Zikrin Kuşatıcılığı

Sûfîlerin dil ile ba

şlayan zikri, bu meclislerde ritimli bir şekilde söz ve hareketle
yerine getirilir. Bunların hepsi, sadece âşık ile Mâ’şuk arasındaki hâlin oluşumunu sağlamak
için yapılan ön hazırlıklardır. Zâkir, Allah’ın ismini önce diliyle, sonra dil ve kalbiyle daha
sonra da, sadece kalbiyle yaşamaya geçer; çünkü artık sözcük yoktur ki tekrar olsun, yalnızca
O’nun dost meclisinde mağlup olarak kendi varlığından fânî olmuştur. Bu aşamada, o dost
meclisinde dilekler yerine gelir. O, tüm yüceliğiyle dostlarına sırların kapısını açar. Bu hâl
çakan şimşekler gibi gelip gidecektir. Bu hâlin ne kadar sürdüğünü bilemez ve insana normal
hayatta tadamayacağı bir haz verir. Kuddûsî’nin de dediği gibi, artık Gavs-ı A’zam1061 bu
üstün zikir ile insanlara tasarrufta bulunur. Hızır (as)’in ve İlyas (as)’ın darda kalan insanlara
yardımı onların zikirle Allah’ın dostluğunu kazanıp onunla meclis arkadaşı olmalarından
dolayıdır. Çünkü, Allah, peygamberlerine ve velilerin açtığı kapıyı zâkir kullarına da açar.
Sûfîlerin hedefledikleri bu zikir “fenâ”ya giden yoldur. Allah’ı hakkıyla zikreden kimse zikir
dışında kalan hiçbir şeye aldırış etmez. İlâhî hukuka bütün şartlarda riâyet eder ve zikir onun
için bütün kayıpların telafisi için yeterli bir kaynaktır1062.

Beni çok zikr edin dir bize Kur’ân da çün Allah
Bu izni Hak Te’âlâdan alan tevhîde sâ’y eyler

.1063

Gürûh-

ı evliyâ zikr ile irerler kerâmâta
Olur zâkir devâm-ı zikr ile ihlâsa tîz nâ’il.1064

Kuddûsî, yer ve göklerdeki bütün mahlûklar

ın zikir ile Hakk’a yaklaştığını

vurgular. Melekleri ar

ş-ı Rahmana yükselten, onların Hakk’a olan zikirleridir. Onlar Hakk’ın
komşusu ve sohbet arkadaşı olduklarını gösterdiklerinde, tâ ki gönülleri Allah’tan başka her

ş

eyden ilgiyi kesince, her şeyde ve her yerde Allah’ı görmeye başladıklarını ve O’nunla dil
ötesi bir konuşmaya ve madde ötesi bir müşahedeye ulaştıklarını ifade etmeye çalışırlar.

Sâlikâ zikre devâm it Hakk’

ı eylersen taleb
Hem dir isen hâsıl olsun kalbde irfan bi-naseb

Çün dimiş Mevlâ celisiyem beni zikr idenin

Bil muhakkak eylemez ol zâkire h

ışm u gazab

Gavs-ı a’zam zikr ile eyler tasarruf dâima
Her ne dilerse ider ihsân ona Vehhâb u Rab

Hızır u İlyas ‘avn iderler zikr-ile muztarlara
Bahş iderler açlara muhtâclara nân u zeheb

Götürürler ‘arş-ı Rahmâna melekler zikr ile
Gâfil olmazlar zikirden bil ki yir gök ehli heb

Zikr ile zâkir olub a’dâya gâlib hedm ider
Zikr ile mü’minden eyler ‘asker-i iblis hereb

Medh iderler zâkiri Allah dahi Hz. peygamberi
Buğa ider zâhid anın hiç yok mı izânı ‘aceb1065.

Kuddûsî’ye göre, e

ğer zikir olmazsa, Allah ile kul arasında sevgi bağı oluşmaz. Sevgi
sayesinde Allah şükredilerek kalp huzura kavuşur. Bu huzuru Kur'ân-ı Kerim'de “Allah
anıldığı zaman yürekleri oynar ve üzerlerine O’nun âyetleri okunduğunda imanlarını

artt

ırır

”1066 şeklinde açıklanır. Sûfîlik yolunda hakîkatler yalnızca âşk ile elde edilir. Şâyet
gerçek anlamda Allah’ı anmak istiyorsanız, O’nun emirlerini yerine getirerek ve O’nu
devamlı hatırınızda tutarak kulluğunuzu gerçekleştirmelisiniz. Kişi ancak birini, ona olan
sevgisi derinleştikçe daha iyi anlayabilir.1067 Âşıkın Mâ’şukuna kavuşması için onun
sevgisiyle yok olması ne kadar gerekli ise, kulun da Allah'a vuslatı için O'nun sevgisinde fanî
olması en az o kadar gereklidir.1068 Zikir, zikredilenden başka her şeyi unutmaktır. Yâni,
Allah’tan gayri bütün mâsîvayı kendi benliğinden atmaktır. Zikir, âşk yolunun ilk adımıdır;
çünkü biri, birini severse sürekli sevdiği ile beraber olmak ve O’nu anmak ister. Bu anış

neticesinde Allah a

şkıyla dolu olan kalp her an zikrin yuvası olur ve gerçek mutluluğa
kavuşur. Allah bunu şu şekilde izah eder: “Uyanık olun ki kalpler, Allah’ın zikriyle mutmain
olur.”1069

1061 Gavs-ı A’zam: Kâdiriye tasavvuf okulunun kurucusu Abdülkâdir Geylânî’ye verilen lakab. Tasavvuf
kaynaklarına göre Mürîdleri Abdülkâdir Geylânî (k)’nin tasarrufunun ölümden sonra da devam ettiğine
inanmaktadırlar. (Bk. Ethem Cebecioğlu, Tasavvuf Terimleri-Deyimleri Sözlüğü, 2.Basım, Ankara Yay, İstanbul
2004, s.225–226; Abdurrahman Câmî, Nefahâtül’l-Üns, Ter: Lâmıî Çelebi, Haz: Süleyman Uludağ-Mustafa
Kara; Abdulvahhab Şâ’rânî, et-Tabakatü’l-Kübra, Kahire, 1957.
Gavs: Arapça yardım etme, imdâda yetişme demektir. Bunun yerine “kutub” da kullanılır. İlâhî isimleri kendinde
toplayan, Hz. peygamber (sav)’in hakikatına vasıl olan kişidir. Gavs bazı iddiaların aksine Tanrısal gücü olan
kişi değildir; sadece Allah’a kulluğu derunî olarak aşk ile yaşayan Allah dostudur. Allah’ın yardımının,
amellerinden dolayı daha etken ulaştığı kimsedir. (Geniş bilgi için bkz. Cebecioğlu, TTDS.226; İsfehâni, Hilye,
I, s.8–9).

1062

Kuşeyrî, Risâle, s.101.

1063

Kuddûsî, Dîvân, 38.

1064

Kuddûsî, Dîvân (İE), s. 231.

Zikrin Kuşatıcılığı

Zikri Hakka iştigâl ile kişi olur sa’id
Kadir olur her her gicesi anın dahî her rûz-i iyd

.1056

Kuddûsî’ye göre, zâkir, zikrettiği sözcüklerin taşıdığı İlâhî enerji ile varlığını tanır.
Sûfî zikirle sonsuz bir zaman ve ebedî bir varlık içerisinde yaşar. Zikirle, madde-rûh
ilişkilerinin monoton ve günlük gerçekliğinden ve ferdî benlikten kurtulan sâlik, kişisel
benliğini aşan ve kendisini bütünüyle ihata eden “Mutlak Varlık”la mahrem bir ilişkiye girer.
Sûfî, yolculuğun yâni seyr u sulûk merhâlesi olan zikir ve diğer sûfî terbiye metotları ile
beraber başlangıçta kişi, sosyal ve psikolojik bir değişim yaşar. Mürîd eski alışkanlık ve
davranış kalıplarından sıyrılarak hayatına yeni bir pratik kazandırır.1057 Cemaatla birlikte
gerçekleştirilen temrinler ve riyâzetler kişideki bu yeni uygulamayı daha sistematik bir şekle
sokar. Kuddûsî’nin düşüncesine göre, insanın kalbinde konaklayan Allah, kişinin ilahî
yönünün ortaya çıkmasına sebep olur. Gönül kırmak, kırıcı olmak, insanlara karşı gayrı insanî
muamelede bulunmak Allah’a karşı işlenebilecek en büyük suçtur. İnsanlara karşı merhametli
ve şefkatli olmak, kalbi bilginin bir neticesidir. Mürîd, kalbini Allah’ı anmakla beslerse, onun
için insanı sevmek ve saymak, Allah’ı sevmenin ve saymanın aynısıdır.1058

İşte Kuddûsî, sûfînin sosyal yaşamı üzerinde etkili olan zikir ritüeli bağlamında
âşık sûfînin nasıl hareket edeceğini, kimlerle, hangi ortamlarda bulunacağını ve günü gününe
neler yapabileceğini açık bir şekilde ortaya koya.

İdelim dostlar sizinle hüsnî Cânân’dan bahis
İtmeyelim câh-u mâl-u cism ile candan bahis

Çok dadîmdir zâtı pâkı mâsivâsı fânidir
Her zamanda her nefeste idelim andan bahis

Varmayaydım yanına hiç bahs-î ağyar edenin
Çûn ider ubbâd-u zuhhud-u hur-i gılmâdan bahis

Nidelim biz himaheti alçak olan nâdânları
Ehll-i aşk ile edelim valsı Yezdân‘dan bahis

İbn Ethem gibi cûmle varımızı terk edüp
Etmeyelim Kand-u Bal-u Âb ile Nârdan bahis

Aşalım meydan-ı zikri yanalım ışk oduna
Eyleyelim bizi yakan nârı suzândan bahis

Ey – salâ der size Kuddusi kılay ey âşıkân
Zûhdü koyup eyleyelim ışk-u İrfândan bahis

1059

Kuddûsî’ye göre, sûfî, zikrinde kendini O’nda kaybedecek şekilde, bütün yeteneklerini
o yöne kanalize ederek, O’nda yoğunlaşır. Bu yoğunlaşma sonucunda, Yaratıcı hem maddî,
hem de mânevî ihsanını zâkir kuluna yöneltir. Çünkü sâlik için zikir Allah ile beraberliğin
tam anlamda gerçekleştiği, Allah’tan gafil kalınmadığı ve ağyâra takılmadığı, bunlardan uzak
durulmaya çalışıldığı bir hâldir.
Zikir devam ettikçe sâlik bu seyirden kendini yalnız Allah ile beraber hisseder. Beşerî
hataların, günahların terk edildiği, kişinin bütün duyularının ilahî aşk ile dolduğu durumdur.
Mürîd o dereceye gelmiştir ki artık tüm davranışlarının müşahede edildiği hissinden de
kurtulmuştur. Kendi zikrinde yok olarak öyle bir hâl kazanmıştır ki, nefse/benlik bir daha
geri dönmez. Bu durum geleneksel benlikten evrensel benliğe geçiştir.1060 O, Allah’ın
tecellîsiyle sosyal bir varlık olmaktan öteye evresel bir vasıf kazanmıştır. Artık bütün
insanları sevgi ve aşk ile kucaklayan, üstün karakter sahibi bir kişi olmuştur.

1053 Aynı eser, 217b.

1054Kuddûsî, Hazinetü’l-Esrâr, vr. 217b.
1055A. Rıza Arasteh, Aşkta ve Yaratıcılıkta Yeniden Doğuş, çev. Bekir Demirkol- İbrahim Özdemir, Ankara,
2000, s. 85
1056 Kuddûsî, Dîvân, s. 26.
1057 Kuddûsî, Hazinetü’l-Esrâr, vr. 218a.

1058 Aynı eser, 218b.

1059 Kuddûsî, Dîvân, s. 21.
1060A. Rıza Arasteh, Aşkta ve Yaratıcılıkta Yeniden Doğuş, çev. Bekir Demirkol- İbrahim Özdemir, Ankara,
2000, s. 85

Beni çok zikr edin dir bize Kur’ân da çün Allah
Bu izni Hak Te’âlâdan alan tevhîde sâ’y eyler..

RABBİM dilimizden zikri,kalbimizden dini,yolumuzdan imani ayırmasın...