Konu: Osmanlıca Yazı Kaideleri

Osmanlıca Yazı Kaideleri Giriş:

Osmanlıcaya aid kelimeleri-sözleri, lafızları - yazarken riayet edilmesi gereken kaidelerdir.

Bir dili; söylenildiği gibi yazmak, veya yazıldığı gibi söylemek-bilhassa büyük ve köklü diller için - imkansızdır.

Dünyanın hemen hemen bütün dillerinde, söylenildiğinden farklı şekilde yazılan, veya yazıldığından farklı şekilde okunan nice kelime ve tabirler mevcüddür.

İşte İMLA KAAİDELERİ: Yazının söze, hangi hallerde uyduğunu, ve hangi hallerde uyulmadığını gösteren kaaldelerdir.

Bilindiği gibi:
Sözler-kelimelerden, Kelimeler - hecelerden,
Heceler de - harflerden ... meydana gelir.

Hazırlık bölümünde de belirtdiğimiz gibi Osmanlıda harfler 35 dir, ve şunlardır:

ا ب پ ت ث ج چ ح خ د ذ ر ز ژ س ش ص ض ط ظ ع غ ف ق ك گ ك گ ل م ن و ه لا ي

Elif, be, pe, te, se, cim, çim, ha, hı, dal, zel, rı, ze, je, sin,ş in, sad, dad, tı, zı, ayın, gayın, fe, kaf, kef, gef, nef, lam, mim, nun, vav, he, lamelif, ye

Osmanlıca bütün bu harfler aslında SESSİZ'dirler.

SESSİZ HARFLER: Kendi kendilerine okunamayan, ve ancak sesliler vasıtasiyle okunabilen harflerdir.

Osmanlıca Alfabesindeki harflerden: (Elif = ا ), (Vav =و ), (he = ه ) (ye =ى ) nin ayni zamanda sesli harf olarak da vazife gördüklerini biliyorsunuz.

Bunlardan (Elif = ا ) seslisi: Sessizleri, AHENK KAİDESİ'ne göre, (e, a) sesiyle okutur.

(Vav =و ) seslisi : Sessizleri, (u,ü,o,ö) dört ayrı sesle okutur :

(he = ه harfi : Sesli olduğu zaman: (Topak he = ه ) şeklinde yazılır, ve AHENK KAİDESİ'ne göre sessizleri (e, a) sesiyle okutur.

(ye =ى )seslisi de :Sessizleri - duruma ve beldeye göre - (i, i, ü, u) sesleriyle okutur.

Osmanlıca da, ayrıca, ÜSTÜN, ESRE, ÖTRE olmak üzere HAREKE SESLİLERİ'nin olduğımuda biliyorsunuz. (l)


***

OSMANLICA: Yazı yönünden dört TEMEL ESAS'a dayanır:

1 - Sür'at
2 - Kolaylık
3 - Kısalık
4 - Güzellik.

Sessizleri, seslileri, harekeleri - işaretleri - remizleri ve motifleriyle Osmanlıcanın bütün okuma ve okutma malzemeleri; Sözlerin - iradelerin tesbitinde/yazılışında bu dört temel esası temin içindir.

Emekleyenlere yürümeyi, yüzme bilmeyenlere yüzmeyi öğretmek için nasıl bazı aletler - simitler kullanılırsa :

Mübtediler - yeni başlayanlar - için de; Osmanlıcanın yardımcı malzemeleri (Harekeleri, remizleri, işaretleri); kolaylık olsun diye, başlangıcda kullanılır. Fakat sonraları hemen hemen bunlara hiç lüzum kalmaz; Osmanlıca metinler, ibareler büyük bir sür'at, ahenk ve kolaylık içinde kendiliğinden akar giiler :


Osmanlıca bir eseri okurken, insan yorulmaz! ...
Yorulmak ne demek ... Zevkine doyulmaz ...


Osmanlıca İmla Rehberi
DR. Ali Kemal Berviranlı



alıntı

Osmanlıca Gramer'e Ait Bazı Tarifler ve Tabirler

KELiME - CEVHER - EK

Taş, kedi, yol, dar, ben, sen, göz.... Bütün bunlar birer kelimedir.

Taşı, kediye, yolda, darca, benim, senin, gözün ... Bunlar da birer kelimedir.
Ve bunlar' ilk misaldeki kelimelere bazı (edatların - eklerin) ilavesiyle meydana gelmişdir.

Eksiz Yani (edlatsız - ilavesiz) kelimelere: (CEVHER KELiME) adı verilir. Eki - edatı olan kelimelere de (EKLİ - EDATLI) kelime denir.


Eksiz- Edatsız kelimeler:

göz: گوز
sen: سن
ben: بن
dar: دار
yol: يول
kedi: كدى
taş: طاش


Ekli- Edatlı kelimeler:

gözün: گوزڭ
senin: سنڭ
benim: بنم
yolda: يولده
kediye: كديه
taşı: طاشى


Masdar- Madde-i Asliyye- Kökb]

durmak: دورمق
vermek: ويرمك
söyletmek: سويلتمك
süslenmek: سوسلنمك

Kelimeleri birer MASDAR'dır.

Türkçede Masdar'lar : (mek) yahud (mak) ekiyle biterler.
İşbu kelimelerden (mek), yahud (mak) ekleri kaldırılınca geriye:
ver. dur. söylet. süslen. kelimeleri kalır ki bunlar, adı geçen masdarların kökleri yani cevherleridir.

Türkçede bütün fiiller masdar köklerinden yani masdar cevherlerinden yapıldığı için bu masdar köklerine MADDE-İ ASLİYYE = ASIL BöLÜM adı da verilir.

Masdar Masdar Kökü
Madde-i Asliye

( gitmek = گيتمك ) : ( git = گيت )
( vermek = ويرمك ) : ( ver = وير )
( kalmak = قالمق ) : ( kal = قال )
( durmak = دورمق ) : ( dur = دور )
(söyletmek = سويلتمك ) : (söylet = سويله ت )
(süslenmek = سوسلنمك ) : (süslen = سوسله ن )


(Olmak) masdarının (masdar kökü = madde-i asliyesi) (ol) dur. Bundan yapılan fiilleri şöylece sıralayalım.

Masdar Kökü
Masdar Madde-i Asliye Yapılan Fiil ve Adı

(olmak = اولمق ) (ol = اول ) (oldum = اولدم ) : Şühudi mazi [1]
(olmuşum = اولمشم ) : Nakli mazi
(olurum = اولورم ) : Muzari
(oluyorum = اولويورم ) : Hal
(olacağım = اوﻻجغم ) : İstikbal
(olmalıyım = اولمالي يم ) : Vücubi
(ol = اول ) : Emri hazır
(olsun = اولسون ) : Emri gaib
(olabilmek = اوﻻبيلمك ) (olabil = اوﻻبيل ) (olabildim = اوﻻبيلدم ) : İktidari

(olmak = اولمق ) (ol = اول ) (olduydum = اولديدم ) : Hikaye
(olmuşmuşum = اولمشمشم ) : Rivayet

(olsaydım = اولسه يدم ) : Şart
( olduğum = اولديغم ) : Sıla
(olan - olmuş = اوﻻن--اولمش ): Fer'i fiil
(oluverdi = اولو ويردي ) : Ta'cîlî [2]



Şu misallerde Rabıt Sıygaya aittir: [3]

(olub = اولوب )
(olarak = اوﻻرق )
(olalıberi = اوﻻلىبرى )
(olalıdanberi = اوﻻليدنبري )
(oluncaya kadar = اولونجه يه قدر )
(oluncaya değin = اولونجه يه دگين )
(olunca = اولونجه )
(oldukca = اولدقجه )
(olmadan = اولمادن )
(olduktan sonra = اولدقدن سوڭره )


----

[1] Şühudi mazi : Gözle görünen veya görmüş gibi bilinen bir şeyi anlatan fiil
[2] Fi'l-i ta'cîlî : Kavramda çabukluğu, kolaylığı, yardımı gösteren iki kökten kurulmuş birleşik fiil: Söyleyivermek, yapıvermek gibi
[3] Rabıt Sıygası : Bağlaç Kipi

Ek - Edat

Kendi başlarına bir mana ifade etmeyen, ve fakat başka kelimelere ilave edilince bir takım vazifeler gören lafızlara -sözcüklere- ek veya edat adı verilir.

(Cevher) kelimelere ve (Madde-i asliyye)lere yani masdar köklerine ilave olunan bir çok eklere edatlar vardır.

Bunlardan bazıları şunlardır :

1 - İZAFET EDATLARI
2 - FİİL EDATLARI: (Tasrif veya çekim edatları)
3 - Kelimeden kelime yapma edatları (İŞTİKAK EDATLARI).

***

1 - İZAFET EDATLARI:

Bunlar şu parantez içinde gösterilen eda.tlardır :

Ben (im) ev (im) = بنم اوم : (im) = م
Sen (in) ev (in) = سنڭ اوڭ : (in) = ڭ
O (nun) ev (i) = انڭ اوى : (nun). (i) = ڭ
Biz (im) ev (imiz) = بزم اويمز : (im).(imiz) = م - مز
Siz (in) ev (iniz) = سزڭ اويڭز : (in). (iniz) = ڭ - ڭز
Onlar (ın) ev (leri) = اونلرڭ اولرى : (ın), (leri) = ڭ - لرى
Oda (nın) kapı (sı) = اودانڭ قاپيسى : (nın), (sı) = نڭ - سى

***

2 - FİİL EDATLARl (TASRİF - ÇEKİM EDATLARI) :

Bunlar da parantez içinde gösterilmişdir :

O (nu) gördüm = اونى گوردم : (nu) = نى
Oda (yı) gezdim = اودايى گزدم : (yı) = يى
Ev (e) girdim = أوه گيردم : (e) = ه
Oda (ya) oturdum = اودايه اوتوردم : (ya) = يه
Ev (de) oturdum = أوده اوتوردم : (de) = ده
Oda (da) yatdın = اوداده ياتدم : (da) = ده
Ev (den) çıkdın = أودن چيقدم : (den) = دن
Oda (dan) çıkdın = اودادن چيقدم : (dan) = دن
Tren (le) geldim = ترنله گلدم : (le-ile) = له - ايله
Yapur (la) gitdim = واپورله گيتدم : (la) = له
Onun (için) aldın = اونڭ ايچون آلدم : (için-içün) = ايچون

Not: Fillerle beraber bulunan bu edatlara: MEF'UL adı verilir

***

3- Kelimeden kelime yapma edatlan (İŞTİKAK EDATLARI) :

Bunlar da aşağıda ve parantez içinde gösterilmişdir :

(1) : İsimlerden sıfat yapan edatlar :
Ankara - Ankara (lı) = آنقره لى : (lı) = لى

(2) : İsimlerden masdar yapan edatlar :
Tuz - Tuz (la) mak = طوزﻻمق : (la) = ﻻ

(3): Sıfatlardan isim yapan edatlar :
Beyaz - Beyaz (lık) = بياضلق (lık) = لق

(4): Sıfatlardan masdar yapan edatlar :
Fena - Fena (laş) mak = فناﻻشمق : (laş) = ﻻش

(5): Masdarlardan isim yapan edatlar :.
Sarmak- Sar (gı) = صارغى : (gı) = غى

(6): Masdarlardan sıfat yapan edatlar :
Süzmek- Süz (gün) = سوزگون : (gün) = گون

inşAllah nasip olur cümlemize

Allah c.c razı olsun emeğine sağlık mihrab kardeşim...

sağolasın kartal abi

öğrenmesi kolay bir dil emeğinize sağlık...

teşekkürler