Phokaia’daki Eserler:





Phokaia ‘da Orta çağdan günümüze gelebilen ,Cenevizlilere ait olan kalıntılardan 1275 yıllarında kent çevresinin oldukça güçlü duvarlarla çevrili olduğu anlaşılmıştır. Cenevizlilere ait olup 500 m. uzunluğundaki su kemerleri ile su yollarının pek azı günümüze gelebilmiştir. Prof.Dr. Ömer Özyiğit’in 1990’da yaptığı araştırmalarda Arkaik çağın sur duvarlarının 5 km. uzunluğunda olduğu ve tüm kenti çevirdiği anlaşılmıştır.



Herodotos’un çok güzel olduğuna değindiği, kenti çeviren sur duvarlarını Perslerden korunmak amacıyla Phokaia’lı tüccarların yakın dostu Tartessos Kralı Arganthonius yaptırmıştır. Günümüze ulaşamayan bu sur duvarları Persleri durduramamış, bütün Batı Anadolu kentleri gibi Phokaia da onlar tarafından ele geçirilmiştir.



Ord. Prof.Dr. Ekrem Akurgal’ın yerini saptadığı Athena mabedi ile ilgili çok sayıda buluntu ile karşılaşılmıştır. Körfeze hakim bir tepe üzerindeki mabedin sütunları, sütun kaide ve başlıkları bulunmuştur. M.Ö. 600 yıllarında yapıldığı sanılan mabedi Herodotos’a göre Pers komutanı Harpagos yıktırmıştır. Ancak, Xenephon mabedin yıldırım sonucu hasara uğradığını yazmaktadır. Çeşitli dönemlerde onarım gören mabet Roma egemenliğine kadar ayakta kaldığı sanılmaktadır. Strabon, mabet içerisindeki Athena heykelinin tahtadan ve oturur konumda olduğunu belirtmiştir. Nitekim bu heykelin nasıl olduğu yazıtlar ve sikkeler üzerindeki tasvirlerden anlaşılmaktadır.



Phokaia tiyatrosunun nerede olduğu Prof.Dr. Ömer Özyiğit’in çalışmalarına kadar bilinmiyordu (1991) . Tiyatro’nun Değirmenli Tepe’nin kuzey-batı yamacında olduğu sanılmış F.Sartiaux aynı yerde sondajlar yapmışsa da sonuç alamamıştı. Ö. Özyiğit, tepenin kuzey-batı yamacında tiyatronun ilk dört kademesi ile karşılaşınca tiyatronun yeri saptanmıştır. Burada yoğunlaştırılan kazılar sonunda yerel tüf taşından cavea ile analemma duvarları ortaya çıkarılmıştır. Helenistik döneme ait, oturma kademelerine kazınmış yazıtlar tiyatronun Roma öncesi yapıldığını göstermiştir. Ayrıca cavea’nın altı ile skene üzerindeki Geç Roma dönemine tarihlenen çok sayıda çanak çömlek parçaları burada bir de keramik atölyesi olduğunu göstermektedir. Bunun yanı sıra kademeler üzerindeki ölü külü çömlekleri tiyatronun Roma döneminde kullanılmadığına da işaret etmektedir.



Yarımadanın kuzeyindeki kayalığın denizle birleştiği yerde kayalara oyulmuş bir kutsal alan ortaya çıkmıştır (1993) .Aynı zamanda limanın girişi olan bu kutsal alana dört basamakla çıkılıyordu, kayalara oyulmuş nişlere de büyük olasılıkla adaklar konuluyordu. Phokaia’da Kybele kültünün yaygın olduğu düşünülecek olursa bu kutsal alanın da ona adandığı tahmin edilebilir. Değirmenli Tepede Kybele ‘ye atanmış bir kaya mabedi de bulunmuştur.





Foça’da 2001 yılı kazı çalışmalarında “Taş Kule” veya “Taş Ev” olarak isimlendirilen Pers mezar anıtı üzerinde durulmuştur. Perslerin Phokaia’yı ele geçirmelerinin tarihi belgesi olan bu anıt M.Ö.V.yy.ın sonları ile VI. yy.ın başlarına tarihlenmektedir. Monoblok bir tüf kayanın oyulmasıyla oluşturulan bu anıt-mezar Eolia’da Persler’den günümüze gelen tek yapıdır. Anıtın ana gövdesi ile kübik biçimdeki üst bölüm arasında 35-42 cm. yüksekliğinde dört basamak bulunmaktadır. Yukarıya doğru küçülen anıt bir bakıma piramidal görünümdedir. Alt bölümde, cenaze motifi olarak bir kapı dikkati çekmektedir. Bu mezarın üzerindeki bezemeler İonai ve Lydia sanatını anımsatmaktadır. Anıtın asıl kapısı batıdadır ve buradan asıl mezar odasına girilir. Mezar anıtı sonraki yy.larda da kullanılmıştır. M.Ö.IV.yy.ın ikinci yarısında, kısa bir süre taş ocağı olmuş, Geç Roma döneminde hasara uğramış, Bizanslılar konut işlevi vermiş, Osmanlı döneminde de iç mekanda bazı değişiklikler yapılmıştır. Japon Tobacco International’in maddi desteği ile yapılan kazı, onarım ve çevre düzenlemesi sonunda bilimsel sonuçlar elde edildiği gibi 2500 m karelik bir alan da açık hava müzesine dönüştürülmüştür.



Foça’nın günümüzdeki yerleşim alanında 1995-1996 yıllarında yapılan araştırmalarda M.S.II.yy.a ait atriumlu Roma dönemine ait bir ev ortaya çıkarılmıştır. Avlu çevresi sütunlu, üstü kapalı bu evin odalarından birisinde de renkli taşlardan oluşturulmuş ve iyi durumda döşeme mozaikleri çıkarılmıştır.



Eski Foça’nın güney-batısında Şeytan Hamamı denilen yerde Antik dönemden kalmış, kayalara oyulmuş bir mezar bulunmuştur. Bu mezarın 12 m. uzunluğunda, 2 m. genişliğindeki dromosun sonunda üstü kemerli girişi vardır. Buradan 3 x 4 m. ölçüsünde iki mezar odası ile karşılaşılmaktadır. Lydia mezarlarına benzeyen, bir aileye ait olduğu sanılan mezarda bulunan keramik parçalarına dayanılarak M.Ö. IV.yy. sonunda yapıldığı sanılmaktadır.