Türkiye'de latin Harflerine geçişin Kökleri

Türk dilinin latin harfleri ile yazılması olayının tarhi eskilere 14. asrın başlarına dayanmaktadır. Bu konuda ilk defa faliyet gösterip kitap yazanlar,Hıristiyan Katolik mezhebine mensup olan misyonerlerdir..Bunlar Kuman Türklerini Hiristiyanlaştırmak için Türkçeyi öğrenmişler ve Türk dilini latin harfleri ile ifade etmeye çalışmışlardır.Mesela:alıt'yı (altı),ayaz'ı(ayaz), ayak kelimesini(ayac/ayach) temiz manasına gelen arı'yı (arri/arı) şeklinde yazmışlardır.Bu örnekler bize,kumanların kullandığı Türkçe ile bugünkü Türkçe de kullandığımız kelimelerin aynı olduğunu,latin harfleri ile kullanılan alfabenin de bugün kullandığımız alfabeye benzerliğini ortaya koymaktadır..1303 yılında el yazması olarak Kuman dili ile yazılan kitapta, Hıristiyan ilahileri,dini metinler ve dualar vardı.
Kaynak:Türkiye'de Kültür Buhranı'sebebleri ve neticeleri'Nahid Dinçer.-sayfa-114

Bizi bilgilendirdiğin için teşekkür ederiz Allah cc razı olsun

Tarihi konularda kaynak belirtiyoruz..

Kaynağı aynı sayfaya devam edeceğim için yazmayı atlamışım...Ben şahsım olarak o konuda hassas davranmaya çalışıyorum.tüm alıntılarda kaynak belirtilmesi taraftarıyım(malum kul hakkı)hatırlatma için teşekkürler.
Birazdan yazarım...

Alman papazı H.Megiser 1612 yılında Türkçenin ilk grameri olduğu ifade edilen bir kitap yazmıştır.1672 yılında Macar diplomatı Jakab Nagy de<< Türkçe-Latince konuşma>> adlı kitabını neşretmişti.1680 yılında, da, Osmanlıca bir gramerin neşrredildiği,bu gramerin Avrupa da Türkoloji çalışmalarını başlattığı belirtiliyor.Bahsi geçen bu kitaplar latin harfleri ile yazılmıştır...
a.g.e

Türkçenin latin harfleri ile ilk defa yazılması Hıristiyanlık propagandası sebebebiyledir. Daha sonraları,bu faliyetler, gramer neşriyatına ve Türkoloji çalışmalarına dönüşmüştür.
Her ne kadar,14 asrın ilk yıllarında başlayan bu hareket,Asya ve Avrupa Türkiye'si hudutları dışında vuku bulmuş ve bizimle ilgisi yok gibi görünüyorsa da,1729 yılında İbrahim Müteferrikanın matbaasında tab edilip neşredilen bir kitapta Türkiye hudutları içinde ilk defa türk dilinin latin harfleriyle fakat Fransız alfabesiyle yazılmış olmasını bu çalışmalara bağlamak mümkündür.
a.g.e.

Bilindiği gibi Yirmi Sekiz Çelebi Mehmet Efendi Fransa yolculuğunda oğlu Sait Çelebi'yi de Beraberinde götürmüştü. Baba Oğul Farnsa'da bir yıl kaldıktan sonra bazı yeni fikirlerle memlekete dönmüşlerdi. Sait Çelebi,1674 yılında Macaristan'ın Kolojvar(bugünkü Romanya hudutları içindeki Ckluj şehri)şehrinde doğan, bir protestan kolejinde eğitimini yapmış ve Macar Kralı Tököli İmren'in Türklerle yaptığı harpde esir düşerek(1693) İslamlığı kabul etmiş olan İbrahim Muteferrika ile bir matbaa kurmuştur.Niyazi Berkes'e göre(Belletten sayı-104-Ekim- 1962):İbrahim Müteferrika da zamanına göre çok yeni fikirler vardır.Bilhassa şu üç noktayı kavraması sebebiyle o,Türk evrim tarihinin ilk öncü düşünürü kabul edilebilir:...
a.g.e

1-Yeni usullerin kabulü ile islahat yapılması zarureti
2-Rusya'nın batılılaşmasının Türkiye'nin geleceği için önemi,
3-Batılıların,Türkiye'nin yaşayıp yaşayamayacağı mes'elesini tartışmakta oldukları.
Sait Çelebi'nin de,kültürün yayılması ve fikir seviyesinin yükseltilmesi konusunda hevesli bir Mason oluşunu göz önüne alırsak,Sait Çelebi ile,İbrahim Müteferrika'nın fikir birliğini ve ilk matbaayı müşterek açmaktaki sebebi tesbit edebiliriz.Nitekim İbrahim Müteferria'nın da, Sait Çelebi'nin bağlı olduğu ilk Fransız Mason locasına girdiği ifade edilmektedir.
a.g.e

Türkiye'de ilk defa faliyete geçen matbaada Türkçenin latin harfleriyle basılması bir tesadüfün eseri olmasa gerek.Sait Çelebi ile İbrahim Müteferrika'nın fikri yakınlıkları,Türkiye de ilk defa faliyet gösteren ve Fransız Obediyansına bağlı mason locasına kayıtlı olmaları,bu locanın Sait Çelebi ile birlikte Türkiye'ye gelişini dikkate alırsak, Türkçe'nin latin harfleri ile yazılması fikrinin kaynağının Fransa olduğunu söyleyebiliriz.
a.g.e

Konuşma ve yazı dilinin sadeleştrilmesi fikrinin Tanzimat Fermanının ilanı ile Le-Siecle gazetesinde ortaya atılması.Tanzimat döneminde Arap harflerine karşı ilk tenkid ve münakaşaların yapılması ve bazı çözüm yollarının aranması da,Fransız tesiri hakkındaki fikrimizi teyid eden olaylardır.Mustafa Reşit Paşa'nın Fransızlardan istifade etmiş olmasını, Osmanlıların kültür değiştirmeleri telkinlerinin de Fransızlardan geldiğini bir kere daha hatırlatmak isterim.
Türkiye'de Kültür Buhranı'sebebleri ve neticeleri' Nahid Dinçer(Kayıhan Yayınevi)
Devam edecek...

Türk Cümhuriyetleri Latin Alfabesinin Neresinde?

Sovyetler Birliği’nin dağılmasından önce Türkiye’nin Türk cumhuriyetleriyle ilişkileri sağlıklı değildi. Rusya’nın yayılmacı politi ka sına karşı Türkiye dikkatli olmaya çalışıyor, Rusya da egemenliği altındaki Türk yurtlarıyla Türkiye’nin ilgilenmesinden ve el altından yürüttüğü faaliyetlerden rahatsızlık duyuyordu.

1991′de Sovyetlerin dağılmasıyla birlikte Türk cumhuriyetleri de bağımsızlığına kavuştu. Bunun sonucunda beş bağımsız Türk cumhuriyeti daha ortaya çıkmış oldu: Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan ve Türkmenistan. Dünyanın değişik bölgelerinde heyecan ve ilgiyle izlenen bu gelişmeler, Türkiye’yi yakından ilgilendiriyordu. “Hazırlıksız yakalandık” sözlerini o günlerde sıkça duyduk. Ne yapacağımız, ilişkilerimizi hangi çizgide yürüteceğimiz tam olarak belli değildi. Milliyetçi çevrelerde daha baskın olmakla birlikte Türkiye’de büyük çoğunluk yıllarca esir Türklerin bu esaretten kurtulmasını dillendiriyordu. Ancak esir Türkler bağımsız olunca neleri nasıl yapacaktık, bunlar üzerinde fazla durulmuyordu. Çünkü Türk yurtlarının büyük bir kısmının bu kadar kısa sürede bağımsız olmasına ihtimal verilmiyordu. Bağımsızlık; yeni ordu, yeni bayrak, yeni para birimi gibi birçok “yeni”yi beraberinde getiriyordu. Bu hareketlilik içerisinde Türk dünyasının kültür birliği gündeme gelmeye başladı. Kültür birliğinin sağlanmasında, alfabe birliği önemli olduğu için Kiril’den Lâtin’e geçişle ilgili tartışmalar da gündemdeki yerini aldı.

Özal’dan sonra kesintili olarak yürütülen ilişkiler, Cumhurbaşkanı Abdullah Gül’ün Azerbaycan ve Türkmenistan ziyaretleriyle yeni bir ivme kazanmıştır. Cumhurbaşkanı’nın Kazakistan’a yaptığı seyahatte alfabe konusunun tekrar gündeme gelmiş olması ve ileriye yönelik olumlu gelişmelerin yaşanacak olması sevindiricidir. Bu yeni dönemde Cumhurbaşkanı ve Başbakan’ın Orta Asya ve Kafkaslar ile gerçek anlamda ilgilenmeleri beklenmektedir. İran, Çin, Rusya ve Amerika’nın bölgedeki girişimlerini Türkiye görmezden gelmemelidir. Şu ana kadarki inişli çıkışlı ilişkilere rağmen Türkiye bu bölgelerle iletişim kurmada hâlâ daha avantajlı durumdadır. Şuuraltını harekete geçirecek imkânlara sahip bir ülkeyiz. Yeter ki doğru politikaları belirleyebilelim. Öte yandan şu ana kadar bu bölgelerde okullar açılmış, ticarî ve ekonomik ilişkiler yavaş da olsa derinleşmeye başlamıştır. Yapılacak olan en önemli iş; daha önce buralarda eğitim hizmetinde, ticarî ve ekonomik hizmetlerde bulunmuş olanlarla iletişim kurarak doğru atılan temellerin üstüne bina kurmaya devam etmektir. Orta Asya bizim her zaman gönlümüzde etkili bir yere sahiptir. Atalarımız, bir zamanlar oradan gelerek Anadolu’yu maddî ve manevî anlamda yurt hâline getirmişlerdi. Yeni ilişkilerde zorluklar her zaman karşımıza çıkacaktır. Ancak birbirimizi iyi anlayıp sevgi, dayanışma, kaynaşma, yardımlaşma gibi değerleri iyi temsil edersek; Türkiye, her yönüyle anayurdumuzdaki gönüllerde kalıcı bir şekilde yer edecek ve Orta Asya’nın geleceği daha aydınlık olacaktır.

Prof. Dr. Mehmet Kara

Türk Cümhuriyetleri Latin Alfabesinin Neresinde?
Yazın için teşekkür ederim.Benim yazmak ve anlatmak istediğim latin harflerine neden geçtik?nasıl geçtik ?burada Avrupalıların etkisi nedir? ve ne kazandık ne kaybettik...?
Sizin katkınızın cevapları da ayrı bir mevzuu...
İnşallah ona da gireriz...

Kültür değiştirmenin en önemli unsurlarından biri de yazı değiştirmektir.28 Ocak 1979 tarihli Hürriyet gazetesinde<<Türkiye den bakınca İran>>başlıklı yazısında Metin Toker:<Atatürk Türkiye'sine yaptığı ziyaretten dönüşünde aklındakileri gerçekleştirseydi durum farklı olabilirdi.Bugünkü Şah'tan dinlemişimdir'ki babası Atatürk Türkiye'sinden çok etkilenmiştir.Kendisinin İran da yaptığı reformlarla Atatürk'ün Türkiye de yaptığı reformlar arasındaki temel farkı kavramıştır:Laik Devlet ve Latin Alfabesi.Bunlar olmadan bütün ötekilerin bir gün havada kalacağını farketmiştir.
a.g.e

9 Nisan 1979 tarihinde Milliyet gazetesinde Mehmet Barlas,<>başlığını taşıyan ve Fuar Adalı ile Şah arasında geçen konuşmayı naklediyor.
Adalı,
Şah'a dedim'ki;
---- Majesteleri fanatik taassubu kaldırmadan ülkeye bu gibi inkilapları kabul ettiremezsiniz.Bakın bizde Atatürk latin alfabesini ve şapkayı bize kabul ettirdi çünkü önce fanatik taassubu kaldırmayı başardı.
Şah bunun üzerine şu cevabı vermişti:
----- Ekselans Adalı,Haklısınız belki ama ben onu yapamam.çok geç kaldım.Babam belki yapabilirdi.Şimdi benim ümidim genclerde...Sokakta örtülü kadının yanında mini etekli genç kızlar görüyorsunuz.Ben işte o genç kızın iş başına gelmesini bekliyorum..Taassubu o yenecektir.>>
a.g.e

Emeğine sağlık ...Teşekkürler

Her iki yazı,harf değişikliğnin, latin alfabesine geçişin kültür değiştirmekteki,cemiyeti değiştirmekteki önemini apaçık göstermektedir.Harf değişikliği ile,Laiklik,kıyafette ve hukukta yapılan değişiklikler de birlikte olunca,cemiyet tamamen değişiyor.Konumuz olan kültür buhranında, Harf inkilabına bu açıdan bakmak gerekiyor.
a.ge.

Alıntı:

---

kuzat Nickli Üyeden Alıntı

Türk Cümhuriyetleri Latin Alfabesinin Neresinde?
Yazın için teşekkür ederim.Benim yazmak ve anlatmak istediğim latin harflerine neden geçtik?nasıl geçtik ?burada Avrupalıların etkisi nedir? ve ne kazandık ne kaybettik...?
Sizin katkınızın cevapları da ayrı bir mevzuu...
İnşallah ona da gireriz...

---

İnşallah Beklerim Allah razı olsun tekraren Bu konular çok dikkatimi cezbeder...
Derlemeler için
teşekkür ederim...

Arap harflerinin mahzurlarını ilk dile getirenlerin başında 1862 yılında Munif Efendi gelmektedir.Yebişehirli avni,medeniyette geri kalmamızı Arap harflerine bağlarken,Ahondzade Mirza Fethali,yazının dinle ilgisinin bulunmadığını belirterek Slav yazısını telkin etmekteydi.Bu münakaşalarka Namık Kemal, Ali Suavi,Ebu Ziya Tevfik,yazıda kendisine göre bir takım değişiklikler yapmıştı.Bu akımlar 1. Meşrutiyette Meclis-i Meb'usana kadar gelmişti....
a.g.e

Kanuni Esasi'nin 18. maddesinde devletin resmi dilininin Türkçe olduğu tesbit edilmişti.Bunun üzerine Türk dilinin grameri yazılmış,Türkçe'yi kolay okunur,kolay öğrenilir, kolay yazılır hale getirmek için alfabe çalışmaları yapılmıştı.Bu iş daha ileri götürülmüş,latin harflerinin kabul meselesi ortaya atılmış,İran ülemasından mevcud harflerin ıslahına dair fetva da alınmıştı.(neden oradan fetva alınmış?kuzat) Buna rağmen latin harflerinin kabul edilmesi hususunda cesaret gösterilememişti. 1878 yılında yazıda bazı değişiklikler yapılmak üzere bir komisyon kurulmuştu. Arap harflerinin üzerinde yaplan bu münakaşaları üç grupta toplamak mümkündür:

Kuzat emeğine sağlık paylaşımlarını takip ediyorum

Arap harflerinin üzerinde yaplan bu münakaşaları üç grupta toplamak mümkündür:



1-Arap harflerini olduğu gibi,bırakmalı, yanlız sesli harfleri daha çok kullanarak veya üzerlerine işaretler koyarak imlayı düzenlemeli okumayı kolaylaştırmalıdır.
2-Arap harflerini bitişik olarak yazmaktan vazgeçerek ayrık harf şeklini bulmalı ve kullanmalı.
3-Latin harflerni kabul etmeli.
a.g.e

Ah ne günlere kaldık!.. Türkiye ismini taşıyan şu memlekette Türkçe ölü bir dil haline geldi. Konuşulan 300 kelimelik günlük iletişim Türkçesini kastetmiyorum; benim öldü dediğim lisan yazılı edebî zengin Türkçedir. Türkiye’yi Türkiye yapan o dil öldü. Bu ne korkunç bir ölümdür. Fuzulî’nin, Şeyh Galib’in, Ziya Paşa’nın Türkçesi öldü
İki yüz bin kelimeli, beş yüz bin kelimeli kavramlı ıstılahlı o canım Türkçe öldü.
Efendimli nazik Türkçe öldü. Ahalı ohalı böğürtülü sesler aldı onun yerini.
Yâver-i fahri-i Şehriyarî M. Kemal Paşa’nın Samsun’dan Sultan Vahdettin’e gönderdiği telgrafın başındaki “Atebe-i ulya-i Hazret-i Hilafetpenahîye” Türkçesi kasıtlı olarak öldürüldü.
Mektuplardaki “ Filan tarihli lütufnâme-i âlileri vâsıl-ı dest-i âcizânem olmuştur” Türkçesi katledildi.
Muhterem pederim Türkçesi gitti, baba Türkçesi geldi; valideler, biraderler, hemşireler nereye gitti?
Mekke-i mükerreme, Medine-i münevvere, Şam-ı şerif, Kuds-i şerif, Haleb-i Şahba, Darüsselam Bağdad, hepsi hepsi gittiler.
Eyüb Sultan Eyüp oldu. Mektep okul, muallim öğretmen, imkan olanak, kitap betik oldu.
Beyefendiler herif, hanımefendiler karı…
Muhterem hâkimler yargıç… Garç gurç…
Eski sultani ve idadilerde zengin yazılı Türkçe öğretilirmiş, şimdiki okullarda şifahî sokak Türkçesi tâlim ve teallüm ediliyor. Bunun için okula ne lüzum var?
Bu üç yüz kelimelik adamlar bilmiyorlar mı ki, Türkçe olmazsa Türkiye de olmaz.
Shakespeare’siz İngiltere neyse, Fuzulîsiz Türkiye de odur.
Edebî lisan gidince millet sürüye dönüşür.
Efendimsiz, teşekkür ederimsiz, estağfirullahsız, lütfensiz Türkçe ölü bir Türkçedir.
Edebî lisan gitmiş, yazı gitmiş, geride kabalık ve kalabalık kalmış.
Hüsnühat ve kaligrafi gidince yerini kakagrafi alır.
Bundan yüz yirmi sene önce kibar bir zatın yazdığı hususî mektubu al çerçevelet duvara as, ışıl ışıl sanat ve güzellik parlar onda. Bir de şimdiki eciş bücüş mektuplara bak, gözlere ziyan.
Devlet eskiden Devlet-i aliyye imiş… Büyük zatlara hazret denilirmiş… Kibar erkekler beyefendi, kibar hanımlar hanımefendiymiş… Eskiden paşalar varmış…
Yemeklerin yanına garnitür, üzerine sos, pilavın üzerine fasulya dökülüyor da; lisan niçin bu kadar sade arı duru tuzsuz tadsız…
Bugün padişahlık olsaydı, sade vatandaş dilekçesinin başına “Padişah 10’uncu Memet, Dolmabahçe Sarayı İstanbul” diye yazacaktı. Padişah da bu rezillik karşısında tahttan feragat edecekti.
Edebî ve yazılı Türkçesiz Türkiye ayakta duramaz.
Türkçe ölürse Türkiye de ölür.
Karacaoğlanla iş bitmez, asıl Türkçe Fuzulî Türkçesidir.
1920’lerin İstanbul Türkçesi.
Zengin, kibar, güzel, derin, edebî, zarif, latif, şirin lisan-ı Türkî…
Bizi bırakıp nerelere gittin?
Ah, lisan öksüzü kaldık!
Habervaktim.com.Mehmet Şevket Eygi