Ýnsan, evrendeki deðerlerin merkezinde yaratýlmýþtýr. O, yaratýklarýn en þereflilerinden biridir. O, aziz ve muhterem bir varlýktýr. Eðer insaný doðru þekilde anlayabilirsek, birçok þeyi doðru þekilde anlamak mümkün olur.

Ýnsanýn, beþ varlýk boyutu vardýr.

# Madde Boyutu: Bu boyuttaki insanýn odun, taþ veya topraktan farký yoktur.

Bu varlýk boyutlarýnýn ilki "Madde" boyutudur. Ýnsan, bazý "materalist felsefe" mensuplarýnýn sandýðý gibi et, kemik ve kan torbasýndan ibaret bir meta deðildir. Ýnsanýn et, kemik ve kandan ibaret olan kýsmý, onun maddesidir. Bunun da diðer maddelerden herhangi bir farký yoktur. Ölçülebilir, tartýlabilir, fiziksel ve kimyasal olarak analizlenebilir. Ýnsan bu boyutuyla oduna, taþa, topraða benzer. (Mezara konun cesedimizi hatýrlayýn)

# Fizyolojik Boyut: Bütün canlýlýk olaylarý bu boyutta baþlar.

Ýnsanýn canlýlýðý fizyolojik boyutu ile baþlar. Yani insanýn ikinci boyutu "Fizyolojik Olaylar" boyutudur. Bu boyut bütün canlýlarda olduðu gibi dinamik bir yapýdýr. Bu boyutta bir yanda enerji üreten mekanizmalar, diðer yanda bu enerjiyi kullanan biyosentez mekanizmalarý vardýr. Bu iki sistem arasýndaki enerji aktarýmý Adenozin Tri Fosfat (ATP) denilen bir koenzim ile saðlanýr. Bütün bu fizyolojik sistem içinde on binlerce enzim, koenzim, kimyasal grup aktarýcýlarý, eletron taþýyýcýlarý, nörotransmitterler gibi çeþitli kimyasallar yer alýr. Ayrýca bu fizyolojik olaylarý ileri ve geri kontrol eden eletrikî ve hormonal bir mekanizma vardýr. Ýnsan bu boyutuyla, ileri ve geri kontrol mekanizmasý dýþýnda, týpký bitkilere benzer. (Komadaki bir insanýn durumunu hatýrlayýn.)

# Psikolojik Boyut: Bu boyut, çevre ile etkileþimin baþladýðý boyuttur.

Ýnsanýn varlýk boyutlarýnýn üçüncüsü, "Psikolojik Olaylar" boyutudur. Bu boyut, ruhsal olaylarýn baþladýðý boyuttur. Dikkat, algý, bellek, çaðrýþým, bilinç, zeka, duygu ve heyecanlar gibi bütün psiþik olgular bu boyut içinde yer alýr. Bu boyuttaki insan artýk çevresi ile iliþkili, çevresini deðerlendirip tanýyan, aldýðý duyumlarý anlamlandýran, elde ettiði bilgileri iþleyen, saklayan, yeri geldiði zaman kullanan, çevresinden etkiler alan, bu etkilere tepkiler veren bir yaratýktýr. Ýnsan bu boyutu ile de hayvanlara benzer. (Akýldan yoksun bir meczubun durumunu hatýrlayýn.)

# Akýl Boyutu: Bu boyut, insanýn "kiþilik" kazandýðý boyuttur.

Ýnsaný diðer hayvanlardan ayýran, "Akýl" boyutudur. Akýl, bir düþünme mekanizmasýdýr. Basit hükümlerden, daha karmaþýk hükümler elde etmeye yarar. Bu sayede insan çevresini yalnýz algýlamak ve tanýmakla kalmaz, ayný zamanda, olabilecek þeyleri kestirmeye yarayan analiz, sentezler ve yorumlar yapar. Ve bunlara dayalý hüküm ve kararlar da verir. Bunlar yalnýz insana mahsus özelliklerdir. Diðer hayvanlarda bulunmaz.

Dördüncü boyutta "akýl" devreye girdikten sonra insan varlýðýnýn, hem kendi içinde, hem de kendi dýþýnda önemli bir deðiþim geçirdiði görülür. Bu yeni oluþumun içten bakýldýðý zamanki görüntüsüne "benlik", dýþtan bakýldýðýndaki görüntüsüne de "kiþilik" adý verilir.

Bu týpký, bir halk topluluðunun, devlet haline gelmesi gibi bir olaydýr. Bir halk topluluðu devlet haline geldikten sonra, bir takým karar mekanizmalarýna sahip olur. Kendine göre bir takým kararlar alýr, hükümler koyar, kanunlar yapar. Aldýðý bu karar ve hükümlerle, diðer devletlerin olumlu veya olumsuz tavýrlarýyla karþýlaþýr. Ýþte bunun gibi, kendi baþýna bir kiþilik haline gelmiþ bir insan da, ürettiði düþünceler, aldýðý kararlar ve uygulamaya koyduðu hükümlerle ayný durumlarý yaþar. O artýk kendi baþýna fikir üreten, öneriler getiren, bir takým isteklerde bulunan bir varlýktýr. Yani oy ve irade sahibidir, kiþilik sahibidir. (Analizleyen, sentezleyen, yorumlayan, planlayan, çekip çeviren, fikirler öne süren bir insaný hatýrlayýn.)

Ancak ilahi terbiyeden geçmemiþ olan bu aþamadaki insanda, yorum ve kararlar, daima egonun güdümünde ve onun arzu ve istekleri doðrultusunda ortaya çýkar. Çünkü bu boyuttaki insan, henüz nefsini tanýyamamýþ, nefsini aþamamýþ, benliðinden ve bencilliðinden henüz kurtulamamýþ bir varlýktýr. Bu boyuttaki insanda iyi ve kötü kavramlarý da nefsin arzularýna göre þekillenir. Yani þahsýn kiþisel istek ve çýkarlarýna uygun düþen þeyler "iyi", ters düþenler "kötü" olur. Onun için bu boyuttaki insan, çifte standart sahibi olmaktan ve bugün ak dediðine yarýn kara demekten bir türlü kurtulamaz.

# Ahlâk Boyutu: Bu boyut, insanýn ilahi terbiye ile gerçek insan olduðu boyuttur.

Ego, insanýn baþýna gelen her kötülük ve sýkýntýnýn en önemli sebebidir. Üstelik son derece güçlüdür. Insan, egosunun tasallutundan ancak Yaratan'ýn yardýmý ile ve ilahi bir terbiyeden geçerek kurtulur. Bu ilahi terbiyenin baþlangýcý, imandýr. Beþinci boyut imanla baþlar. Ýnsaný, insan yapan asýl boyut, bu beþinci boyuttur. Beþinci boyut insanýn, "Mânâ ve Ahlâk" boyutudur. Bu boyut insanýn ilahi hayat boyutudur.

Bu ilahi terbiye ile akýl boyutunda edinilmiþ bulunulan bencil "insani kiþilik" kaybolur. Onun yerini, ilahi iradeye göre karar ve hükümler veren, Allah rýzasýný ön planda tutan yeni bir "ilahi kiþilik" alýr. Bu da insaný, görünür alemde baþka hiçbir canlýya nasib olmayan, manevî yükseklik ve olgunluklara taþýr. Bu boyutta aklýn kullandýðý ölçü de deðiþir. "Kiþisel çýkar" ölçüsünün yerini, "ilahi rýza" ölçüsü alýr. Böylece insan, nefsinin yönlendirdiði bencil ve kötü bir ahlâk yerine, Yaratan'nýn yönlendirdiði özgeci ve iyi bir ahlâkýn sahibi olur. (Olgun, merhametli, edepli, güzel ahlak sahibi bir insaný hatýrlayýn.)

Ýnsanýn beþinci boyuta geçmesiyle hayatýnda birçok þey deðiþir. Ýnsan, bir önceki boyuttan tamamen ayrý, iþlerinde acele ve telaþ olmayan, mütevekkil, olgun, merhametli, cömert, adaletli, ihsan sahibi, sabýrlý, yumuþak huylu, aðýrbaþlý, doðru sözlü, edepli, latif bir varlýk haline gelir. Kýsaca "gerçek insan" olur. Bu, insanýn Rabbinin terbiyesinden geçerek, O'nun ve deðerli elçilerinin ahlâký ile ahlâklanmasý sonucu ortaya çýkan bir durumdur. Ýþte böylece beþinci boyuta yükselen bir insan, artýk, üstün ve saygýn bir varlýktýr. Bu durumuyla insan, Rabbinin, yeryüzündeki halifesidir.

# Ýnsan beþinci boyuta ancak "iman" ile yükselir.

Sevgili Kardeþim,

Kuþkusuz, insanýn, beþinci boyutun getirdiði bu yüksek karakter ve ahlâka ulaþmasý, öyle kolay olmaz. Bu, iniþleri çýkýþlarý olan uzunca bir yoldur. Burada yolculuðun hýzlý ya da yavaþ olmasý önemli deðildir. Ýnsan, bu yola girdikten sonra, er veya geç hedefe varýr. Burada en önemli husus, önce insanýn, kibirlenmeyi bir tarafa býrakarak, tevazu ve alçak gönüllülükle, Rabbinin terbiye ve eðitimine girmeyi kabul etmesidir.

Tabii bunun için önce Ulu Yaratan'a inanmak ve O'nun varlýðýný kabul etmek gerekir. Ýnsanlarýn çoðu "Biz Allah'a inanýyoruz" derler. Fakat çoðu bunda yeterince samimi deðildirler. Halbuki bütün evreni yaratan, ve onu dilediði þekilde çekip çeviren bir tanrýya inanmak için o kadar çok sebep vardýr ki...

Dr. Ýsmail Ulukuþ