Hastalık ilk kez 1817 de İngiliz doktor James Parkinson tarafından tanımlanmış ve Dr. Parkinson hastalığı “sallayıcı felç” olarak kaleme almış.







Yaşlılık döneminde ortaya çıkan kaslarda sertlik ve denge dozukluğuyla ile gelişen Parkinson hastalığı ile ilgili merak ettikleriniz…







PARKİNSONİZM NEDİR?







Parkinsonizm kelimesi belli bir hastalıktan çok çeşitli parkinsonizm tabloları arasında kendine özgü belirtiler ve beyinde oluşturduğu değişikliklerle ayrı bir yere sahiptir ve ileride ayrıntılarıyla ele alınacaktır.







Parkinsonizmdeki titreme dinlenme haline geçince tekrar ortaya çıkar. Titremenin tıbbi karşılığı “tremor”dur. Dinlenme sırasında ortaya çıkma özelliği diğer hastalıklarda görülebilen çeşitli titremelerden ayırdedilmesine yardımcıdır.







Parkinsonizmde kaslarda dinlenme halinde bile değişmeyen bir sertlik bulunur. Hastayı muayene eden doktor uzuvları pasif olarak hareket ettirdiğinde sabit ve değişmeyen bir dirençle karşılaşır. Ancak etkilenmiş kaslar gevşeyemez gibi görünürse de bu istenilen şekle sokulabilen bir sertliktir. Kaslardaki bu sertlik haline “rijidite” denir.







Üçüncü belirti vücut hareketlerinin yavaşlamasıdır ve “bradikinezi” olarak isimlendirilir (Yunanca’da “brady “yavaş konuşurken açıklayıcı olarak yapılan el ya da beden hareketleri veya yüz ifadesini yaratan hareketler gibi farkında olmadan yaptığımız otomatik hareketleri yapmaktaki yetersizliği de içerir. Hastalarda tüm bu hareketler yavaşlamıştır.







PARKİNSONİZMİN NEDENİ







Parkinsonizm adı altında toplanan karmaşık belirtiler beyinde “substansiya nigra” denilen özel sinir hücrelerinin oluşturduğu bir çekirdeğin iyi işlev görememesinden ileri gelir. Latince’de kelime anlamı “kara madde” olan bu çekirdeğin otopsi incelemesinde çıplak gözle hemen farkedilebilecek biçimde derinlemesine koyu renkte olduğu bilinir. Mikroskopla bakıldığında bu çekirdek içinde yer alan sinir hücrelerinde yoğun halde boya (pigment) zerrecikleri görülür.







Substansiya nigranın sinir hücreleri “dopamin” denilen kimyasal bir madde yapar ve depolar. Bu hücreler beynin derinliğinde bulunan ve komşu konumdaki küçük bir gri cevherden oluşan ve “korpus striatum” (çizgili cisim) denilen bir yapının sinir hücreleriyle bağlantılıdır. Substansiya nigra hücrelerinin yaptığı dopamin sinir lifleriyle korpus striatuma taşınır ve oradaki hücreler arasında kimyasal iletici olarak görev alır. Substansiya nigra hücreleri hasara uğrarsa dopamin yapıp depolayamaz ve striatumda dopamin eksilir. Bu eksiklik ciddi boyutta olduğunda parkinsonizm belirtileri ortaya çıkmaya başlar.







Beyinde dopamin eksikliğine yol açan nedenler:







1- Substansiya nigranın sinir hücreleri çeşitli sebeplerden yok olabilir: Bu durumun en sık rastlanan örneği Parkinson hastalığıdır. Diğer nedenler arasında beyinde adı geçen bölümün damar hastalıkları ve tümörleri ansefalitler (beyin dokusu iltihabı) sayılabilir.







2- Bazı ilaçlar dopaminin striatumdaki doğal etkisini engeller fakat sorumlu ilacın kesilmesiyle bu durum düzelir.







3- Substansiya nigra hücrelerinin yanı sıra dopamin eksikliğinde oluşan tablolarla benzerlik ortaya çıkar. “Mültisistem dejenerasyonlar” adıyla tanınan bu hastalıklarda parkinsonizm dışında beynin başka bölgelerini de ilgilendiren nörolojik belirtiler söz konusudur. Bu hastalıkların küçük bir bölümünün kalıtımla geçtiği bilinir.







Daha fazla ayrıntıya girmeksizin görülmektedir ki parkinsonizmin birçok olası nedeni vardır ve bunların içinde en sık rastlananı Parkinson hastalığıdır.







PARKİNSON HASTALIĞI’NIN İLK BELİRTİLERİ







Parkinson hastalığı belirtileri genellikle çok sinsi ve yavaş bir biçimde başlar Parkinson hastalığına ait bilgi eksikliği nedeniyle hekime geç başvurulduğuna tanık olmaktayız.







PARKİNSON HASTALIĞI’NIN TEMEL BELİRTİLERİ







Titreme (Tremor)







Parkinson hastalığının titreme kas sertliği ve hareket azlığı ile şekillenen üç temel belirtisinden en belirgini olan titreme genellikle hastanın doktora en sık başvurma nedenidir. Parkinson hastalarının yaklaşık % 80’inde titreme ortaya çıkmaktadır.







Titreme sıklıkla bir taraftaki elde dudakları ve çeneyi etkileyebilir ancak baş veya ses titremesine yol açmaz.







Titreme ufak salınımlı baş parmak ve işaret parmakların ileri-geri hareketleri ve elin bozuk para sayma ya da bir çakıl taşını baş parmak ve işaret parmak arasında yuvarlama hareketi şeklinde olabilir. Titreme ayakta ortaya çıktığı zaman pedala basma hareketini andırır.







Düzenli ve belli bir hızda olan titreme saniyede 5 ya da 6 vurumludur. Parkinson hastalığında etkilenmiş olan el veya ayak stres altında kalma ya da zihinsel faaliyetle aşırı meşgul olma titremeyi arttırır. Böylece aralıklı olarak ortaya çıkabilen titreme hastanın ruh halini yansıtabilir. Örneğin evde gazete okurken titremesi olmayan bir hastanın ziyaretçisi gelince titremesi tekrar ortaya çıkabilir. Titremenin bu yönü hastaların toplum içinde sıkıntıya girmelerine yol açmaktadır ve bir çoğu bu nedenle arkadaşları arasında olmaktan vazgeçmektedirler.







Hastalar gözle fark edilemeyecek kadar ince titremeyi bile hissedebilirler ve bunu titreşim hissi gibi algılarlar. Nadir olarak görülen karın kaslarının titremesi içerde titreyen bir şey varmış gibi hissedilir. Diyafram veya göğüs kasları titremesi “çarpıntı” gibi hissedilir ve hasta kalple ilgili bir sorun olduğunu düşünerek ilgili hekime başvurur. Bu şekildeki titreme kalp elektrosunda (EKG ) saptanabilir.







Titremesi olan her kişinin Parkinson hastası olmadığını vurgulamak gerekir. Sağlıklı insanlarda korku tiroid bezinin aşırı çalışması veya beyincik hastalıkları sayılabilir.







Kas sertliği (Rijidite)







Bazı hastalar uzuvlarında sertlik hissinden yakınırlar. Bununla birlikte kas sertliği çoğu kez hastanın bir yakınması olmayıp hekimin fizik muayenede pasif harekete karşı olan bir direncin varlığını saptaması ile tanınır. Hekim hastaya gevşemesini söyleyerek dirsek veya diz gibi eklemlerde saptanır.







Bazen kas sertliği hekim tarafından eklemde sanki “dişli çark” takılması varmış gibi hissedilir. Hastalar kas sertliğini yorgunluk sırt ağrısı ya da bel ağrısı yaratabilir ve genellikle öne eğik durmakla şiddetlenir. Baldır ve ayak kasları sertliği ağrılı kramplar şeklinde ortaya çıkabilir.







Hareketlerde yavaşlama (Bradikinezi)







Parkinson hastalığının belki de özürlülük yaratan en temel belirtisi olan hareketlerdeki yavaşlama yani “bradikinezi” birbirinin aynı olan hareketler de azalır ya da kaybolur.







Hareket yavaşlığı ne çok kadar belirgin olsa da hastaların kas gücü örneğin yürürken ya da diş fırçalarken yapılması gereken ardısıra hareketlere kumanda ederken uzuvlarda hissettiği tutukluktur. Hareketlerdeki bu tür yavaşlık zamanla hastaları başkalarına bağımlı hale getirebilir. Yavaşlığı ağır derecede olan bir hastada titreme ya da rijidite bulunmayabilir.







“Akinezi” ise hareketsizlik anlamı taşır ve genellikle hastalığın ilerlemiş olduğu dönemlerde ortaya çıkar. Bu durumdaki Parkinson hastaları uzun süre izlendiğinde oturuşu düzeltmek gibi yardımcı hareketler gözlenmez. Böyle hastalar sadece kıpırdamadan oturur ve sabit bir bakışla bakarlar.







Parkinson Hastalarında Beden Eğitiminin Yeri







Parkinson hastalarında tıbbi tedavinin yanı sıra beden eğitimi hareketleri de çok önemlidir. Fiziksel olarak zinde olan hastaların uzun hastalık seyriyle daha iyi başa çıktıkları bilinen bir gerçektir.







Beden eğitiminin kan dolaşımına ve akciğerlerin havalanmasına da katkıda bulunur.







Bunların dışında beden hareketleri yapanlarda daha az kabızlık olur kendini iyi hissetme duyguları kişiye hakim olur.







Kendi gözlemimize dayanarak hastalarımız arasında düzenli olarak beden hareketleri yapanların bunu günlük yaşamın bir parçası olarak kabul etmeleri kendileri için yararlı olacaktır. Aile bireyleri de en az hekim kadar bu konuda destekleyici ve teşvik edici bir tutum içinde olmalıdırlar. Mesleği gereği fazla hareket eden hastaların bu bakımdan daha şanslı olduklarını belirtmekte yarar vardır.







Hastalar normal hareket açıklığına kavuşması amacıyla tüm eklem ve kaslarını her gün kısa sürelerle çalıştırmalıdırlar. Bu çalışmaların hastayı aşırı derecede yoracak kadar ağır olması ya da uzun sürmesi şart değildir. Eğer hasta tercih ediyorsa sabit duran bisiklet ya da kürek çekme aleti gibi bazı aletlerden yararlanabilir ancak bunların aletsiz yapılan hareketlere bir üstünlüğü görülmemiştir.







Yürüme hastalar için mükemmel ve ılımlı bir egzersizdir. Yürümenin hızı yürüme gibi içgüdüsel olarak yapılan hareketlere kıyasla Parkinson hastalığından daha az etkilenir.







BEDEN EĞİTİMİ HAREKETLERİ







Büyük eklemleri ve onları ilgilendiren kasları düzenli olarak her gün çalıştırmanız size son derece zindelik kazandıracaktır. Özellikle sabah yataktan kalkar kalkmaz yapıldığında aşağıda yer verilen bazı basit beden eğitimi hareketlerini çalışmanızın size yararlı olacağına inanıyoruz.







Bazı hareketleri bir kez öğrendikten sonra birikmiş yararlı etkisini haftalar sonra fark edeceksiniz. Günde 5-10 kez ya da daha fazla yapmanız önerilen bazı egzersizler aşağıda tarif edilmiştir.







Sırtüstü Yatarken Yapılacak Egzersizler







1. Her bir bacağınızı diğer bacağınızı yataktan kalkmayacak şekilde bastırınız. Bu arada ellerinizden destek alabilirsiniz.







2. Ellerinizden destek alarak her iki bacağınızı dizlerinizi bükerek karnınıza doğru çekiniz.







3. Her bir bacağınızı sırayla dizlerinizi bükmeden havaya kaldırınız.







4. Dizlerinizi bükmeden ayaklarınızı bilekten kendinize doğru bükünüz ve 5 sn tutunuz.







5. Kol ve bacaklarınızı yanlara doğru açıp kapatınız.







6. Her iki bacak bitişik ve dizler bükülü halde iken kalça hareketi ile sağ ve sol yana dönerek dizlerinizi yatağa değdirmeye çalışınız.







7. Bir önceki hareketi yaparken bacaklarınızı bir yana başınızı aksi yöne çeviriniz.







8. Dizleriniz bükülü halde el ve ayaklarınızı yatağa bastırarak kalçanızı yataktan yukarı doğru kaldırıp 5 sn. tutunuz.







9. Bir önceki hareketi avuç içi yukarı bakacak şekilde ellerinizden kuvvet almadan tekrarlayınız.







10. Dizleriniz hafif bükülü iken baş ve omuzlarınızı kaldırarak ellerinizi dizlerinize değdirmeye çalışınız.







11. Dizleriniz bükülü elleriniz kenetli iken sırayla sağa ve sola doğru uzanmaya çalışınız ve 5 sn. kalınız.







Yüzüstü Yatarken Yapılacak Egzersizler







1. Eller arkada kenetli iken baş tavana bakacak şekilde göğsünüzü yataktan kaldırınız. Bu durumdayken başınızı sağa ve sola çeviriniz.







2. Ellerinizle yatağa abanarak dirsekler düz olacak şekilde baş ve göğsünüzü yataktan kaldırınız.







3. Dizlerinizi sırasıyla bükünüz.







Otururken Yapılacak Egzersizler







1. Kollarınız yanda gövdeniz öne eğik pozisyonda iken nefes alınız ve sırtınız dik olacak şekilde doğrulunuz.







2. Vücudunuzun ağırlığını sırayla sağ ve sol yanlara eğilerek aktarınız.







3. Bir dizinizi kendinize doğru çekerken diğer tarafa eğilerek ağırlık aktarınız.







4. Dizinizi kendinize doğru çekiniz ve başınızı yavaşça dizinize yaklaştırmaya çalışınız. Başlangıç konumuna geri dönünüz. Sırtınızı dik tutmaya çalışınız.







5. Sırayla topuklarınızı ve parmak uçlarınızı yerden kaldırınız.







6. Daha sonra bir ayağınızın topuğunu kaldırırken diğer ayağınızın parmak ucu kalkacak şekilde hareketi tekrarlayınız.







7. Elleriniz dizler üzerinde çapraz yaptıktan sonra kollarınızı indirirken ağızdan nefes veriniz.







8. Kollar yana açık konumda iken ellerinizi omuzlarınıza koyunuz ve sağa doğru dönerek 5sn. durunuz daha sonra orta pozisyona gelip işlemi sola doğru dönerek tekrarlayınız.







9. Sağ kol düz bir şekilde ileri uzatılırken sol bacağınızı karnınıza doğru çekiniz. Daha sonra aynı işlemi sol kol-sağ bacağınızla tekrarlayınız.







10. Sırayla sağ ve sol dizinizi düz bir şekilde ileri doğru uzatınız.







11. Her iki omuzunuzu yukarı kaldırarak kulaklarınıza değdirmeye çalışınız.







12. Her iki omuzunuza kendi ekseni etrafında daireler çizdiriniz.







13. Başınızı önce öne sonra arkaya yatırınız.







14. Başınızı sağa ve sola yatırınız.







15. Başınızı bir yandan diğer yana çeviriniz.







16. Başınızı önce saat yelkovanı yönünde sonra ters yönde döndürünüz.







Not: 13-16. maddelerde belirtilen hareketleri başdönmesi boyun fıtığı olan hastaların çalışmaları sakıncalıdır.