Hanefi mezhebinin üç büyük imamından biri Eserleriyle Hanefiliğin sistemleşmesinde ve yayılmasında etkili oldu Ebu Yusuf'la birlikte, kendisine Hanefi mezhebinin iki imamı anlamında "İmameyn" denir
Adı Muhammed, künyesi Ebu Abdullah'dır Babası Hasan b Farkad'dır, Benî Şeyban'ların azatlısı olduğu rivayet edilir Hasan b Farkad, Şam dolaylarında Haksati köyündendir Daha sonra Irak'a yerleşti Oğlu Muhammed, 132/749 da Vasıt'da doğdu Kufe'de yetişti O tarihlerde Kufe, fıkıh, dil ve gramer ilimlerinin merkezlerinden biriydi Muhammed b Hasan'ın kültürünün oluşumunu hazırlayan bu çevre, onun dil, fıkıh, şiir ve hadis'e yönelmesine de neden olmuştu
Babasından otuz bin altın miras kalması, bu ilimleri tahsil etmesini kolaylaştırmış ve bütün servetini bu uğurda kullandı Muhammed b Hasan, birçok bilginden ders aldı Küçük yaşta Ebu Hanife'nin derslerini takibe başladı 150/767'de Ebu Hanife'nin ölümü üzerine, fıkıh tahsilini Ebu Yusuf'tan tamamladı İmam Muhammed b Hasan, Ebu Hanife'nin öldüğü tarihte on sekiz yaşındaydı Ali el-Kâri, İmam Muhammed'in Ebu Hanife'nin akrabasından olduğunu rivayet eder (İslâm Hukuku)
Muhammed b Hasan, çeşitli yerlere seyahatlerde bulunarak birçok bilginle görüştü Şam'da Evzai'nin, Mekke'de Süfyan b Uyeyne'nin, Horasan'da Abdullah b Mübarek'in yanına giderek bunlardan ilim tahsil etti Basra'da da birçok ilim ehlinden ders aldı Bu seyahatlarının en önemlisi, Medine'ye olanıdır İmam Muhammed burada üç yıl İmam Malik'in derslerine devam etmiş ve defalarca Muvatta'yı kendisinden dinlemişti
Medine'deki bu tahsiliyle Muhammed b Hasan, Rey ehlinin usulüyle, hadis ehlinin usulünü birleştirdi Irak'a döndüğünde şöhreti her tarafa yayıldı ve kendisine talebe akını başladı Bu talebelerin en önemlilerinden biri Esed b Furat'tır Daha önce İmam Malik'den ders alan Esed, İmam Muhammed'e gelerek talebelik yaptı Daha sonra Afrika'ya dönüp Muhammed b Hasan'ın etkisiyle Afrika ve Mağnb'de Ebu Hanife'nin fıkhî ictihatlarını ve görüşlerini halka anlattı Bir diğer önemli talebesi ise, İmam Şafiî'dir İmam Şafiî, İmam Muhammed'den ilim tahsil etti ve onun eserlerini istinsah etti (Siyeri Kebir)
İmam Şafiî, İmam Muhammed'den çok istifade ettiğini belirtip, ondan aldığı ilim ile bir çok kitap yazdığını ifade eder (İbn Nedim)Nafi de, İmam Muhammed'in insanların en fasihi olduğunu söyleyerek, onun dil sahasındaki bilgisine dikkat çeker (İbn Abdilber-el-İntika)
İmam Muhammed'in Abbasi halifeleri ile ilişkisi olmakla beraber, kendisinin ve ilmine haysiyetini daima koruduğu belirtilir Hükümdarların önünde eğilmezdi ve onlara yüzsuyu dökmezdi (Hatib el-Bağdadi)
Harun Reşid, başlangıçta kadılık görevini kabul etmediği için İmam Muhammed'i iki ay hapsetti
Daha sonra İmam Muhammed bu kararından vaz geçince, geçici bir müddet için başşehir yapılan Rakka'ya kadı tayin edildi (İslâm Hukuku)
176/792'de Zeydi İmam Yahya b Abdullah'ın isyanı meselesinde, Harun Reşid, İmam Muhammed'le istişare etti Bu istişarenin sonucu olarak Halifenin güvenini kaybetti ve Ali oğulları taraftarı olmak şüphesi altında kaldı Eserleri teftiş edilerek, isyana sürükleyen parçaların olup olmadığı kontrol edildi ve bu arada da kadılık görevinden de azledildi (Taberi)
İmam Muhammed, kadılıktan azledildikten sonra,189/805 yılına kadar Bağdad'da kaldı Bu arada Halifeyle araları düzeldi ve yeniden göreve getirilerek Horasan kadılığına tayin edildi Aynı yıl içinde de Rey civarında vefat etti (Menakibu'l-İmamil-A'zam)
Aynı gün Kisaî de vefat etmişti Harun Reşid; "Bugün Arapça ve fıkıh defnedildi" diyerek kaybın büyüklüğünü dile getirdi (İslâm Hukuk)
Hanefi mezhebi usulünde, İmam Muhammed ile İmam Ebû Yusuf'un görüşü bir konuda birleştiğinde, İmam Ebu Hanife'nin görüşü tercih edilerek, o konuda Hanefi mezhebinin görüşünü temsil eder
İmam Muhammed'in fakihler tabakasındaki yeri hakkında farklı görüşler ileri sürülür İbn Âbidin fakîhleri yedi tabakaya ayırarak, İmam Muhammed'i ikinci tabakadan sayar Buna göre İmam Muhammed mezhepte müctehiddir Fakat bu görüş umumiyetle kabul görmemiştir Çünkü İmam Muhammed, Ebu Hanife'y,i veya bir başka müctehidi taklid etmemiştir Görüşlerinde tamamen müstakil olduğu için mutlak müctehid kabul eden bilginler daha çoktur (M Ebu Zehra)

Eserleri:
İmam Muhammed'in lisanı kuwetli ve kalemi akıcı idi Kolay yazardı Hanefi fıkıh meselelerini toplayıp sonraki nesillere aktaran o olmuştur Değerli eserler bırakmış, hemen hepsi de zamanımıza kadar intikal etmiştir Eserleri genel olarak iki kısma ayrılır:
A- Zâhiru'r-Rivâye: Bunlar altı tanedir
1- el-Mebsût, buna "el-Asl" da denir
2- ez-Ziyâdât,
3- el-Câmiu's-Sağîr
4- el-Câmiul-Kebîr
5- es-Siyeru's-Sağîr
6- es-Siyeru'l-Kebîr
Bunların hepsinde fıkıh (İslâm Hukuku) ile ilgilidir Bu kitapları İmam Muhammed tevâtür yoluyla Ebû Hanife veya Ebû Yusuf'tan rivâyet ettiği için "açık rivâyetli, rivâyetinde şüphe olmayan" anlamında "Zâhiru'rrivâye" denilmiştir Kendisinin görüşleri de bu kitaplarda bulunmaktadır Bu altı kitab içindeki konular Hanefi fıkhının temelini teşkil ettiği için bunlara "el-Usûl" ismi de verilmiştir
Zâhiru'r-Rivâye kitapları, Hakim eş-Şehîd Ebul-Fadl Muhammed el-Mervezî (ö 334/945) tarafından kısaltılarak bir araya getirilmiş ve eser "el-Kâfı" adını almıştır Bu kitap, kendi devrinde Hanefi mezhebinin görüşlerini, fürû meselelerini öğrenmek isteyene yeterli kabul edilmiştir Bu müellifin "el-Müntekâ"adında bir eseri daha vardır ki, nevâdir meselelerini de içine alır
Hanefi mezhebinde el-Mebsût adını taşıyan başka eserler de vardır Diğer Mebsûtlar sahibinin adlarıyla anılırlar Bunlar, İmam Muhammed'in el-Mebsût isimli eserinin şerhidir Diğer mezheplerde de Mebsût isimli eserlere rastlanır es-Serahsî'nin el-Mebsût'u Hanefi fıkhının en muteber kitaplarından biridir Meselelerin dayandığı deliller zikredilir, münakaşası yapılır Önemli noktalarda diğer mezhep görüşleriyle karşılaştırmalı incelemeler yer alır Konuların işlenişinde görülebilen dağınıklık, son yıllarda çıkarılan el-Mebsût Fihristi ile giderilmeye çalışılmıştır
B- Nâdiru'r-Rivâye Kitapları:
1- Keysâniyyat kitabı İmam Muhammed'den Şuayb b Süleyman el-Keysâni rivayet ettiği için bu ad verilmiştir
2- Hârûniyyât Harûn er-Reşide takdim edildiği için bu ad verilmiştir
3- Cürcâniyyât Cürcan'da yazıldığı veya Ali b Salih el-Cürcânî rivayet ettiği için bu ad verilmiştir
4- Rakkıyât İmam Muhammed Rakka kadısı iken kendisine gelen meseleleri içine almaktadır
5- Ziyâdetü'z-Ziyâdât ez-Ziyâdât'ın tamamlayıcıdır