Nevşehirli Damat İbrahim Paşa Kervansarayı (Beylik Hanı) (Merkez)


Nevşehir il merkezinde bulunan Damat İbrahim Paşa Külliyesi’nin bir bölümünü oluşturan Kervansaray, Külliye ile birlikte Lale Devri’nin ünlü sadrazamı Nevşehirli Damat İbrahim Paşa 1726-1727 yıllarında yaptırılmıştır.


Kervansarayın günümüze gelen kitabesinin mealen anlamı şöyledir:


”Cihanı fetheden ve cihan padişahı zafer kazanan şahlar şahı
Muzaffer mülk sahibi saltanatı süsleyen padişah
Cihan şahlarının şahı Sultan III.Ahmed ki
Zamanında dünya başka bir süs ve aydınlık kazandı
Hak her işinde kendisini muvaffak etmiştir
Özellikle ona bir işbilir bir vezir verdi
Mutlak vekili kerem sahibi İbrahim Paşa ki
Sultanlıkta cömertlik konusunda
Zatına benzer yoktur.
Umum üzere dünyayı iyilik ve cömertlikle hisse sahibi yaptı
İster soylu ister halk, döneminde memnun oldu
Seçkin kaleler, şehirler gerekli sığınaklar
Ki yeniden yeniye yaptırdı, çok eser inşa edildi
Vatan sevgisiyle bu şehri bayındır kılmağa istekli oldu
Muallimhane, cami, medrese ile ihya eyledi
Ülkeyi nitekim bayındır kılan kazanç ve ticarettir
Onun da halkına özel bir yer gerekli idi
Yerinde bu han ile bu kadar dükkan yaptırdı
Şenlik ile herkese uygarlığın seyrini sağladı
Hindistan krallarına benzer yer yaptırarak
Dönemin padişahının veziri onlara pek adaletli davrandı
Bu çeşit basit bir köyü büyük bir şehir yaptı
Yüce makam gibi o vezir her zaman hayır yapmağa başarılı olur
İçinde ne yaptıysa pek hoşa giden bina oldu
Ancak bu yapı eşsiz bir şekilde yerine yaraştı
Görenler tarihini Raşit dediler
Bu han, bu çarşı Nevşehir’i doğrusu bayındır kıldı
15 Zilhicce 1142 (1729).”


Yapı topluluğunun diğer bölümlerinden ayrı olarak bugünkü Belediye Caddesi’nde bulunan kervansaray iki kısımdan meydana gelmiştir. Kervansarayın birinci bölümü dokuz ayakla taşınan beşik tonoz örtülüdür. Giriş cephesindeki dört aksın içerisi boş bırakılmış ve buradan içeriye giriş sağlanmıştır. İlk bölümden daha alçak olan ikinci bölüm kayalar içerisine oyulmuş bir mekân görünümündedir.


Günümüzde bir arsa durumundaki kervansarayın önündeki alanda caminin dayanak duvarları bulunmaktadır. Kervansarayın cephesinde bu alana doğru uzanan herhangi bir iz ile karşılaşılmamıştır.



Sarı Han (Avanos)



Nevşehir ili Avanos ilçesinin 5 km. güneydoğusunda, Aksaray-Ürgüp-Kayseri yolu üzerinde, Damsa Çayı Vadisi’nde bulunan Sarı Han’ın kitabesi günümüze gelememiştir. Bazı kaynaklarda Selçuklu Sultanı Alâeddin Keykubat tarafından 1217 yılında yaptırıldığı yazılıdır. Yapı üslubundan Selçuklu döneminde, XIII.yüzyılda yapıldığı anlaşılmaktadır.


Sarı renkli kesme taştan yapıldığından ötürü Sarı Han ismi ile tanınmıştır. Kareye yakın avlulu bir ön bölümü, dikdörtgen planlı üzeri kapalı ve daha dar arka bölümden meydana gelmiştir. Hanın giriş kapısı oldukça görkemli olup, dışarıya doğru çıkıntılıdır. Basık kemerli giriş kısmı iki renkli kemer taşlarının birbirine geçmesi ile meydana getirilmiştir. Yanlardaki söve taşları da iki renkli yapılmış olmalarına rağmen teknik olarak bundan farklıdır. Girişin iki yanına nişler yerleştirilmiş ve bunların üzeri yarım kubbelidir. Aynı zamanda da kabartma ve silmelerle bezenmiştir.


Hanın avlusu geniş ve dört köşe taşlarla kaplıdır. Avlunun sol tarafında on bir taş ayak sivri kemerlerle birbirlerine bağlı olarak tonozlu ve açık revak şeklindedir. Avlunun sağında kapalı odalar bulunmaktadır. Bu odaların tümünün üzeri tonozlarla örtülmüş ve her birinde dışarıya açılan mazgal şeklinde birer penceresi vardır. Bu odalardan en küçüğü hamam olarak kullanılmıştır. Soldaki ikinci odanın üzerinde ahşap bir üst kat bulunduğu konsollardan anlaşılmaktadır. Avluya açılan beş kapı da iyi bir durumda günümüze gelmiştir. Bunlardan birincisi hanın damına çıkışı sağlayan taş merdivenin altındadır. Birbirlerinin eşi ve en büyükleri olan ikinci ve üçüncü kapıların etrafı silmeler ve geometrik motiflerle bezenmiştir. Buradaki sivri kemerler birer süs kemeri şeklindedir. Dördüncü ve beşinci kapılar daha alçak ve basittir. Bu kapıların kubbeleri ve derinlikleri bulunmamaktadır.


Hanın kapalı olan kışlık kısmında enine ve uzunluğuna dört sıra halinde 16 taş ayak bulunmaktadır. Bunların orta nefi kapı ekseni üzerindedir. Orta tonozun destek kemerleri silmeli konsollar üzerine oturtulmuştur. Orta nefin ortasına da bir kubbe yerleştirilmiştir. İçten silindirik, dıştan sekizgen olan bu kubbenin dört yanına da küçük pencereler açılmıştır.


Hanın basamaklarla çıkılan köşk mescidi giriş tonozunun üzerindedir. Bu mescidin kare planlı olduğu kalıntılarından anlaşılmaktadır. Mescidin mihrabı mukarnaslı, geometrik geçmelerden oluşan bir bordürle çerçevelenmiştir.


Hanın çevre duvarlarının dış yüzlerine dışarıya çıkıntılar yapan 12 kule eklenmiştir. Hanın üst örtüsünün bölümleri yıkılmıştır. Günümüzde onarılmış olup, otel olarak kullanılmaktadır.