kılanın sağındaki ve solundaki kişiyi
tanımamasıdır.843 Kuddûsî’ye göre, namaz vakti gelince, imân ile kalbin mühürlenmesi
arasındaki çekişmenin varlığından dolayı, rûh-nefs kovalamacası daha da çoğalır. Namaz
kılan kişi, kalbinin, semâvî olarak fenâ ile bekâ arasında gidip geldiğini keşfeder.844

Pes huşû’-ıla anı ta’dil-i erkan iderek
Kılar isen men’ ider fahşâ vü destânı nemâz

Eyle Kuddûsî nemâza gice gündüz sen devam
Artırır iklim-i dilde nûr-ı ‘irfânı nemaz.845

Kuddûsî’ye göre, ihlâslı kişi ibâdet yaparken, Allah’ın emirlerine son derece Huşû ile
sarılmalıdır.846 Bu da ancak nefis/benlik, kalp ve ruh ile birlikte gerçekleşir.847 “Onlar bize
karşı derin Huşûlu idiler”848 âyeti, aşık sûfîlerin hakka ibâdet ederken, devamlı olarak
kalplerinin uyanık ve ürpertili olduğunu önemli bir delildir. Kuddûsî, bununla hareketle
namazda husûnun oluşması için, sûfinin şu dört önemli ilkeyi yerine getirmesini istemektedir:
1. Mihrabta huzûr-u kalb, 2. Meleku’l-Vehhâb olan Allah’ın huzûrunda kalbin Hakk’ı
müşâhede etmesi, 3. Şüphe duymaksızın kalbin huşûlu olması, 4. Tâdîl-i erkân. Zira kişi bu
dört önemli ilkeye riâyet ederek namaz kılarsa, onun için dört Rabbanî bağış hasıl olur.
Onlarda: 1. Rûhun huzûru esnasında mânevî kapıların açılması, 2. Tâdîl-i erkân ânında
sevâbın artması, 3. Huzûru’l-kalb ânında, Allah ile kul arasındaki perdenin kalkması, 4.
Şuhûdu’l-‘akl ânında kınamanın kalkmasıdır. Bu şekilde namazı edâ eden, tam bir namaz
kılmıştır.849
Kuddûsî’nin perspektifinde, Huşûnun mahalli/uygulama yeni zâhir değil, gönül
âlemindir. Gönülden gelen Huşû ile yaşayan sûfîler, Hakka karşı kulluklarını yerine
getirirler.850 Onlar öyle bir derunilik içindedirler ki, hiçbir nesneden, eşyadan
etkilenmezler.851 Onlar için Huşû sıradan bir tevazu değil, kulun, Rabb’e karşı olan samimi
bağlanışıdır.852
Mevlânâ namazdaki rüku ve secdeyi Hakk’ı yüceltmenin eylemi olarak tanımlar; Ona
göre rüku ve secdenin gerçek anlamını hissetmek, kişinin benliğini Hakk için yok etmesi,
kendi benini O’nun sevgisini kazanmak ümidiyle feda etmesi ile mümkün olacaktır.853
Hz. peygamber(s)’de sıklıkla namazın huşû konusu üzerinde durur: “... Kim güzelce
abdestini aldıktan sonra vaktinde namazlarını kılar ve namazın rüku ve huşûunu tam yaparsa
Allah’ın o kimseyi bağışlayacağına dair ahdi vardır.”854
Yine Hz. peygamberin söylemi ile namazın insanlar üzerindeki maddi, mânevî,
psikolojik etkisi şu şekildedir. “Sizden birinizin kapısının önünden bir ırmak aksa, o kimse de
günde beş defa orada yıkınsa, o kimse de kirden eser kalmadığı gibi, Allah’ın kendisi
sebebiyle hataları sildiği beş vakit namazın durumu, aynen böyledir.”855 Zira Allah
kullarından kendisi için yapılan “amellerin en sevimlisi olarak namazı”856 seçmiştir.
Kuddisi’ye göre “salât” kelimesi “suliyi=ateşte yanmak” kelimesinden türediği için,
bu da “ateşe gitmek” anlamındadır. Kötülüğü çokça emreden “nefs-i emmârenin” varlığından
dolayı kulda da eğrilikler ve sapmalar oluşur. Namaz kılan kimseye ilâhi servet ve Rabbanî
azamet ateşi isabet ettiği an kuldaki eğrilikler yok olup gider. Bilakis O’nun mirâcı tahakkuk
eder. Namaz kılan kimse, ateş üzerinde yanan kimse gibidir. İşte kul, namazın ateşi ile beşeri
varlığını yakarsa, onda var olan her türlü eğrilik, psikolojik bozukluk yok olur. Eğer kul
namazda vuslatı gerçekleştirirse tecelli nurlarının parlaklığını algılar ve Huşû gerçekleşir.857
Huşû’un gerçekleşmesi demek hedeflenen ilâhi benliğin gerçekleşmesi demektir.
849 Kuddûsî, Hazinetü’l-Esrâr, vr. 213b.
850 Aynı eser, vr. 210a.
851 Kuşeyrî, er-Risâle, s. 146.
852 Toshihiko, Izutsu, Kur’an’da Allah ve İnsan,(Çev. Süleyman Ateş), Yeni Ufuklar Neşriyât, İstanbul, ts., s.

841 Mü’minun, 23/2.
842 Kuşeyrî, er-Risale, s. 145; Gazali, İhya, III, 362; Mehmet Şeker, “Huşû”, DİA, XVIII, 422-423.
843 Kuddûsî, Hazinetü’l-Esrâr, vr. 213b.
844 Kuddûsî, Hazinetü’l-Esrâr, vr. 213a.
845 Kuddûsî, Dîvân, s. 62.
846 Kuddûsî, Hazinetü’l-Esrâr, vr. 211b.
847 Suyuti, age, III, el-Camiu’s-Sağir fi Ehâdis’i-l-Beşeri’l-Münîr, Beyrut, tsz; Sülemî, Tabakât, s. 81.
848 Enbiya, 21/90.
853 Mevlânâ, Mesnevi, III, s. 2155-2164.
854 Ebu Dâvud, 425; İbn Mace, 240.
855 Buhârî, Mevâkit, 6; Müslim, Mesâcid, 282; Tirmizî, Emsâl, 5.
856 Buhârî, Mevâkitü’s-Salât, 5; Ebu Dâvud, Edeb, 120; Müslim, İmân, 137.
857 Kuddûsî, Hazinetü’l-Esrar, vr. 210a.