Konu: İstanbul Hanları II

Vezir Hanı
Çemberlitaş’da Vezir Hanı Caddesindedir. 1659/60 tarihli kitabesinde Sadrazam Fazıl Ahmet Paşa tarafından Köprülü Külliyesine dahil edilmek üzere yaptırıldığı yazılıdır. Sokak ve arsa durumuna uymak mecburiyetinden dolayı muntazam bir plânı yoktur. Taş ve tuğla karışımı olarak inşa edilmiş olan bu han iki avlulu ve iki katlıdır. Hanın taç kapılı girişi cadde üzerinde olup arazinin meyilinden dolayı bu kısım üç katlıdır. Cephede yuvarlak taş kemerli 8 adet dükkan kapının iki tarafında sıralanmıştır. Giriş kapısının üzerinde talik hatla yazılmış 1894-95 tarihli beş satırlık bir tamir kitabesi vardır. Buradan beşik tonozlu bir geçitle revaklı ,üçgen biçiminde birinci avluya geçilir. İkinci avlusu 70 x 45 m. ebadında yamuk biçiminde olup sivri kemerli revaklıdır. Üst kata revak altında karşılıklı iki yöndeki merdivenlerle çıkılır. Kapı ve pencereleri dikdörtgen ve taş hatıllıdır. İkinci avluda bugün fonksiyonunu kaybetmiş küçük bir mescit bulunmaktadır.

Yağcı Han
Kapalıçarşının güneyinde Kalpakçılar Caddesi ile Nuruosmaniye ve Tavukpazarı sokakları arasındaki adadadır. 18 inci yy. a ait olan bu han yamuk bir arsaya inşa edildiğinden plân şeması da bu asimetriye uydurulmuştur. Nuruosmaniye sokağındaki çok değişmiş olan giriş cephesi sivri bir kemer ve onu takip eden bir geçit ile ortadaki iki katlı revaklı avluya bağlanır. Revakların üst örtülerinin devrinin özelliği göz önüne alınacak olursa tonoz ile kaplı olmalı idi. Günümüzde ise son derece bozulmuş olan bu örtü sistemi betona dönüştürülmüştür. Odalar da özgün durumunu kaybetmiştir. Kalan izlerden cephenin tuğla hatıllı taştan inşa edildiği anlaşılmaktadır. Bugün zemin katı dışarıdan bir sıra dükkan çevrelemektedir.

Yaldızlı Han
Kapalıçarşı bölgesinde, Tığcılar Sokağındadır. Kitabesi olmadığından yaptıranı ve mimarı bilinmemektedir. İnşa tarihi ve civarındaki hanlarla birlikte 18. inci yy. olmalıdır. Etrafı tamamen binalarla kaplı olduğundan sadece girişteki cephesi görülmektedir. Tek avlulu ve iki katlı bir ticaret hanı olan bu yapının cephesinin ayakta kalan kısımlarından kesme taş ve tuğla hatıllı olduğunu anlamaktayız. Çok değişmiş olan girişi,bindirmeliksiz ve çıkıntısız olup taştan yapılmış yuvarlak bir kemerdir. Bu giriş, üzeri beşik tonozlu bir geçit ile ortadaki avluya, yuvarlak tuğla kemerli bir revak ile bağlanır. Bu kemerler diğer han mimarisinde görülmeyen bir tarzda biri geniş diğeri dar olarak devam eder. Zemindeki odalar yuvarlak birer taş kemerli kapı ile ortadaki revaklı avluya açılırlar. Üst kat odalarında ise hem kapı hem de pencere vardır. Zemin ve üst kattaki odaların üst örtüsü beşik tonoz olup revaklar çapraz tonozludur. Yukarıdaki kata üzeri beşik tonozlu bir merdivenle çıkılmaktadır.
Günümüze oldukça yozlaşmış ve orijinal yapısından çok kaybederek gelmiştir.

Yıldız Hanı
Mahmutpaşa yokuşunda, Sultan Odaları ve Yeşildirek sokakları arasındadır. Üzerindeki kitabede sadece inşa yılı olan 1817 yılı yazılıdır. Tek avlulu ve üç katlı bir ticaret hanı olan bu yapı bu bölgede inşa edilmiş son han olmalıdır. Zemin kat depolara diğer iki kat ise kullanım odaları olarak düşünülmüştür. 18.inci yy. hanlarında gördüğümüz klasik tuğla hatıllı taş cephe burada da devam etmektedir. Dikdörtgen şeklindeki avluya açılan revaklar yuvarlak kemerlidir. Bu kemerleri taşıyan payeler ise taştan olup kare şeklindedir. Zemin kattaki odalar revaklara bir kapı ile üst katlar ise birer pencere ve yuvarlak taş kemerli kapı ile açılır. Cephede günümüze son derecede değişerek gelmiş bir sıra dükkan vardır. Cephede taş konsolların taşıdığı çıkmalar ise bütün cephe boyunca katlar arasında yükselerek devam eder ve cephede bir hareketlilik sağlar.

Zincirli Han
Kapalıçarşının kuzeyinde Tığcılar Sokağındadır. İnşaat tekniği ve civarındaki hanlara bakarak 18.inci yy. sonlarına doğru yapıldığını anlamaktayız. Tek avlulu ve iki katlı bir ticaret hanıdır.Tığcılar Sokağındaki çok sade yuvarlak taş kemerli girişi avluya beşik tonozlu bir geçitle bağlanır. İki kata çıkan merdivenler bu geçittedir. Avluyu çevreleyen revaklar tuğladan yuvarlak kemerlidir. Kemerleri taşıyan kare payeler ise taştandır. Her iki katta da revaklara açılan odaların yuvarlak taş kemerli birer kapı. ve penceresi bulunmaktadır. Odalardaki izlerden burada ocaklar olduğu anlaşılmakta ise de bu ocakların hiçbiri günümüze gelmemiştir. Her iki katın da üstü çapraz tonoz ile örtülüdür. Zemin katı çok değişikliğe uğramış ve orijinal yapısını tamamen kaybederek günümüze gelmiştir.


Haliç-Galata-Beyoğlu bölgesindeki Hanlar:

Kurşunlu Han / Rüstem Paşa Hanı :
İstanbul’un ticari potansiyeli yüksek olan Eminönü-Beyazıd arasındaki yoğun han yapılaşmasına karşılık XVI. ıncı yy. da burada bu hanın yapılması buradaki ticari bir potansiyeli göstermesi bakımından önemlidir. Bu hanı daha çok hırıstiyan tüccarlar kullanmışlardır. Rüstem Paşa’nın 1561 tarihli vakfiyesinde “Kurşunlu Han” adı ile yazılıdır. Haliç kıyısına yakın olan Tersane Caddesinde ,Ceneviz kilisesi olan Saint Michel’in kalıntıları üzerine Sadrazam Rüstem Paşa tarafından 1561 de Mimar Sinan’a yaptırılmıştır. 65 x 35 m. ölçüsünde dikdörtgen plânlı olan bu bina sivri kemerli bir revakın çevrelediği avlunun etrafındaki iki katlı odalardan meydana gelmektedir. Zemin kattaki paye ve duvarlardaki derz ve tuğla tezyinat evvelce buradaki Saint Michel kilisesinin kalıntılarına aittir. Üst kısımdaki destek ve taşıyıcılar ise tamamen 16. ıncı yy. Osmanlı mimarisi tarzındadır. Avlunun ortasında, dört kollu olarak düzenlenmiş iki katı birbirine bağlayan merdivenler bulunmaktadır. Binaya giriş dar cephedeki sivri kemerli bir kapıdan sağlanmaktadır. Alt ve üst kattaki odalar beşik tonoz , revak ise kubbe ile örtülüdür. Pencereler dikdörtgen taş sövelidir. Avlunun üst kısmını dolaşan tuğla kirpi saçaktan günümüze bazı parçalar gelebilmiştir.

Saksı Han
Galata’da Perşembe Pazarı,Bekar ve Zencefil sokakların çevrelediği adadadır. Kitabesi olmayan bu hanın mimarı ve yaptıranı bilinmemektedir. Evvelce yerinde bir Ceneviz yapısının olduğu alt kademelerdeki derz ,tuğla ve taş işçiliğinden anlaşılmaktadır. Osmanlı devrinde mahkeme binası olarak kullanıldığını ileri sürülen bu yapı plan şeması bakımından bir han mimarisi göstermez. İki katlı kesme taş ve tuğladan inşa edilmiş olan binanın avlusu yoktur, ayrıca birbirine açılan odalar ve sofaları da bu da binanın han olarak yapılmadığının bir kanıtıdır. Perşembe Pazarı Sokağı köşesindeki dikdörtgen plânlı,üzeri beşik tonozlu fonksiyonu tam olarak anlaşılamayan yapının, bu bina ile ilişkili olarak hapishane olarak yapıldığı da ileri sürülmektedir. Bugünkü hali ile 18. inci yy. a aittir. Odaların üstleri tonoz ile örtülü olup aralarında geniş sofalar bulunmaktadır. Üst kata çıkış , alt kattaki koridorun sonundaki taş merdivenlerle sağlanmaktadır. Yuvarlak kemerli giriş kapısının üzerindeki iki sıra konsolların taşıdığı çıkma cephede bir hareketlilik sağlamaktadır. Üst kattaki pencereler sivri kemerleriyle cephe görünümünü hareketlendirir. Üç sıra testere dişli tuğla saçak cepheyi çatı altından çevrelemektedir.

Saint Pierre Hanı
Galata’da Bankalar Caddesi’ne paralel olarak uzanan Eski Banka Sokağındadır. 1768-1784 yılları arasında İstanbul’da Fransız elçisi olarak görev yapan Kont de Saint Priest tarafından Fransız tüccarlarının konaklamaları ve onların bankacılık hizmetlerini buradan yönetebilmeleri için yaptırılmıştır. Beş ayrı bölümden meydana gelmiş olan bu hanın tüccarların mallarını depolamaları için yaptırılan iki binası ile bunlara bitişik olan banka ve lojmanı 1771 de, Eski Banka Sokağı ile Galata kulesinin kesiştiği yerdeki bina 1772 de, Voyvoda caddesine dönen köşedeki bina da 1775 de inşa edilmiştir. Bu binaların hepsi kesme taştan karğir olarak inşa edilmiştir. Gayet sade olan ön cephelerde yuvarlak kemerli pencereler bulunmaktadır. Bu cephelere Saint Priest’in ait iki tane kontluk arması ile Fransa krallığına ait devlet arması mermer üzerine kabartma olarak işlenmiştir. 1863 de Osmanlı Bankası kurulunca ilk yönetim yeri burası olmuştur. Bu sırada binanın içinde ve dışında bazı değişiklikler yapılmış ve üçüncü bir kat eklenmiştir. Banka buradan kendi yeri olarak yaptırdığı Taksim’deki binasına taşınınca ona ait odalar büro olarak kullanılmıştır. Daha sonra “Constantinople Barosu” ve “İtalyan Ticaret Odası” olarak da kullanılan bu han günümüzde birtakım atölye ve imalathaneler tarafından kullanılmakta olup çok bakımsız ve harap bir durumdadır.

Hanın ön cephesindeki mermer bir levhada ünlü Fransız şairi Andrè Chènier’in burada doğduğu belirtiliyorsa, şairin doğduğu ev hanın yapımından önceki büyük Galata yangınında yanmış olup yangından kurtarılan bu levha sonradan buraya konulmuştur.

Serpuş Han
Galata’da Perşembe Pazarı Caddesi ile Eski Tay çıkmazının kesiştiği köşededir. Üç katlı,avlusuz olan bu han evvelce buradaki bir Ceneviz yapısının üzerinde inşa edildiğini alt kattaki duvar tekniği göstermektedir. Dış cephedeki sivri kemerli pencereler,kesme taş ve tuğla hatıllı duvarlar ile çıkmaları, kitabesi olmayan bu yapının 18.inci yy. a ait olduğunu göstermektedir. Odaları birbirine tonozlu sofa ve koridorlar bağlamaktadır. 19 uncu yy. ın sonunda tüccarlardan başka kitapçıların da burada ticaret yaptıkları ticaret yıllıklarından anlaşılmaktadır.


Yelkenciler Hanı
Azapkapı’da Tersane Caddesinin deniz tarafındadır. 19.uncu yy. da burada Yelken bezi üretildiği için bu isimle anılmaktadır. Kemankeş Mustafa Paşa tarafından yaptırılmıştır. Paşa’nın ölüm tarihi 1647 olduğuna göre 17inci yy. eseridir. 44 x 15 m. ölçüsünde dikdörtgen plânlı olup bir avlu etrafında iki katlı bir yapıdır. Katlardaki odalar bugün mevcut olmayan bir revaka açılmakta idi. Girişten beşik tonozlu bir koridordan geçtikten sonra avluya geçilir. Üst kat son derecede bozularak günümüze gelmiştir.


19. uncu yy. dan sonra yapılan Hanlar:
Bereket Han
Galata’ta Bankalar Caddesi ile Galata kulesi sokağı ve Kart Çınar Caddesinin arasındaki adanın ucundadır. Galata Cenovalıların idaresi altında iken podestanın ikamet ettiği,1304 de inşa edilmiş olan Cenova sarayı (Palazzo del Comune)’nın yerine yapılmıştır. Saray 1315 de yanmış 1316 da gotik tarzda yeniden inşa edilmiştir. Fetihten sonra da Ceneviz cemaatinin idare merkezi olarak varlığını sürdürmüştür. Hanın arka duvarlarında bu saraya ait duvar izleri bulunmaktadır. 19. uncu yy. da orijinal hali bozularak Francini Hanı diye adlandırılarak han olarak kullanılmaya başlanmıştır. 1880 de Voyvoda Caddesinden tramvay yolu geçirilirken hanın ön kısmı yıkılmıştır. Yeniden düzenlemeden sonra Bereket Han adını almıştır. Avlusu olmayan ve iş hanı olarak inşa edilmiş olan bu yapı beş katlıdır. Bankalar Caddesine açılan alt katta iki mağaza,üst katlarda ise birbirleriyle içeriden bağlantılı bir koridor üzerine dizilmiş odalardan meydana gelen bir plânı vardır.


Büyük Balıklı Hanı
Galata’da Kemeraltı Caddesi ile Aynalı Lokanta,Arşın Çıkmazı ve Leblebici Şadan sokaklarının çevrelediği adadadır. Fetihten hemen sonra burada bulunan ahşap bir binada hastahane olarak hizmet ,daha sonra yanan bu bina yenilenmiş ve faaliyetine 1753’e kadar burada devam etmiştir. Bu tarihte İstanbul Limanına gelen gemilerdeki hasta gemicilerin tedavi edildiği bu hastahane birtakım bulaşıcı hastalıkların şehre yayılmasını engellemek için şehir dışına çıkarılmış ,bina da yıkılmıştır. Daha sonra bu hastahane arsasının üzerine Patrik II. Yoakim tarafından İstanbul’un19.uncu yy. Rum zenginleri olan Zagforos,Zarifi,Hacopulo,
Kasonova,Rali ve Koronos’un bağışlarıyla 1875 de Balıklı Rum Hastahanesine akar olmak üzere Mimar Ariditi Razi’nin projesi ile bu han yapılmıştır. Günümüzde de Balıklı Rum Hastahanesinin Vakfıdır. Avluyu çevreleyen bir duvardaki kitabede de yapılış tarihi olan 1875 yazılıdır. Ortasında avlusu olan dikdörtgen planlı bu han zemin ile birlikte dört katlıdır. Zemin katta biri avluya diğeri ise sokağa açılan iki dükkan sırası bulunmaktadır. Üst katlardaki odalar avluyu çepeçevre çeviren bir koridor üzerindeki yuvarlak kemerli revaklara açılmaktadır.
Neo-Klasik üsluptaki bu hanın avlusundaki mermer fıskiyeli bir havuz bulunmaktadır. Han odaları içeriden demir dışarıdan cam-ahşap kanatlı kapılarla revaklara açılmaktadır. Odaların sokağa bakan pencereleri içeriden basık kemerlidir.


Generali Han
Bankalar Caddesi,Bereketzade Medresesi ve Billur Sokakların arasındaki adaya kaplayan bu han 1900 lü yılların başında Sigorta Şirketi olan “Assikurazioni Genarali” tarafından Mimar G. Mongeri’ye yaptırtılmıştır. Bir zemin kat üzerine beş kat olarak inşa edilmiş bu hana sonradan bir kat daha ilave edilmiştir. Kesme taş kaplı olan dört cephesi de sütun,kemer silmelerle hareketlendirilmiş olup Barok mimarinin en güzel örneklerinden birini gösterir. Çifte sütunların ve üzerlerindeki yarım yuvarlak kemerlerle bölünen cephede iki katlı dikdörtgen pencereler muntazam olarak bir birlik içinde sıralanmıştır. Cephedeki giriş Art-Nouveau tarzında,iki yivli payenin çevrelediği yuvarlak bir kemerin içindeki bitki motifleri ile bezenmiş demir bir kapı ile sağlanmaktadır.