Çocuklarda duygusal gelişim

[Kartal__13]

Allah'ın kendisine muhatap kıldığı, yeryüzünde halife tayin ettiği, dünyayı imar görevini yüklediği insanın, bu yetilerini ve sorumluluk bilincini kazandığı ilk ve en önemli evre, çocukluk evresidir. Bireyin; Allah'a, kendine, dünyaya, evrene ve ailesine karşı beslediği sorumluluk bilincinin ilk nüveleri, daha doğduğu ilk saniyelerden ekilmeye başlanır.



Yapılan en ufak hareketler, jest ve mimikler, bulunulan ortamlar bile, çocuğun kişilik gelişiminde önemli roller oynar. Doğumundan sonra, çevresindeki her şeye karşı edilgen bir tutum içinde olan insan, çevresindeki bütün nesnelerin hal ve davranışlarını içine alarak yoğrulur. Bu nedenle, anne ve babaların, kendilerine dünyada da ahirette de göz aydınlığı olmasını istedikleri çocuklarının, gelişiminde titiz ve dikkatli davranmaları gerektiği ortadadır. İnsanın kendine ve güven ve sorumluluk bilincini kazanması, insanlık yolculuğunun en önemli basamağıdır. Ve bu, çocuklukta çıkılan bir yolculuktur, bir ömür devam eder...
Kendine güvenmeyi öğrenen çocuk, ömrü boyunca ne istediğini bilir, hayata ve dünyaya karşı geliştirdiği dirençle, zorluklara göğüs germeyi öğrenir, en ufak bir olayda evrene karşı kendini içine kapatma ve kabuk bağlama alışkanlıklarını edinmez. Kendini ifade etmede, duygularını yansıtmakta zorlanmayacak, bu da hayattaki başarısını ve dünyaya karşı geliştirdiği refleksleri, hatta dünyaya bakış açısını bile etkileyecektir.
Örnek insan, Hz. Muhammed (sav)'a baktığımızda, çocuklara karşı gösterdiği tavrın, çocuklarda güven ve sorumluluk duygusunu pekiştiren, onların, küçük bir "insan" olduğunu sürekli hatırlatan bir tavır olduğunu görürüz. Enes (ra)'nın: "Hz. Muhammed (sav), oynamakta olan çocukların yanlarına geldi ve onlara selam verdi." şeklinde, biz ebeveynlere çocuklara nasıl davranmamızı ve onları nasıl bir yere konumlandırmamız gerektiğini anlatan bir rivayeti vardır.
Sevgi doygunluğu önemlidir

Çocuklarda kendine güven duygusunun gelişmesine yardımcı olacak en önemli husus, şüphesiz sevgi doygunluğudur. Sevgi açlığı beslenmeyen bir çocuğun, ileriki hayatında da bu yetersizliğin farklı şekillerde kendini nüksettireceği bilinmelidir.
Diğer husus, çocuğa, onun duygusal durumlarının farkında olduğunu göstermek, kendini ifade etmesini sağlamaktır. Yani, çocuk mutlu veya hüzünlüyse bunun sebebi sorulmalı, hissettiği duygunun doğal olduğu söylenmeli, olaylar karşısında neler hissettiği sorulmalı, duygularını ifade edebildikleri zamanlar ve başkasının derdiyle dertlenebildiği zamanlar ödüllendirilmelidir. Ve çocuğun duygusunu doğru bir şekilde ifade edebilmesini sağlamak gerekir. Örneğin, farklı ruh hallerini (kızgınlık, sevinç, hüzün gibi) yüzüne yansıtması, kâğıda çizmesi gibi oyunlar oynanabilir.
Ebeveynler, davranışlarında çelişmemeli

Yetişkinlerin tutarlı tavırlar geliştirmesi, sorumluluk bilinci konusunda önemli bir yer tutar. Anne babanın belli prensipler çerçevesinde hareket etmesi ve çocuğa bu prensiplerin benimsetilmesi gerekir. Bu prensip ve kurallar açık ve net olmalı, böylece çocuğun kendi davranışlarının sınırını bilmesi ve ona göre kendi prensiplerini oluşturması sağlanmalıdır.
Yeni hobiler edindirmek, bu hobiler için vakit ve çaba harcamayı öğretmek, kendine güvenini küçümsememek, onlara karşı hata yaptığımızda özür dilemek ve en önemlisi dingin ve huzurlu bir aile ortamında büyümesini sağlamak, çocuğun güven ve sorumluluk bilincini kazanmasında etkili olacak diğer faktörlerdir.
Çocuğunuz korkuyorsa, korkusunu ciddiye alın!

Korku ve fobilere karşı geliştirilebilecek çözüm yöntemlerinden biri de, çocuğun bu hislerini küçümsememek, ciddiye almak ve önemsediğini göstererek, korkularını yenmede ailesinden yardım alabileceğini ona hissettirmektir. Çocukların etrafındaki korku etkenlerini temizlemek, onların saf ve temiz ruhlarını korku oluşturacak uyaranlara karşı korumak da yapılması gerekenler arasındadır. Örneğin yaşına uygun olmayacak filmlerin izletilmemesi, korkabileceği hikâyelerin anlatılmaması gibi.
Çocuğunuzu, korktuğu şeylerle tehdit etmeyin!

Sık rastlanılan durumlardan biri de, anne babanın çocuğun yaramazlık yapmasını engellemek için korkacağı şeylerle tehdit etmesi: "Yaramazlık yaparsan seni odaya kilitlerim, yabancı adamlar kaçırır seni, baban döver" gibi sözler çocukta tamiri imkânsız yaralar açabilmekte ve kendine ve dünyaya karşı olan güvenini sarsabilmektedir. En kötüsü de, çocuğu Allah'la korkutmak... Yaramazlık yaptığında ya da herhangi bir durumda kendisine Allah'ın sürekli kızacağı söylenen çocuklarda, Allah'a karşı kalıcı bir korku ve uzaklaşma görülebilmektedir. Her şeyin ötesinde ve her sorunun çözümünde olduğu gibi, çocukların korku ve fobilerini yenmesinin biricik koşulu, sevgidir.
Çocuklarınıza sorumluluklar yükleyin

Kendine güven eğitiminde önemli olan diğer husus, çocuğun kendi kendine iş yapabilme becerisini kazanmasını sağlamak. Bunun için, küçük yaşlardan itibaren ufak sorumluluklar yüklenmelidir. Örneğin, yatağını kendisinin toplaması, bir şey istediğinde bunu kendisinin yapması gerektiği küçük yaşlardan itibaren öğretilmelidir. Ama bu yapılırken, çocuğa yapabileceğinden daha fazla sorumluluk yüklenmemesine dikkat edilmeli, olası bir usanç ve yılgınlık durumunun önüne geçilmelidir.
Çocuk, yapabildiği, başarılı olduğu konularda ödüllendirilmeli, hatalı davrandığında da hatası büyütülmemeli, hatayı neden yaptığı üzerinde düşünülmeli, bunu bir daha yapmamasının yolları öğretilmelidir.
Çocuklarda korku ve fobi kontrolünde aileye düşen görevler

Çocukluk dönemlerinde pek çok nedenden dolayı, pek çok farklı şekilde korkular ve fobiler oluşabilmektedir. Bunların, çoğunlukla olumsuz nedenleri ve sonuçları olmakla beraber, dış dünyaya karşı kendini ve çevresini koruma içgüdüsüyle de ortaya çıkabilmektedir. Korku ve fobi kontrolü, çocuğun kendine olan güveni ve dolayısıyla sorumluluk bilinciyle de ilgilidir.
Korku, çocuk veya yetişkin bütün insanlardaki en doğal duygudur ve birçok farklı sebebi olabilir. Bu sebepleri kısaca değinerek, şu şekilde sınıflandırmak mümkündür;
* Anne rahminden çıkan bebek, gelişimi boyunca, annesinin karnındaki güvenli ve huzurlu ortamı arar ve onu kaybetmemek için refleksler ve dış dünyaya karşı kabuklar geliştirir.
* Yetişkin insanlarda bile, tanınmayan ve bilinmeyen her nesne ve hal korku oluşturabilir.
* Çocuk da, gelişme çağında gördüğü her nesneye, duruma, hale karşı merak ve dolayısıyla da bir korku içgüdüsü taşır.
* Anne babanın orantısız ve kontrolsüz duygulanım ve tepkileri.
* Çocuğun yüksek hayal gücü.
* Anne babanın çocuğa karşı aşırı korumacı ve savunmacı tavırları.
Sebebi ne olursa olsun, anne babanın öncelikle bu korkuların geçici ve doğal olduğunu bilmesi ve kabullenmesi gerekiyor. Karanlıktan, doktordan, yabancılardan, ani sesten, banyodan, hayvanlardan, hayali kahramanlardan, denizden, görüntülerden, yalnız kalmaktan vb hal ve nesnelerden korkan çocuğa yapılması gereken ilk şey de, bu korkuların geçici, doğal ve herkeste karşılaşılan bir durum olduğunu hissettirmektir. Yani, çocuğun korkusuyla adım adım yüzleşmesini sağlamak... Korkularından ve fobilerinden kurtulamayan çocukların hayatlarının geri kalanında da çeşitli psikolojik rahatsızlıklara ve saplantılara sahip olabilecekleri de unutulmamalıdır.
Böyle bir durumda ailenin yapması gereken şeylerin başında, çocuğa korkusunu alıştıra alıştıra güven vererek adım adım yenmesini sağlamaya yardımcı olmak gerekir. Örneğin, banyodan korkan çocuğun banyo yaptığı ortamda önce ellerini suya sokması, sonra oyunlar oynayarak ortama yavaş yavaş alışması, bu durumlara adapte olduktan sonrada banyo yapması kolaylaştırılabilir. Korktuğu durum ve nesnelere karşı, onları sevimli ve eğlenceli hale getirmek gerekir.

Kaynak: Gülser Sümeyye Bağlar