Konu: Yozgat ilinin ilçeleri

AKDAĞMADENİ'NİN TARİHİ

Akdağmadeni, yerleşim yeri olarak XIX. Yüzyılın ortalarında ve idari yetkiye de haiz bir isimli kurşun işletmesi müdürlüğü olarak kurulmuş ve Madenciler nahiyesi diye adlandırılmıştır. İlçemiz tarihi 1815 yılına kadar ormanlık olduğu için bilinmemektedir. İşletmenin şimdiki belediye garajının bulunduğu yere kurulmasıyla; Gümüşhane, Trabzon, Arapgir ve Ahıska’dan gelen işçilerle nüfuz hayli artmış ve 1871 tarihinde ilçe hüviyeti kazanmıştır. 1923 yılında kasaba 1.250 hani iken Rum ve Ermenilerin 1924-1927 yılında Yunanistan’a mübadele suretiyle nakilleri üzerine nüfus miktarı oldukça azalmıştır. Aynı tarihte Yunanistan’dan Selanik’in Kayalar bölgesinden mübadele suretiyle gelen 266 hane Türk kasabaya yerleştirilmiş ise de, bunların bir kısmının başka taraflara göçleri üzerine nüfus eksilmesi uzun yıllar telafi edilememiştir. Yine bu tarihlerde köylerde de mübadele yapılmış, Romanya, Bulgaristan (1951) ve 1935 yılında Yugoslavya’dan gelen 790 hane menkul aile köylere yerleştirilmiştir. Hariçten gelen bu mübadil ve göçmenlerden 2/3’ü yurt içinden başka kazalara göç etmişlerdir. Gelen mübadillerin tütüncü olmaları nedeniyle tütün mıntıkasında yerleştirilmiştir. Bulunan akrabalarının yanlarına gitmek istemeleri tekrar göçmelerine sebep olmuştur.

Akdağmadeni’nin kuruluşu, itibariyle civar ilçelere nazaran uzun bir geçmişe sahiptir. Bağlı bulunduğu Yozgat ili uzun yıllar Bozok Sancağı adi ile anılan ve Kayseri’yi de içine alan sancağın merkezi kazanın şimdiki Çepni köyü olan Karahisar Beyramşah kazasına bağlı göstermektedir. İlçenin merkezi 1815 yılına kadar ormanlık olduğu bugünkü kasabaya bağlı civar Güneyli Mahallesi’nin kasaba içindeki havuzda (Şimdiki Pazaryeri) hayvanları korkarak sulamaya getirdikleri ve çamlığın sıklığından hayvanların zor girdiği söylenmektedir. 1860 yılında Karahisar Beyramşah kazasına bağlı bir nahiye vücuda gelmiş ve Akdağmadeni 1871 yılında da Karahisar Beyramşah kazası inşa edilerek Akdağmadeni nahiyesine kaza teşkilatı kurulmuş ve Yozgat’a bağlanmıştır. Kaza merkezi birkaç ay sonra eski bir nahiye olan Karamağara (Saraykent) köyüne nakledilmişse de 1876 yılında tekrar Akdağmadeni kasabasına gelmiş ve Karamağara köyü de bu kazaya bağlık bir nahiye olarak kalmıştır. Madenciler nahiyesi olan bu yeni kuruluşun yönetimine sırasıyla; Hasbeldi Hacı Emin Ağa, Arapkirlioğlu Hacı Hüseyin Ağa, Tepedelinli Mehmet Ali Paşa torunlarından Ahmet Efendi (Arnavut Ahmet Efendi) şair ve Hariciye-Dahiliye Nazırlıkları yapmış Akif Faşa torunlarından Rıfat Efendi memur edilmiştir

İLÇENİN ADI NEREDEN GELMEKTEDİR ?
Yöre isminin belirlenmesinde, sahip olduğu ve işletilmeye açılan yeraltı madenlerinin büyük rolü olmuştur.Akdağ eteklerinde Çinko-Kurşun madeni işletmesi kurulmuş ve "Maden" kelimesi zamanla bu yerleşim yerinin ismi olmuştur.Maden işçilerinin akınıyla yerleşik köy düzenine geçilen bu yöre, belirli bir süre "Maden" adıyla anılmıştır.Akdağ eteklerinde kurulması nedeniyle de, dağın ismine atıfla "Akdağlar'dan çıkan maden" anlamına gelen AKDAĞMADENİ adını almıştır...

AKDAĞMADENİ'NDE MİLLİ MÜCADELE
Bugün Akdağmadeni’nin bulunduğu Yozgat ili ve havalisi, Milli Mücadele’nin başlarında oldukça sıkıntı çekmiş, 14 Haziran 1920 tarihinde asilerin eline düşmüştür. Kanları pahasına vatanlarına sarılan ve bu yolda şehit olan (düşen) vatandaşlar arasında ilçede Arapkirli’ler diye anılan Mehmet oğlu Tevfik Bey’i zikretmek gerekir. Tevfik Bey, Milli Mücadele’ye iştirak etmiş ve karamağara (şimdi Saraykent) Bucak müdürü iken asiler tarafından 16 Kasım 1920 Cuma günü hunharca katledilerek şehitlik mertebesine ulaşmıştır. Bugün kasabada (Şimdiki Haşim Bey tepesinde) abidesi vardır. Bu tepede yakın yıllara kadar Ramazan Ayı’nda İftar Topu atılırdı.

KONUMU
İlçe jeolojik açıdan, masif üzerindedir.İlçenin Sivas sınırını çizen

Akdağlar'ın yapısında genellikle 2.zamanın kalkerleri yaygındır. Eteklerinde de neojen tortulları yer almaktadır.Denizden yüksekliği 1352 m olan ilçenin yüzölçümü ise, 1.796 Km.²' dir.

Akdağmadeni Yozgat'ın, 102 Km. doğusunda bulunan ilçe,doğuda; Yıldızeli ve Şarkışla(Sivas) ve Kuzeyde ise,Kadışehri ilçeleriyle çevrilidir. Matematiksel konum itibariyle, 39°, 39`,39`` enlemleri ile 35,53`,11`` boylamları arasında yer almaktadır.


İKLİMİ
İlçede, karasal iklim hakim olup ormanlık ve yaylalık alanlarla kaplı olduğundan dolayı bazen de Karadeniz iklimi özelliğini göstermektedir. Yazları serin, kışları ise,soğuk ve yağışlı geçmektedir. Yağışlar genellikle, ilkbahar ve sonbahar mevsimine rastlamaktadır.Bu aylarda yağışların miktarı da bir hayli artmaktadır.

Yıllık yağış miktarı ortalama olarak, 480-500 mm. civarındadır. Sahip olduğu toprakların büyük bir bölümü ormanlarla kaplı olduğundan, il il en çok yağış alan ilçesi konumundadır. Ortalama sıcaklığın 8-12°c olduğu ilçede,yaz aylarındaki sıcaklığın ise,20-25°c arasında değiştiği görünmektedir.Yaz aylarının aşırı sıcağında,sulu tarımda kullanılan özlerin(dere)suyu oldukça azalmaktadır.Rüzgârlar ise,genelde güney ve doğu yönlerinden esmektedir.

Kar yağışının yoğun olduğu zamanlarda ulaşımda sıkıntılar yaşanmakta ancak ilgili kuruluşlarca yapılan kar mücadelesi sonucu bu güçlük aşılmaktadır.Kışın ağır geçtiği zamanlarda,özellikle E-88 Devlet Karayolu güzergâhının;Pazarcık,Oluközü ve Apdurrahmanlı virajları tehlike oluşturmaktadır;zaman zaman ulaşımı da engellemektedir.

İlçe iklimi karasal iklimden ziyade, Karadeniz iklimi ve karasal iklim arasında bir geçiş tipidir. İlçe yayla olduğu için orta Anadolu'nun iklimine benzerliği olup, yazın fazla sıcak; kışın da dondurucu soğuklar olmaz. Kar yağışı ,Yozgat da olduğu gibi, Kasım ayının ortalarında başlar. Akdağlar da kar Haziran, hatta Temmuz ayına kadar yerde kalır.

Akdağmadeni’nin ormanlık ve yüksek oluşu yüzünden yıllık yağış miktarı ortalama 478 -500 mm dir. Yazın sıcaklık 20-25 C arasında değişmektedir. Yıllık sıcaklık ortalaması 8-12 C arasında oynar. Bunun 100/50 -60 bitki mevsiminde yağar.

Havası genellikle rutubetlidir. Rüzgarlar, doğu ve güneyden eser. Kuzey rüzgarlarına karşı, dağlar koruyucu bir durumdadır.

YÜKSELTİLERİ
İlçe merkezinin,özellikle doğu,güney ve kuzey kesimleri oldukça yüksek tepelerden oluşmaktadır.Sahip olduğu toprakların birçoğu dağlık olan ilçenin,en önemli yükseltisi 2.166m yüksekliğe sahip olan ve kızılca ova köyü arazisinde bulunan "Nalbant Tepesi"dir.Aynı,zamanda da ilçenin en yüksek tepeleri bu bölgede bulunmaktadır.

AKARSULARI
İlçe topraklarında büyük sayılabilecek akarsu kaynakları bulunmakla birlikte,en önemli akarsuyunu "Göndelen Suyu"teşkil etmektedir.Sert aktığı için "Hayvan Gönünü Delen" anlamında "Göndelen" ismi verilen bu su ilçenin Başçatak köyü dağlarından doğar. Sivas-Yıldızeli'nden doğan Çakraz Suyu ile Handeresi Suyu'nu da alarak, Gündüzler ve Kayabaşı köyleri arazisinde Çekerek Irmağına karışır.Amasya sınırlarında ise, Yeşilırmak'la birleşmektedir. Göndelen suyu boyunca 1920'li Yıllarda 150adet Su Değirmeni'ni kurulu olduğu bilinmektedir.İlçe topraklarında daha ziyade,halk arasında "Öz" diye bilinen dere ve çaylar mevcuttur. bunların başında ise, "Maden Özü" gelmektedir. Maden Özü; ilçe merkezi yakınlarından doğarak, İlçe merkezi yakınlarından doğarak, ilçeden geçen Köklü deresi ile Özer köyü arazisinden doğarak "Özer Suyu" adını taşıyan akarsu kaynaklarından oluşmaktadır. Diğer yandan; Kurtkayası,Babı,Düşükkavak,Büy ükkavak,Bahçe,Hayat ve Çoşan dereleri de,belli başlı özlerini oluşturmaktadır.Bütün bu akarsular Mart,Nisan ve Mayıs aylarında taşkınlar oluşturmakta;Temmuz ve Ağustos aylarında azalmaktadır.

BİTKİ ÖRTÜSÜ
İlçe merkezinin,genellikle doğu ve güneydoğusu ormanlık alanlarla kaplıdır çok geniş alana yayılan sarıçam,meşe,yabani kavak ve sulak alanlarda söğüt ve kavak başta olmak üzere,İsirin,Kurumut,Karamaz, Karamık,Yılgın,Böğürtlen,Kuşbu rnu,Alıç ve İğde gibi değişik ağaç türlerine rastlanmaktadır.Çalılıklarda önemli bir yer kaplamaktadır.İlçe genelinde 100.662 Hektar olan,ormanlık alanlardan ibarettir.

Ormanlık alanlarda bol miktarda mantar yetişmektedir.Sarıevlek, Karaevlek ve Yeryaran adını taşıyan mantarlar başlıca mevsim yiyeceğini teşkil etmektedir.Ayrıca,sahlep(salep )de bol miktarda yetişmektedir. Ayrıca başka bir mantar türü olan göbelek de çeşitli yerler de bol miktarda bulunmaktadır.Göbelek mantara nazaran daha pahalı olup ilaç sanayinde kullanılmaktadır.Mayıs ve Haziran aylarında göbelek kurutularak satışa sunulmaktadır. Ayrıca Eynelli Köyü ve civarında yetişen ve şifalı bitkilerden olan "Gilebolu" da yeterince ilgi ve değerlendirilmeyi beklemektedir.

Akdağmadeni’nde yağış çok olduğu için doğal bitki örtüsünü genelde ormanlar oluşturmaktadır. İldeki en geniş orman alanına sahip olan Akdağmadeni’nde sarı çam, ardıç, yabani fındık, alıç ve palamut gibi ağaç türleri bulunmaktadır. Orman dışındaki alanlar ise, daha çok mera olarak değerlendirilen bozkırlar ve çayırlardır.

Bunlardan başka özel olarak yetiştirilen, bol miktarda Elma, Armut, Erik, Vişne ve Şeftali ve Kaysı Ağaçları vardır. Ev önlerinde Üzüm Asmaları, dere boylarında Söğüt Ağaçları, Selvi Kavakları.

AKDAĞMADENİ'NDE TURİZM
İlçemize bağlı bulunan bazı tarihi ve turistik mekanlar hakkında detaylı bilgiyi bu sayfada bulabilirsiniz.

MUŞALİ (BEHRAMŞAH) KALESİ

Akdağmadeni-Muşalikalesi köyünde köyün kuzeyinde bulunan yüksek bir tepe üzerinde kurulmuş, ufak bir kaledir. Gıyaseddin Keykavus (1237-1246) emirlerinden Necmed-din Bahramşah-ı Candar’a ait olan bu kale, tahminen XIII. Yüzyılın ilk yarısında yapıldığı sanılmaktadır. Yüksek kale duvarları moloz taş üzeri kesme taş kaplıdır. İçte bu taş dizileri tuğla gibi çaprazlama dizilerle sıralanarak zikzag duvar örtüsünü oluşturmaktadır. Batı ve Kuzey dış duvarlarda uzun dikdörtgen üç ufak burç vardır. Halen büyük bir bölümü ayakta kalan kale görülmeye değerdir.

AKDAĞMADENİ KİLİSESİ

İlçenin Yeşildere (Tahmaz) Mahallesinde bulunan kilisenin 1862 tarihinde yapıldığı kitabeden anlaşılmaktadır. Ön cephesi kesme taş, diğer cepheleri kesme mermer taşlardan yapılmış olan kilisenin, ön kısmında yuvarlak kemerli giriş boşluğu bulunmaktadır. Kemerler ortadan iki adet yuvarlak, yanlarda ise iki adet köşeli taşlarla birbirine bağlanmıştır. Giriş kapısı yuvarlak kemer süslemeli ve kapı üzerinde 11, çerçeve altında 2 adet Grekçe kitabe mevcuttur. Kilisenin iç kısmı dikdörtgen planlı olup, tabanı taş döşemelidir. Kilisenin içerisinde kiliseyi doğu, batı doğrultusunda üç eşit parçaya bölen sekiz adet yuvarlak sütun bulunmaktadır. Sütunlar birbirlerine yuvarlak kemer ve ağaç hatıllarla bağlanmıştır. Kilisenin iç kısmındaki sıva üzerinde yer yer haç ve geometrik süslemeler gözükmektedir.

NİZAMOĞLU KONAĞI

Kültür ve Turizm Bakanlığınca Etnoğrafya Müzesi olarak hizmete sunulmak üzere 1979 yılında 4.000.000 TL’ye kamulaştırılmıştır. Müze ile İl Kültür ve Turizm Müdürlüğünün büyük gayretleri sonucunda onarımı Bakanlıkça tamamlatılmış 1985 yılı Nisan ayında Müze olarak ziyaretçilerin hizmetine sunulmuştur. Bina 1. sınıf Mimarlık örneklerinden birisidir. Başçavuşoğlu Camisi’nden 70 yıl sonra yapılmış olup 1871 tarihlidir. Bu yapı kuruluşu kadar içindeki duvar resimleriyle de ilgi çeken bir eserdir. Binanın kendisi bir müzedir. Yozgat’ın İstanbulluoğlu Mahallesi Emniyet Caddesi güzergâhında yer almaktadır. Meyilli bir araziye yerleştirilen yapıyı güney, batı ve kuzey taraftan eski büyük bahçeden arta kalan küçük bir bahçe çevirmektedir. Doğu cephesi ise sokağa bakmaktadır. İki katının da duvarları ağaç iskelet aralarına yerleştirilen ve doldurulan kiremit parçalarıyla örülmüş, üzerine sıva çekilmiştir. Taban ve Tavan ahşaptır. Evin zemin katındaki mekanla depo, mutfak ve hizmet odaları gibi kullanılmış olmalıdır.

AKDAĞMADENİ ÇALIŞKAN KÖYÜ ALİ ÇELEBİ TÜRBESİ

Köyün kuzeyinde her tarafa hakim bir kale (Muşallim Kalesi) ile batı eteğinde kurulmuş iki türbe bulunmaktadır. Bunlardan kaleye yakın olanı Ali Çelebi aşağıda olanı ise Mahmut Çelebi Türbesidir. Türbe içinde ve dışında birer mezar taşı vardır. Üzerindeki kitabelere göre türbe 871/1466 veya 875/1471 tarihleri arasında yapılmış olmalıdır. Her hangi bir sösleme unsuru yoktur.

ÇALIŞKAN KÖYÜ MAHMUT ÇELEBİ TÜRBESİ

Muşallim Kalesi’nin batısındaki iki türbeden aşağıda kalanı, kubbesi yıkık türbedir. Yukarısındaki Muşallimoğlu Ali Türbesi’nden farkı farklı yanı yoktur. Kubbesi ve üst kısmı yıkılmıştır. Türbe içindeki kırık mezar taşı üzerinde Kuran’ın 112. Suresi yazılıdır. Diğer ikisinde de merhumun adı ve ölüm tarihi yazılıdır. Büyük Emir Ali Çelebi’nin Oğlu Mahmut Çelebi’nin Oğlu Mahmut Çelebi Recep 882/1477 tarihinde yapılmış olabilir. Bu yapı Muşallim’in torunu Ali Çelebi’nin oğlu Mahmut Çelebi’ye aittir. Mezar odasının üzeri ardıç ağaçlarıyla kaplıdır.

ZİRAAT BANKASI BİNASI

Akdağmadeni İlçe merkezi Ahisavi Mahallesi’nde olup dış cephe süsleme elemanları bakımından önemli tescilli konaklardandır. Binanın kesin yapılış tarihi bilinmiyor. Binada kullanılan malzemeler İbrahim Ağa mahallesinde Rum kilisesinin enkazından faydalanılarak ilçenn zenginlerinden Faik Tatlıoğlu tarafından yaptırılmıştır. Ev ve misafirhane olarak kullanılmış, Faik Tatlıoğlunun ölümünden sonra mirasçılarından Ulvi Tatlıoğlu tarafından 1950 yıllarında T.C.Ziraat bankasına satılmıştır. Halen T.C.Ziraat Bankası Akdağmadeni şubesi olarak kullanılmaktadır.

ESKİ HAPİSHANE BİNASI

Akdağmadeni Ahisavi Mahallesi’nde yer almaktadır. Tescillidir. Bina han olarak kullanılmış daha sonra hapishane haline getirilmiştir, bugün ise boş olarak durmaktadır. Ön cephesi kesme mermer taşlarla inşa edilmiştir. Süsleme elemanları yönünden dikkat çekmektedir. Yapılış tarihi bilinmiyor. Yaptıranın Gazarosun Hüseyin efendi olduğu söylenmektedir. Rumken Müslüman olmuş, tekrar Rum olarak mubadeleye tabi olarak gitmiştir. Çok zengin olduğu söylenen Gazarosun Hüseyin binayı kendi işlerinde kullanırmış.

ESKİ PTT BİNASI

Akdağmadeni İlçe merkezi Ahisavi Mahallesi’ndedir. Dükkân olarak inşa edilen bu tescilli bina daha sonra PTT binası olarak hizmete girmiştir. Bilhassa ön cephe görünüşü itibariyle ender bir yapıdır. Binanın ana giriş kapısının sol bölümünde Osmanlıca 1216 sağ bölümünde 1719 tarihleri bulunmaktadır. Hangi amaçla yapıldığı ne olarak kullanıldığı bilinmiyor. Mübadeleden sonra hazineye geçmiştir. Şimdi ise belediye tarafından kullanılmaktadır.

ENDÜSTRİ MESLEK LİSESİ BİNASI
Akdağmadeni Tahmaz Mahallesi’ndedir. Dış cephe duvarları kesme mermer taştan inşa edilmiştir. Tescillidir.

KİLİSE CAMİİ

1907 yılında kilise olarak yapılmış, kilise olarak senelerce hizmet etmiştir. Rumlar gittikten sonra ofis olarak kullanılmış zamanın belediye başkanı Necati ERDOĞAN tarafından 1962 yılında camiye dönüştürülmüştür. Halen cami olarak kullanılmaktadır. Camiye dönüştürüldükten sonra binanın ana giriş kapısının ön kısmında bulunan ve ana bina ile bağlantısı olan kemerlerin arası örülmek suretiyle oda haline getirilmiştir.

RIFAT KOÇ KONAĞI

Konağın kesin yapılış tarihi bilinmiyor. Gümrükçünün Hasan Efendi ikametgah amacıyla yaptırmıştır. Bilahare varisleri tarafından Haşim Tatlıoğluna satılmıştır. Haşim Tatlıoğluda Rıfat Koç’a satmıştır. Halen ev olarak kullanılmaktadır.

SAĞLIK MERKEZİ BİNASI

Yapılış tarihi bilinmiyor. Rum Nigola ev olarak yaptırmıştır. Rivayete göre Endüstri Meslek Lisesi olarak kullanılan binada Nigola tarafından yaptırılıp kızına düğün hediyesi olarak verilmiştir. Rum Nigola çok zengin ve hatırı sayılır birisiymiş. Türklerin dinine küfrettiği için Atatürk’ün silah arkadaşı ve İstiklal mahkemesi 1.azası Bahri Tatlıoğlu tarafından asılarak idam ettirilmiştir. Bu bina halen Halk Eğitim binası olarak kullanılmaktadır.

HAMİ TÜZÜN DÜKKANLARI

Yapılış tarihi bilinmiyor. Hacı Hüsnü Efendinin Manifatura mağazası olarak biliniyor. Hacı Hüsnü’nün ölümünden sonra varisleri tarafından Hami Tüzün'e satılmıştır. Halen şahıslar tarafından Mobilya mağazası olarak kullanılmaktadır.

ESKİ ASKERLİK ŞUBESİ

Yapılış tarihi bilinmiyor. Rumlar tarafından ev olarak yapılmıştır. Rum ailesinin oturduğu bilinmektedir. Bu aile Mübadeleye kadar aynı yerde oturmuştur. Bilahere belediyeye devredilmiştir. Belediyeye devrinden sonra Askerlik şubesi,Halk Eğitimi Merkez Müdürlüğü olarak kullanılmıştır. Şu anda 2 Nolu Sağlık Ocağı olarak hizmet vermektedir.

KIZ MESLEK LİSESİ BİNASI

Yapılış tarihi bilinmiyor. Askeri Garnizon olarak yapılmıştır. Ana binanın 50 metre arkasında halen cephanelik olarak bilinen ve şu anda Lise Müdürlüğünce odun deposu olarak kullanılan ek bir bina vardır. Kuruluşlar tarafından değişik amaçlarla kullanılmıştır. Halen okul olarak kullanılmaktadır.

KÖYLERDEKİ TARİHİ KALINTILAR (ESERLER)

MUŞÂLİ KÖYÜ
Muşâli Köyü Akdağmadeni kazasına bağlı, kasabaya 11 km mesafede ve onun kuzey doğusunda bulunan bir köydür; Nüfusu,1470 sayımına göre 1434'dür. Meşhur Türk denizcilerinden Seydi Ali Reis Hindistan'dan dönerken Sivas'a uğramış,oradan Gen ovasına, sonra Kara Hisar-ı Berhamşah'a gelmiş ve Boz Ok'u geçip Hacı Bektaş'a ulaşmıştı. Bundan anlaşılıyor ki,Kara Hisar-ı Behramşah o zaman Sivas'tan,batı istikametinde Hacı Bektaş ve Kırşehir'e giden yol üzerinde bulunuyordu. Bu yol bir ihtimal Sivas,Yeni Han (Yıldız Eli),Kara Hisar-ı Behramşah,Kara mağra, Osman Paşa konaklarını takip ederek Hacı Bektaş'a iniyordu. Burada bulunan kale ve türbe evvelce,birçok Avrupalılar tarafından ziyaret edilmiş,P.Wittek burada bulunan kitâbelerden en mühimlerini yayınlamıştır. Bu kitâbeler açıkta bulunduklarından şimdi,daha az okunabilir durumdadır. Köyün içinde Ali Şîr tekkesi (daha doğrusu zâviyesi) bulunmaktadır. Tekkeye ait bir vakfiye sureti, Müşallim kalesinin eski Kara Hisar-ı Behramşah olduğunu meydana koymaktadır.

Şimdiki durumda Kara Hisar-ı Behramşah adı ilk defa Celalettin Karatay'ın Vakfiyesinde geçiyor. Vakfiyeden anlaşıldığına Göre orada Karatay'ın bir hamamı,kardeşinin bir medresesi, Behramşah'ın bir hanı, Câmi ve dükkânlar vardır. Daha sonra kasabanın adı Hamdullah Müstevfi'nin Nuzhetül'-kulûb'unda (eserin yazılışı 1340) görülmektedir. Adın geçen Müellife göre,buranın geliri 11600 altındır. Hamdullah Müstevfî'nin bu kaydı,Kara Hisar-ı Behramşah'ın tanınmış bir yöre olduğunu gösteriyor. Bura ya, bir kale adı olarak, Kadı Burhanetdin (1382-1389) için yazılmış Bezm u rezm'de de ras gelinmektedir. Meskûr esere göre Burhanetdin bu kaleyi Moğol emîrlerinden Nebi-ye vermişti. Nebi sonra Kadı Burhanetdin'den ayrıldı ve onun can düşmanı olan Amasya hâkime Emîr Ahmet ve Tokat hakimi Şeyh Necib ile birleşti. Fakat kadı Burhanetdin'in hücumları karşısında müttefiklerinin perişan olduğunu gören Nebi,Yıldırım Bayazıt'a iltica etti ve çok geçmeden Osmanlı ülkesinde öldü. Bunun üzerine Nebi'nin kardeşi kaleyi Kadı Burhanetdine teslim etti. Burhanetdin burayı Nebi'nin kardeşinin elinde bıraktı mı,yoksa başkasına mı verdi, bilinmiyor. Ankara savaşından az sonra Moğol beylerinden Gözler Oğlu'nun Kara Hisar-ı kuşattığını,fakat Çelebi Mehmed tarafından bozguna uğratıldığını biliyoruz. Kalenin eteğinde,Şimdi çok harap bir durumda olan iki türbe bulunmaktadır. P.Wittek bu türbedeki mezar taşlarındaki kitâbeleri şöyle okumuştur.

Bu kitâbe Nusret oğlu Müşâllim oğlu Ali'nin 875 (1470-1471) yılında öldüğünü göstermektedir. Adı geçen şahıslar hakkında vekayinâmelerde hiç bir bilgiye rastlanmmıyor. Diğer bir mezar taşındaki kitâbe ise, yine Wittek'e göre ,şöyledir: Bu kitâbe de yukarda ki kitâbenin sahibi Ali Çelebi'nin oğlu Mahmud'a aittir. ayrıca kısmen okunan şu mezar taşı kitâbeleri de görülmektedir: Bu kitabelerin de Müşallim ailesine ait oldukları görülüyor. Müşallim adının menşei ve manası meçhuldür. Muşallim ailesinin varlığını XVI.yy da devam ettirdiği görülüyor. 19 numaralı ve 890(1485) tarihli Tokat tahrir defterine göre, Kara Hisar-ı Behramşah, Zile kazasına bağlı nahiyeler den biridir. Bu nahiyedeki köy ve ekinliklerden bazıları Müşâllim ailesinin tasarrufunda idi. Yöre de, Rûm (yani Sivas) vilayetinin pek çok yerlerinde görüldüğü gibi, mâlikâne-divâ sistemi uygulanmak ta, yani topraklar iki baştan tasarruf edilmektedir. Eymirek(arapça),Köklek, Kara Sofu ve diğer köylü ve ekinlikler Müşâllim Oğlu Ali Beğ ile Ahmet Beğ'in mülkü ulunmaktadır. Bazı köy ve ekinliklerin mâlikâne hisseleri de asıl Kara Hisar'daki Ali Şîr zâviyesi ile Karabıyık ve Alça Koca zâviyelerine tahsis edilmiştir. Bu tahsisin müşallim ailesi tarafından yapıldığı anlaşılıyor. Aynı devirde bütün Kara Hisar topraklarının divanî gelirleri ise Zile Zaîmi Kasım Beğ'e tahsis ediliştir ki, Kasım Beğ'deMüşâlim ailesinden ve adı geçen Ali Bey'in oğlu idi.982 (1574-1575) Tarihli defterde Ali Beğ, tabiî yukarda adı geçen Ali Beyde başkası olup başkası olup onun neslinden gelmektedir. XV.ve XVI asırdaki Türk ailesine dair bildiklerimiz bundan ibarettir. Kara Hisar-ı Behramşah adını,idari bir bölge olarak XIX.yy.ikinci yarısına kadar devam ettirmiştir.

Nâhiye muhtemelen XVIII.yy sonlarında veya XIX.yy başlarında Boz Ok sancağına bağlanmıştır. XIX.asrın sonlarında yapılan idari değişiklikler neticesinde bu isim ortadan kalkmış ve nâhiyenin merkezine de Müşâllim adı verilmiştir. Kara Hisar'ın ad aldığı Behramşah'a gelince, Selçuklu tarihinde bu adda üç veya iki emir görülmektedir. Biri İzzettin Keykâvus'un (1211-1220) büyük emîrlerinden Emir-i Meclis Mübarizettin Behramşah olup kendisi aynı zamanda Sivas valisi idi. Adı geçen Selçuklu emiri 1216 da Ermeni kralı ile yapılan savaşta yararlık göstermiş ise de,1218 yılında Eyyubiler'e karşı girişilen sefer,onun hatası yüzünden başarısızlığa uğramıştır.1220 de Selçuklu tahtına geçen Alâddin keykubat hâkimiyeti için tehlikeli gördüğü büyük emîrleri cezalandırırken Mübarizettin Behramşah'ı da zamantı kalesine attırmıştır. Kendisinin çok geçmeden orada öldürüldüğünden şüphe edilmez. Mübarizettin Behramşah ile çağdaş bir emîr de Necmettin Behramşah'ın Candar idi. Ancak 1240 Yılında Babailer'in üzerine yürüyen Selçuklu ordusunun öncü kuvveti kumandanlarından Behramşah-ı Candar'ın aynı emîr olduğunda tereddüt edilebilir. Tereddüte zebel zaman farkı değil,bu sonuncusunun ikinci derecede emirler arasında gösterilmesidir. Buna sonuncunun Necmettin lâkabını taşımamasıda ilave edilebilir. Kalenin bu Behramşahlar'dan birinin adını taşımış olduğu şüphesizdir. Bazı parçalarda kaybolmuş ve bazı yerleri aşınmış olan kale kitâbesi bu hususta bize faydalı olmuyor. Eğer kitabenin II.Gıyaseddin keykavuz zamanına (1237-1246) ait olduğu hakkındaki P.Wittek'in görüşü doğru ise, kale'nin adının Babailer isyanı dolayısı ile adı geçen Berhamşah-ı Candar'dan almış olduğnu kabul etmek daha isabetli olur.

ALİŞİR ZAVİYESİ
Muş Ali Köyü’ndendir. Zaviye kalenin güney tarafına rastlayan aşağı kısmında yer alır. Kırma çatılı dikdörtgen planlı büyük bir ev görünümünde moloz taş bir yapıdır. Zaviye, Ali Şir tarafından yaptırılmıştır. Ali Şir XIII.yy ikinci yarısı ile 14.yy başlarında yaşamıştır. Birçok onarımlar sonucu zaviye, özelliğini tamamen kaybetmiştir. Son cemaat yerinden hareme giriş kapısın üzerinde yer alan, gelişigüzel yazılmış H.1192/ M 1778 tarihi bize yapının büyük bir onarım geçirdiğini,belki de kuzey -batı köşesinde bulunan minarenin de bir onarım geçirdiği belli olmaktadır. Yeni avlu ortasında kurulan bu yapıya,dikdörtgen bir kapıdan son cemaat yerine girilir. Harem dikdörtgen planla,düz tabanlıdır. Yapı içinde ve dışında herhangi bir süsleme unsuruyla karşılaşılmaz. Mihrap, yarım yuvarlak bir niş şeklindedir. Minber yeniden yapılmıştır.

AKDAĞMADENİ HACIHAMAMI
Akdağmadeni çarşısında, üst çarşı caddesini kesen dar bir aralık içinde yer alan sekizgen iki büyük kubbeli, meyilli bir zemine oturan moloz taşı bir yapıdır. Şimdi depo olarak kullanılan bu yapı zeminin kuzey tarafı daha yüksektir. Buradan bakıldığında yapının örtü sistemi tamamen görülebilir. Hamamın kim tarafından yaptırıldığı kesin olarak bilinmemektedir. Sadece soğuktan sıcaklığa geçiş kapısı üzerinde kare bir kitabe vardır. Kitabeye göre H 1331 /M .1895-96 tarihinde yapılmıştır. Doğudaki dikdörtgen iki pencerenin yanındaki kapıdan direk olarak soğukluğa girilir. Soğukluğun sağ tarafı üç yuvarlak kemerle bu mekana açılan soyunma yerleri vardır. Kemer araları şimdi tamamen kapatılmıştır. Soğukluğun üç tarafını çeviren "U" şeklinde bir teras bulunur. Bunun ortasında yuvarlak fıskiyeli bir havuz yer alır. Soğukluğun büyük kubbesini köşelerde yarım kubbe tramplar ve kemerler taşır. Sekizgen kubbe kasnağının dört yüzünde sivri kemerli pencereler vardır. Soğukluk ve sıcaklık arasında yer alan enine dikdörtgen bir ılıklık yer alır. Girişin solunda tek kurnalı temiz odası bulunur. Üzeri beşik tonozla örtülüdür. Beşik tonozun orta kısmı küçük kubbe ile örtülüdür. Ortasında yuvarlak göbek taşı bulunan sıcaklık mekanının etrafı set şeklinde yüksek oturma yerleri ile çevrilidir. Bu set üzerinde altı kurna taşı ile sıcaklığın Kuzey-Doğu köşesinde büyük bir havlet odası vardır. Üzeri beşik tonozla örtülü dikdörtgen planlı, havlet odasında da iki kurna taşı yer alır. Sıcaklığın üstünde soğuklukta olduğu gibi büyük kubbe ile örtülüdür. Kuzey duvarına bitişik hazne ve külhan bulunur. Şu anda hamam yıkık ve virane durumdadır.

BABU HARABELERİ
Akdağmadeni'ne bağlı Babu (Umutlu) köyü sınırları içerisindedir. Burada bir Hitit kaya anıtı mevcut olup ve havalide Çolak Papaz heykeli diye tanınmaktadır. Kayalıklardan oluşan merdivenlerle inilen mabet olması çok enteresandır. Yine Babu köyünde vakur bir insan heykeli mevcuttur.

BOĞAZKÖY KALECİK'TEKİ KALINTILAR
Hititlerden kalma tarihi kalıntılar yerli ve yabancı turistlerin büyük ilgisini çekmektedir. Hitit krallığının başşehri HATTUŞAŞ İ.Ö.1200 yıllarında Hitit hakimiyetinin Anadolu da son bulmasına kadar sürmüştür. Bu kalede birçok eserler ve defineler bulunduğu söylentiler arasındadır.

ERMELİK KÖYÜNDEKİ KALE
İraniler'e ait olduğu sanılan bu kale, tamamen yıkılmış olup, tarihi özellikleri artık kalmamış durumdadır. Ermelik Kalesi'nde görülmeye değer mağaralar vardır.

ÇATAL ALANDAKİ MAĞARA
Bozhüyük Köyü ile Yukarı Çulhalı köyü arasındaki Çatalalan mevkiinde büyük bir mağara bulunmaktadır. Hangi devre ait olduğu bilinmeyen bu mağara TABERİ TARİHİ'nde GÜLŞENALNANI adıyla kaydedilmiştir. DARA DEVRİ'nde olduğu yazılan bu mağarada, birçok su depolarının olduğu bilinmektedir. Yolları bozuk ve uzun olduğundan içerisine girilememektedir. Yalnız bu mağaranın içerisinden geçen kuvvetli bir suyun 40 km güneyinde Sivas ili Şarkışla ilçesi Sızır Kasabası önüne çıktığı söylenmektedir.

İNSANÜLHAMİT KÖYÜ'NDEKİ MAĞARALAR
Ali Kayası, ayak izleri bulunan gezinti yerleri, Çıkrıkçı Köyü'nde eski eserlere rastlanmaktadır. Fakat bunlarda ciddi araştırmalar yapılmamıştır.

İlçe Tarihi

Çayıralan ilçesi merkez ve köylerinin kuruluş tarihine ait bilgiler kesin olarak bilinmemektedir. Hayata elverişli havzalardan biri olan Orta Kızılırmak havzasında bulunması nedeniyle birçok topluluk tarih boyunca bu bölgeye yerleşerek devletler kurmuş ve kültürel eserler bırakmışlardır. Çayıralan’ın 2,5 km doğusunda bulunan Yassı Hüyük üzerindeki tarihi Tuğulhan (Çayırşeyhi) bugünkü Çayıralan isminin alınmasında etken olmuştur.

Doğudan-batıya, batıdan-doğuya uzanan kervan yollarından olan Kızılırmak’ın kuzeyindeki yol; Konya-Aksaray’a doğru uzanmakta buradan Hacıbektaş ve ilçemiz vadisinden Sivas-Erzurum ve Tebriz istikametine uzanmaktadır.l934-l935 yıllarında Çayıralan’da çıkan Hitit Kraliçesi mezarı eşyaları Hititler’in yöreyi askeri ön karakol olarak kullandıklarını göstermektedir.
Oğuzların Gülhan kolu olan Dulkadiroğulları önce Maraş-Elbistan yöresine daha sonra bu bölgeye gelerek yerleşmiştir. Bozok asıllı bu obalar nedeniyle yörenin Bozok ismini aldığı görülmektedir. XII-XIV. yy. arasında Bozok’un merkezi Akdağ (Çayıralan) olmuştur.

Osmanlı Devletinin doğuya genişlemesi ve seferleri sonucunda l520’lerde Osmanlı sınırları içine girmiştir.1876 yılında Boğazlıyan ve Akdağmadeni ilçe olduktan sonra Çayıralan Boğazlıyan’a Çayırşehri ismiyle bağlı bir nahiye olarak görülmektedir.1892-1936 yılları Boğazlıyan idaresi Uzunlu’da ikamet ettiği için Çayıralan’da Uzunlu’ya bağlı görülür.

l948’de yapılan idari tanzimle ilçe haline getirilmiş ve Yozgat İl’ ine bağlanmıştır.

Coğrafik Durum

Doğuda Gemerek, Batıda Sarıkaya ve Çandır, Kuzeyde Akdağmadeni, Güneyde Özvatan ilçeleriyle çevrilidir.İlçe Akdağ’ların batı eteğinde kurulmuş olup rakımı l400 metre , yüzölçümü 809 km2 ve Yozgat’a uzaklığı 110 km’dir. Kışları soğuk ve yazları sıcak geçen kırsal bir iklime sahiptir. İlçenin büyük akarsuları yoktur. Ancak dağlık ve ormanlık yörenin özelliği olarak küçük akarsulardan beslenen Beypınarı Çay’ı ilçenin doğusundaki Kaynarpınar’ı sularının birleşmesinden meydana gelen akarsu ile A.Tekke köyü yöresinden gelen Karalı Suyunun birleşmesi ile Kozan Çay’ı oluşmuştur.

Yerleşim yeri olarak bağlı köyleri ile birlikte dağlık bir araziye sahiptir. Doğudan Akdağlar Batıdan Gevencik dağları ile çevrilmiştir. Güneyi, kuzeyi ve doğu yöreleri oldukça engebelidir. Çayıralan’ın ikliminin özelliğine uygun olarak hakim bitki örtüsü steptir. Dağlık alanları daha nemli ve daha yağışlı olması nedeniyle seyrek de olsa çam ve meşe türünden ağaçlarla kaplı olduğu görülür.

Sarıkaya

Sarıkaya İlçesi Anadolu’da ilk siyasi birliğini kurmuş olan Hitit İmparatorluğunun kuruluş alanı içerisinde bulunmaktadır. Bu devrin yansımaları olan höyükler Sarıkaya’nın köylerinde çokça rastlanmaktadır. Hititlerden sonra bu bölge Asurîler’ in ve ardından da İskender’in işgaline uğramıştır. Tahminen M.Ö.1.asırda Romalılarca alınmıştır.

İlçede Roma devrine ait tarihi kalıntılar ve eserlerin yanında çok sayıda yazılı eserlere de rastlanmaktadır. İlçe Romalılar devrinde 7000 haneli Opel adında bir şehirdi. Kaplıcalarıyla ünlü ilçede bulunan Roma devrine ait, kaplıca kalıntısının Roma Krallarından birinin kızı için yapıldığı söylenmektedir. İlçede Romalılardan kalma büyük taşlarla örülü duvar kalıntılarına, şehri çevreleyen surlar, sütunlar ve sütün başlıklarına sık-sık rastlanmaktadır.

İlçenin 1071 Malazgirt Zaferinden sonraki yıllarda, bölgenin Selçuklu hâkimiyeti altına girdiği ve Yıldırım Beyazıt zamanında Osmanlıların hâkimiyetine geçtiği sanılmaktadır. Günümüzde, İlçe sınırları içerisinde Selçuklu ve Osmanlı devirlerinden kalma az sayıda yerleşik Türkmen köylerine rastlanmaktadır. Ayrıca 1878 Osmanlı-Rus (93 Harbi) savaşı nedeniyle Doğu Anadolu bölgesinden göç eden ve Kars Muhaciri diye adlandırdığımız halkın yerleştiği köylerde bulunmaktadır.

Cumhuriyet döneminden itibaren, ilçeye 1924–1936 yıllarında Y unanistan, Romanya ve Yugoslavya’dan gelen, 1951 yılından itibaren de Bulgaristan’dan göç eden Türk vatandaşları yerleştirilmiştir.

İlçe, 1935 yılına kadar Boğazlıyan ilçesinin bir köyü iken, dönemin Valisi Bekir Sami BARAN tarafından bucak merkezi haline getirilmiş. O zamana kadar bucak merkezi olan Aşağı Sarıkaya köyünden bucak teşkilatı tamamen alınarak, Terzili Hamamı veya Hamam köyü diye anılan şimdiki İlçe merkezine getirildiği için, ilçenin adı Sarıkaya olarak anılmaya başlanmıştır. Yerleşim yeri 1957 yılında aynı adla İlçe merkezi olmuştur.

Yerleşimin ilk konut dokusu şimdiki kaplıca otelinin ve roma hamamı kalıntısının bulunduğu bölgede yoğunlaşmaktadır. Yerleşimin 1923–1960 yılları arasında tarihsel gelişimi bu alandan batı ve güney yönlerine kaymıştır. Bu yönde kaymasında karayolunun oluşması etkili olmuştur. 1960–1980 yılları arasında yerleşimin mekânsal gelişimi kuzey ve batı yönlerinde olmuştur. Bu dönemdeki yapılaşmalar İstiklal, Cumhuriyet, Bahçelievler, Battalgazi, Yenidoğan ve Fatih mahallelerinde yoğunlaşmaktadır. 1980–2000 yıllarında yerleşime yeni mahaller bağlanmıştır. Bu d önemde Kayseri-Yozgat yolu boyunca yapılaşmalar yoğunlaşmaktadır. Yine bu dönemde yeni yapılaşmalar mahallelerde artıştır. Yerleşimde 2000–2008 yılları arasında çok ciddi yapılaşmalar olmamıştır. Özellikle yurtdışında yaşayan vatandaşların yaptırdıkları konut sayısında azalış söz konusudur. Ayrıca yerleşimin dışa göç vermesi, iş imkânlarının yetersiz olması gibi etkenlerden dolayı kentsel formda değişimler azdır.

Kentin Coğrafi Konumu ve Topoğrafik Yapısı

Sarıkaya ilçesi 39º 29º kuzey enleminde ve 35º 22º doğu boylamları arasında yer almaktadır. Deniz seviyesinden 1170 metre yükseklikte olup, genelde dalgalı düzlüklerin geniş yer tuttuğu bir plato üzerine kurulmuştur.

Sarıkaya ilçesi Yozgat topraklarının Güneydoğusuna yakın kesimlerinde yer almaktadır. Kuzeyde Akdağmadeni ve Saraykent, Güney ve Güneybatısında Boğazlıyan, Güneydoğusunda Çandır, Doğusunda Çayıralan, Batısında Sorgun ilçeleriyle çevrilidir.

İlçe Merkezi, Yozgat - Kayseri karayolu üzerinde Kuzey - Güney doğrultusunda küçük bir vadi içerisinde kurulmuştur.

İlçenin topografyası genellikle dalgalı düzlüklerin geniş yer tutar. İlçenin Batısında, Yazır dağları bir sıra teşkil eder. Doğusunda Sıçanlı ve Tilki dağları, Kuzeyinde Çomak dağı, Güney ve Güneydoğusunda ise Beştepeler bulunmaktadır. Sorgun özü ile Boğazlıyan ovası arasındaki arazilerde ilçenin ovalarını oluşturmaktadır. Delice ırmağının önemli kollarından birisi olan kaynak çayı, ilçenin başlıca Akarsuyudur.

Kentin İklim Durumu

İlçemizde karasal iklim hâkimdir. Bitki örtüsü bozkırdır. Yazları sıcak ve kurak, kışlar soğuk ve kar yağışlıdır. Yağmurla en fazla ilkbahar ve sonbaharda yağar. Maksimum yağış ilkbaharda minimum yağış ise yazın düşer. Ortalama yağış 300–400 mm’dir. Kışın sıcaklık ortalaması 1 ile –5°C arasındadır olup, aralık ile mart ayları arasında sıcaklık 0°C altına da düştüğü sık görülür. Yaz sıcaklık ortalaması 20–25°C fakat son zamanlarda görülen küresel ısınmalar sonucunda 30–35°C kadar sıcaklığın çıktığı görülmektedir.

İLÇEMİZ TARİHİ VE COĞRAFİ YAPISI

Saraykent Yozgat iline bağlı, doğuda Akdağmadeni, batıda Sorgun, kuzeyde Kadışehri, güneyde Sarıkaya ile komşu, 341 km²’lik alana sahip bir ilçe olup, rakımı 1330 m.’dir. Yozgat iline uzaklığı ise 71 km.’dir. Eski adı Karamağara olan ilçemiz 1972 yılına kadar bucak iken, bu tarihte çıkan bir kanunla Belediye teşkilatı kurularak kasaba olmuştur. Karamağara’nın ismi 17.02.1975 tarih ve 7-9461 sayılı kanunla Saraykent olarak değiştirilmiş 20 Mayıs 1990 tarih ve 3644 Sayılı kanunla ilçe olarak Yozgat iline bağlanmıştır.
İlçemizin Saray mahallesinde bulunan Romalılardan kalma han ve hamam kalıntıları Saraykent’in eski bir yerleşim merkezi olduğunu göstermektedir.
1941 yılında Karamağara’da büyük bir deprem olmuş ve çok sayıda vatandaş hayatını kaybetmiş ve yerleşim yerlerinin tamamına yakını yıkılmıştır.1970 yılında da sel felaketi yaşanmış 5 vatandaş hayatını kaybetmiş çok sayıda büyük ve küçükbaş hayvan telef olmuştur.

Ekonomik Durum

İlçe nüfusunun çoğunluğu, geçimini tarım, hayvancılık ve besicilikle sağlamakta, ilçede bulunan toplam dört adet farklı alanlardaki fabrikalarda (tekstil, hazır beton, plastik kapı pencere ve un fabrikaları) vatandaşlarımız çalışmaktadır.

Ayrıca 20 dükkan kapasiteli küçük sanayi sitesinde 50 kalifiye eleman istihdam edilmektedir. İlçemiz nüfusu kayıtlı çok sayıda vatandaş yurt dışında işçi olarak çalışmaktadır.İlçemize yurt dışından yaz aylarında gelen gurbetçiler tarafından ekonomisi birazda olsa canlanmaktadır

turizm

İlçemizde turizm yönünden Romalılardan kalma han ve hamam kalıntıları vardır. Ayrıca Kesikköprü köyünde Sarayönü Han ve Divanlı mahallesinde Divanlı Kayalıkları ve mağaraları turizm açısından ziyaret edilen yerlerdir.

SORGUN'UN TARİHİ

Sorgun İlçesi, eski bir yerleşim ünitesi olarak Etilere dayanan bir geçmişi vardır.bölgemiz 1071 Malazgirt zaferinden sonra Türk toprağı olmuştur, ve daha sonra bir çok sayıda Türk boylarını bağrında barındırmıştır. 1905 yılında Belediyelik hüviyetini kazanmış, Cumhuriyetin ilanından sonra 877 Sayılı Teşkilâtı Mülkiye kanunuyla 26 Haziran 1926 yılında ilçe olmuştur. 1928 yılında Köhne-i Kebir (büyük köhne) olan isminin Arapça olması nedeniyle Sorgun olarak değiştirildiği anlaşılmaktadır. Sorgun isminin nasıl doğduğuna dair çeşitli rivayetler vardır bu rivayetlerden birine göre ; Sorgun ismi” Sor da Kon” dan gelmektedir. Türklere Anadolu’ nun kapılarını açan 1071 Malazgirt Zafer’ inden sonra Selçukluların bir kolu olan “ Gani Baba , Halil Baba –Ali ve Bedir Baba “ adlarındaki komutanlar birbiri arkasından bu bölgeyi işgal etmişlerdir.Burayı işgal eden Bedir Baba kuvvetlerinin arkasından gelen komutan Bedir Baba’ya şöyle seslenir.

“Bedir , sen konacağın yeri bilmiyorsun .Konacağın yeri” Sor da Kon “ der işte ondan sonra Sor da Kon sözü zamanla SORGUN şeklinde konuşulur ve yazılır.

İlçemizde kurulduğundan bugüne kadar 16 adet Belediye Başkanı görev yapmıştır. Görev sırasına göre şu isimlerden oluşmaktadır. Hacı Çavuş, Memiş Yakın, Bahattin Hoca, İsmail Ağa, Zileli Rıza Efendi, Hasan Özen, Mehmet Aksoy, Mehmet Akyol, İhsan Çetin, Abdullah Aksoy, İhsan Müftüoğlu,Yılmaz Kılıçarslan, Ahmet Uslu,Yılmaz Kılıçarslan , Zühtü Acun, Yılmaz Kılıçarslan , Ahmet ŞİMŞEK (görevde).

COĞRAFİ DURUMU

İlçemiz 34-36 derece 10 dakika doğu meridyenleri (boylamı) ile 39-40 derece 15 dakika kuzey paralelleri(enlemleri) arasında yer alır. E-88 karayolu üzerinde, Yozgat İl Merkezi’ne 35 km uzaklıkta olup, doğuda Akdağmadeni ve Saraykent, batıda Yozgat Merkez İlçesi, güneyde Sarıkaya İlçesi, kuzeyinde Aydıncık ve Çekerek İlçeleri ile çevrilidir. Yüzölçümü 1769 km² dir. İlçemiz, tipik karasal iklime sahip ve deniz seviyesinden 950 m yükseklikte bulunmaktadır.
Kışlar uzun, yaz mevsimi ise kısadır. Kışları sert ve kuru soğuklarla geçer. Yazlar ise kurak geçer. Yağmurlar daha çok ilkbahar aylarında yağar. Yıllık yağış ortalaması metrekarede 450-500 kg dır.Şehrimizin ortasından Eğriöz deresi ve Delibaş deresi geçmekte ve şehri ikiye bölmektedir. İlçemize bağlı köylerde irili ufaklı sulama göletleri bulunmaktadır.Bunlardan bazıları Gelingüllü barajı, Esenli göleti, Dişli göleti,İkikara göleti vb.

SOSYAL KÜLTÜREL DURUMU

Yöre halkı örf ve adetlerine bağlı, devletine saygılıdır. Ancak, kamu hizmetlerine yönelik yatırımların yetersiz olması,ilçemizde Şeker Fabrikasından başka devlet yatırımı bulunmaması gibi nedenlerle işsizlik hat safhadadır. Bu da gençlerimizin kahvehane ,bilardo , Internet kafe gibi yerlere akın etmesine sebebiyet vermektedir. Gençlerimize yönelik 53 bin nüfuslu bir ilçede bir kapalı spor salonu bile bulunmaması ilçemiz açısından son derece düşündürücü ve üzüntü vericidir.

Belediye olarak Sosyal ve Kültürel etkinlikler çerçevesinde her yıl geleneksel olarak düzenlemiş olduğumuz 19-29 Mayıs tarihleri arasında “Gençlik Haftası “ etkinlikleri çerçevesinde “spor müsabakaları,Mahalli ses yarışması, Mahalli Ozanların atışması ve şiir yarışması, Tiyatro ve piyes oyunları, Açık hava halk konserleri ve havai fişek gösterileri, Ortalama 450-500 kişiden oluşan Kapadokya veya diğer turistik yerlere ait gezi, Gençlik yürüyüşü , Kerkenez harabelerine gezi vb” faaliyetler yapılmakta , yapılan bu etkinliklere ait masraflar Belediyemiz tarafından karşılanmakta ve tüm etkinlikler ücretsiz olarak halkımızın hizmetine sunulmaktadır.

Ayrıca Eylül’ ün ilk haftasında her yıl geleneksel olarak düzenlemiş olduğumuz 5 günlük programda ilçemizdeki fakir ve kimsesiz çocuklar yararına ortalama yıl1ık 1000 kapasiteli “ Sünnet Şöleni, Kırk Pınar Baş pehlivanlarının katılmış olduğu yağlı pehlivan güreşleri , Ata sporumuz Cirit gösterileri, Açık hava halk konseri ve havai fişek gösterileri, Tiyatro oyunları, Mehteran gösterileri vb.” etkinlikler yapmaktayız. Bu etkinliklerinde tamamı Belediyemiz tarafından yapılmakta ve tüm etkinlikler ücretsiz olarak hem şehrilerimizin hizmetine sunulmaktadır.

EKONOMİK DURUMU

İlçemizde halkın başlıca geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktır. Başlıca tarım ürünleri buğday, arpa, nohut, mercimek ve şeker pancarıdır. İlçe ekonomisinde en büyük payı Devlete ait Şeker Fabrikası , (çalışan toplam sayı 556) Özel sektöre ait Yeni Çeltek Kömür İşletmesi (çalışan sayısı 238), Doğan Madencilik (çalışan sayısı 175) gibi kömür ocakları nakliyecilik ve işçi istihdamı konusunda büyük fayda sağlamaktadır. Bunların haricinde ilçemizde 2 adet küçük sanayi sitesi Yine ilçemizde 10 adet yapı kooperatifi,1 adet motorlu taşıyıcılar kooperatifi, 200 adet sermaye şirketi, 70 adet birinci sınıf gerçek usulde vergi mükellefi, 1422 adet ikinci sınıf gerçek usulde vergi mükellefi, 58 adet serbest meslek kazanç mükellefi vardır. Bunların toplamı ise 1761 adettir. Ayrıca basit usulde ise hizmet erbabı 6 adet ve ticari sanat erbabı mükellefi 945 adet olup, bunlarında toplamı 951 adettir. Kurumlar vergisi mükellefi ise A.Ş. 26 adet, L.t.d. 174 adettir. Ayrıca 22 adet akaryakıt istasyonu, 7 adet tuğla fabrikası, 4 adet un fabrikası, 1 adet yem fabrikası vardır. Yine 10 ton/saat kapasiteli 1 adet çelik eşya üretim atölyesi ve 1 adet bakliyat eleme ve paketleme işletmeleri ve 1 adet seramik işletmeciliği vardır

NÜFUS DURUMU

İlçemizin merkez nüfusu 2011 yılı sonu itibariyle 50596'dır. İlimizin hem yüzölçümü bakımından hem de nüfus bakımından en büyük ilçesi konumundadır.Şeker fabrikasının faaliyete geçmesi , ilçede 2 adet kömür işletmesinin faaliyetini sürdürmesi ,özel sektöre ait tuğla ocaklarının varlığı,sayısız tavuk çiftlikleri vb. iş alanlarının faaliyetlerini sürdürmesi ve yerleşimin E-88 karayolu üzerinde olması gibi nedenlerle ilçemiz çevre ilçelerden ve köylerden sürekli göç almaktadır.

YERKÖY TARIHCESİ :
Anadolu'nun bircok bolgesi gibi, Bozok adi verilen Yozgat ili ve cevresi (Yerkoy dahil) ilkcaglardan beri cesitli medeniyetlerin izlerini tasir. Bolge Turklerin Anadolu'ya geldigi zamana kadar cesitli kavimlerin yerlestigi bir yer olmustur. Bolge, sirasiyla Hititler, Frigler ve Perslerin hakimiyeti altinda kalmis, bir ara Roma Imparatorlugu'nun eyaleti olmus, Helenistik devirde ise Ankara'yi baskent yapan Galatlar'in (Keltler) eline gecmistir. Bolge daha sonra Bizans hakimiyetine girmistir.

1071 Malazgirt Savasi'ndan sonra kitleler halinde Anadolu'ya gelen Bozoklu Turkmenler, Bizans bolgesi icinde yer alan Danisment sahasina oymaklar halinde yerlesmislerdir. Bunlarin bir kismi koylerde yerlesik hayata baslamislar, onemli bir kismi da bolgedeki yaylak ve kislaklarda gocebe olarak hayatlarini devam ettirmislerdir. Gocebe hayatin sona ermesiyle koy hayatina ve tarimsal yasayisa baslamislardir. Yozgat ve cevresindeki diger yerlesim birimlerinde oldugu gibi Yerkoy ve Yerkoy'e bagli koyler de bu Bozoklu Turkmenlerden olusmaktadir.

1925 yilinda mutevazi bir koy olarak kurulan Yerkoy, 1930 yilinda demiryolunun gecmesi ile kisa bir sure icinde hizla geliserek 1935 yilinda Bucak(nahiye), 25/08/1945 tarihinde ise ilce olmustur.



COGRAFI YAPISI:
Yerkoy, Yozgat ilinin batisinda yer almaktadir. Il merkezine uzakligi 40 km. olan ilce Yozgat-Ankara ve Yozgat- Kirsehir karayolu uzerinde bulunmaktadir. Dogusunda il merkezi, batisinda Kirsehir'in Cicekdagi ilcesi, guneyinde Sefaatli, kuzeyinde ise Corum'a bagli Sungurlu ilcesi vardir. Yuzolcumu 144.748 Hektar (1448 Km2), deniz seviyesinden yuksekligi ise 774 metredir.

EKONOMIK YAPI:
İlcenin ekonomisi tarima dayanmaktadir. Halkin %70 'i tarimla ugrasmaktadir. Geriye kalan nufus ise ticaret ve kucuk el sanatlari ile mesgul olmaktadir. Halkin; %70 'i tarim, %20 'si ticaret, %10'u imalat sektorunde calismaktadir.

İlcenin toplam yüzölcümü 144.748 hektardir. Bunun 48.615 hektarini kulture elverissiz arazi ve yerlesim alanlari, 96.133 hektarini kültüre elverisli arazi oluşturmaktadir.

Tarim sektöründe kuru şartlarda yapilan tahil uretimi egemendir. Orta büyüklükteki isletmeler onemli bir grup olusturur. Küçük isletmeler ve ortakcilik iliskileri yaygindir.

Ekilebilir alanlarin buyuk bir bolumunu bugday, arpa, mercimek, nohut ve fasulye kaplamaktadir. Ozellikle Ilce merkezi ile Delice Koyu'nde yaygin olan sebzecilik, ilce ekonomisinde hatiri sayilir bir yere sahiptir. Basta biber, domates, taze fasulye, salatalik, ispanak, lahana, marul, turp, patates, pirasa, sogan(yesil) olmak uzere yaklasik 312 hektarlik bir alanda sebze uretimi yapilmaktadir.

İlcemize bagli 16 koy, orman alani icerisinde bulunmaktadir. Bu köylerimizden yedi tanesi verimli orman alani icerisinde, dokuz koyumuz ise bozuk orman arazisi icerisinde yer almaktadir.