Halil’ür Rahman (Makam-ı Cedd-ül Enbiya) Medresesi (Merkez)



Şanlıurfa il merkezi Gölbaşı Mahallesi’nde, Balıklı Göl isimli küçük bir gölün çevresinde yer alan bu külliyenin bir bölümünü oluşturan bu medresenin yapım tarihi kesinlik kazanamamıştır. Günümüze gelen onarım kitabeleri de yapım tarihi konusunda bir bilgi vermemektedir. Medresenin merdivenleri karşısına gelen, kuzeye bakan odanın cephesinde h. 1189 (1775) tarihli bir onarım kitabesi vardır. Ayrıca gölün kuzey ve batı köşesindeki büyük odanın kapısı üzerinde de Sultan Abdülaziz döneminde h.1288 (1871) tarihinde Derviş Ali Paşa tarafından tamir ettirildiği yazılıdır. Büyük olasılıkla bu medresenin bulunduğu yerde Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesi’nde belirttiği, Şair Nabi’nin Tuhfet’ül Harameyn isimli eserinde sözünü ettiği İbrahim Halil Tekkesi’nin bulunduğu sanılmaktadır.



Medrese caminin makam kısmına bitişik olarak yapılan geniş bir eyvandan başlayarak kuzeye dönen ve gölün batı kıyısını kaplayan bir yapıdır. Ayrıca göle girintili olarak kubbeli bir de maksuresi vardır.


Gölün batı kıyısına sıralanmış tonoz örtülü hücreler arazi konumundan ötürü birbirlerinin eşi plan düzeninde değildir. Bu hücrelerin önünde Bursa kemerli iki katlı revaklar bulunmaktadır. Ayrıca burada Şazeliye Şeyhi Ali Baba ile Urfalı Âlim Buluntu Hoca’nın türbeleri vardır. Üçüncü türbenin kime ait olduğu ise kesinlik kazanamamıştır.


Bu medresede Bikeszade Hulusi Efendi, Şeyh Halid Efendi, Hikmet Efendi ve Şükrü Bey gibi XVIII.-XIX. yüzyıllarda yaşamış şairler yetişmiştir. Ayrıca son devir ulemalarından Abbas Vasıf Efendi, ünlü hattatlardan Arabizade Behçet Efendi bu medresede yetişmiş, Ahmet Vefik Efendi de medresede güzel yazı dersleri vermiştir.



Rıdvaniye Medresesi (Merkez)



Şanlıurfa il merkezi Gölbaşı Mahallesi’nde, Balıklı Göl isimli küçük bir gölün çevresinde yer alan bu külliyenin bir bölümünü oluşturan bu medrese, Rıdvaniye Camisi ile birlikte Urfa Valisi Rıdvan Ahmet Paşa tarafından 1736 tarihinde yaptırılmıştır. Bunu belirten kitabe avlunun ortasındaki dershanenin cephesinde bulunmaktadır.


Medrese, Rıdvaniye Camisi’ni üç taraftan kuşatan ve ortası havuzlu geniş bir avlu çevresinde U plan düzenindedir. Medresenin ana noktasında, üzeri kubbeli kütüphane, köşelerde iki büyük okuma odası ve revaklı medrese hücrelerinden meydana gelmiştir. Buradaki revakların Bursa kemerlerine benzerliği dikkat çekicidir. Medrese hücreleri avluya birer kapı ve pencere ile açılmıştır.



Eyyubi (Nakipzâde Hacı İbrahim Efendi) Medresesi (Merkez)


Şanlıurfa Cami-i Kebir Mahallesi’nde bulunan Eyyubi Medresesi, Eyyubiler devrinde yapılmış olan bir medrese üzerine Nakipzâde Hacı İbrahim Efendi tarafından 1781 tarihinde yaptırılmıştır.


Osmanlı medreseleri plan tipinde, dikdörtgen planlı, kesme taştan yapılmış olan medresenin girişinin karşısında kare planlı, kubbeli dershane kısmı bulunuyordu. Bunun batısındaki mekânın kütüphane olduğu sanılmaktadır. Medrese avlusunun iki yanında revakların arkasında medrese hücreleri bulunuyordu.


Bu medreseden günümüze yalnızca kitabesi gelebilmiştir. Medresenin güney duvarında Firuz Bey’in 1781 tarihinde yaptırmış olduğu çeşme de iyi durumda günümüze gelebilmiştir.



Şanlıurfa’da bu medreselerden başka Evliya Çelebi’den öğrenildiğine göre; Kızıl (Ulu Cami) Cami, Firuz Bey ve Sultan Hasan medreseleri de bulunuyordu. Bunlardan Kızıl Cami (Ulu Cami) Medresesi ve Sultan Hasan (Hasan Padişah) Medresesi yıkılmış ve günümüze gelememiştir. Ancak Firuz Bey’in medresesinin yeri ile ilgili herhangi bir bilgiye kaynaklarda rastlanmamıştır.


1867 tarihli Halep Vilayet Salnamesi’nde Urfa il merkezinde bir; 1903 tarihli Maarif Salnamesi’nde Rıdvaniye, Rahimiye, Sakıbiye, İbrahimiye, Rızaiye ve Süleymaniye isimli medreselerin isimleri yazılıdır. Bu medreselerden Rahimiye Medresesi’nin Tahtamor (Toktemur) Camisi’nin yakınında olduğu belirtilmiştir. Rızaiye Medresesi’nin ise Ümmügülsün Hatun tarafından Kudbettin Camisi’ne vakıf olarak 1779 tarihinde yaptırıldığı öğrenilmektedir. İbrahimiye Medresesi’ni Es-Şeyh El Hac İbrahim Efendi İbn-i Kasım Efendi’nin yaptırdığı belirtilmiştir. Ayrıca XVIII.yüzyıla tarihlenen Urfa ile ilgili vakfiyelerde Hamis Efendi Medresesi ve Sultan Burhan Medresesi’nin bulunduğu da öğrenilmektedir.


İhlasiye Medresesi cami ile birlikte 1623 tarihinde Kunduracı pazarı’nda Hacı Musa tarafından yaptırılmış ve XX.yüzyılın ikinci yarısında yıktırılmıştır. Şabaniye Medresesi’nin yerinde bugün Mithat Paşa İlköğretim Okulu bulunmaktadır.