Konu: çağdaş dünya tarihi

3) OSMANLI DEVLETİ’NİN SAVAŞ GİRMESİ VE SEBEPLERİ
* Trablusgarp ve Balkan Savaşlarından yenik çıkan Osmanlı Devleti’nin büyük toprak kaybetmesi, savaşlar sonucunda ordunun zayıflığı ve diplomaside yetersizliği ortaya çıktı. (Siyasi yalnızlık) Osmanlı denge politikasını dahi uygulayamaz.
* Osmanlı – Alman yakınlaşması (Ordunun yetersizliği yenilenmesini gerektirmişti. Bunun üzerine Osmanlı Alman ordusundan yararlanma yoluna gitti. Bu da Osmanlı-Alman yakınlaşmasını sağladı.
* Avusturya-Macaristan’ın Bosna-Hersek’i ilhakı, Trablusgarp Savaşı’nda İtalya’nın burayı ele geçirmesine Almanya ses çıkarmaz. Bu da Osmanlı’nın İttifak grubuna güvenmemesine neden oldu. Bunun üzerine Osmanlı Almanya’dan uzaklaşır ve İtilaf grubuna yakınlaşmak ister. İngiltere’ye teklifte bulunur ancak İngiltere tarafından kabul edilmez.
* Osmanlı daha sonra Fransa’ya teklifte bulunur, ancak Fransa da olumlu cevap vermez. Ve Osmanlı Almanya’nın kucağına itilir. Ve 2 Ağustos 1914’te Almanya ile ittifak yapıldı.
* Aslında Osmanlı savaşa taraf değildi. Savaş ilk çıktığında tarafsız kaldı. Tarafsız kalmak için de bazı şartlar ileri sürdü.
& Kapitülasyonların kaldırılması
& Ege adalarının iade edilmesi
& Mısır meselesinin çözümlenmesi
* Bu şartlar İngiltere tarafından kabul edilmez buna ek olarak Almanya’nın Osmanlı’ya baskısı sonucu Osmanlı savaşa katılmaya mecbur oldu.
* İki Alman gemisinin İngilizlerden kaçarak Osmanlı’ya sığınması ve Osmanlı’nın bu gemileri donanmasına katması Osmanlı’yı savaşa iyice yaklaştırır.
* Osmanlı Devleti bu ara ekonomisinin kötü olmasını bahane ederek Almanya’ya savaşa giremeyeceğini belirtti. Ancak Almanya kendi yükünü hafifletmek için Osmanlı’nın savaşa girmesini istemekte idi. Ve bu amaçla Osmanlı’ya para yardımı yaptı.
* Bunun üzerine Osmanlı Devleti kendisine sığınmış iki gemiye Türk bayrağı çeker ve bu gemiler Karadeniz’de Rus limanlarını bombalar. 2 Kasım 1914. Bunun üzerine 5 Kasım1914’te İngiltere-Fransa-Rusya Osmanlı’ya savaş açar. 12 Kasım 1914’te Osmanlı bu devletlere savaş açar.
3) OSMANLI DEVLETİ’NİN SAVAŞA GİRMESİNİN DOĞURDUĞU SONUÇLAR
•Savaş daha geniş bir alana yayıldı. Savaş ilk başladığında bir Avrupa savaşı görünümünde idi; ancak Osmanlı’nın savaşa girmesi ile savaş Asya ve Afrika kıtalarına da sıçramış oldu.
•Savaşın süresi uzadı. Çanakkale Savaşı’nın Osmanlı tarafından kazanılması savaşın süresini iki yıl daha uzatacak, Bulgaristan’ın savaşa girmesine neden olacak.
•Almanların Almanya’daki yükü hafifledi. Cephe sayısının Almanların işine yaradı.
•Çanakkale Savaşı’nın kazanılması Rusya’ya yapılacak yardımında önüne geçti.
•Osmanlı Devleti’nin savaşa katılması İttifak devletleri için büyük bir avantaj oldu. Almanya İtilaf devletlerinin çemberi içine alınmaktan kurtuldu. Rusya, kuvvetlerinin bir kısmını doğuya kaydırdığından Almanya ve Avusturya-Macaristan’ın savaş yükü hafifledi.
•Almanya, Süveyş Kanalını ele geçirmek ve İngiltere’nin Hindistan sömürge yolunu kesme fırsatını buldu.
•İttifak Devletleri, padişahın aynı zamanda halife olmasından yararlanarak İngiltere ve Fransa’nın sömürgelerindeki Müslümanların ayaklanabileceği ve böylece bu devletlere karşı güçlük çıkarabilecekleri ümidine kapıldı.
•Osmanlı Devleti’nde sınırlarını genişletme düşüncesinin uyanmasına sebep oldu.
•Osmanlı Devleti’nin katılımı ile savaş dini özellik kazandı. (Kutsal cihat çağrısı-ama etkili olmadı)Halifelik yetkisi ilk kullanıldı.
B) 1915 YILI
1) Osmanlı Devletinin Cephe Durumu
Gerek Almanya ve gerek Osmanlı Devleti, savaşa katılırken, Rusya ile İngiliz İmparatorluğu içindeki Müslümanları ayaklandırmanın bu iki devlete büyük gaileler çıkaracağını ümit etmişlerdi. Çünkü Osmanlı Padişahının Halife’lik sıfatı ve bu sıfatla Müslümanlık âleminin dinsel lideri olması dolayısıyla, Cihad-ı Mukaddes ilan edildiği takdirde, bütün Müslümanlığın Hıristiyanlara karşı ayaklanacağı sanılıyordu. Gerçekten Şeyhülislam 23 Kasım 1914 de Cihad-ı Mukaddes ilan ederek, Kırım, Türkistan, Hindistan, Afganistan ve Afrika Müslümanlarını Hıristiyan milletler olan İngiltere, Fransa ve Rusya’ya karşı savaşa davet etti. Lakin bundan hiçbir sonuç çıkmadı. Irak’ta Türk askeri sadece İngiliz kurşunu ile değil, Müslüman Arabın kurşunu ile de çölde şehit düşecektir. Çanakkale’de kanlarını ve hayatlarını verenler Hind Müslümanları ise, Irak ve Mısır cephelerinde Halifenin Müslüman-Türk askerine karşı çarpışmakta tereddüt göstermeyecektir. Osmanlı Devletinin Almanlarla birlikte yaptığı savaş planının esasları şöyleydi:
1) Doğu Anadolu ve Kafkasya üzerinden Rusya’ya bir darbe vurmak. Cihad-ı Mukaddes sebebiyle, bu cephede Kafkasya ve Orta Asya Türklerinin ayaklanmasına güvenilmişti.
2) İngiltere’nin ana imparatorluk yolunu kesmek için Süveyş Kanalına ve Mısır’a karşı harekete geçmek. Bu cephede de Trablusgarp ve Sudan Müslümanlarına güvenilmekteydi.
3) Ege ve Akdeniz’de İngiliz ve Fransız donanmaları egemen olduğundan, Çanakkale’yi korumak için Trakya’da önemli bir kuvvet bırakılması. Bu Türk-Alman planına karşılık, İngiltere de Osmanlı Devletini hassas noktalarından vurmak için ilk önce Güney Irak’ta ve ondan sonra da Çanakkale’de iki cephe açınca, Osmanlı Devleti daha savaşın başında dört cephede savaşmak zorunda kaldı. Daha sonraları cephelerin sayısı artacaktır.
Kafkasya Cephesi: Güney Kafkasya ve Kuzey İran’a girip Rusların arkasını çevirmek için, Başkomutan Enver Paşa, 20 Aralık 1914 de, 150.000 kişilik bir Türk kuvvetine Sarıkamış istikametinde taarruz emri verdi. Bu cephede Rusya’nın da 160.000 kişilik bir kuvveti bulunuyordu. Bu taarruz 22 Aralık 1914’den 19 Ocak 1915’e kadar devam ettiyse de, yüksek dağlar, yolsuzluk, soğuk, açlık ve tifüs sebebiyle Türk kuvvetleri 90.000 kişilik bir kayıp vermesine rağmen, Rus cephesinin arkasına düşemedi ve plan gerçekleşemedi. Ruslar da birşey yapamamakla beraber, güneye sarkarak Van bölgesine uzandılar. Doğu cephesinde faaliyet, Çanakkale teşebbüsünün başarısızlığı sebebiyle, Rusların 1916 yılı başından itibaren taarruza geçmesiyle başlamıştır. 1916 Şubatında Ruslar Erzurum’u, Nisanda Trabzon’u, Temmuzda da Erzincan ve Muş’u düşürdüler. Doğu cephesinde Türk-Alman planı suya düşmüş oluyordu.
Kanal Cephesi: Bu cepheye verilen önem dolayısıyla Cemal Paşa 1915 Şubatında Kanal’ı geçmek için iki teşebbüs yaptı ise de, demiryolu ulaşımı olmaması ve iyi bir su ikmali yapılmadıkça çölü aşmanın mümkün olmayacağını gördü. Çanakkale savaşları dolayısıyla bir kısım kuvvetin bu cepheden alınması ve İngilizlerin de Çanakkale’ye önem vermeleri sebebiyle, 1915 yılında bu cephede önemli bir gelişme olmadı.
Irak Cephesi: Bu cephe, iki amaçla İngilizler tarafından açılmıştır. Biri, Abadan petrollerini korumak, ikincisi de kuzeye çıkıp Ruslarla birleşerek, Türk kuvvetlerinin İran’a girip Hindistan’ı tehdit etmesini önlemekti. İngiltere 1914 Kasımında Hindistan’dan getirdiği kuvvetleri Basra’ya çıkardı ve kuzeye ilerledi. 1915 Eylülünde İngilizler, Bağdat’ın 160 kilometre güneyindeki Kut-el-Amara’ya girdiler. Lakin Türk kuvvetleri biraz kuzeyde Selmanı Pak’da kuvvetli bir savunma kurmuşlardı. Kasım ayında burada İngilizlerin yaptıkları taarruz kendilerine çok pahalıya mal oldu ve kuvvetlerinin üçte birini kaybeden İngilizler, yılın sonunda tekrar Kut üzerine çekildiler.
Çanakkale Savaşları: Müttefiklerin Çanakkale Boğazına karşı teşebbüsleri daha 1914 Ağustosundan itibaren bahis konusu olmuş, lakin Osmanlı Devleti henüz tarafsız olduğu için bu mesele üzerinde fazla durulmamıştı. Osmanlı Devleti savaşa katıldıktan sonra ise, yapılacak askeri bir teşebbüsle Boğazların ele geçirilmesi tasarısı daha ciddiyetle ele alındı. Bu fikrin şampiyonu, İngiliz Bahriye Bakanı Winston Churchill idi ve ona göre Çanakkale Boğazı donanma ile zorlanırsa, Boğazları ve İstanbul’u ele geçirmek mümkün olurdu. Askerler bu fikre katılmamakla beraber ve Boğazların işgali için muhakkak asker çıkarmak gerekeceğine inanmalarına rağmen, Churchill fikrini kabineye ve askerlere kabul ettirmeye muvaffak oldu. Çanakkale teşebbüsünün gayesi şu noktalarda toplanmaktaydı:
1) Boğazlar ve İstanbul Müttefiklerin eline geçerse, Osmanlı Devleti için barışı kabullenmekten başka çare kalmaz ve bu suretle Osmanlı İmparatorluğunun açmış olduğu ve Müttefiklerin açtığı bütün cepheler tasfiye edilmiş olurdu.
2) Boğazlar ele geçirilirse Rusya ile yakın temas kurulmuş olur, Rusya’ya silah ve malzeme sevki
ve Rusya’nın da buğdayından faydalanma sağlanmış olurdu.
3) Osmanlı Devletinin savaştan çekilmesi ve Müttefiklerin Boğazlara yerleşmeleri, henüz savaşa katılmamış diğer Balkan devletleri üzerinde de etki yapar ve bu devletler Merkezi Devletler safında savaşa katılmaya cesaret edemezlerdi. Bu amaçlarla ortak bir İngiliz-Fransız donanması, 19 Şubat 1915’ten itibaren, dış denizden, Çanakkale Boğazının iki tarafındaki Türk tabyalarını bombardımana başladılar. Zaman zaman çok şiddetli olan bu bombardımanlar 18 Marta kadar devam etti. Nihayet, 18 Mart 1915 günü, havanın güneşli, rüzgârsız ve denizin sakin olduğu bir sırada müttefik donanması Çanakkale Boğazına girerek, boğazı geçme teşebbüsünde bulundu. Lakin bu teşebbüs bir felaket oldu. Boğazı geçme teşebbüsü sabah 10.45 de başlamıştı. Akşam güneş batarken 7 müttefik gemisi Boğazın sularına gömülmüş bulunuyordu. Bu durum karşısında müttefik donanması geri çekilmek zorunda kaldı. Müttefiklerin bu başarısızlığı bütün dünyada büyük yankı uyandırdı. Olay müttefiklerin prestijine bir darbe idi. Bunun, tarafsız devletlerle bütün Müslüman âleminde geniş politik etkileri olabilirdi. Bu sebeple Müttefikler işi sonuna kadar götürmeye karar verdiler ve Nisan ayı sonlarına doğru 70.000 kişilik bir İngiliz-Fransız kuvveti Gelibolu yarımadasının güney burnundaki plajlara çıkarılmaya başlandı. Gelibolu yarımadasını işgal etmek suretiyle Çanakkale boğazına hakim olunmak isteniyordu. Gelibolu yarımadasında Türk Askeri istilacı kuvvetlere karşı son derece şiddetli bir mukavemet gösterdi. Müttefikler bunu hiç beklemiyorlardı. Türk Askeri istilacı kuvvetleri denize atamadı, fakat düşman da iki buçuk ayda ancak 3 kilometre ilerleyebildi. Çok kanlı muharebeler oldu. Müttefikler güneyden ilerlemeyeceklerini görünce, 6 Ağustostan itibaren, Gelibolu yarımadasının batı kıyılarındaki Suvla plajlarına yeni kuvvetler çıkardılar. Ağustos ayı Çanakkale muharebelerinin en şiddetli safhasını teşkil eder. İlerlemeye çalışan düşman kuvvetleri ile Mustafa Kemal’in komutanı bulunduğu Anafartalar Grubu arasında çok kanlı muharebeler oldu ve düşman yine ilerleyemedi. Müttefik kuvvetleri Anafartalar’da üç hafta içinde 40.000 kişi kaybetti. Müttefikler bu sefer de muvaffak olamayınca ve devamlı olarak asker kaybetmeye başlayınca, bu teşebbüsten vazgeçtiler ve Aralık ayından itibaren çekilmeye başladılar. Müttefikler ölü ve yaralı olarak 250.000 kişi kaybetmişlerdi. Çanakkale muhabereleri aynı zamanda 250.000 Türk Erine de mal oldu. Fakat Boğazlar da düşmana verilmemişti. Çanakkale ruhu Milli Mücadele ruhunun başlangıcı oldu.
2) Boğazların Rusya’ya Verilmesi
Müttefiklerin Çanakkale’yi zorlama teşebbüslerinin önemli bir sonucu da Rusya’nın, kâğıt üzerinde de olsa, nihayet Boğazlar üzerindeki geleneksel ve tarihi emellerini İngiltere ve Fransa’ya kabul ettirmek suretiyle, İstanbul’u ve Boğazları ele geçirmesidir.
Rusya, Çanakkale Cephesinin açılması kesinleşince İstanbul ve Boğazları ele geçirmek için atağa geçti. Çünkü Rusya; İngiltere ve Fransa’nın kendisinden önce Boğazları ve İstanbul’u ele geçirmeleri karşısında bu devletleri buralardan çıkarmanın güç olduğunu biliyordu. Bu sebeple 4 Mart 1915’te isteklerini İngiltere ve Fransa’ya bildirdi. Rusya’nın bu baskısı İngiltere ile Fransa’nın hoşuna gitmemesine rağmen, müttefiklerin ortak davası için yaptığı hizmetlerden ve batı cephesinin yükünü hafifletmek için harcadığı çabalardan ötürü, Rusya’nın hakkını teslim etmek için, Boğazlar ve İstanbul konusundaki isteklerini kabul etmek zorunda kaldılar. İngiltere 12 Mart 1915 de ve Fransa da 10 Nisan 1915 de Rusya’nın isteklerini kabul ettiler.

3) İtalya’nın Savaşa Katılması
Osmanlı Devletinden sonra savaşa katılan ikinci tarafsız devlet İtalya olmuştur.
Üçlü İttifaka bağlı olan İtalya; Avusturya’dan istediği toprak ve tavizleri alamayınca savaş başlarında tarafsız kaldı. İtalya’nın bu savaştaki amacı kim kendisine daha fazla toprak verirse onun yanında savaşa katılmaktı. İtalya sonunda toprak taleplerini kabul eden İngiltere, Fransa ve Rusya ile 26 Nisan 1915’te bir antlaşma imzaladı ve 20 Mayıs 1915’te Avusturya’ya Ağustos 1915’te de Almanya ve Osmanlı Devletine savaş açarak İtilaf Devletlerinin yanında savaşa katıldı.
İtalya esas itibariyle Avusturya’ya karşı savaş açmakla beraber, ne 1915 yılında ve ne de bundan sonraki yıllarda başarılı bir savaş yapmış değildir. Yalnız, Avusturya ile savaşa tutuşmakla, Avusturya’ya yeni bir cephe açtırmış ve dolayısıyla Avusturya’nın diğer cephelerindeki durumunu zayıflatmıştır.
4) Bulgaristan’ın Savaşa Katılması
Bulgaristan’ın bu savaşa katılmak istemesinin nedeni, II. Balkan Savaşı’nda Romanya’ya kaybettiği Dobruca, Yunanistan’a kaybettiği Kavala ve Serez’i, Sırbistan’a kaybettiği Makedonya topraklarını geri almaktı.
Bu şartlar altında Bulgaristan’ın ittifak grubunda savaşa dahil olması beklenmekteydi. Ancak Bulgaristan Çanakkale’nin İtilaf grubu tarafından geçilmesinden ve kendisine saldırılmasından çekinmekte idi. Çanakkale Cephesi’nin İtilaf grubu tarafından geçilememesi üzerine Bulgaristan, Osmanlı Devletiyle 3 Eylül 1915’te imzaladığı antlaşma ile Osmanlı’dan Dimetoka’yı aldı ve İttifak grubuna dâhil oldu. Bulgaristan 6 Eylül 1915’te de Almanya ve Avusturya ile antlaşma imzaladı.
Bulgaristan’ın savaşa dâhil olup Sırbistan’a saldırmasıyla, İngiltere ve Fransa Sırbistan’ a yardım amacıyla Yunanistan’ın Selanik kentinden asker çıkardılarsa da Sırbistan’ a yardım edemediler. Bulgaristan’ın savaşa dahil olması Almanya – Osmanlı kara bağlantısını sağlamış oldu. Ancak savaş sonunda Bulgaristan yenilen grup içinde yer aldığından bu savaştan kayıplarla ayrılacaktır.
5) Avrupa’da Cephe Durumları
Batı Cephesi: Bu cephenin önemli iki olayı, Joffre komutasındaki İngiliz-Fransız kuvvetlerinin Mayıs 1915 de ve Eylül 1915 de Alman cephesine karşı girişmiş oldukları iki büyük taarruz hareketidir. Bu taarruzlar Müttefikler için başarısızlıkla sonuçlanmakla beraber, Müttefiklerin 250.000 ve Almanların da 140.000 kişi kaybettikleri bu taarruzların sonunda ne Müttefikler, ne de Almanlar askeri durumu kendi lehlerine çevirmeye muvaffak olabildiler.
Doğu Cephesi: Bu cephe ise Merkezi Devletler için çok daha iyi bir şekilde gelişmiştir. 1915 Nisanı ortalarında başlayan ve iki ay kadar süren ortak Alman-Avusturya taarruzu sonunda Galiçya Ruslardan tamamen temizlenmiştir. Bundan sonra Almanlar Ruslara karşı Polonya’da bir imha muharebesine girişmişler ve fakat Rus kuvvetlerini çevirip imha edememişlerdir. Bununla beraber, Temmuz ortalarında başlayan bu Alman taarruzları sonunda, Ruslar daima geri çekilerek, önce Varşova, Ağustosta Kovno ve Eylülde de Vilna Almanların eline geçti.
Deniz Savaşları: 1915 yılının en önemli deniz savaşı 1915 Ocak ayında Dogger Bank’da oldu. İngilizlerin bu muharebede hiç gemi kaybetmemelerine karşılık, Almanya’nın bir gemisi battı ve iki gemisi de ağır hasara uğradı. Dogger Bank muharebesi üzerine Almanya İngiltere’yi abluka altına aldığını ilan etti. İngiltere etrafında yakalayacağı bütün gemileri batıracağını bildirdi. Almanya bu ablukayı denizaltılarla uyguluyordu. Buna karşılık İngiltere daha savaşın başından itibaren Almanya’yı abluka altına almıştı. İki devlet arasındaki bu abluka savaşı Birleşik Amerika, İsveç, Norveç, Danimarka ve Hollanda gibi tarafsız devletlerin itirazı ile karşılaştı. Çünkü Alman denizaltıları, İngiltere’yi aç bırakmak için İngiltere’ye mal götüren bütün ticaret gemilerini batırıyordu. Bu arada bazı yolcu gemileri de batırıldı ve birkaç Amerikan vatandaşı da öldü ki, bu olaylar Amerika-Alman münasebetlerine kötü bir etki yaptı. Bu noktaya, Amerika’nın savaşa katılmasında tekrar değinC) 1916 Yılı
1) Cephe Durumları
Batı Cephesi: Müttefikler, 1915 yılı sonunda, Almanya’nın bir cepheden öbür cepheye kuvvet göndermesini önlemek amacı ile Batı, Doğu ve İtalya cephesi olmak üzere Merkezi Devletlere karşı üç cephede birden taarruza geçmeye, karar vermişler ve taarruz tarihini de, gerekli hazırlıkları yapmak için Temmuz 1916 başı olarak tespit etmişlerdi. Alman Başkomutanı Falkenbayn da, Batı cephesini yıpratmak ve müttefikleri ağır kayıplara uğratmak için, o da Verdun kesiminde bir taarruza karar vermiş bulunuyordu. Bu sebeple, Alman taarruzu 1916 Şubatında başladı ve Haziran sonlarına kadar devam etti. General Petain tarafından savunulan Verdun Almanlara teslim olmadı ve Fransızların 275.000 kişi kaybetmesine karşılık, Almanlar da 240.000 kişi kaybettiler. Falkenhayn’ın, hesapları yanlış çıktı. Alman taarruzlarının başarısızlığı üzerine Müttefikler de, Haziran 1916 sonlarından itibaren, Somme nehri kesiminde geniş bir taarruza kalktılar. Bu sefer Almanların mukavemeti sert oldu. Taarruzlar Kasım ayı ortalarına kadar devam etmesine rağmen, Müttefikler de birşey yapamadı ve Batı cephesinde önemli bir değişiklik olmadı.
Doğu Cephesi: Verdun savaşları üzerine Rusya da, hazırlıklarını yaptıktan sonra, Nisan ayı sonlarından itibaren Galiçya cephesinde 150 kilometrelik bir kesimde geniş bir taarruza girişti. Bu taarruz Avusturyalıları güç duruma soktu ve gerilemeye başladılar. Almanya bir kısım kuvvetini Galiçya cephesine gönderdi. Bu da yetmeyince Osmanlı Devleti 33.000 kişilik bir Türk kuvvetini gönderdi. Galiçya’da çetin muharebeler oldu. Türk kuvvetleri de ağır kayıplar verdiler. Buna rağmen, Rus taarruzları, Galiçya ve Bukovina cephesinde Avusturyalıların 100 kilometre gerilemelerine sebep oldu. Doğu cephesi Merkezi Devletlerin aleyhine gelişmişti.
İtalya Cephesi: Avusturyalılar 1916 Nisanında İtalya cephesinde bir taarruzda bulundular, ve taarruz iyi gelişerek İtalyanlar 30.000 esir verdiler ve 300 top bıraktılar. Lakin Avusturya bu taarruzun arkasını getiremedi. Bunun üzerine Ağustos başında İtalyanlar İzonzo cephesinde taarruza geçtiler. İlk başarılardan sonra, onlar da taarruzun arkasını getiremediler. Merkezi Devletlerin Avrupa’daki cepheleri 1916 yılında aleyhe bir gelişme gösterdiğinden, Alman Genelkurmay Başkanı Falkenhayn azledildi ve yerine Hindenburg getirildi. 1916 Kasımında da Avusturya-Macaristan İmparatoru François-Joseph öldü ve yerine Karl geçti.
Irak Cephesi: Bu cephe Osmanlı Devleti için başarılı olmuştur. Kut-el-Amara’daki İngiliz kuvvetleri 1915 Kasımında Türk kuvvetleri tarafından sarılmıştı. İngiliz komutanı General Townshend, birkaç ay dayanıp, bu muhasarayı yarmak için birkaç teşebbüste bulunduysa da muvaffak olamadı ve bunun üzerine 18.000 kişilik kuvvetiyle, 1916 Nisanında, Türklere teslim oldu. Fakat, Başkomutan Enver Paşa, Almanların isteğine uyarak, İran’ı Rus kuvvetlerinden temizlemeye karar verdiği için, Irak cephesindeki taarruzları devam ettirmedi. Bunun üzerine İngilizler yeniden Irak’a kuvvet sevk edip hazırlıklarını yaptıktan sonra, 1916 Aralık ayında taarruza geçtiler ve 1917 Martında Bağdat’a girdiler.
Kanal Cephesi: Çöl şartları, dolayısıyla, Kanal cephesindeki harekatın gayet iyi hazırlanması gerekmekteydi. Bu cephedeki ilk çarpışmalar bunu göstermişti. Lakin Enver Paşa’nın baskıları dolayısıyla, Cemal Paşa 1916 Nisan ve Ağustos aylarında, Kanal’a mümkün olduğu kadar yaklaşmak için, iki taarruz teşebbüsünde bulunduysa
da, her ikisi de başarısızlıkla sonuçlandı. Buna karşılık, İngilizler Kanal cephesindeki kuvvetlerini takviye ederek, karşı harekete geçtiler ve 1916 yılının sonunda İngiltere Sina yarımadasını ele geçirip Suriye sınırlarına dayandı.
Kafkas Cephesi: Bu cephede esas faaliyet, 1916 yılının Nisan-Eylül arasında olmuştur. Ruslar 1916 yılının başlarında taarruza geçerek Şubatta Erzurum’u ve Nisan ayında da Trabzon’u düşürmüşlerdi. Ruslar’ın Trabzon’u alması üzerine 3’üncü Türk Ordusu, Rus kuvvetlerini çevirmek için Mayıs ve Haziran aylarında taarruzlarda bulunduysa da, Rusların Haziran sonunda Erzurum’da karşı taarruza geçmeleri üzerine 3’üncü Ordu çözüldü ve Ruslar Temmuz ayında Gümüşhane, Kelkit ve Erzincan’ı da ele geçirdiler. Eylül ayında da, her iki taraf da yeni hazırlık yapmak istediğinden harekat durdu.
Deniz Savaşları: 1916 yılının en önemli deniz savaşı, Mayıs ayı sonunda İngiliz ve Alman donanmaları arasında Skaggerak’da yapılmıştır. Almanların, İngiliz donanmasının bir kısmını tahrip etmek ve bu suretle İngiliz ablukasını zayıflatmak için yaptıkları bu muharebede, İngilizlerin 3 kruvazör kaybetmelerine karşılık Almanların
1 kruvazör kaybetmek suretiyle başarı kazanmalarına rağmen, Alman donanması ancak Alman limanlarına sığınmak suretiyle kendisini kurtarabilmiştir. İngiltere 1916 yılında da denizlerdeki egemenliğini ve üstünlüğünü kesin olarak devam ettirmiştir.
2) Romanya’nın Savaşa Katılması
Romanya 1883 yılında Üçlü İttifaka katılmakla beraber, Avusturya Sırbistan’a savaş ilan ettiği zaman Avusturya’nın arkasından gitmedi. Çünkü Üçlü İttifak savunma esasına dayanıyordu; hâlbuki savaşı Avusturya açmakla saldırgan duruma girmişti. Bundan ötürü savaş karşısında Romanya tarafsızlığını ilan etti. Gerçekte Romanya’nın davranışı da İtalya ve Bulgaristan’dan farklı değildi. Diğerleri gibi o da, kendisine en fazla toprak tavizi verecek tarafı kollamaktaydı. Romanya’nın yaptığı görüşmeler 17 Ağustos 1916 da Romanya ile İtilaf Devletleri arasında bir antlaşmanın imzası ile sonuçlandı. Buna göre Transilvanya, Bukovina ve Banat Romanya’ya verilecek ve bu toprakların ele geçirilmesinde Müttefik kuvvetleri de Romanya’ya yardım edecekti. Bu anlaşma üzerine Romanya 28 Ağustos 1916 da İtilaf Devletleri tarafında savaşa katıldı. Hemen Transilvanyayı ele geçirmek için harekete geçmesi, Avusturya’yı çok güç durumda bıraktıysa da, Bulgaristan’ın da güneyden Romanya’ya karşı taarruza geçmesi ve 1917 yılı başlarında Rusya’da ihtilalin patlaması ve Rus ordusunun bozulması Romanya’yı güç durumda bırakmıştır. Bu sebeple 1917 ilkbaharında Romanya mütareke imzalamaya mecbur kalmışsa da, Müttefiklerin zaferi kazanması Romanya’yı kurtardı.
3) Anadolu’nun ve Orta Doğu’nun Paylaşılması (Gizli Antlaşmalar)
İstanbul ve Boğazların Rusya’ya verilmesi, İtilaf Devletlerinin Osmanlı İmparatorluğu üzerindeki ihtiraslarını kamçıladı ve bir takım paylaşma anlaşmalarının ortaya çıkmasına sebep oldu. İtilaf Devletleri Osmanlı İmparatorluğunun sonunu görmüşler ve daha savaş sona ermeden bu İmparatorluğun topraklarını paylaşmayı düzenleme yoluna gitmişlerdir.
* 1915 Boğazlar Antlaşması: Rusya’yı kendi yanlarında tutabilmek için İngiltere ve Fransa tarafından İstanbul, Boğazlar ve Marmara kıyıları Rusya’ya vaat edilmiştir.
* 1915 Londra Antlaşması: 12 Ada ve Güneybatı Anadolu İtalyanlara vaat edilerek İtilaf Devletleri’nin yanında savaşa çekildiği antlaşmadır.
* 1916 Sykes-Picot Antlaşması: İngiltere ve Fransa’nın Osmanlı topraklarını paylaştıkları anlaşmadır. Çukurova, Güneydoğu Anadolu, Musul ve Suriye çevresi Fransızlara, Irak İngilizler’e bırakılacak, diğer bölgelerde ise bir Arap devleti kurulacaktır.
* 1916 Petrograd Antlaşması: Doğu Anadolu ve Trabzon’a kadar olan Karadeniz kıyıları daha önceki bölgelere ek olarak Rusya’ya bırakılmıştır.
* 1916 Mac – Mahon Antlaşması: İngilizler’in Mısır valisi Mac-Mahon ile Hicaz Emiri Şerif Hüseyin arasında yapılmıştır. Arapların Osmanlı Devleti’ne isyan etmelerine karşılık bağımsız bir Arap devleti vaat edilmiştir.
* 1917-Saint Jean de Maurienne Antlaşması: Rusya’nın savaştan çekilme ihtimali üzerine İtalya’nın önemi artmış ve önceki bölgelere ek olarak Batı Anadolu da İtalyanlara vaat edilmiştir.
Not: Rusya’da Bolşevik İhtilali sonunda kurulan yeni rejim tarafından gizli antlaşmalar dünya kamuoyuna duyurulmuş, böylece uygulama alanı bulamamışlardır.
D)1917 Yılı
1) Cephe Durumları
Batı Cephesi: Marne muharebelerinden beri bir yıpratma savaşı şeklinde devam eden Batı cephesi, bu karakteristiğini 1917 yılında da muhafaza etmiş ve durumda büyük bir değişiklik meydana gelmemiştir. Müttefikler Alman cephesini yarmak için 1917 Nisanında Arras-Lens kesiminde 40 kilometrelik bir cephede taarruzda bulundularsa da, istediklerini elde edemediler. Bundan sonra, Hazirandan Ekime kadar İngilizler ve Fransızlar birçok münferid taarruzlar yaptılarsa da yine bir sonuç alamadılar.
Doğu Cephesi: Rusya’da Bolşeviklerin Şubat (Mart) ve Ekim (Kasım) ihtilalleri Doğu cephesinde Rus kuvvetlerinin durumunu adamakıllı sarstı. Cephedeki askeri birlikler içinde karışıklık ve düzensizlik baş gösterdi. Asker bir an önce evine dönmek istiyordu. Çünkü Bolşevikler mütemadiyen barış propagandası yapıyordu. Şubat ihtilaline rağmen Rusya savaşa devama karar verdi ve hatta Geçici Hükümetin Harbiye Bakanı Alexandre Kerensky Temmuz ayında Rus kuvvetlerini taarruza geçirdi. Taarruz iki hafta kadar devam etti, fakat askerin savaşmak istememesi ve ihtiyarların da savaşa gitmek istememeleri üzerine taarruz durdu. Bunun üzerine Alman kuvvetleri bir karşı taarruza kalktılar. On gün sonra Galiçya Ruslardan temizlendi ve Ruslar, 47.000’i esir olmak üzere 160.000 kişi kaybettiler. Almanlar kuzeyde de harekete geçerek Eylülde Riga’yı ele geçirdiler.
İtalya Cephesi: Mayıs ayında İtalyanların yaptığı mahalli çaptaki hücumlarda başarı elde edildi ve Avusturya kuvvetleri bazı kayıplar verdiler. Bu durum Avusturya’nın moralini bozdu. Avusturya şimdi barış için Müttefiklerle temas aramaya başlamıştı. Bu sebeple, Almanlar İtalya cephesine kuvvet göndermek zorunda kaldılar. Almanya’dan yardım alan Avusturya, Ekim ayında Caporetto’da İtalyanlara karşı büyük bir taarruza girişti. Taarruzun başlamasından 24 saat sonra Caporetto’da İtalyan cephesinde gedik açıldı ve İtalyanlar geri çekildikleri gibi ağır kayıplara uğradılar. Avusturyalılar 293.000 esir ve 3.000 top ele geçirmişti. İtalyanların Piave nehrinde savunma kurmaya muvaffak olmaları üzerine, bir kısım toprağı ele geçiren Avusturya taarruzu Kasım ayında durdurdu.
Kanal Cephesi: 1917 yılında, bu cephenin önemli savaşları Gazze’de olmuştur. İngilizler, Gazze’de kurulmuş bulunan Türk savunmasını kırmak için Mart ve Nisan aylarında iki teşebbüs yaptılarsa da sonuç alamadılar. Bunun üzerine iyice hazırlandıktan sonra, Ekim sonlarında üçüncü bir taarruzda bulundular. 191.000 kişilik İngiliz kuvvetine karşı 40.000 Türk askeri çarpışıyordu. On günlük bir savaştan sonra Kasım başında İngilizler Gazze’ye girdiler. İlerlemelerine devam ederek Aralık ayında da Kudüs’ü düşürdüler.
Irak Cephesi: 1916 Nisanındaki Kut hezimetinden sonra İngilizler iyice hazırlanmaya başlamışlardı. Bu uzun hazırlıklardan sonra 1917 Şubatında Kut’dan yukarı doğru, ilerlemeye başladılar ve Türk kuvvetleri Bağdat’ı savunmak için geri çekildi. Mart ayında yapılan Bağdat muharebelerinde İngilizler üstün geldiler ve Bağdat’a girdiler. Bundan sonra, 1918 yazına kadar Irak cephesinde önemli bir gelişme olmadı.
Kafkas Cephesi: Rusya’daki Şubat İhtilali Rusların Kafkas cephesindeki durumunu da adamakıllı sarstı. Lakin bu cephedeki Türk kuvvetlerinin daha önceki muharebelerde zayıflamış olması, bir kısım kuvvetlerin Irak ve Filistin cephelerine gönderilmiş bulunması ve nihayet tifüs salgını dolayısiyle, Türk kuvvetleri bu durumdan faydalanıp taarruza geçemediler. Ancak Muş ve Bitlis’i alabildiler. Aralık ayında da Rusya ile Osmanlı Devleti arasında mütareke yapıldı.
2) Rusya’da Bolşevik İhtilali
Savaş başladığı zaman Rusya tam bir kaynaşma içinde bulunuyordu. Duma’nın (Rus Meclisi) açılması, fikir akımlarının su üstüne çıkmasını kolaylaştırmış, lakin aynı zamanda da kaynaşma ve çatışmaları şiddetlendirmişti. Savaşın güçlükleri, savaşta başarı elde edilememesi, Boğazların açılmaması ve Rusya’nın Müttefiklerden yardım alamaması iç şartları günden güne gerginleştirdi ve halkın gıda sıkıntısı da buna eklenince, 8 Mart 1917 de Petersburg sokaklarında halk gösterilere başladı. İşçiler de işlerini bırakıp, greve başladılar ve gösterilere katıldılar. İki gün içinde bütün şehir ayaklandı ve hükümet kuvvetleriyle kanlı çarpışmalar oldu. Bolşevik ve Menşevik bütün Marksistler faaliyete geçmişti. 10 Martta durum gerçek bir ihtilal halini aldı. 12 Martta Petersburg’da İşçilerin ve Askerlerin Sovyet’i kuruldu ve hükümet görevlerini üzerine aldığını ilan etti. Petersburg Sovyet Cumhuriyet ilan edilmesini istiyordu. Sovyet yetkilileri ile Duma temsilcileri arasında yapılan iki günlük görüşmelerden sonra, 14 Martta liberal bir geçici hükümetin kurulmasına ve Çarın istifa etmesine karar verildi. Çar İİ’ inci Nikolas tahttan çekilme kararını kabul etmedi ve askerle Petersburg üzerine yürümek istedi. Generallerden hiçbiri buna yanaşmayınca 16 Mart sabahı tahttan feragat etti.. Geçici Hükümet, işe başlar başlamaz savaşa devam kararı verdi. Fakat şimdi Bolşeviklerin ve Menşeviklerin hücumu altındaydı. Bolşevikler azınlıkta olmakla beraber, Nisan ayında Petersburg’a gelen Lenin’in “Ekmek, Barış, Hürriyet” ve “Bütün iktidar Sovyetlere” propagandası ile Bolşeviklerin kuvveti gün geçtikçe gelişti. Temmuz ayında Kerensky’in Doğu cephesinde yapmak istediği taarruz başarısızlıkla sonuçlanınca, yeni bir ayaklanma patlak verdi. Eylül ayında Generallerden Kornilov’un bir askeri diktatörlük kurmak için ayaklanması, solcuları korkuttu ve hükümeti desteklediler. Kornilov’un teşebbüsü başarısızlıkla sonuçlanmakla beraber, Kerensky 14 Eylül 1917 de Cumhuriyet ilan etti. Fakat memleketin durumu karmakarışıktı. Ne orduda disiplin kalmıştı, ne idarede düzen ve otorite. Köylü zenginlerin çiftliklerine hücum edip her tarafı yağma ediyor ve yangına veriyordu. Bolşevikler bu karışık durumdan faydalanarak Tratsky’nin liderliğinde bir Askeri İhtilal Komitesi kurarak, 5 Kasımda bir hükümet darbesine teşebbüs ettiler. 7 Kasım akşamı hükümet darbesi muvaffak olmuş ve Bolşevikler iktidarı ele geçirmişlerdi. 8 Kasımda Lenin gizlendiği yerden çıkıp Petersburg’a geldi. Rusya’da Bolşevik rejim başlamıştı. Bolşevik hükümetin ilk işi Çarlığın gizli anlaşmalarını açığa vurmak oldu. Bundan sonra da Almanya ile barış için teşebbüse geçti.
C) Birleşik Amerika’nın Savaşa Katılması
1917 ilkbaharından itibaren Rusya’daki ihtilal Rusya’yı fiilen savaş dışına çekerken, Rusya’dan meydana gelen boşluğu Birleşik Amerika’nın savaşa katılması doldurmuştur.
Birleşik Amerika’nın Birinci Dünya Savaşına katılması, Almanya’nın 1915 yılından itibaren açmış olduğu denizaltı savaşının bir sonucudur.
İngiltere, savaşın başından itibaren donanması ile Almanya’yı abluka altına alarak, Almanya’nın diğer memleketlerle ticaret yapmasını önlemek ve bu suretle bu devletin savaş gücünü kırmak istemişti. Almanya da İngiltere’nin bu ablukasını kırmak için geniş bir denizaltı savaşı açmış ve denizaltılarla, İngiltere’ye mal götüren gemileri batırmaya başlamıştır. Bu denizaltı savaşının sonucu olarak, 1915 Mayısında Lusitania ve 1915 Ağustosunda da Arabic adlı İngiliz yolcu gemileri Alman denizaltıları tarafından batırıldı ve birçok Amerikan vatandaşı öldü. Bu olaylar Amerikan-Alman münasebetlerini gerginleştirdi ise de, Almanya, bu çeşit olayların tekerrür etmeyeceği hususunda teminat verince, Amerika daha ileri gitmedi.
Bununla beraber, 1916 Martında Sussex adlı bir Fransız yolcu gemisinin batırılması ve bazı Amerikan vatandaşlarının ölmesi, iki devletin münasebetlerine yeni bir gerginlik getirdi.
Öte yandan, Amerika’nın genel olarak Müttefiklere sempati göstermesi ve onlarla ticaret yaparak onları ekonomik bakımdan adeta beslemesi Almanya’nın hoşuna gitmiyordu. Bu sebeptendir ki, Almanya birçok para harcayarak ve yoğun bir propaganda ile Amerika’da hem karışıklık çıkarmaya ve hem de Amerikan kamuoyunu Almanya tarafına yöneltmeye çalışmıştır. Almanya, Latin Amerika memleketlerinde de Amerika aleyhtarı kışkırtma faaliyetlerine girmişti. Tabiatıyla bu faaliyetleri Amerika hiç hoş karşılamıyordu.
1917 yılı başından itibaren Almanya’nın denizaltı savaşına yeni bir hız vermesi Amerika tarafından hoş karşılanmadı.
Tam bu sırada Almanya’nın Meksika’yı yanına çekmek istemesi ve son olarak 2 Amerikan ticaret gemisinin Alman denizaltılarının batırılması üzerine Amerika 2 Nisan 1917’de Almanya’ya savaş ilan etti.
4) Yunanistan’ın Savaşa Katılması
Yunanistan, İtilaf Devletleri ile yaptığı antlaşma gereği 26 Haziran 1917’de İttifak devletlerine savaş açtı.

E) 1918 Yılı: Savaş Sona Eriyor
1917 yılı geldiğinde, ister Merkezi Devletler olsun, ister Müttefikler olsun, savaşan bütün taraflarda ve özellikle kamuoylarında bir yorgunluk ve savaşa karşı bir bıkkınlık ortaya çıkmaya başlamıştı. Üç yıldır yapılan savaş henüz kesin bir yenilgi veya zafer işareti taşımıyordu. Çünkü bahis konusu olan bir cephede bir muharebenin kazanılması değil, düşmanın tam yenilgiyi kabul etmesi idi. 1917 yılı geldiğinde hiçbir taraf için de bunun işareti kesin olarak belirmemişti. Bu durum kamuoylarında savaşın sona ermesi için duyulan arzuyu gittikçe şiddetlendirmekteydi. Savaş uzadıkça yaşama şartları da güçleşiyordu. Savaş karşısındaki yorgunluğun ilk işaretini Avusturya verdi. Avusturya savaşın başından beri Doğu cephesinde Rusya’nın bütün ağırlığını üzerinde hissetmiş ve tek başına Rusya’ya karşı savaşamadığından Almanya ve Osmanlı Devletinden yardım almıştı. Avusturya İtalya’ya karşı bile kesin bir zafer kazanamamış, bu cephede de Almanya’dan yardım alarak İtalyan’ları Caporeito’da hezimete uğratabilmişti. Çarlığın yıkılması Avusturya’yı ümitlendirmiş ise de, Geçici Hükümetin savaşa devam kararı vermesi bu ümitleri suya düşürmüştü. Öte yandan Almanya için de savaş ağır gelmeye başlamıştı. Doğu cephesinde durumu iyi olmakla beraber, kazanılan zaferler ucuza elde edilmediği gibi, Rusya da dize getirilememişti. Batı cephesinde ise, durum her iki taraf için de değişmemekle beraber, yıpratma savaşı Alman kuvvetlerini günden güne eritmekteydi. Üstelik 1917 Nisanından itibaren Amerika da karşı tarafta savaşa katılmış, Batı cephesine kuvvet göndermeye başlamıştı. Bu sebeplerden ötürü Avusturya ve Almanya 1917 yılı yazında, çeşitli kanallardan, Müttefikler nezdinde barış teşebbüslerinde bulundular. Fakat barış şartları üzerinde anlaşma meydana gelmemesi, bir sonuç elde edilmesini önledi. Müttefiklere gelince, aynı şeyler onlar için de bahis konusuydu. Avrupa cephesi onlar için de parlak değildi. Rusya’da Şubat İhtilalinin çıkması ve 1917 yılı sonundan itibaren Rusya’nın Merkezi Devletlerle barış görüşmelerine girişmesi, Sırbistan’ın yenilmesi, İtalya’nın Caporetto hezimeti, Romanya’nın yenilgisi, Müttefikler için de iyi işaretler değildi. Herkesin barışa özlem duyduğu bu atmosferi, Birleşik Amerika Cumhurbaşkanı Woodrow Wilson fark etmekte gecikmedi ve barışın düzenini tespit etmek üzere ortaya atılarak, Kongrede 8 Ocak 1918 de verdiği bir söylevde, barışın temel ilkeleri olmak üzere 14 Nokta’yı açıkladı. Bu 14 Nokta’dan her birinin özü şöyleydi.
1) WİLSON İLKELERİ
1. Açık barış antlaşmaları ve gelecekte de açık diplomasi.
2. Karasuları dışında, savaşta ve barışta, denizlerin mutlak serbestisi.
3. Bütün ekonomik engellerin mümkün olduğu kadar kaldırılması.
4. Milli silahlanmaların azaltılması için gerekli ve yeter garantiler.
5. Sömürge isteklerinin, ilgili halkların menfaatleri ile, yetkileri sonradan tespit edilecek olan sömürgeci devletin istekleri aynı derecede göz önünde tutulmak suretiyle, mutlak bir tarafsızlıkla çözümlenmesi.
6. Bütün Rusya toprakları boşaltılacak ve devletlerin de yardımı ile Rusya’ya kendi gelişmesini sağlamak için her türlü imkan verilecek.
7. Belçika’ya tam ve bağımsız egemenliğinin geri verilmesi.
8. İşgal edilen Fransız topraklarının boşaltılması ve Prusya’nın 1871 de Alsas-Loren meselesinde yaptığı hatanın düzeltilmesi suretiyle barışın teminat altına alınması.
9. İtalyan sınırlarının milliyet prensibine göre düzeltilmesi.
10. Avusturya-Macaristan İmparatorluğu halklarına muhtar gelişme imkanlarının verilmesi.
11. Romanya, Sırbistan ve Karadağ toprakları boşaltılacak ve Sırbistan’a denizden mahreç verilecek. Balkan devletlerinin münasebetleri milliyetler prensibine göre düzenlenecek.
12. Osmanlı İmparatorluğunun Türk olan kısımlarının egemenliği sağlanacak, fakat Türk olmayan milliyetlere muhtar gelişme imkanları verilecek. Çanakkale Boğazı devamlı olarak bütün milletlerin gemilerine açık olacak ve bu, milletlerarası garanti altına konacak.
13. Bağımsız bir Polonya kurulacak.
14. Büyük ve küçük, bütün devletlere siyasi bağımsızlıklarını ve toprak bütünlüklerini karşılıklı olarak garanti altına almak imkanını sağlamak amacı ile, bir milletler teşkilatı kurmak.
Wilson bu 14 noktayı, sadece bir Müttefik zaferini göz önünde tutarak değil, ister Müttefik zaferi olsun, ister, Merkezi Devletler zaferi olsun ve hatta isterse iki tarafın kompromisine dayanan bir barış olsun, sadece genel bir barışı göz önüne alarak hazırlamıştı. Bunun dışında Wilson’un önem verdiği bazı esas meseleler vardı. Bunların başında bir milletlerarası barış teşkilatının kurulması geliyordu. İkincisi, toprak sınırlarının milliyetler ilkesine göre düzenlenmesiydi. Avrupa barışının bozulmasını Wilson, bu ilkenin uygulanmamasında görüyordu. Nihayet, denizlerin serbestîsi, önem verdiği esaslı noktalardan biriydi. Bu ilke, Amerika’nın bütün dünya ile ticaretini yakından ilgilendiriyordu ve Amerika’yı savaşa sürükleyen de Almanya’nın bu ilkeyi ihlal etmesi olmuştu. Mamafih, barış konferansında barışlar düzenlenirken, Wilson’un bu ilkelerine çok az önem verilecek ve bu da onun için büyük hayal kırıklığı olacaktır. Avrupa’nın tecrübeli ve haris ihtiyar diplomasisi Yeni Dünya’nın tecrübesiz idealizmine boyun eğmeyecektir.
1.DÜNYA SAVAŞI SONUNDA İMZALANAN ATEŞKES ANLAŞMALARI
BULGARİSTAN – SELANİK ATEŞKESİ
OSMANLI – MONDOROS ATEŞKESİ
AVUSTURYA MAC.- WİLLA GUSTİ ATEŞKESİ
ALMANYA – RETHANDES ATEŞKESİ
2) Romanya’nın Savaştan Çekilmesi
Romanya, 1916 Ağustosunda savaşa katıldıktan kısa bir süre sonra, birkaç ay içinde peşpeşe yenilgilere uğramış ve memleketin büyük bir kısmı Merkezi Devletlerin işgali altına düşmüştü. Rusya’da ihtilalin çıkması, Alman Kuvvetlerinin Ukrayna’ya girmesi ve Bolşeviklerin Aralık 1917 de Merkezi Devletlerle mütareke yapmaları, Romanya’yı çok güç duruma soktu. Müttefiklerle de bağlantısı kesildiğinden, onlardan herhangi bir yardım almasına da imkân kalmamıştı. Bu sebeplerle Merkezi Devletlerle 1918 Martında mütarekeyi kabul etti ve 7 Mayıs 1918’de de Bükreş’te barışı imzaladı. Bu barış ile Romanya, Almanya ve Avusturya’nın ekonomik nüfuzu altına giriyor, Avusturya’ya Karpatlar’da toprak veriyor ve bütün Dobruca’dan çekiliyordu. Lakin Merkezi devletlerin Müttefikler karşısındaki yenilgisi, bu barışı hükümsüz bırakacaktır.
3) Bulgaristan’ın Savaştan Çekilmesi
1918 yılı geldiğinde, bütün memleketlerde olduğu gibi Bulgaristan’da da savaşa karşı bıkkınlık başlamıştı. Fakat Bulgaristan’ın iç durumu çok kötüydü. Almanya’ya devamlı olarak gıda maddesi göndermesi, halkı yiyecek sıkıntısı içine sokmuştu. Üretimci kuvvetlerin silâhaltına alınmış olması, tarıma dayanan ekonomiyi adamakıllı sarsmış ve tarım üretimi çok düşmüştü. Bulgaristan savaşa katıldıktan sonra Almanya’dan hem mali ve hem de askeri yardım alıyordu. Fakat Almanya 1918 Ocak ayında mali yardımı ve Martta da cephane yardımını kesmek zorunda kaldı. Öte yandan, Bulgar ordusunun durumu da iyi değildi. Bu güçlüklerin üstüne 1917 Haziranında Yunanistan’ın savaşa katılması, durumun kötülüğünü daha da arttırdı. 1918 yazı sonlarına doğru Müttefiklerin bütün cephelerde taarruza geçmesi, Bulgaristan’la beraber Merkezi Devletlerin de sonunu getirdi. İngiliz, Fransız ve Sırp kuvvetleri de 14 Eylül 1918 de Vardar bölgesinde Bulgarlara karşı genel bir taarruza geçince, Bulgaristan çözülüverdi. 29 Eylül 1918 de mütarekeyi kabul ederek savaştan çekildi.
4) Osmanlı Devletinin Savaştan Çekilmesi
Osmanlı Devleti Brest-Litovsk barışı ile Doğudaki topraklarını istiladan kurtardığı gibi, Kafkasya’da Ermenilerin, Gürcülerin ve Azerbaycan Türklerinin Bolşevik rejimi tanımayarak bağımsızlıklarını ilan etmeleri üzerine bu durumdan faydalanarak Bakû petrollerini ele geçirmek üzere harekete geçti. Aynı amaçla İngiltere de Kafkasya’ya asker göndermişti. Gürcüler de Almanya’ya dayanıyordu. Osmanlı Devleti ve Enver Paşa, Bakû’yü ele geçirdikten sonra Türkistan’a sarkarak Ortak Asya Türklerini de İmparatorluk içine katarak bir Pan-Türkist Birliği kurmak istiyordu. Bu hareket gerçekten başarılı oldu ve 1918 Eylülünde Türk Kuvvetleri Bakû’ye girdi. Buradan daha öteye gidilirken, Osmanlı Devleti 30 Ekim 1918 de mütarekeyi imzalamak zorunda kaldı. Osmanlı Devleti Kafkas cephesinde ilerlerken, Filistin ve Irak cephelerindeki yenilgiler ve Bulgaristan’ın savaşan çekilmesi Osmanlı’nın savaştan ayrılmasında büyük rol oynadı. Mütareke sonrası Osmanlı yönetiminde buluna İttihatçıların da devri kapanmış oluyordu.
Bulgaristan’ın savaştan çekilmesi üzerine İngiliz ve Fransızlar Trakya’da 7 tümenlik bir kuvvet kurup, İstanbul ve Boğazlar üzerine harekete hazırlanıyorlardı. Bu sebeple İzzet Paşa hemen mütareke aradı ve mütareke 30 Ekim 1918 de Mondros’da imzalandı.
5) Avusturya-Macaristan’ın Savaştan çekilmesi ve İmparatorluğun Dağılması
Avusturya, yukarıda da belirttiğimiz gibi, daha 1916-1917’den itibaren barış aramaya başlamış, Almanya’nın yardımı ve barış teşebbüslerinin sonuçsuz kalması dolayısiyle savaşa devam zorunda kalmıştı. Fakat 1918 yılında Avusturya’nın durumu daha da kötüleşti. İçerdeki ekonomik sıkıntıların üstüne, 1918 yazında Çeklerin, Sırp-Hırvat-Slovenlerin bağımsızlık hareketleri başladı. İmparator Karl 18 Ekimde milli azınlıkların muhtariyetini kabul ile federal bir sistem kuracağını ilan ettiyse de durumu kurtaramadı. Transilvanya Romenleri de milli birlik hareketine geçmişlerdi. 18 Ekimde Paris’teki geçici Çek Hükümeti Çekoslovakya’nın bağımsızlığını ilan etti. Arkasından 24 Ekimde Macarlar da ayrı bir devlet kurduklarını, ilan ettiler. İmparatorluk dağılıyordu. Bu şartlar altında İtalyanların Ekim sonunda taarruza geçmeleri üzerine Vittorio-Veneto’da Avusturya cephesi yarıldı. Asker silahını bırakıp kaçıyordu. Mütarekeden başka çare görmeyen İmparator Karl, 3 Kasım 1918 de İtalyanlarla Padua civarında Villa Gusti’de mütarekeyi imza etti. Mütareke İmparatorluğun parçalanmasını hızlandırdı. 29 Ekimde Prag’da Çekoslovakya devletinin, yine 29 Ekim Zagreb’de Sırp-Hırvat-Sloven (Yugoslavya) devletinin kurulduğu ilan edildi. Bunun üzerine Avusturya Almanları da 30 Ekimde Avusturya Cumhuriyetini kurdular. Kasım ayı ortalarında da Macarlar cumhuriyet ilan edince, İmparator Karl tahtsız kaldığından, 18 Kasımda devlet işlerinden çekildiğini bildirdi.
6) Almanya da Mütareke İmza Ediyor
Almanya’nın Batı cephesindeki durumu Eylül ayına kadar iyi gitti. 1918 Martından itibaren Alman kuvvetleri bu cephede taarruza geçti ve bu taarruzlar Temmuz ortalarına kadar devam ederek bazı başarılar elde ettiler. Fakat bu başarılar sonucu etkileyecek nitelikte değildi. Buna karşılık Eylül ayından itibaren Müttefiklerin ağır taarruzları karşısında Almanya 3 Ekimden itibaren, yani Osmanlı Devletinden çok önce İsviçre vasıtasıyla Müttefikler nezdinde barış teşebbüslerinde bulundu. Bu teşebbüsler hemen sonuç vermedi ve bu arada Almanya’nın iç durumu karıştı. 9 Kasım 1918 günü Sosyalistlerin yönetimi ele geçirmesi sonrası 11 Kasım 1918 de Almanya Rethondes’da mütarekeyi kabul ve imza etti. Birinci Dünya Savaşı sona ermişti.
F) Barış Antlaşmaları
1) Brest-Litovsk Barışı
Bolşevik Hükümet daha iktidarı ilk ele aldığı gün halka barış yapacağını vaadetmişti. Gerçekten Dışişleri Komiseri Trotsky, 21 Kasım 1917 de Müttefik elçilerine verdiği notalarda bütün cephelerde mütareke yapılmasını istedi. Ayrıca, hükümet, Çarlık hükümetinin bütün gizli anlaşmalarını açıkladı. Osmanlı İmparatorluğunu paylaşan anlaşmalar da bu suretle açığa vurulmuş oluyordu. Gizli anlaşmaların açıklanmasının amacı, gerek Rus halkına, gerek Batı memleketleri işçilerine, yapılan savaşın bir emperyalizm savaşı olduğunu anlatmak ve onları savaşa karşı yöneltmekti. Sovyet Rusya’nın Almanya’ya da yaptığı müracaata, Almanya 27 Kasımda cevap vererek mütarekeye hazır olduğunu bildirdi. Mütareke 15 Aralık 1917 de yapıldı ve barış görüşmeleri 22 Aralık’ça Brest-Litovsk’da açıldı. Bu görüşmelere Avusturya-Macaristan, Osmanlı İmparatorluğu ve Bulgaristan da katıldı. Görüşmeler uzun sürdü.
Barış 3 Mart 1918 de Brest-Litovsk’da imzalandı. Buna göre; Sovyetler, Polonya, Litvanya, Courlande, Estonya ve Litvanya’dan çekiliyorlar ve buraların mukadderatı Merkezi Devletler tarafından tayin edilecekti. Rusya Kars, Ardahan ve Batum’u da Osmanlı Devletine geri verdi. Bütün Doğu Anadolu’dan çekileceklerdi. Nihayet, Ukrayna, Almanların yardımı ile bağımsızlığını ilan etmişti. Rusya bu bağımsızlığı da tanıdı. Brest-Litovsk barışı Merkezi Devletler için büyük bir başarı ve kazançtı. Lakin 1918 yazından itibaren olayların gelişmesi, Merkezi Devletlerin ve özellikle Alman, Avusturya-Macaristan ve Osmanlı İmparatorluklarının yıkıntısını bir gerçek haline getirecektir.
2) Paris Konferansı
I. Dünya Savaşı sonunda imzalanan barış antlaşmaları 32 devletin katılımı ile Paris Barış Konferansında hazırlandı. Bu devletler Merkezi devletlerle savaşmış veya onlara savaş ilan etmiş devletlerdi. Konferansın kararlarına hakim olan sadece 5 devletti. ABD, İngiltere, Fransa ve İtalya idi.
Konferansta Fransa’nın bütün amacı, Almanya’yı bir daha başını kaldıramayacak derecede ezmekti.. İngiltere’ye gelince, onun da birinci amacı Alman donanmasını ortadan kaldırmak ve ondan sonra da, Almanya’nın bir kere daha Avrupa dengesini bozmasını önleyecek tedbirleri almaktı. Japonya’ya gelince, Konferansta pasif bir rol oynadı. Çünkü Avrupa ile pek ilgilenmiyordu. İtalya ise Konferansta bir üvey evlat muamelesi gördü. İngiltere ve Fransa, Wilson’u başlarından savmak için ilk önce Milletler Cemiyeti statüsüne öncelik verdiler ve Şubat 1919 da Milletler Cemiyeti statüsü tespit edilir edilmez Wilson, Amerika’ya gitti. Bu suretle Clemenceau ile Lloyd George’un elleri de, kendi menfaatlerin gerçekleştirmek için tamamen serbest kaldı. Onlar Konseyi bütün meselelerin esasına karar verdikten sonra, ayrıntıların tespitini komisyonlara havale ettiler. Barış antlaşmaları bu şekilde düzenlenip hazırlandı.