SÖZLER / Risale-i Nur'dan (Fihrist)

YİRMİİKİNCİ SÖZ
فَاعْلَمْ اَنَّهُ لاَ اِلهَ اِلاَّ اللّهُ { اَللّهُ خَالِقُ كُلِّ شَيْءٍmealinde ve tevhid-i hakikî hakkındaki yüzer âyâtın mühim bir hakikatını "İki Makam" ile tefsir eder.
Birinci Makam: Gâyet güzel ve parlak ve muhkem bir hikâye-i temsiliye ile oniki basamak hükmünde "Oniki Bürhân" ile vahdâniyet-i İlahiyeyi, o kadar kat'î bir Sûrette isbat eder ki: En mütemerrid müşrikleri de tevhide mecbûr ediyor. Ve kolay fakat kuvvetli ve basit fakat parlak bir sûrette Vâcib-ül Vücud'un vücudunu ve vahdetini ve ehadiyetini bütün sıfât ve esmâsıyla isbat eder.
İkinci Makamı ise: Hakikat-ı tevhidi ve tevhid-i hakikîyi, "Oniki Lem'a" namıyla hikâye-i temsiliyenin perdesi altında oniki bürhân-ı bâhire ile vahdâniyet-i İlâhiyeyi isbat etmekle beraber, evsâf-ı celâliye ve cemâliye ve kemâliyesini vahdâniyet içinde isbat ediyor. O Lem'alardaki deliller o kadar kat'îdir ki, hiçbir şübhe yeri kalmıyor. Ve o kadar küllîdirler ki, mevcûdât adedince, belki zerrat sayısınca mârifetullaha pencereler açıyor. Ve onun ile Vâcib-ül Vücud'un vücudunu, umum sıfât ve esmâsıyla en muannidlere karşı isbat ediyor.

YİRMİÜÇÜNCÜ SÖZ
لَقَدْ خَلَقْنَا اْلاِنْسَانَ فِى اَحْسَنِ تَقْوِيمٍ ثُمَّ رَدَدْنَاهُ اَسْفَلَ سَافِلِينَ اِلاَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحَاتِ âyetlerinin meâlindeki çok âyâtın îmânâ dair ve terakkiyat ve tedenniyat-ı insâniyyeye medâr hakikatlerini "Beş Nokta" ile ve "Beş Nükte" içinde herkese taallûk eden ve herkes ona muhtaç olan on mebhas ile o sırr-ı azîmi tefsir eder. İstidâdât-ı insâniye ile vezâif-i insâniyeyi, gâyet mâkul ve mâkbul bir Sûrette Beyân eder.
Bu söz, şimdiye kadar binler adamı hâb-ı gafletten kurtardığı gibi, çoklarını da îmânâ getirmiş gâyet kıymettar ve yüksek olmakla beraber, temsiller ile fehmi kolaylaşmış, herkes onun dilini anlıyor...

YİRMİDÖRDÜNCÜ SÖZ
اَللّهُ لاَ اِلهَ اِلاَّ هُوَ لَهُ اْلاَسْمَاءُ الْحُسْنَىâyetinin meâlinde ve esmâ-i hüsnânın cilveleri hakkındaki çok âyâtın muazzam bir hakîkatını beş dal nâmıyla mebâhis-i azîme ile tefsir ediyor. Birinci ve İkinci Dalları, mühim esrarın muhtasar bir hazinesidir. Üçüncü Dal, hadîslere gelen evhamı oniki kaide ile reddeder. Evhamın esâslarını keser. Dördüncü Dal, kâinat sarayında istihdam olunan nebâtat ve hayvanat ve insan ve melâike taifelerinin sırr-ı istihdamlarını ve güzel vazife-i ubûdiyet ve tesbihlerini ve haşmet-i rubûbiyet-i İlahiyeyi cazibedâr bir tarzda Beyân eder. Beşinci Dal, اَللّهُ لاَ اِلهَ اِلاَّ هُوَ لَهُ اْلاَسْمَاءُ الْحُسْنَى âyetinin şecere-i nûrâniyesinin hadsiz meyvelerinden beş meyvesini gâyet parlak ve güzel bir sûrette gösteriyor. Bu beş meyve ve Otuzbirinci Söz'ün âhirindeki beş meyve, çok şirindirler. Tatlı ilim isteyenler onları alsın okusun.

YİRMİBEŞİNCİ SÖZ
قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ اْلاِنْسُ وَاْلجِنُّ عَلَى اَنْ يَاْتُوا ِبمِثْلِ هذَا اْلقُرْآنِ لاَ يَاْتُونَ ِبمِثْلِهِ وَلَوْ كَانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهِيرًا âyetinin hakikatını teyid eden yüzer âyâtın en mühim bir hakikatı olan i'câz-ı Kur'anîyi tefsir eder. Üç Şua içinde kırk vücuh-u i'câziyeyi Beyân ve tefsir ediyor ki; Kur'an, kelâmullah olduğunu; gündüzdeki ziya, güneşin vücudunu gösterdiği gibi, öylece gösterir ve isbat eder. Nısf-ı evvel çendan sür'atli te'lif edilmiş, fakat istirahat-ı kalb ile yazıldığı için îzahlıdır. Nısf-ı âhir Bâzı esbâb-ı mühimmeye binâen muhtasar ve mücmel kalmıştır. Fakat bununla beraber her tâifeye göre (ve ne fikirde bulunursa bulunsun) bu mübârek Söz, i'câz-ı Kur'anı ona gösterir ve isbat eder. Bu söz şimdiye kadar i'câz-ı Kur'ana karşı çok muannidleri serfüru ettirerek secdeye getirmiş...

YİRMİALTINCI SÖZ

بِسْمِ اللّهِ الرّحْمنِ الرّحِيمِ

وَاِنْ مِنْ شَيْءٍ اِلاَّ عِنْدَنَا خَزَائِنُهُ وَمَا نُنَزِّلُهُ اِلاَّ بِقَدَرٍ مَعْلُومٍ { وَ كُلَّ شَيْءٍ اَحْصَيْنَاهُ فِى اِمَامٍ مُبِينٍ

meâlindeki âyâtın sırr-ı kadere ait ve "İman-ı bilkader" "Hayrihî ve şerrihî minallahi teâlâ"nın isbatına medâr mühim bir hakikatını dört mebhas ile öyle bir Sûrette tefsir eder ki: Havassın fikirleri yetişmediği esrâr-ı kaderiyeyi, basit avâmların zihinlerine takrib edip anlattırıyor. Hâtimesinde: En kısa ve en selim ve en müstakim bir tarîkın esâsını "Dört Hatve" nâmîyla tezkiye-i nefsin ve tekemmül-ü ruhun medârı olan dört mühim dersi veriyor. Ve hâtimenin hâtimesinde mesâil-i müteferrikadan altı mes'ele var ki, birisi Sûre-i Feth'in âhirindeki âyetin bir sırr-ı i'câziyesini açıyor.

YİRMİYEDİNCİ SÖZ

وَلَوْ رَدُّوهُ اِلَى الرَّسُولِ وَاِلَى اُولِى اْلاَمْرِ مِنْهُمْ لَعَلِمَهُ الَّذِينَ يَسْتَنْبِطُونَهُ مِنْهُمْ وَ لَوْلاَ فَضْلُ اللّهِ عَلَيْكُمْ وَ رَحْمَتُهُ لاَتَّبَعْتُمُ الشَّيْطَانَ اِلاَّ قَلِيلاً

âyetinin meâlindeki âyâtın içtihada dair mühim bir hakikatını tefsir eder. Ve bu zamanda haddinden tecavüz edip içtihaddan dem vuranların haddini bildirip, ihtilâf-ı mezâhibin sırrını güzel Beyân eder. "Bu zamanda eski zaman gibi içtihad edebiliriz" diyenlerin ne kadar yanlış hatâ ettiklerini isbat eder. Bu sözün zeylinde Sahabe-i Güzîn'in evliyadan yüksek olan mertebelerini gâyet parlak bir Sûrette ve kat'î bir tarzda isbat etmekle beraber, Sahabelerin nev'-i beşer içinde Enbiyadan sonra en mümtaz şahsiyetler olduklarını ve onlara yetişilmediğini kat'î bir Sûrette isbat eder.

YİRMİSEKİZİNCİ SÖZ
وَبَشِّرِ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّاِلحَاتِ اَنَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ َتجْرِى مِنْ َتحْتِهَا اْلاَنْهَارُ كُلَّمَا رُزِقُوا مِنْهَا مِنْ ثَمَرَةٍ رِزْقًا قَالُوا هذَا الَّذِى رُزِقْنَا مِنْ قَبْلُ وَاُتُوا بِهِ مُتَشَابِهًا وَلَهُمْ فِيهَا اَزْوَاجٌ مُطَهَّرَةٌ وَهُمْ فِيهَا خَالِدُونَ
âyetinin Cennet'e ve saadet-i ebediyeye dair hakikatını teyid eden yüzer âyâtın mühim bir hakikatını iki makamla tefsir eder. Birinci Makam: "Beş Sual ve Cevab" namıyla Cennet'in lezâiz-i cismâniyesine ve hurîler hakkında medâr-ı tenkid olmuş mes'eleleri öyle güzel bir sûrette Beyân eder ki, herkesi ikna eder. İkinci Makam: Arabiyy-ül ibare olarak oniki lâsiyyema kelimesiyle başlar ve gâyet kuvvetli ve kat'î ve hiç bir cihette sarsılmaz, haşre dair, Cennet ve Cehennem'in hakkaniyetine medâr binler bürhânı tâzammun eden bir bürhân-ı bâhirdir ki; o bürhân, Onuncu Söz'ün menşe'i ve esâsı ve hülâsasıdır.

YİRMİDOKUZUNCU SÖZ

قُلِ الرُّوحُ مِنْ اَمْرِ رَبِّى { وَ الْمُؤْمِنُونَ يُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَ مَلئِكَتِهِ { وَ مَا اَمْرُ السَّاعَةِ اِلاَّ كَلَمْحِ الْبَصَرِ اَوْ هُوَ اَقْرَبُ { مَا خَلْقُكُمْ وَلاَ بَعْثُكُمْ اِلاَّ كَنَفْسٍ وَاحِدَةٍ

âyetlerinin meâlindeki yüzer âyâtın haşir ve beka-i ruha ve melâikeye dair üç mühim hakikatını tefsir eder. Beka-i ruhu o kadar güzel isbat eder ki: Cesedin vücudu gibi, ruhun bekasını gösterir. Ve melâikenin vücudlarını, Amerika insanlarının vücudları gibi isbat eder. Ve Haşir
sh: » (S: 841)
ve Kıyâmetin vücud ve tahakkuklarını o kadar mantıkî ve aklî bir Sûrette isbat eder ki: Hiçbir feylesof, hiçbir münkir îtiraza mecal bulamaz. Teslim olmazsa da mülzem olur. Hususan âhirindeki "Remizli Nüktenin Sırrı" namıyla haşr-i ekberin esbâb-ı mûcîbesini ve hikmetlerini öyle bir tarzda Beyân eder ki; tılsım-ı kâinatın üç muammasından bir muammasını gâyet parlak bir Sûrette halleder. (Haşiye)

OTUZUNCU SÖZ

قَدْ اَفْلَحَ مَنْ زَكّيَهَا وَ قَدْ خَابَ مَنْ دَسّيَهَا { عَالِمِ الْغَيْبِ لاَ يَعْزُبُ عَنْهُ مِثْقَالُ ذَرَّةٍ فِى السَّموَاتِ وَلاَ فِى اْلاَرْضِ وَلاَ اَصْغَرُ مِنْ ذلِكَ وَلاَ اَكْبَرُ اِلاَّ فِى كِتَابٍ مُبِينٍ

âyetlerinin enâniyet-i insâniye ve tahavvülât-ı zerrat hakkındaki hakikata dair gelen âyâtın iki mühim sırrını iki maksad ile Beyân eder. Birinci Maksad, enâniyet-i insâniyenin muammâ-yı acîbesini hallederek silsile-i diyânet ile silsile-i felsefenin menşe'lerini gâyet parlak bir tarzda gösterir. İkinci Maksad, tahavvülât-ı zerrâtın tılsımını keşfediyor. Zerrâtın harekâtını, o derece hikmetli ve muntâzam gösteriyor ki: O umum zerreler, Sultân-ı Ezelî'nin muhteşem ve muazzam bir ordusu ve mutî' ve müsahhar memurları olduğunu kat'î delillerle isbat eder. Yirmidokuzuncu Söz nasılki tılsım-ı kâinatın üç muammasından birisini keşfetmiş. Bu Otuzuncu Söz dahi akılları hayrette bırakan ve feylesofları sersemleştiren o tılsımın üç muammasından ikinci muammasını halletmiştir. Hususan hâtimesinde: Yedi hikmet ve yedi kanun-u azîm ile bir ism-i âzamın tecellisini göstermekle; tahavvülât-ı zerrâtın hikmetini gâyet kat'î ve parlak bir Sûrette gösterdiği gibi, zîhayat cisimlerini, o zerrâtın seyr ü seferine bir misafirhane ve bir kışla ve bir mekteb hükmünde gösterir, isbat eder.
______________________________ __
(Hâşiye): Yirmidokuzuncu Söz'ün göz ile görünen bir kerâmeti var. Ezcümle, onaltı sahifesinde ihtiyarsız, tasannu'suz her sahifenin satırlarının başlarında onaltı elif gelmesidir. Bu tevâfuku görmek isteyenler, eski harfli nüshasına müracaat etsinler.

OTUZBİRİNCİ SÖZ
سُبْحَانَ الَّذِى اَسْرَى بِعَبْدِهِ لَيْلاً مِنَ اْلمَسْجِدِ اْلحَرَامِ اِلَى اْلمَسْجِدِ اْلاَقْصَى الَّذِى { وَ النَّجْمِ اِذَا هَوَى âyetlerinin hakikatını teyid eden âyâtın en mühim bir hakikatı olan Mi'râc-ı Ahmediye'yi (A.S.M.) ve o mi'rac içinde kemâlât-ı Muhammediyeyi (A.S.M.) ve o Kemâlât içinde Risâlet-i Ahmediye'yi (A.S.M.) ve o Risâlet içinde çok esrâr-ı rubûbiyeti tefsir eder. Ve kat'î delillerle isbat eder bir risaledir. Muhtelif tabakattan olan insanlardan bu risaleyi kim görmüşse, karşısında hayran olup, akıldan uzak mes'ele-i mi'racı en zâhir ve vâcib ve lâzım bir tarzda gösterdiğini kabûl ediyorlar. Hususan o şecere-i nuraniye-i mi'râcın âhirlerinde beşyüz meyveden "Beş Meyve"sini o kadar güzel tasvir eder ki; zerre mikdar zevki, şuuru bulunan onlara meftun olur.
Zeyl: Şakk-ı Kamer mu'cizesine bu zaman feylesoflarının ettikleri îtirazlarını "Beş Nokta" ile gâyet kat'î bir Sûrette reddedip, inşikak-ı Kamer'in vukuuna hiçbir mâni bulunmadığını gösterir. Ve âhirinde de "beş icmâ" ile şakk-ı Kamer'in vuku bulduğunu gâyet muhtasar bir Sûrette isbat eder. Şakk-ı Kamer mu'cize-i Ahmediyesini güneş gibi gösterir.

OTUZİKİNCİ SÖZ
Üç Mevkıftır.
Birinci Mevkıf: لَوْ كَانَ فِيهِمَا آلِهَةٌ اِلاَّ اللّهُ لَفَسَدَتَا { قُلْ هُوَ اللّهُ اَحَدٌ اَللّهُ الصَّمَدُâyetinin meâlindeki yüzer âyâtın vahdâniyete dâir en mühim hakikatını öyle bir Sûrette isbat eder ki; şirk ve küfür yolunu muhal ve mümteni' gösterir. Kâinatın etrafından küfür ve şirki tardeder. Zerrat adedince vahdâniyetin delilleri bulunduğunu Beyân eder. Gâyet lâtif ve yüksek ve mantıkî bir muhâvere-i temsižliye Sûretinde, hadsiz geniş mesâili o temsil içinde dercedip gösterir. Ve zeylinde gâyet lâtif birkaç mes'ele var ki; hakikat oldukları halde şiirin en parlak ve geniş hayâlinden daha parlak, daha geniştir.
İkinci mevkıf: قُلْ هُوَ اللّهُ اَحَدٌ اَللّهُ الصَّمَدُ in hakîkatına dâir sırr-ı ehadiyete ve vahdete gelen teşkîkat ve evhâmı izâle eder. Ehl-i dalaletin ehl-i tevhide karşı ettikleri îtîrazâtı kat'î bir Sûrette reddediyor. Birinci Mevkıf'tan daha kuvvetli, âyât-ı Kur'aniyenin vahdâniyete dair mu'cizane isbatlarını gösterir. Ehadiyet-i Zâtiye ile bütün eşyayı birden bir anda tedbir ve terbiye etmek olan hakikat-ı muazzama-i Kur'aniyeyi gâyet güzel ve vâzıh bir temsil ile isbat eder. Aklı ikna ve kalbi teslime mecbur eder.
Ve bilhassa bu İkinci Mevkıf'ın hâtimesinden evvel ikinci temsîlin neticesinde Zât-ı Akdes-i İlâhiye'den hiçbir şey saklanmadığını ve hiçbir şey ondan gizlenemediğini, hiçbir ferd ondan uzak kalmadığını hiçbir şahıs külliyet-i kudsiye kesbetmeden ona yanaşamadığını ve rubûbiyetinde ve tasarrufunda bir iş, bir işe mâni olmadığını ve hiçbir yer onun huzurundan hâlî kalmadığını, herşeyde bakar ve işitir sem' ve basarının cilvesi bulunduğunu, silsile-i eşya emirlerinin sür'at-i cereyanlarına birer tel, birer damar hükmüne geçtiğini, esbab ve vesâit sırf zâhirî bir perde olduğunu, hiçbir yerde bulunmadığı halde her yerde ilim ve kudretiyle bulunduğunu, hiçbir tahayyüz ve temekküne muhtaç olmadığını ve uzaklık ve güçlük ve tabakat-ı vücûdun perdeleri onun kurbiyetine ve tasarrufuna ve şuhûduna mâni olmadığını ve maddîlerin, mümkinlerin, kesiflerin, kesîrlerin, mahdudların hâssaları onun dâmen-i izzetine yanaşamadığını ve tegayyür ve tebeddül ve tahayyüz ve tecezzi gibi emirlerden mücerred, münezzeh, müberra ve mukaddes olduğunu gâyet güzel bir Sûrette isbat eder. Bu İkinci Mevkıf'ın hâtimesinde sırr-ı ehadiyete dair arabiyy-ül ibâre gâyet mühim bir parça tercümesiyle beraber gâyet parlak bir Sûrette çok mesâil-i mühimmeyi ifâde eder. Hususan insanın muhasebe-i a'mâli için haşir ve neşri yapmak, koca kâinatı tağyir ve tebdil ve tahrib ve tâmir etmek sırrını Beyân eder.
Üçüncü Mevkıf:

بِسْمِ اللَّهِ الَّحْمَن الرَّحِيمِ

وَمَا اْلحَيَاةُ الدُّنْيَا اِلاَّ مَتَاعُ الْغُرُورِ

اِنَّ الدَّارَ اْلآخِرَةَ لَهِىَ الْحَيَوَانُ

âyetlerin meâlindeki yüzer âyâtın mühim bir hakîkatını gâyet mühim bir müvazene ile Beyân eder. Ehl-i dalâlet hakkında hayât-ı dünyeviye ne kadar müdhiş neticeler getirdiğini ve ehl-i hidâyet hakkında ne kadar güzel neticeler ve gayeler verdiğini gösterir. Husûsan, muhabbet hakkındaki semerât-ı dünyeviye ve uhreviye; ehl-i dalâlet için ne kadar elîm, ehl-i hidâyet için ne kadar hoş olduğunu gösterir. Bu Üçüncü Mevkıf hakkında Bâzı müdakkik kardeşlerimiz demişler ki: "Sâir risaleler yıldızlar olsa, bu güneştir."
Diğer biri ona mukabil demiş: "Herbir risale, kendi âleminde ve kendine mahsus semâ-i hakikatta birer güneştir. Uzak olanlara yıldız, yakın olanlara şemstirler."

OTUZÜÇÜNCÜ SÖZ
سَنُرِيهِمْ آيَاتِنَا فِى اْلآفَاقِ وَفِى اَنْفُسِهِمْ حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَهُمْ اَنَّهُ اْلحَقُّ اَوَلَمْ يَكْفِ بِرَبِّكَ اَنَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ
Otuzüç âyetin birer hakîkatlarını tefsir eden otuzüç penceredir. Otuzüç risâle olmağa lâyık iken gâyet müstâcel bir zamanda yazıldığığı için, bir veya yarım sahifelik pencereleri birer risâle kuvvetinde ve birer risaleyi tâzammun eden mâhiyetinde olduğunu gösterir. Fakat maatteessüf baştaki pencereler gâyet mücmel ve muhtasar kalmış, lâkin gittikçe inbisat ederek nısf-ı âhirdeki pencereler vâzıh düşmüştür.

LEMAAT
Risale-i Nur şâkirdlerine küçük bir mesnevî ve îmânî bir divandır.
KONFERANS

RİSALE-İ NUR KÜLLİYATINDANDIN
-SÖZLER-

Fihrist
Âyât-ı Kur'aniyenin bir nevi tefsiri olan Risale-i Nur eczalarından "Sözler Mecmuası"nın mücmel bir fihristesidir.

BİRİNCİ SÖZ

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ in çok esrar-ı mühimmesinden bir sırrını güzel bir temsil ile tefsir eder. Ve "Bismillah" ne kadar kıymettar bir şeair-i İslâmiye olduğunu gösteriyor.
ONDÖRDÜNCÜ LEM'ANIN İKİNCİ MAKAMI

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ in en mühim beş-altı sırlarını tefsir ediyor. Veبِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ Kur'anın bir hülâsası ve bir fihristesi ve miftahı olduğunu gösterdiği gibi, arştan ferşe kadar uzanmış bir hatt-ı kudsiye-i nurânî olmakla beraber saadet-i ebediye kapısını açan bir anahtar ve her mübarek şeye feyz ve bereket veren bir menba'-ı envar olduğunu Beyân eder. Bu İkinci Makam, en birinci risale olan Birinci Söz'e bakar. Âdetâ Risale-i Nur eczaları, bir daire hükmünde olup, müntehâsı ibtidasına بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ hatt-ı mübârekiyle ittihad ediyor. Ve bu makamda altı sır yerine, otuz yazılacaktı. Şimdilik altı kaldı. Kısadır, fakat gâyet büyük hakaikı tâzammun ediyor. Bunu dikkatle okuyan بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ ne kadar kıymettar bir hazine-i kudsiye olduğunu anlar.

İKİNCİ SÖZ
اَلَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِالْغَيْبِ meâlinde ve îman hakkındaki âyetlerin mühim bir sırrını, gâyet makbul bir temsil ile tefsir eder.

ÜÇÜNCÜ SÖZ
يَآ اَيُّهَا النَّاسُ اعْبُدُوا âyetinin meâlinde ve îman hakkındaki âyetlerin mühim bir hakikatını, mantıkî bir temsil ile tefsir ediyor.

DÖRDÜNCÜ SÖZ
اِنَّ الصّلَوةَ كَانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ كِتَابًا مَوْقُوتًا âyetinin meâlinde ve namaz hakkındaki âyetlerin mühim bir sırrını, gâyet mâkul ve mantıkî bir temsil ile tefsir ediyor. Zerre miktar insafı bulunanı teslime mecbûr ediyor.

BEŞİNCİ SÖZ
اِنَّ اللّهَ مَعَ الَّذِينَ اتَّقَوْا وَالَّذِينَ هُمْ مُحْسِنُوَن âyetinin mealinde ve takvâ ve ubûdiyet hakkındaki âyetlerin ve vazife-i ubûdiyet ve takvânın mühim bir sırrını gâyet güzel bir temsil ile tefsir ediyor. O tefsir herkesi ikna ediyor.

ALTINCI SÖZ
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ
اِنَّ اللَّهَ اشْتَرَى مِنَ اْلمُؤْمِنِينَ اَنْفُسَهُمْ وَاَمْوَالَهُمْ بِاَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ âyetinin meâlinde ve nefis ve malını Cenâb-ı Hakk'a satmak hakkındaki âyetlerin gâyet mühim bir sırrını tefsir etmekle beraber, nefis ve malını Cenâb-ı Hakk'a satanların beş derece kâr içinde kâr ve satmayanların beş derece hasâret içinde hasâret kazandıklarını, gâyet mukni' bir temsil ile tefsir ediyor. Hakikate karşı mühim bir kapı açıyor.

YEDİNCİ SÖZ
يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ اْلاَخِرِ اِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقّ ٌفَلاَ تَغُرَّنَّكُمُ الْحَيَوةُ الدُّنْيَا وَلاَ يَغُرَّنَّكُمْ بِاللّهِ الْغَرُورُ âyetinin mealinde ve "İmân-ı Billâh vel-yevm-il-âhir" ve hayat-ı dünyeviye hakkındaki âyetlerin mühim bir sırrını gâyet mâkul bir temsil ile tefsir etmekle beraber, ehl-i gaflet hakkında dünyanın ne kadar dehşetli; ve mevt ve ecel, ne kadar müdhiş; ve acz ve fakr, ne kadar elîm olduğunu ve ehl-i hidâyet hakkında hayat-ı dünyeviyenin iç yüzü, ne kadar güzel; ve kabir ve ecel ve acz ve fakr, nasıl birer vesile-i saadet bulunduğunu gâyet kat'î bir tarz ile isbat eder. Saadet-i Dâreyne giden yolu gösterir.

SEKİZİNCİ SÖZ
اَللّهُ لاَ اِلهَ اِلاَّ هُوَ اْلحَىُّ الْقَيُّومُ ve اِنَّ الدِّينَ عِنْدَ اللّهِ اْلاِسْلاَمُ âyetlerinin meâlinde mahiyet-i dünya ve dünyada mahiyet-i insan ve insanda mahiyet-i din hakkındaki âyâtın mühim bir sırrını (Suhûf-u İbrâhim'de aslı bulunan) güzel ve parlak bir temsil ile tefsir etmekle beraber, dünyanın mahiyetini ve dünyadaki ruh-u insanı ve insandaki dinin kıymetini göstermekle beraber, dinsiz insan en bedbaht mahlûk olduğunu isbat etmekle ve şu âlemin tılsımını açan ve ruh-u beşeri zulmetten kurtarmak çarelerini göstermekle beraber, gâyet lâtif ve güzel bir müvazene ile; fâsık olan bedbaht adamın müdhiş vaziyetini, sâlih olan bahtiyar adamın saadetli vaziyetini gösteriyor.

DOKUZUNCU SÖZ
فَسُبْحَانَ اللّهِ حِينَ تُمْسُونَ وَحِينَ تُصْبِحُونَ وَلَهُ اْلحَمْدُ فِى السَّموَاتِ وَاْلاَرْضِ وَعَشِيًّا وَحِينَ تُظْهِرُونَ âyetinin meâlinde ve beş vakit namaz hakkındaki âyâtın gâyet mühim bir sırrını "Beş Nükte" ile tefsir etmekle beraber, mâlûm olan beş vakit namazın o vakitlere hikmet-i tahsisini o kadar güzel ve şirin bir tarzda Beyân ediyor ki: Zerre miktar şuuru bulunan bir insan, bu câzibedâr hikmet ve parlak hakikate karşı teslime mecbur olur. Ve cesed-i insan; havaya, suya, gıdâya muhtaç olduğu gibi, ruh-u insan da namaza muhtaç bulunduğunu gâyet kat'î bir Sûrette Beyân eder.

ONUNCU SÖZ
فَانْظُرْ اِلَى آثَارِ رَحْمَةِ اللّهِ كَيْفَ يُحْيِى اْلاَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا اِنَّ ذلِكَ َلمُحْيِى اْلمَوْتَى وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌâyetinin meâlinde ve Haşir ve Âhiret hakkındaki âyâtın mühim bir hakikatını, oniki mantıkî ve mâkul Sûret-i temsîliye ile ve oniki hakaik-i katıa-i bâhire ile tefsir etmekle beraber, îmân-ı bil-âhireti o kadar kuvvetli bir Sûrette isbat eder ki: Bütün bütün kalbi ölmemiş ve bütün bütün aklı sönmemiş bir insan, o isbata karşı teslim olur. İzn-i İlâhî ile îmânâ gelir. İmânâ gelmezse de inkârdan vazgeçmeye mecbûr olur.

ONBİRİNCİ SÖZ
وَالشَّمْسِ وَضُحَيهَا { وَالْقَمَرِ اِذَا تَلَيهَا { وَالنَّهَارِ اِذَا جَلَّيهَا { وَ الَّيْلِ اِذَا يَغْشَيهَا { وَ السَّمَاءِ وَمَا بَنَيهَا { وَ اْلاَرْضِ وَمَا طَحَيهَا { وَ نَفْسٍ وَمَا سَوَّيهَا { فَاَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَ تَقْوَيهَا { قَدْ اَفْلَحَ مَنْ زَكَّيهَا { وَ قَدْ خَابَ مَنْ دَسَّيهَا{وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَاْلاِنْسَ اِلاَّ لِيَعْبُدُونِ âyetlerinin yüksek ve geniş bir hakikatını Sûre-i Şems'in mu'cizâne işaret ettiğini ve kâinatı muntâzam bir saray sûretinde gösterdiğini, ulvî ve vüs'atli bir temsil ile tefsir etmekle beraber, mahiyet-i insâniyedeki vezâif-i ubûdiyet ve cihâzât-ı insâniyeyi ve rubûbiyet-i İlâhiyenin envâ'-ı tecelliyâtına karşı ubûdiyet-i insâniyenin mukabelelerini o kadar güzel bir sûrette isbat ediyor ki: Sûre-i Veşşems'in mu'cizâne olan işaretini hârika bir sûrette ve en azîm bir dairede âzam bir rubûbiyeti, ekmel bir ubûdiyetle karşılaştırıyor.

ONİKİNCİ SÖZ
وَمَنْ يُؤْتَ اْلحِكْمَةَ فَقَدْ اُوتِىَ خَيْرًا كَثِيرًا { وَ بِالْحَقِّ اَنْزَلْنَاهُ وَ بِالْحَقِّ نَزَلَâyetlerinin meâlinde ve hikmet-i Kur'aniyenin fazileti hakkında yüzer âyâtın mühim bir hakikatını, hikmet-i felsefe ile hikmet-i Kur'aniyenin müvazenesi sûretinde gâyet parlak bir temsil ile tefsir etmekle Kur'anın bir mu'cizesini ve i'câzını ve onun karşısında hikmet-i felsefenin aczini ve sukutunu hârika bir sûrette isbat eder, körlere de gösterir. Bu söz, Onbirinci Söz gibi gâyet mühimdir. Herkes onlara muhtaçtır.

ONÜÇÜNCÜ SÖZ
"İki Makam"dır.
BİRİNCİ MAKAM:
وَنُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ مَا هُوَ شِفَاءٌ وَرَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِينَ âyetiyle, وَمَا عَلَّمْنَاهُ الشِّعْرَ وَمَا يَنْبَغِى لَهُ âyetinin meâlinde ve hikmet-i Kur'aniyenin kudsiyeti ve vüs'ati ve şiirden istiğnası hakkındaki âyâtın mühim bir sırrını tefsir etmekle beraber, Kur'an-ı Mu'ciz-ül Beyân'ın yüksek mu'cizâne hikmetini, felsefenin aşağı ve dar hikmeti ile müvazene ediyor. Hikmet-i Kur'aniyedeki kesret ve vüs'ati ve felsefenin fakr ve iflâsını muhtasar Beyân etmekle beraber, Kur'anın şiirden istiğnâsının ve adem-i tenezzülünün sebebi, hakaik-i Kur'aniyenin yüksekliği ve parlaklığı olduğunu gösterir. Ve mühim bir temsil ile bir nevi i'câz-ı Kur'aniyeyi Beyân eder.
İKİNCİ MAKAM
Gençliği, dalâlet ve sefâhet uçurumuna düşmekten kurtaran ve îmanda, bu dünyada dahi hakikî bir cennet lezzeti ve dalalette ise cehennemî bir azab ve sıkıntı bulunduğunu misâllerle izah ve isbat eden bir derstir.
İKİNCİ MAKAMIN HAŞİYESİ
Mahpuslara teselli hakkında dört mektubdur.
İKİNCİ MAKAMIN ZEYLİ
(Leyle-i Kadir'de ihtar edilen bir mes'ele-i mühimmedir.)
MEYVE RİSALESİNDEN ALTINCI MES'ELE
HÜVE NÜKTESİ

ONDÖRDÜNCÜ SÖZ
Dar akıllara sığışmayan yüksek ve geniş bir kısım hakaik-i Kur'aniyeyi göze görünen emsâl ve nazîreleriyle fehme takrib ediyor. Meselâ:
خَلَقَ السَّموَاتِ وَاْلاَرْضَ فِى سِتَّةِ اَيَّامٍ { وَلاَ رَطْبٍ وَلاَ يَابِسٍٍ اِلاَّ فِى كِتَابٍ مُبِينٍٍ { وَ السَّموَاتُ مَطْوِيَّاتٌ بِيَمِينِهِ { اِنمَّاَ اَمْرُهُ اِذَا اَرَادَ شَيْئًا اَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ { وَمَا اَمْرُ السَّاعَةِ اِلاَّ كَلَمْحِ الْبَصَرِ
âyetlerinin gâyet yüksek ve gâyet geniş hakikatlerini temsil ve tanzir ile akla kabûl ettirir ve kalbi iknâ eder bir tarzda Beyân ediyor.
ONDÖRDÜNCÜ SÖZ'ÜN HÂTİMESİ
Gafil kafaya bir tokmak ve bir ders-i ibrettir.
Âhirinde, nefs-i emmâreye müessir bir sille-i îkaz var. Nefse esir olan onu okusa ve kabûl etse, esaretten kurtulur.
ONDÖRDÜNCÜ SÖZ'ÜN ZEYLİ
Zelzele hakkında ehemmiyetli altı suale cevabdır.

ONBEŞİNCİ SÖZ
وَلَقَدْ زَيَّنَّا السَّمَاءَ الدُّنْيَا ِبمَصَابِيحَ وَجَعَلْنَاهَا رُجُومًا لِلشَّيَاطِينِ âyetinin meâlinde ve Melâike ile şeytanların mübarezeleri hakkındaki âyâtın, kozmoğrafyacıların dar akıllarına yerleşmeyen mühim bir sırrını, "Yedi Basamak" namıyla yedi muhkem hüccet ve metin bir mukaddeme ile tefsir ediyor. Ve şu âyetin semâsından evhâm-ı şeytâniyeyi recmedip tardeder.
ONBEŞİNCİ SÖZ'ÜN ZEYLİ
Kur'anın Kelâmullah ve Hazret-i Muhammed (A.S.M.) Allah'ın Resulü olduğunu muknî' delillerle isbat eden, münazara tarzında yazılmış belîğ bir risaledir.

ONALTINCI SÖZ
اِنمَّاَ اَمْرُهُ اِذَا اَرَادَ شَيْئًا اَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ { فَسُبْحَانَ الَّذِى بِيَدِهِ مَلَكُوتُ كُلِّ شَيْءٍ وَاِلَيْهِ تُرْجَعُونَ
âyetlerinin meâlindeki çok âyâtın ifade ettiği: "Ehadiyet-i zâtiyesi ile külliyet-i ef'al; ve vahdet-i şahsiyesiyle muinsiz umumiyet-i rubûbiyet ve ferdâniyetiyle şeriksiz şümûl-ü tasarrufat; ve mekândan münezzehiyetiyle her yerde hâzır bulunması ve nihayetsiz ulviyetiyle herşeye yakın olması; ve birtek zât-ı ehadî olmakla her şeyi bizzât elinde tutmak" olan hakaik-i âliye-i Kur'aniyenin "Dört Şua" namıyla gâyet mühim bir sırrını tefsir ediyor. Ve o hakaikı müstakim akıllara ve selim kalblere teslim ettiriyor.

ONYEDİNCİ SÖZ

اِنَّا جَعَلْنَا مَا عَلَى اْلاَرْضِ زِينَةً لَهَا ِلنَبْلُوَهُمْ اَيُّهُمْ اَحْسَنُ عَمَلاً { وَاِنَّا َلجَاعِلُونَ مَا عَلَيْهَا صَعِيدًا جُرُزًا { وَمَا اْلحَيَاةُ الدُّنْيَا اِلاَّ لَعِبٌ وَلَهْوٌ

âyetlerinin meâllerinde: Lezzet-i hayat içinde elem-i mevt ve sürur ve visâl içinde elem-i zeval hakkındaki âyâtın mühim bir sırrını ve ism-i Kahhar'a karşı Rahman isminin cilvesini gâyet güzel bir Sûretle gösterip tefsir ediyor. Ve ehl-i îman için dünyanın mahiyetini, seyyar bir ticaretgâh ve muvakkat bir misafirhâne ve birkaç günlük bir teşhirgâh ve kısa bir müddet için işleyecek bir tezgâh ve ahz u i'tâ için yol üstünde kurulmuş bir pazar olduğunu gösterip, dünyadan berzah ve âhiret tarafına insan seyahatını sevdirir, ve dehşetini izâle eder. Ve bu sözün âhirinde Bâzı nüshalarda "Siyah Dutun Meyvesi" namıyla kıymetdar ve câzibedâr ve şiir kıyafetinde birkaç hakikat var.
Kalbe Fârisî olarak tahattur eden bir münâcat
EHL-İ GAFLET DÜNYASININ HAKİKATINI TASVİR EDEN BİRİNCİ LEVHA
EHL-İ HİDAYET VE HUZURUN HAKİKAT-I DÜNYALARINA İŞARET EDEN İKİNCİ LEVHA
BARLA YAYLASI, ÇAM, KATRAN, ARDIÇ, KARAKAVAĞIN BİR MEYVESİ
YILDIZLARI KONUŞTURAN BİR YILDIZNAME

ONSEKİZİNCİ SÖZ
Bu söz, "İki Makam"dır.
İkinci Makamı: Yazılmamış.
Birinci Makamı: Üç noktadır.
Birincisi:اَحْسَنَ كُلَّ شَيْءٍ خَلَقَهُ nın çirkin ve bahsi hilaf-ı edeb görünen şeylerin güzel cihetlerini gösteren bir sırrını,
İkincisi: اِنْ كُنْتُمْ ُتحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِى يُحْبِبْكُمُ اللَّهُ âyetinin Risâlet-i Ahmediyeye (A.S.M.) dair ince fakat kuvvetli bir delilini gösteren bir sırrını tefsir eder.
Üçüncüsü:لاَ َتحْسَبَنَّ الَّذِينَ يَفْرَحُونَ ِبمَا اَتَوْا وَيُحِبُّونَ اَنْ يُحْمَدُوا ِبمَا لَمْ يَفْعَلُوا âyetinin: Fahre meftun, şöhrete müptelâ, medhe düşkün, hodbin nefs-i emmârenin kafasına sille-i te'dibi vuran bir sırrını tefsir eder.
ONDOKUZUNCU SÖZ
يس وَالْقُرْآنِ اْلحَكِيمِ اِنَّكَ َلمِنَ اْلمُرْسَلِينَ âyetinin mealindeki yüzer âyâtın en mühim hakikatları olan risalet-i Ahmediyeyi (A.S.M.) "Ondört Reşha" namıyla ondört kat'î ve parlak ve muhkem bürhânlarla tefsir ve isbat ediyor. Ve en muannid bir hasmı dahi ilzam eder. Güneş gibi Risâlet-i Ahmediyeyi (A.S.M.) izhar ediyor.

YİRMİNCİ SÖZ
"İki Makam"dır.
Birinci Makamı: Sûre-i Bakara'nın başında: Hazret-i Âdem'e meleklerin secdesi ve bir bakaranın zebhi ve taşlardan su çıkması hakkındaki üç mühim âyete karşı şeytanın gâyet müdhiş üç şübhesini öyle bir tarzda reddedip mahveder ki: Şeytanı ve şeytan gibi insanları öyle desiselerden perişan edip vazgeçiriyor. Çünki onlar, tenkid ve itirazlarıyla lemeât-ı i'câziyenin kapısını açtırttılar. O üç âyetten üç lem'a-i i'câziye göründü.
İkinci Makamı: Mu'cizât-ı Enbiya (Aleyhimüsselâm) yüzünde parlayan bir mu'cize-i Kur'aniyeyi göstermekle beraber, mu'cizât-ı Enbiyaya dair âyât-ı Kur'aniyenin ne kadar mânidar ve hikmettar olduklarını gösterir. Ve Kur'anda kapalı kalmış çok defineler bulunduğunu ihtar eder.

YİRMİBİRİNCİ SÖZ
İki Makamdır.
Birinci Makamı: Namazın o kadar güzel bir tarzda kıymetini ve faidesini gösterir ki, en tenbel ve en fâsık adama dahi namaza karşı bir iştiyak verir ve gayrete getirir.
İkinci Makamı: Şeytanın çok istimal ettiği mühim desiselerini ibtal ediyor. Ve vesvesesi ile mü'minlerin kalbinde açtığı yaraların beşine, güzel merhemler târif ediyor.