Su Yolları (İznik)


İznik’in doğusundaki su kaynaklarından kente Havuzbaşı-Lefke Kapısı arasındaki su yolundan getirilmiştir. Bu su yolu MS.VI.yüzyılda, İmparator Justinianus (527-565) zamanında yaptırılmıştır. Taş ve harcın bir arada kullanıldığı bu su yolları günümüzde iyi bir durumda olup, kullanıma açık bulunmaktadır.

Su kemerleri antik çağlarda yapılmış olup, Roma, Bizans ve Osmanlı dönemlerinde de kullanılmıştır. Bu şekilde kente getirilen sular Lefke Kapısı yakınındaki çeşmeden akar ve ana caddenin iki yanında yer alan su yolları ile göle kadar uzanıyordu. Bu yolun genişletilmesi sırasında su arkları kaldırılmış, yeni yapılanmalar nedeni ile de çoğu kaybolmaya başlamıştır.

Koimesis Kilisesi’nin yakınında İznik’in de güneydoğusunda bulunan Böcek Ayazması ise Hıristiyanlarca kutsal sayılmıştır. Buradaki üstü kubbe ile örtülü yuvarlak bir mekanın ortasında yakın tarihlere kadar dört köşe bir havuz bulunuyordu ve gelen suların bir bölümü de burada toplanıyordu. Prof.Dr.Semavi Eyice yakın tarihlere kadar bu havuzlardan bir tanesi üzerinde surlara ait bir kitabenin bulunduğuna değinmiştir. Bu da bu ayazmanın İznik’te yaşayan Rum halkı tarafından tamir edildiği ve bu kitabenin de o zaman buraya getirildiğini göstermektedir.

Prof.Dr.Schneider bu ayazmanın Bizans yerleşiminden çok daha önce bulunduğunu, toplanan suların kullanıldığını ve Hıristiyanlar tarafından da ayazma haline getirildiğini ileri sürmektedir.

Prof.Dr.Semavi Eyice, İznik Gölü’nün kuzey kıyısında Kyr Georgios isimli bir köy bulunduğunu ve Selçukluların buraya yaptığı kuşatmalarda Gemlik’ten arabalarla taşınan suların kayıklarla bu köyde toplandığını ileri sürmektedir. Burada bulunan Hagios Klementos Manastırı ile yanındaki bir kaleden hiçbir iz günümüze gelememiştir.


Ali Şiplizade Çeşmesi (Osmangazi)

Bursa Bat Pazarı (Bit Pazarı) Çarşısı’nda bulunan hamamın karşısında Ali Şiplizade 1759 tarihinde bir çeşme yaptırmıştır. Ayna taşı ve sarnıcı ile günümüze iyi bir durumda gelebilmiştir.


Kiremitçi Hamamı Yanındaki Çeşme (Osmangazi)

Kiremitçi Mahallesi’nde Kiremitçi Cami ve hamamı yanında bulunan çeşme 1913 yılında yaptırılmıştır. Ayna taşı ve yalağının üzeri ahşap bir saçakla örtülmüştür. Mimari yönden bir önem taşımamaktadır.


Konak Çeşmesi (İznik)

İznik, Mehmet Davarcı Sokak’ta bulunan Konak Çeşmesi, İznikte günümüze gelebilen ve suyu akan tek çeşmedir. Sivri kemerli, tuğladan ve çevreden toplanan antik taşlarla yapılan çeşme 2.14 m. uzunluğunda, 2.20x0.91 m. ölçüsündedir. Çeşitli dönemlerde onarım görmüştür.


Lefke Kapısı Yanındaki Çeşme (İznik)

İznik’teki çeşmelerin en eskilerinden olan bu çeşme, Mahmut Çelebi Camisi’nin karşısında idi. XIV.-XV.yüzyıl Osmanlı mimarisini yansıtan bu çeşme sivri kemerli olup, taş ve tuğladan yapılmıştır. 1985 yılında kamyon çarpması sonucunda harap olmuş ve Belediye tarafından yıktırılarak ortadan kaldırılmıştır.


Ümmügülsüm Çeşmesi (Yıldırım)

Emir Sultan mezarlığının başında, Memiş Sokağındaki çeşmeyi 1821 tarihinde Ümmügülsüm yaptırmıştır. Çeşmenin üzerindeki 40x50 cm. ölçüsündeki nesih yazılı kitabesinde:

“Sahibül hayrat vel hasanat
Dergâh-ı Ali Bursa âyanı Abdullah Ağa’nın halilesi Ümmügülsüm” yazılıdır.


Beşir Bin İbrahim Çeşmesi (Yıldırım)

Emir Sultan Mezarlığı yakınındaki bu çeşmeyi Beşir Bin İbrahim isimli bir kişi 1743 yılında yaptırmıştır. Çeşmenin üzerinde nesih yazı ile kitabesini de aynı kişi yaptırmıştır. Bu kitabede;

Hâzin-i gencine-i mahremsaray-ı saltanat bende-i makbul-i hâss-ı hazrat-ı Mahmud Han, pür himem Beşir Ağa kim oldu hüsnü hatla
Hoşnüvisan-ı cihan içre müşarün bil-benan celb-i hayr için veli ni’meti Şahinşehe böyle dilcu çeşme bünyad etti sami mekân
Hem Emir Sultan’ın ez cümle ravan-ı pakini eyledi hakka ki bu ziyba eserle şadıman sâyei lüftunda Mevlâ şehriyar âlemin
Nail-i ecreyleyip olsun mekin-i kârman yek kalemden yazdı Ni’met bi nukat tarihini çeşmesarında Beşir Ağa eder Kevser revan 1156
Ketebehu-l-fakir el-muhtac ilâ rahmeti Rabtihil-kadir Hâzin-i Şehriyari Beşir. Şairi Ni’met, Hattatı Beşir Ağa’dır. Yazılıdır.


Emir Sultan Çeşmesi (Yıldırım)

Emir Sultan Camisi avlusunda, batı merdiveninin altında bulunan çeşme, kitabesinden öğrenildiğine göre 1851 yılında yaptırılmıştır. Banisi bilinmemektedir. Kitabede;

Maşallah
Sarf-ı makdur eyleyip bir zatı âli eyledi çeşmesar-i bi’r-i cudinden revan-ı ma’i tahur
Eyleyen def’i atş bu ayni cariden desün sahibin ya Rab emin eyle ilâ yevmin nüşur
Eyleyip tarsîn-i cevherle dedim tarihini nuş iden bu âbdan dil teşnegân bulsun sürur 268 (1268) yazılıdır.


Zehra Hanım Çeşmesi (Yıldırım)

Emir Sultan Camisi’nin merdivenlerinin solunda, üç gözlü büyük bir çeşme olup, kitabesinden Beytülharem Suresi Emini Hacı Mustafa zevcesi Zehra adına Fatma hanım tarafından 1838 yılında yaptırılmıştır. Ayna taşındaki talik yazılı 50x110 cm. ölçüsünde kitabesi bulunmaktadır:

Nâzır-ı Filibe emin-i sure-i beytil harem ya’ni el-hac Mustafa Ağa’yı memduh-us sıfât şehr-i Bursa’da müsellim olduğu hengâmdan
Zevcesi hem nam-ı Zehra kıldı terki mimkinat oldu bab-ı Sultan-ı Emire canşin pişgâh-ı merkadinde akdı bu kand-ü nebat (Nöbet şekeri)
Oldu icra bunda bu âb-ı hayat can feza kıldı şadan sanki Ervah-ı şehidân-ı Fırat ta ki reyyan eliyle atşanı bu nevselsebil
Defterinden eylesün her karta mahvi seyyi’at kilk-i Zaiktan bu mervarid (inci) İzzet-tarih akdı nev buldu ruhu Fatma hanım bu madan nev hayat 1254.

Fatma Hanım’ın mezarı çeşmenin bitişiğindedir.


Emir Sultan Camisi Yanındaki Çeşme (Yıldırım)

Emir Sultan Camisi’nin kıble yönünde, Hamam Sokağı’ndaki çeşme, 1743 tarihinde yaptırılmıştır. Çeşmenin nesih yazılı 100x120 cm. lik kitabesinin şairi Ni’met’tir.

Kitabe;

Nazır-ı darüs seade hazratı ağa kim ki anın, âb-ı ihsanile seyrab oldu elhak şeşcihat işte ez cümle Bursa şehrini tenvir eden
Ârif billâh Emirsultan kerrubî sıfat ol velinin camile türbei pür nurunu kıldı tamir ile ihya ol kerim-i pak zat
Lütfu hak ta’miri (zeylide) bu âb hoş güvar oldu zahir kim anın evsafidır azbi firat gûş edince ol keremcu çeşme bünyad eyleyüp
Cuy-ı cud-ü lüftun icra etti çün kand-i nebat ol mekân-ı mer pişe sahib hayr valâ himmetin devlet-ü ikbal-ü bahtı haşrederek bulsun sebat
Ni’meta vasfında yaz tarih içün be beyti kim teşnelebler etmesün hiç âb-ı Hızr’a iltifat al Beşir kâmkârın aynı cudinden gel iç
Ma’i Emirsultan ruhu pakine âb-ı hayat 1156
Besmele ve minel-ma’i külle şey’in hayy.


Darüssaade Ağası Çeşmesi (Yıldırım)

Emir Sultan Camisi’nin köşesinde bulunan çeşmeyi 1743 yılında, aynı zamanda camiyi de onaran Darüssaade Ağası yaptırmıştır. Hamam Sokağı başındaki bu çeşmenin nesih yazılı 80x80 cm. ölçüsünde kitabesi bulunmaktadır.

Kitabe;

Kâtib-i darüs-seade menbaı aynı ata ya’ni hemnam-ı rusül cuyinde birr-ü sevab
Yüz sürüp er veliyyünnimete akdı çü su böyle ra’na çeşme ihya ettiğim ayn-ı savab
Böyle nice hayr tevfik ede banisin Huda merkezinde ede izzile mekin-ü kâmyab
Ni’meta dedi bu yekta mısra tarihile gel Muhammed aşkına bu çeşmeden iç âb âb nâb 1156 (1743)