Konu: Manisa - Mesir Macunu Şenlikleri

Her yıl Nevruz’da tekrarlanan Mesir Saçma Töreni Yıllardır Devam Etmekte. O günden bugüne onbinlerce insan Sultan Camii etrafında toplanır, doğanın uyanışının, baharın gelişini, bereket ve bolluğun başlangıcını, sevincini yaşar. Bu şenlik aynı zamanda Manisa’nın ekonomik ve sosyal yaşantısına canlılık getirmektedir. Ancak bu tarih kış şartlarının hakim olduğu bir mevsime rastlandığından son yıllarda kutlamalar Nisan ayı sonlarına kaydırılmıştır.

MESİR MACUNU

Mesir macununun genel özellikleri, hoş lezzeti ve kokusudur. Vucuda kuvvet, kalbe ferahlık verir, dimağı kuvvetlendirir, dikkati arttirir, siniri yatıştırır, nefes darlığı, başdönmesi, sırt, belağrısı, siyatik, romatizmaya iyi gelir, kanı temizler, göğsü yumuşatır, idrar zorluğunu giderir, iştah açar.
Genel halk kitleleri arasında rağbet kazanan Mesir Macununun halkın inanışlarına göre şu faydaları olduğu söylenir: Macundan yiyen kimseyi bir yıl boyunca zehirli hayvanların sokmayacağına inanılır. Nevruz günü en ağır hastalar bile yese iyi olurlar. Macunu yiyen gelinlik çağındaki kızların, o yıl içinde evleneceklerine inanılır. Çocuğu olmayanların, bu macundan yedikleri taktirde çocukları olacaklarına inanılır. Çocuk hastalıklarına da faydalı olduğu söylenir.
Mesir sözcüğü, seyir edilecek, gezilecek yer, gezinti yeri anlamına gelmekle birlikte ismini verdiği macundan dolayı bambaşka bir anlam taşımaktadır.
Mesir Macunun Mucidinin 15. Yüzyılın ikinci yarısında Denizli’nin Buldan İlçesine bağlı Sarı Mahmutlu köyünde doğduğu kabul edilen, soyu Haydar oğlu Kılıç Bey oğlu Mustafa’ya dayanan “Merkez Efendi” olduğu görülmektedir.
Merkez Efendi, Kanuni Sultan Süleyman’ın annesi Yavuz Sultan Selim’in eşi Hafza Sultan’ın eşinin anısına yaptırdığı cami ve külliyesinin başına tayin edilir. Merkez Efendi burada bir de DARÜŞŞİFA yaptırılmasını ister.
DARÜŞŞİFA’nın inşaasından kısa bir süre sonra, Hafza Sultan hastalanır. Bu hastalığı Muslihiddin Merkez Efendi tarafından “Mesir” ile tedavi edilir. Adını İbn-i Sina’nın mesr-o sitos adıyla meşhur panzehirinden alan baharatlardan imal edilen bu karışım vasıtasıy Hafza Sultan şifa bulmuştur.
Her sene DARÜŞŞİFA’daki muhtaç hastalar için Mesir hazırlanması, macunun “Nevruz-ı Sultani”de yapılması, Mesirin hekimbaşı nezaretinde pişirilmesi, artan macunun şehirdeki muhtaçlara dağıtılması şeklindeki şartlarla, tahminen 1540 yılından itibaren halka Mesir Macunu dağıtılmaya başlamasıyla Mesir Şenlikleri de ortaya çıkmıştır. 21-22 Mart Nevruz-ı Sultani gününde saçılan macundan alabilmek için çevreden insanlar şehre akın etmişler ve Manisa’da adeta bir panayır oluşmuştur.
Mesir mâcunu, 41 çeşit şifâlı nebât ve baharat karışımından yapılır. Bunların isimleri ve özellikleri şöyledir:
Anason: İştah açıcı ve karminatif olarak kullanılır.
Çivit: Halk arasında kabakulak ve pnömorinde kullanılır. Çöpçün: Hemoroit ve egzamada kullanılır.
Çörekotu: Gaz söktürücü.
Dar-ı fülfül: Öksürük kesici ve bedeni ısıtıcı olarak kullanılır.
Hardal tohumu: İştah açıcı ve mîdeyi yatıştırıcı olarak kullanılır.
Havlıcan: Öksürük kesici ve ağız kokusunu gidericidir.
Hıyarşenbe: Müshil olarak kullanılmaktadır.
Hindistancevizi ve beşbase: Kaynatılmış suyu mîde ağrılarına iyi gelir.
Hindistançiçeği: Hazım kolaylaştırıcıdır.
Kakule: Lezzet verici, iştah açıcı.
Kalbarda: Mîde ağrılarına iyi gelir.
Karabiber: Öksürük kesici, uyarıcı ve baharat olarak kullanılmaktadır.
Karanfil: Ağız kokusunu giderici, diş çürüklerinde ve diş ağrılarında kullanılır.
Kebabiye: İdrar ve solunum yolları antiseptiği olarak kullanılır.
Kimyon: İştah açıcı, gaz söktürücü ve terletici olarak kullanılır.
Kırım tartar: Kaşıntılı deri hastalıklarında kullanılır.
Kişniş: Gaz söktürücü ve iştah açıcıdır.
Limon tuzu: Mâcunun fazla tatlı etkisini hafifletmek için kullanılır.
Ma-i leziz: Kalıcı tatlılık sağlar.
Meyan balı: Öksürük kesici, idrar arttırıcı olarak kullanılır.
Portakal kabuğu: Mîdeyi uyarıcı, koku verici olarak kullanılır.
Revan kökü: Laksatif ve hemoroit tedâvisinde kullanılır.
Safran: Çarpıntı giderici ve ferahlık verici.
Sakız: Mîdeyi rahatlatıcı ve nefes darlığında öksürük gidericidir.
Sarı halile: İştah kesici olarak kullanılır.
Sinameki: Müshil olarak kullanılır.
Şamlı ve şaşlı: Kadın hastalıklarına iyi gelir.
Şeker: Mâcunun kıvamını veren ve tatlandıran ana maddedir.
Resene: Mîde rahatlatıcı ve gaz söktürücü.
Tarçın: Kabızlığı ve karın ağrılarını giderir.
Tarçın çiçeği: Koku özelliği için kullanılır.
Teke mersini: Mâcun terkibinin daha değişik kokması için kullanılır.
Tiryak: İlk çağlardan beri her derde devâ olarak kullanılan muhtelif maddelerden meydana gelmiş bir terkiptir.
Ud-ül-kahar: Diş ağrısı ve diş nezlesine karşı kullanılır.
Vanilya: Uyarıcı, olarak bilinir.
Yeni bahar: Kuvvet verici olarak mâcunlara konulur.
Zencefil: Nefes darlığı, soğuk algınlığı ve astıma karşı kullanılır.
Zerde çöp: Kuvvet verici ve mîdeyi koruyucudur. Zulumba: Mîde rahatsızlıklarında ve hemoroitte kullanılır.

Eski yıllara ait bir fotoğrafta Sultan Camii'nden mesir macununun saçılması töreni sırasındaki görüntü. Az ileride Muradiye Camii görülüyor.

Mesir 2007'den


Temsili Merkez Efendi : Vatan Şaşmaz

Mesir Macunu
Uygarlık beşiği Anadolu’nun en eski tarihi kentlerinden olan Manisa’da Mesir geleneği ile anlamlı bir yardımlaşma ve bayram havası hissedilir. Önceleri tedavi amaçlı kullanılan daha sonra ise gelenek haline gelen Mesir’in ortaya çıkışı hakkında çeşitli inanışlar bulunmaktadır.

İnanışa göre; Osmanlı Padişahı Yavuz Sultan Selim’in eşi, Muhteşem Süleyman diye tarihe geçen Kanuni Sultan Süleyman’ın Annesi Hafsa Sultan Manisa’dayken hastalanır. Hastalığına çare bulunamayan Sultan’ın kendisinin yaptırdığı Sultan Camii Medresesi’nin başına getirilen Merkez Efendi bitki ve baharatların karışımından oluşan bir macun hazırlar.

41 çeşit baharat karıştırılarak hazırlanan macunu yiyerek sağlığına kavuşan Hafsa Sultan hastalara bu ilacın verilmesini ister. Halktan gelen isteğin artması üzerine kağıtlara sardırılan macunun Sultan Camii’nin kubbe ve minarelerinden saçılmasını buyurur. Manisa Mesir Şenlikleri bu şekilde doğmuştur.

Mesir'in Özellikleri
Mesir macununun çok faydalı olduğu, hastalara şifa verdiği, bir efsane olarak Anadolu’da yayıldı. Genel özellikleri, beden ve ruh sağılığına şifa olması, hoş lezzeti ve kokusudur. Diğer özellikleri arasında ağrılara, sancılara, soğuk algınlıklarına, hazımsızlıklara, iştahsızlıklara ve ağız kokusuna karşı kullanılmasını sayabiliriz. Ayrıca halk arasındaki inanışa göre; macundan yiyen kimseyi bir yıl boyunca zehirli hayvanların sokmayacağına inanılır. Nevruz günü en ağır hastalar bile yese iyi olurlar. Çocuk hastalıklarına da faydalı olduğu söylenir.


Mesir’in hazırlanışında kullanılan 41 çeşit baharat şunlardır;

Zencefil, Zulumba, Kremtartar, Kişmiş, Kebabiye, Havlican, Hindistan Cevizi, Anason, Yenibahar, Hiyerşambe, Çamsakızı, Zağfran, Üdül Kahr, Çöpçini, Hardal, Eksir, Karanfil, Çivit, Meyan Balı, Tiryak, Sarı Helile, Raziyane, Kimyon, Zerdeçal, Tarçın Çiçeği, Karabiber, Çörek Otu, Darıfülfül, Ravend, Limon Tuzu, Kakule, Şamlı, Vanilya, Şeker, Günbalı, Hindistan Çiçeği, Limon Kabuğu, Galanda, Tekemercini Tohumu ve Portakal Kabuğu’dur.

-MESİR MACUNU'NU İLK KEZ YAPAN-
MERKEZ EFENDİ (Musa Merkez Muslihittin Efendi) 1460 - 1551

Merkez Efendi, Denizli’nin Sarhanlı köyünde 1460 yılında doğmuştur. Babasının adı kılıçoğlu Muslihiddin, büyük babasının adı Haydar’dır. Kendi ismi Musa olup Merkez Muslihiddin, daha kısa olarak yanlız Merkez lakabıyla şöhret bulmuştur. On beş yaşında iken Bursa’ya gitmiş ve Orada veliyüdin medresesi’ne girerek hem medrese tahsilini yapmış, hem de asrın sayılı alimlerinden Hızır Beyzade Ahmet Paşa’dan ders almıştır. 15 sene süren tedristen sonra medreseden icazetnamesini alarak İstanbul’a gelen mücahitlerin meşhur simalarından Buharalı Ömer’in oğlu Mirza Baba diye bilinen zata damat olmuştur.

O sıralarda henüz 30 yaşlarında bulunan Merkez Efendi fıtri zekası ve derin ilim aşkıyla çok kuvvetli bir tahsil sahibi olmuştur. Kuvvetli bir hafızaya sahip olduğundan pek genç yaşında Kur’an-i kerim’i ezberlemiştir. İstanbul’da sık sık meşayih meclislerine gitmiş onların sohbetlerinden feyz almaya calışmıştır.

Mümtaz şahsiyeti ve ilmi birikimiyle kudretini zamanının ulemasına da tasdik ettirmiştir. Kendisi vakar ve tevazuyu şahsında birleştirmiş, yüksek seciyeli müstesna bir yaratılışta idi. Sözlerinde metanet ve vaazlarında belagat, vukut ve halavet vardı. Bilhassa Şeyhülislam Ebussuud Efendi’nin kendisi hakkında söylediği “ zamanımızda bu zat kadar riyadan uzak bir kimse görmedim” sözü meşhurdur.

Tahsil ettiği muhtelif ilimler arasında tıp ilmini dahi merak ederek kendi zamanındaki gelişme nispetinde tıp ve tıp tedavi ilimleri hakkında bilgi sahibi olmuştur. Bu tıbbi malumatı vesilesiyle Sümbül Efendi tarafından Manisa Bimarhanesi’ne memur edilmiştir. Bu gün 500 yıllık bir mazisi olan ve kendine has bir şekilde, 41 çeşit baharattan imal edilen “Mesir macunu”nu icad etmiştir.

Merkez Efendi bulunduğu muhitlerde insanların ruhlarına hitap etmek suretiyle yalnız ahlaklarını tasfiye etmek ve maneviyatlarını yükseltmekle kalmamış, Manisa Bimarhanesi’nde yatan hastalarıu şifaya kavuşturmaya çalışmış ve sosyal hizmetlerle şehir ve köylerde halkın hafızasında silinmeyen hatıralar bırakmıştır.

Şeyhi Sümbül Efendi’nin vefatından sonra İstanbul’a gelmiş ve onun yerine Halvti Şeyhi olarak tenvir ve irşad faaliyetlerine devam etmiştir.

Merkez Efendi çok mütevazı, nazik ve sevimli, nur yüzlü mübarek bir zat idi. Zayıf ve fakirleri korur, çocukları sever onlara daima iltifat ederdi. İbadet hususunda titizdi. Namazlarını cemaatle kılmaya azami gayret sarfederdi. Bütün ömrünü ibadet, hayır, hasenat, irşad, talim, fair ve zayıfları himaye, zikir ve tevhid ile geçiren ve melekler kadar pak bir hayat süren Merkez Efendi 1551 de 91 yaşında ahirete irtihal etti.

Kaynak : MERKEZ EFENDI,merkezefendi asker din adami ve halk hekimi,merkezefendi mahallesi,merkezefendi,zeytinb urnu,istanbul,

Tüm ömrünü insanlık için vakfeden Merkez Efendi, İstanbul’da Zeytinburnu'nda ebedi istirahatindedir.



Merkez Efendi'nin Manisa Sultan Meydanı'ndaki kendi etrafında az bir süratte dönen heykeli.

Musa Muslihüddîn el-Germiyânî, İstanbul’a geldiğinde ne çok kapısı olduğunu gördü ilmin. Tefsir, hadis, akâid ve tıp… Çaldı her kapıyı. Açılan her kapı ona bir anahtar bağışladı ve o her anahtarı besmeleyle taktı halkasına. Besmeleyle, yani o tılsımlı sözle yola çıkan herkesin elinden tuttuğu gibi onun da elinden tuttu kapılar. Fakat şerbetler kesmedi susuzluğunu. Her seferinde bir başka kapıya bıraktılar.

Kapısına yükleniliyor ve o yığınak yapıyor kapının arkasına. Yüklenen Sümbül Sinan, direnen Musa Muslihüddîn. Sonunda açılıyor kapı ve gözkapakları. Rüyasının elinden tutup merkezine gidiyor. “Mûsâ Efendi! Biz seni genç ve güçlü biri sanırdık. Meğer sen de hanımın da çok yaşlıymışsınız. Akşam bizi kapıdan içeri sokmamaya kuvvetiniz yetmedi!” diyor Sümbül Sinan. Ve bir gün Sümbül Sinan dünyayı değerlendirmelerini istiyor müritlerinden. Herkes bir eksik buluyor devranda, bir kusur, bir günah, bir aymazlık, bir sapma. Yalnız Musa Muslihüddin görüyor her şeyin merkezinde olduğunu. “Her şey merkezinde!” diye cevaplıyor, “Ne gördün?” sorusunu.

Merkez Efendi artık o. Çocukların evliyası. Cepleri tıka basa şekerle dolu. Merkez Efendi o. Hayvanların hâmisi. Aç kalanların da yanında fazla yük taşıyanların da. Tertemiz elbiseler giyiyor, kokular sürünüyor, sürme çekiyor gözlerine kürsüye çıkarken. Nasihatte bulunurken gözlerini yumuyor. Fakir zengin, genç yaşlı herkesi selamlıyor bineğinden inip. Bir işe başlarken; “Müslümanlara faydalı olmak, helâlinden rızık kazanmak istiyorum” diye niyet edilmesini öğütlüyor ve böylece elde ettiği ürünün boşa gitmeyeceğini müjdeliyor çalışanların. Yavuz Sultan Selim’in eşi Hafsa Sultan Manisa’ya bir hekim göndermek istiyor da, Sümbül Sinan, işaret ediyor onu. Her nevruzda kırk bir çeşit baharattan yoğurduğu macunu Sultan Camii kubbesinden saçıyor halka.

Sümbül Sinan “Cüneyd-i Bağdâdî ve Bayazid-i Bistâmî’yi görmedim diyen, Merkez Efendi’yi görsün!” dediği talebesini işaret ediyor vefat ederken. Sultan Süleyman’ın şehzadeliğinde “Bizim Merkez” dediği Musa Muslihiddîn 1551’de Kâinatın Asıl Merkezi’ne yürüdüğünde cenaze namazını Şeyhülislam Ebussuud Efendi kıldırıyor şu sözlerle : “Ömrümde gördüğüm en riyasız kişiydi o!” Ve yeryüzündeki bütün trenler İstanbul Topkapı’dan iki durak sonraki o istasyona varıyor : Merkez Efendi.

“Sür tevhidi gözün gönlün açıla
Varma Hakk’ın dergahına suç ile
Sırat köprüsünü âsan vech ile
Geçer cân ü dilden tevhid edenler” sözü her yolcuya hatırlatıyor merkezi.