55- (2858) Bize Ebû Bekr b. EM Şeybe rivayet etti. (Dedi ki) : Bize Abdullah b. İdris rivayet etti. H.
Bize îbnû Nümeyr de rivayet etti. (Dedi ki) : Bize "babamla Muhara-med fc. Bişr rivayet ettiler. H.
Bize Yahya b. Yahya da rivayet etti. (Dedi ki) : Bize Musa b. A'ym haber verdi. H.
Bana Muhammed b. Râfİ' dahî rivayet etti. (Dedi ki) : Bize Ebû Üsâme rivayet etti.
Bu râvilerin hepsi İsmail b. E'oî Hâlid'den rivayet etmişlerdir. H.
Bana Muhammed b. Hatim de rivayet etti. Lâfız onundur. (Dedi ki) : Bize Yahya b. Saîd rivayet etti. (Dedi ki) : Bize İsmail rivayet etti. (De*di ki) : Bize Kays rivayet etti. (Dedi ki) : Ben Benî Fihrin kardeşi Müs-tevrid'den dinledim. (Şöyle diyordu) : Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) :
«Vallahi âhiretİn yanında dünya ancak birinizin şu parmağını denize koyduğu kadarcıkttr. Parmağın ne ite döneceğine bir baksın!» buyurdular. Yahya şehadet parmağı ile ibarette bulunmuştur.
Yahya'dan başka bütün râvilerin hadîsinde: «Ben bunu Resûlüllah (Saltallahü Aleyhi ve Sellem) söylerken işittim...» ibaresi vardır.
Ebû Üsâme'nİn hadîsinde: «Benî Fihrin kardeşi Müstevrid b. Şed-dâd'dan...» ibaresi vardır. Yine onun hadîsinde: «İsmail baş parmağıyle işaret etti, dedi.» İfadesi vardır.

56- (2859) Bana Züheyr b. Harb rivayet etti. (Dedi ki) : Bize Yahya b. Saîd, Hatim b. Ebî Sağîra'dan rivayet etti. (Demiş ki) : Bana İbni Ebî Müleyke, Kaâsım b. Muhammed'd en, o da Âişe'den naklen rivayet etti. Şöyle demiş: Ben Resûlüllah (Saîtallahü Aleyhi ve Sellem) 'i:
«İnsanlar kıyamet gününde yalınayak, çıplak, sünnetsiz olarak hasre*dilecek.» buyururken işittim.
— Yâ Resûlallah! Kadın ve erkekler beraber olup, birbirlerine baka*caklar'mı? dedim. Resûlüllah (SaUallahü Aleyhi ve Seltem):
«Yâ Âişe! Mesele birbirlerine bakmaktan da kötü!» buyurdular,

(...) Bize Ebû Bekr b. Ebî Şeybe ile İbnû Nümeyr' de rivayet ettiler. (Dediler ki) : Bize Ebû Hâlid El-Ahmer, Kâtım b. Ebî Sağîra'dan bu is-nadla rivayet etti. Ama hadisinde «sünnetli olarak...» tâbirini anmadı.

57- (2860) Bize Ebû Bekr b. Ebî Şeybe ile Züheyr b. Harb, İshak b. İbrahim ve İbni Ebî Ömer rivayet ettiler. (İshak: Ahberana, ötekiler : Haddesena tâbirlerini kullandılar. Dediler ki) : Bize Süfyan b. Uyeyne, Amr'dan, o da Saîd b. Cübeyr'den, o da İbnû Abbâs'dan naklen rivayet etti. İbnû Abbâs, Peygamber (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) 'i hutbe okurken dinlemiş. Şöyle diyormuş:
«Şüphesiz ki, sîz Allah'a yürüyerek yalınayak, çıplak, sunnetsiz olarak kavuşacaksınız.»
Züheyr kendi hadîsinde: «Hutbe okurken...» kaydını anmamıştır.

58- (...) Bize Ebû Bekr b. Ebî Şeybe rivayet etti. (Dedi ki) : Bize Veki' rivayet etti. H.
Bize UbeyduUah b. Muâz da rivayet etti. (Dedi ki) : Bize babam ri*vayet etti. Her iki râvi Şu'be'den rivayet etmişlerdir. H..
Bize Muhamraed b. Müsennâ ile Muhammed b. Beşşar dahî rivayet ettiler. Lâfız İfcnû Müsennâ'nmdır. (Dediler ki) : Bize Muhammed b. Ca'-ler rivayet etti. (Dedi ki) : Bize Şu'be, Muğîra b. Nu'man'dan, o da Saîd h. Cübeyr'den, o da İbnû Abbas'dan naklen rivayet etti. (Şöyle demiş) : Resûlüllah (Sallallalıü Aleyhi ve Seliem) bir va'z doiayisıyle hutbe okumak için aramızda ayağa kalktı ve :
«Ey insanlar! Hiç şüphe yok ki, siz Allah'a yalınayak, çıplak, sünnetsiz olarak hasredileceksiniz. (İlk yaratmaya nasıl başladıksa, üzerimize va'd olarak onu öylece iade edeceğiz. Biz va'dimizİ yaparız.) [6] Dikkat edin ki, kıyamet gününde mahlûkatın ilk giydirileni İbrahim (Aleyhisselâm) olacak*tır. Dikkat edin ki, benim ümmetimden bir takım adamlar getirilecek, fakat onlar sol tarafa alınacaktır. Bunun üzerine ben : Yarabbi! Bunlar benim ashabımdır, diyeceğim. (Bana) ; Bunların senden sonra ne modalar çıkar*dıklarını sen bilmezsin? denilecek? Ben de sâlih kulun dediği gibi (Ben on*lara aralarında bulunduğum müddetçe şâhid oldum. Benim ruhumu kabze-dince (artık) onların üzerine rakib sen oldun. Sen her şeye şâhidsin. Onları azab edersen, şüphesiz onlar senin kullarındır. Affedersen şüphe yok ki, Aziz Hakim olan ancak sensin) [7] diyeceğim. Bunun üzerine bana : Sen onlardan ayrılalı onlar geriye dönmekte devam eîîiler, denilecektir.»
Veki' ile Muâvın hadîsinde: «Bunun üzerine sen onların, senden sonra ne modalar çıkardıklarını bilmezsin, denilecek...» cümlesi vardır.
Bu rivayetleri Buharı «Kitâbu'r-Rikâk»'da; Hz. Âişe riva*yetini Nesâî «Kitâbu'I-Cenâiz» ile «Kitabu't-Tefsir»'de; îbnû Mâce Kitabu'z-Zühd»'de tahric etmişlerdir.
Babımızın ilk rivâyetindeki «Bimeterciu» kelimesi «Bimeyerciu» şek*linde de rivayet edilmiştir. Bu takdirde zamir parmağa değil, şahsa râci olur. Fakat zamirin parmağa râci olması daha münâsibdir. Maksad parmağa çok su dokunmaz, demektir. Hadîsden murad şudur : Âhiretin de*vamlı lezzet ve nimetlerine nisbetle dünyanın fâni nimetleri denizden alman bir katre gibidir.
Gurl: Ağrelin cem'idir. Ağrel sünnet edilmemiş kimse demektir. Ço*cuğu sünnet ederken kesilen deri parçasına .arabiar gürle derler. Ü\x na-disaen maksad; kıyamet gününde insanların cisimlerinden hiç bir şey kaybetmemek şartıyle dünyaya geldikleri andaki şekilleriyle haşroluna-caklarını beyândır.
Kıyamet gününde İbrahim (Aleyhisselâm) 'in Peygamberimiz (SailaUa/ıu Aleyhi ve Settemj den önce giydirilmesi bâzılarına göre sünnet ol*mak ilk defa onun şeriatında meşru olduğu içindir. Üünnet olurken avret mahalli açıldığı için tesettür muKâfatı evvelâ ona verilecektir. Bâzıları bundaki hikmetin Hz. İbrahim ateşe atılırken elbisesinden soyul*muş olmasını söylemişlerdir. Bu rivayetteki sâlin kuldan murad Isâ (Aleyhisselâm) 'dır. Ayet-i kerîme onun sözlerini beyan etmektedir. Mürtedlerden murâd; ne olduğu ihtilaflıdır. Bazılarına göre bunlar Hz. Ebû Bekr devrinde dinden dönenlerdir.Hal1âbi : «Resûİüllah {Sailallahû Aleyhi ve Sellem) murted sözüyle dinden dönenleri değil, vazifelerini yap*mayanları kastetmiştir. Allah'a hamdolsun ki, sahabeden hiç bir kimse dinden dönmemiş sadece bedevilerden bir takım beyinsizler dönmüşler*dir.» diyor. Kaadî Iyâz da: «Bunlar biri asîler, diğeri küfre dö*nenler olmak üzere iki sınıfdır.» demiştir. Bu hadîsin şerhi «Kitâbu't-Tahara»'da geçmişti.
Müslim sarihlerinden Übbî , Peygamberlerin yüksek ma*kamlarına bakarak onların çıplak haşredilmeyeceklerine kail olmuştur. Ona göre İbrahim (A leyhisselâm) 'in giydirilmesi haşrden önce ka*birden kalkarken olacaktır.

59- (2861) Bana Züheyr b. Harb rivayet etti. (Dedi ki) : Bize Ah-med b. İshak rivayet etti. H.
Bana Muhammcd b. Hatim de rivayet etli. (Dedi ki) : lîize Beliz rî-vâyet etti. Her iki râvî demişler ki: Bize Vühcyb rivayet etti. (Dedi ki) : Bize Afedullah b. Tavus babasmdan, o da Ebû Hürcyrc'dcn, o da Peygam*ber (Sallallahü Aleyhi've Sellem)'ı\cn naklen rivayet etti. _ (Şöyle buyurmuş*lar) :
«İnsanlar üç fırka olarak haşrediieceklerdir.
1- İstekliler, ürkekler,
2- iki kîşi bir deve üzerinde, üç kişi bîr deve üzerinde, dört kişi bîr deve üzerinde ve on kişi bir deve üzerinde oianlar,
3- Geri kalanlarını ce*hennem toplayacak, geceledikleri yerde cnlarla beraber geceleyecek, isti*rahat ettikleri yerde onlarla beraber istirahat edecek; sabahladıkları yerde onlarla beraber sabahlayacak, akşamladıkları yerde onlarla beraber ak-şamliyacaktır.»
Bu hadîsi Buhârî «Kitâbu'r-Kikak»'da tahric etmiştir. Onun ri*vayetinde «Râğıbîne» ve «Rahibine» kelimeleri birbiri üzerine vav ile at-îedilmişlerdir. İsteklilerden murad; ilk davrananlardır. Ürkeklerden mu-rad da; mü'minlerin geri kalanları ve külfardır. Bunlar birinci fırkayı teş*kil edenlerdir ki, fırsat elde İken hemen hayvanlarına binerek ilerisi için ümitli, geride bıraktıklarından ürker bir halde yola koyulacaklardır. İkinci fırka yalnız başına binecek hayvan bulamadığı için ele geçirdikleri hay*vana İkişer ikişer, üçer üçer ilâh... bineceklerdir. Üçüncü fırkaya binecek hayvan kalmayacak, onları ateş toplayıp sürecektir. Buradaki ateşten mu*rad; dünya ateşidir. Bazıları bunun fitne ateşi olduğunu söylemişlerdir.
Kurtubî haşrin ikisi dünyada, ikisi de âhirette olmak üzere dört defa yapılacağım söylemiştir. Buradaki haşir kıyametin önce dünyanın sonur.ia olacaktır ki, kıyamet alâmetlerinin en sonuncusu da budur. Ni*tekim bu cihet kıyamet alâmetleri bahsinde göreceğimiz bir hadîsle sara*haten bildirilmiştir.