ÖlÜm ve Ötesİ

ONU KÖTÜLEMEK
Dünyayı zem hakkında inen âyetler ve emsali pek
çoktur. Denilebilir ki, Kur'ân-ı Kerim'in ekserisi dünyayı
aşağılamak, onu insanların gözünden düşürmek ve Ahirete yönelmelerini sağlamayı telkin eder. Hattâ peygamberlerin umacı da budur, onlar insanlığa ancak bunun için
gönderilmişlerdir.
E-J cihet açık olduğu için bu konuda âyet nakletmeyi
yersiz gürdük, yalnız bu mesele ile ilgili olan hadislerin bir
kısmını nakledeceğiz.
Rivayete göre Peygamber'imiz (s.a.s.) bir gün yolda
yüniıken bir koyun leşine rastlar, yanındakilere:
-"Bu l-.oyun leşine, sahibinin önem vermediğini kabul
eder misiniz?" diye sordu.
ş Sahâbiler: "Evet kabul ederiz, önem vermediği için onu
l çöpe attılar" diye cevap verdiler. Bunun üzerine Peygam-
ber'imiz sahâhilere buyurdu ki:
"Nefsimi kudreti elinde tutan Allah'a yemin ederim ki,
Allah katmda dünya, şu koyun leşinin sahibinin gözünde
olduğundan daha değersizdir. Eğer Allah katmda dünya bir

sivri sinek kanadı kadar değer taşısaydı, ondan kâfirlere bir
içim su bile vermezdi."
Peygamber'imiz (s.a.s.) buyuruyor ki:
''Dünya mü'minin zindanı ve kâfirin cennetidir."
Peygamber'imiz (s.P.s.) buyuruyor ki:
"Dünya lanete uğramıştır. Allah rızası için olan-
lar dışında dünyadaki her şey de lanete uğramıştır."
Ebû Musa el-Eş'arî'nin bildirdiğine göre; Peygam-
ber'imiz (s.a.s.) söyle buyuruyor:
"Dünyayı seven, Ahiretine zarar verir, Ahireti seven
dünyasına zarar verir. Buna göre kalıcı (baki) olanı geçici
(fani) olana tercih ediniz."
Peygamber'imiz (s.a.s.) buyuruyor ki:
"Dünyaya, gönül vermek, bütün günahların ba-
şıdır.
Sahâbilerden Zeyd İbni Erkam (r.a.) buyurur: "Bir gün,
Hz. Ebû Bekr'in (r.a.) yanında oturuyordum. Bir ara su is-
teyince ona bal ile tatlandırılmış su getirdiler. Şerbeti ağzına
götürürken bir anda vazgeçerek ağlamaya başladı, onun
gözyaşları yanındakileri de ağlattı. Yanındakiler sustu, fakat
onun gözyaşları bir türlü dinmedi. Bir ara ağlamasının
şiddeti daha da arttı. Devamlı hüngür hüngür ağladığı için
yanındakiler, neden gözyaşı döktüğünü ona sormaya fırsat
bulamayacaklarını sandılar.

Fakat bir müddet sonra ağlamayı kesti ve gözlerini şi-
lince yanındakiler ona: "Ey Allah'ın Rasûlü'nün halifesi! Seni
ağlatan nedir?" diye sordular, O da şöyle cevap buyurdu:
"Bir gün Peygamber'imiz ile birlikte idim, O'nu ken-
dinden bir şeyi kovarken gördüm, yanında başka kimse
yoktu: "Ey Allah'ın Rasûlü! Kendinden uzaklaştırmak
istediğin şey nedir?" diye sordum, bana şu cevabı verdi:
-"Şu dünya gözümün önüne dikildi, ona:
-"Defol! Uzaklaş benden!" dedim, sonra bana dönerek:
Sen beni başından savdın, ama senden sonra gelenler
elimden yakalarını kurtaramayacaklardır, dedi."
Peygamber'imiz (s.a.s.) buyuruyor ki: -"Ebedilik yurdu-
nun varlığına inandıktan sonra aldatma yurdunun peşinden
koşan kimse, ne kadar şaşkındır!"
Rivayet edildiğine göre, bir gün Peygamber'imiz
(s.a.s.), bir çöplüğün başında durarak sahâbilere: -"Gelin
dünyâyı görün" diye seslendi; sonra çöplükten çürük bir bez
parçası ile kararmış bir kemik parçası aldı ve sahâ-bilere
şöyle dedi: "Çöplük dünyayı temsil eder, şu paçavra dünya
gü-zelliklerinin bir gün çürüyüp onun gib olacağını gösterir,
dünyada gördüğüm canlı vücutlar da bir gün çürük kemiğe
dönüşecektir."
Peygamber'imiz (s.a.s.) buyuruyor ki:
-"Dünya tatlı bir yeşilliktir, Allah yeryüzünü şimdi size
devretti; ne yapacağınızı gözlüyor. Dünya israiloğullannın ö-


nüne yayılınca ve üzerindeki hakimiyetleri pekişince şaşı-
rarak süslere, elbiselere, tatlı kokulara ve kadınlara daldılar.
Hz. İsa, onlara: "Dünyayı ilâh tutmayınız ki o da sizi
köleleştirmesin. Hazinelerinizi, onlan kaybetmeyecek olan
Allah'ın katında biriktiriniz. Çünki dünyada biriktirilen
hazinelerin başına bir kaza geleceğinden her zaman endişe
edilir. Oysa ki, Allah'ın katında hazine sahibi olanın kazadan
kor-kusu yoktur.
Yine Hz. İsa (a.s.) buyurur ki:
-Ey Havarilerim! Dünyayı sizin için yüzüstü yere
yatırdım, benden sonra bir daha belini doğrultmasına imkân
vermeyiniz. Zira dünyanın çirkin taraflarından biri, orada
Allah'a karşı gelinmesidir. Yine onun diğer bir çirkin yönü,
ona yüz çevirmeden Ahiretin ele geçirilmemesidir.
Ey havarilerim! Dünyayı üzerinde geçilip gidilecek
bir köprü kabul ediniz, onu kalıcı bir yurt sayıp imar etmeye
kalkışmayınız. Biliniz ki, her günahın kaynağı dünya sevgisi-
dir. Nice bir anlık azgın arzular sahiplerine uzun acılara mal
olmuştur.
Dünyayı önünüzde çökerttim ve söz de sırtına bindiniz.
Sakın orada krallar ile ve kadınlar ile çatışmaya girişmeyiniz.
Krallar ile dünya üzerindeki çekişmeye kalkışmayınız, çünkü
onları dünyâları ile başbaşa bıraktıkça size dokunmazlar. Ka-
dınlara gelince onlara tutulmaktan namaz ve oruç sayesinde
kaçınınız.

Dünya hem isteyen, hem de istenen bir şeydir. Dün-
yadaki azıklarını tamamlasınlar diye, âhireti gaye edinenlerin
dünya, peşlerinden koşar. Buna karşılık dünya düşkünlerini
de âhiret arar, ölüm gelip de yakalayıncaya kadar.
Musa Bin Yesar'ın rivayetine göre: Peygamber'imiz
(s.a.s.) buyuruyor ki:
"Yüce Allah'ın, yarattıkları içinde en nefret ettiği varlık,
dünyadır, yarattığından beri onun hiçbir tarafına bakma-
mıştır."
Rivayet edildiğine göre, bir gün Hz. Süleyman Bin
Davud (a.s.) üzerini gölgeleyen kuşlar, sağında ve solunda
insanlar ve cinlerden meydana gelmiş maiyyet kıtası ara-
sında yürürken İsrailoğullarından bir abid ile karşılaşır.
İsrailoğlu âbid ona der ki: "Yâ Süleyman İbni Dâvud,
yemin ederim ki; Allah sana gerçekten muhteşem bir
saltanat bağışladı."
Hz. Süleyman bunu işitti ve İsrailoğlu âbide şu cevabı
verdi: "Mü'minin amel defterine yazılan bir teşbih Süleyman
İbni Davud'a verilen parlak saltanattan daha hayırlıdır.
Çünkü Süleyman'a verilen saltanat geçicidir, ama mü'-
minin teşbih sevabı kalıcıdır."
Peygamber'imiz (s.a.s.) buyuruyor ki:
-"Servet biriktirme hırsı sizi baştan çıkardı. Ademoğlu:
"Malım, malım" der durur. Oysa ki, yiyip tükettiğinden, giyip


eskittiğinden ve sadaka olarak verip geri kalanını bırak-
tığından başka ne malın var ki?!"
Peygamber'imiz (s.a.s.) buyurur ki:
"Dünya yurtsuzların yurdudur ve züğürtlerin servetidir.
Dünya için aklı olmayanlar, varlık biriktirir, onun uğruna câ-
hiller çatışmaya girişir, ondan dolayı anlayışsızlar kıskançlığa
kapılır, onun peşinden ancak kesin imana sahip olmayanlar
koşar."
Peygamber'imiz (s.a.s.) buyuruyor ki:
"Birinci derecede dünyaya önem veren kimsenin, Al-
lâh'dan hiç bir şey beklemeye yüzü olamaz. Ulu Allah dört
hasleti onun kalbinden hiç çıkarmaz:
1- Kurtuluşu olmayan bir endişe,
2- Hiç boş vakit bırakmayan kesintisiz bir meşguliyet,
3- Hiçbir zenginliğe varamayan fakirlik,
4- Hedefine varması imkânsız bir ihtiras.
Sahâbilerden Ebû Hureyre (r.a.) buyurur: f.
-"Bir gün Peygamber'imiz bana: "Yâ Ebâ Hureyre!
Sana bütün içyüzü ile dünyayı göstereyim, ister misin?" dedi,
ben de "Evet isterim, yâ Rasûlallah" diye cevap verdim.
Bunun üzerine elimden tutarak beni Medine'nin kuru
derelerinden birine götürdü, karşımızda insan başları, insan
tersi, paçavralar ve kemik parçalarından ibaret bir çöp yığını
duruyordu.
12

Bu manzara karşısında Peygamber'imiz şöyle buyurdu:
"Yâ Ebâ Hureyre! Şu başlar da sizin gibi muhteris ve sizin
qibi uzak vadeli emeller peşinden koşan insanların başlan
idi şimdi çıplak kemik haline geldiler, daha sonra da
rüzgârda uçuşan toza dönüşeceklerdir.
Şu tersler de onların çeşit çeşit yiyecekleri idi, nereden
kazanmışlar ise kazanmışlar ve midelerine indirmişlerdi,
şimdi insanların, yanlarından tiksinti ile kaçıştığı pislikler
haline girdiler.
Şu paçavralar onların nişan takıntıları ve elbiseleri idi,
şimdi rüzgârda uçuşuyorlar. Şu kemik parçaları da onların
binek hayvanlarına ait idi, onların sırtında belde belde do-
laşırlardı. Binaen aleyh dünya üzerine ağlamak isteyen ağ-
layabilir."
Önce sessizce dökülmeye başlayan gözyaşlanmız, git-
gide yerini hüngür hüngür ağlamaya bıraktı.
Rivayet olunur ki; Allah (c.c.) Hz. Adem(a.s.)'i yeryü-
züne indirdiği zaman ona: 'Yıkılmak üzere bina yükselt ve
ölmek için doğur" buyurmuştur.
Davud İbni Hilâl (r.a.) der ki: "Hz. İbrahim'e indirilen
sayfalarda şöyle yazar: "Ey dünya! Sen gözlerine girmek için
süslenip püslendiğin iyi kullarımın gözünde ne kadar
önemsizsin! Çünkü ben onların kalbine sana karşı nefret ve
senden yüz çevirme duygusu koydum.
Yarattığım varlıklar içinde nazarımda en önemsizi sen-
sin, gelişmelerin cücedir ve yokluğa varır. Çünkü seni yarat-
tığın gün devamlı kalmamana ve yok oluncaya kadar bir
elde devamlı bulunmamana hüküm verdim, sana sahip
olanların bütün cimrilik ve pintiliğine rağmen böyledir bu!
Yürek-lerinden hoşnutluk doyarak kalblerini bağlılık
istikameti üzerinde tutarak bana ibadet edenlere ne mutlu!
Onlara müjdeler olsun ki, yaptıklarına vereceğim karşılık,
kabirlerini üzerine dikilip huzuruma gelirlerken önlerinde
yayılan göz kamaştırıcı bir nur, çevrelerini kuşatmış melekler
kafilesi olacaktır, tâ ki dilekleri olan rahmetime ulaşmalarını
sağlayıncaya kadar."
Peygamber'imiz (s.a.s.) buyuruyor ki:
"Allah dünyayı yarattığından beri O, yer ile gök ara-
sında kendi halinde bırakılmıştır, Allah onun tarafına hiç
bakmaz. Kıyamet günü, dünya: 'Yâ Rabb'i! Bu gün beni
dostlarının en küçük rütbelisine ver" der, Yüce Allah: "Ey
hiçlik, Sus! Ben seni onlara, dünyada lâyık görmemiştim,
şimdi hiç lâyık görür müyüm?"
Rivayete göre, Hz. Adem (a.s.) yasaklanmış ağacın
meyvesini yediği zaman, midesi içindeki ağırlığı çıkarmak
üzere guruldamağa başladı. Oysa ki yasak meyveye
gelinceye kadar hiç bir cennet yiyeceği midesini böyle
bozmamıştı, za-ten o ağacın meyvesini yemeleri bu yüzden
yasaklanmıştı.
Midesi rahatsızlanan Hz. Adem Cennet içinde dolaş-
maya başladı. Allah meleklerden birini onun ile konuşmaya,
gönderdi, gelen melek ona:

-"Ne istiyorsun?" diye sordu. Hz. Adem meleğe: "Mide-
me çöken ağırlığı boşaltmak istiyorum" diye cevap verdi.
Allah'ın talimatı üzerine Melek Adem'e şöyle dedi: "Mi-
dene çöken ağırlığı nereye boşaltmak istiyorsun? Döşeğine
mi, yaygılara mı, nehirlere mi yoksa ağaçların altlarına mı?!
Burada böyle bir şey için uygun bir yer görüyor musun hiç?
Doğruca dünyaya in!"
Peygamberimiz (s.a.s.) şöyle buyurdu:
- "Kıyamet günü Allah'ın huzuruna öyleleri gelecektir ki
"Tıhame" dağı kadar amelleri olduğu halde cehenneme
atılmaları emrolunacaktır."
Dinleyen sahâbiler: "Yâ Rasûlallah! Bu kimseler namaz
da kılıyorlar mıydı?" diye sordular. Peygamberimiz sahâ-
bilere şöyle cevap verdi: "Evet, bunlar, namaz kılarlar, oruç
tutarlar, hattâ gecenin bir bölümünü de ibadetle geçirirlerdi.
Fakat karşılarına bir dünya varlığı çıktığı zaman üzerine
çullanırlardı."
Peygamberimiz bir hutbesinde şöyle buyurdu:
-"Mü'min iki korku arasındadır. Biri geçip giden ömür-
dür ki,'onun hakkında Allah'ın ne yaptığını bilmez, diğeri
kalan ömürdür ki onun hakkında .Allah'ın ne hüküm vere-
ceğini bilmez."
"O halde herkes kendi kendine, dünyasından âhiretine,
hayatından ölümüne ve gençliğinden yaşlılığına azık hazır-


lamalıdır. Zira dünya sizler için yaratıldı, siz ise âhiret için ya-
ratıldınız.
Nefsimi kudret elinde tutan Allah'a yemin ederim ki:
ölümden sonra suâli gerektiren bir şey yoktur. Dünyadan
sonra da ya cennet, ya cehennemden başka bir diyar yok-
tur."
Hz. İsa (a.s.) der ki: "Su ile ateş aynı kabda nasıl ba-
rmamazsa, dünya sevgisi ile âhiret sevgisi bir mü'minin kal-
binde öyle bağdaşmaz."
Rivayet edildiğine göre, Cebrail (a.s.) Hz. Nuh'a (a.s.):
"Ey peygamberlerin en uzun ömürlüsü, dünyayı nasıl bul-
dun?" diye sorar.
Hz. Nuh da:
-"Karşılıklı iki kapısı olan bir ev gibi, birinden girdim
öbüründen çıktım." der.
Hz. İsa'ya "içinde devamlı barınacağın bir ev tutsana"
derler. Hz. İsa da "Bizden öncekilerin bıraktıkları yıkıntılar
yeter bize" diye cevap verir.
Peygamber'imiz (s.a.s.) buyuruyor ki:
"Dünyadan sakının, çünkü, o Hârut ile Mâruf-
dan daha büyüleyicidir."
Hasan el-Basrî (r.a.) buyurur: "Peygamber'imiz (s.a.s.)
bir gün sahabilerin karşısına geçerek onlara şöyle hitap etti:

"Aranızda Allah'ın kendisini körlükten kurtararak görür
hale getirmesini isteyen var mı? Beni dinleyiniz. Dünyaya
tutulanların ve dünya ile ilgili uzak vadeli emeller besleyen-
lere tutkunluk vermiştir ve emelleri ölçüsünde Allah (c.c.)
kalblerini kör etmiştir.
Buna karşılık dünyada gözü olmayanlara, ondan fazla
bir şey beklemeyenlere Allah, ders görmeden ilim ve kılavuz-
suz hidâyet vermiştir.
Beni dinleyiniz! Sizden sonra öyle bir kavim gelecektir
ki, saltanatları cinayet ve zulümsüz yürümeyecek, zengin-
likleri cimrilik ve böbürlenmeden hali olmayacaktır. Sevgileri
mutlaka azgın nefsi arzulara dayanacaktır.
Beni iyi dinleyiniz! O günlere kalanlarınızdan zengin ol-
mak ellerinde iken fakirliğe katlananlar, sevgiye layık iken
nefrete karşı tahammül edenler, şöhret ve mevki elde ede-
bilecekleri halde itilmeye kakılmaya hoşnutlukla dayananlar
ve bütün bunları sırf Allah rızası için yapanlara Allah elli sıd-
dık sevabı verir."
Rivayet edildiğine göre bir gün Hz. İsa (a.s.) şimşekli,
Sök gürültülü, sağnak bir yağmura tutulur, sığınacak bir yer
arar, uzakta gözüne bir çadır ilişir, yanına varınca içerde bir
kadının oturduğunu görür, bu yüzden oraya sığınmak iste-
mez.
Sağanak altında yürümeye devam ederken az sonra bir
dağda bir mağaraya rastlar, kapısından içeri girmek üzere

iken yerde bir arslanm yattığını görür, eli ile arslanın tüylerini
okşayarak Allah'a şöyle seslenir:
"Allah'ım! Her canlıya bir yuva verdin, tek bana bir
yuva nasip eylemedin." Bunun üzerine Yüce Allah (c.c.)
vahiy yolu ile O'na şöyle bildirir:
"Senin yuvan benim rahmetimin karargâhıdır. Seni Kı-
yamet Günü kendi kudretimden yarattığım yüz huri ile ev-
lendireceğim, düğününde her bir yılı dünya ömrü kadar
uzun olan dört bin yıl ziyafet vereceğim. Bir tellâla, emir ve-
receğim, şöyle seslenecek: Dünyaya yüz vermeyenler ne-
rede? Dünyadan el-etek çekmiş olan Meryem oğlu İsa'nın
(a.s.) düğününe buyurun." Bu vahiy üzerine Hz. Isa şöyle
der: "Vay, dünyaya tapanların başlarına gelene! Nasıl ölecek,
dünyayı ve dünyadaki yaratıkları nasıl bırakacaklar? Dünya
onları aldatıp durduğu halde onlar yine de ona hiç bir tered-
düde kapılmadan güveniyorlar.
O aldanmışlara yazıklar olsun! Nasıl dünya onlara hoş-
lanmadıkları şeyleri göstermiş, onları sevdiklerinden ayırmış
ve korktuklarını başlarına getirmiştir.
Ana hedefi dünya ve işledikleri hep günah olanların
vay başlarına gelene! Yarın günahları yüzünden nasıl rezil
ola-caklardır."
Söylendiğine göre ulu Allah (c.c.) Hz. Musa'ya (s.a.s.)
şöyle vahyetti:

-"Yâ Musa! Zâlimler yurdu (dünya) ile senin işin ne?
Orası sana göre bir yurt değildir. Onunla İlgini kes, onu
aklından çıkar, o ne körü bir yurttur!
Yalnız orada iyi amel işleyenlere göre, o, ne güzel bir
yurttur. Ya Musa, mazlumun hakkını alasıya kadar, ben zâli-
min peşini katiyyen bırakmam."
Rivayet edildiğine göre, Peygamberimiz Ebû Ubey-
de'yi (r-a-) Bahreyn'e gönderir, o da seferden mal getirir.
İnsanlar, Ebû Ubeyde'nin döndüğünü duyunca sabah nama-
zını Peygamberimiz ile birlikte kılmaya koşarlar. Pey-
gamber'imiz (s.a.s.) namazdan sonra Mescid'den çıkarken
sahabiler önüne diklirler. Onları böyle gören Peygamber'imiz
gülümseyerek: "Sanıyorum ki, Ebû Ubeyde'nin bir şeyler
getirdiğini duydunuz" der.
Ensar: "Evet, yâ Rasûlallah" diye cevap verirler. Bunun
üzerine Peygamber'imiz onlara şöyle buyurur:
"Sevinin ve mutluluk emellerine kaptırın kendinizi ba-
kalım! Allah'a yemin ederim ki, sizden yana korkum, fa-
kirlikten değildir. Tersine dünyanın sizden öncekilere oldu-ğu
Sibi sizin de önünüze bolluk yaymasından korkarım, geç-miş
milletler gibi ondan daha yüksek pay alma yarışına
Sirişirsiniz de Allah onları helak ettiği gibi sizi de helak eder."
Ebû Saîd el-Hudrî (r.a.) der ki:
'Peygamber'imiz (s.a.s.) şöyle buyurdu: "Sizden yana
en büyük korkum, Allah'ın sizin için yerden çıkardığı

bereketler ile ilgilidir" Sahâbiler O'na sordu: "Yâ Rasû-
lallah, yerin bereketleri nedir?"
Peygamber'imiz: "Her türlü dünya varlığı" diye
cevap verdi.
Peygamber'imiz (s.a.s.) bir hadiste: "Dünya düşün-
cesi ve sözü ile kalbinizi oyalamayınız" buyuruyor.
Görülüyor ki, Peygamber'imiz dünyaya, değil göz koy-
mayı onu anmayı bile yasaklamıştır.
Ammar ibni Said der ki: "Hz. İsa havarileri ile birlikte
gezide iken bir köye uğrar, köyün halkını yollara, öteye
beriye serilmiş, ölüler olarak bulur. Arkadaşlarına: "Ey hava-
riler cemaati bu köyün halkı Allah'ın gazabına uğrayarak
ölmüş olmalıdır, böyle olmasaydı biribirlerini gömerlerdi"
der.
Havariler ona: "Ey Rûhullah, biz onların başlarına ge-
lenleri bilmek isterdik" derler. Bunun üzerine Hz. İsa Allah'a
yalvarır Allah da ona: "Karanlık basınca onlara seslen, sana
cevap verirler" diye vahyeder.
Akşam olunca Hz. Isa bir tümseğin üzerine çıkarak: "Ey
köy halkı" diye seslenir. Bir ses ona: "Buyur ya Rûhullah"-
diye cevap verir.
Hz. İsa:
- "Ne durumdasınız, başınızdan neler geçti?" diye sorar,
"Akşam tasasız ve endişesiz uykuya yattık, sabah olunca ce-
henneme yuvarlandık" diye cevap verir.

Hz. İsa: "Başınıza bu hal neden geldi?" diye sorar,
"Dünya'ya tapmamızdan ve Allah'ın emirlerine karşı gelen-
lere boyun eğmemizden dolayı" diye cevap verir.
Hz. İsa: "Dünya sevginiz nasıldı?" diye sorar, "Bebeğin
annesini sevdiği gibi, yüzünü bize doğru döndüğü zaman
sevinir, arkasını döndüğü zaman (işlerimiz ters gidince)
üzülür, ağlardık" diye cevap verir,
Hz. İsa: "Niye arkadaşların bana cevap vermiyor?"
diye sorar, gizli ses: "Çünkü onların ağızlarına ateşten gemler
vurulmuş ve gemlerin öbür ucu kaba ve sert meleklerin
elinde" diye cevap verir.
Hz. İsa: "Sen bana nasıl cevap verebiliyorsun" diye
sorar, gizli ses; "Çünkü ben onların arasındaydım, ama
onlardan değildim. "Senin yuvan benim rahmetimin karar-
gâhıdır. Seni Kıyamet Günü kendi kudretimden yarattığım
yüz huri ile evlendireceğim, düğününde her bir yılı dünya
ömrü kadar uzun olan dört bin yıl ziyafet vereceğim. Bir
tellâla, emir vereceğim, şöyle seslenecek: Dünyaya yüz ver-
meyenler nerede? Dünyadan el-etek çekmiş olan Meryem
oğlu İsa'nın (a.s.) düğününe buyurun." Bu vahiy üzerine Hz.
Isa şöyle der: "Vay, dünyaya tapanların başlarına gelene!
Nasıl ölecek, dünyayı ve dünyadaki yaratıkları nasıl bıra-
kacaklar? Dünya onları aldatıp durduğu halde onlar yine de
ona hiç bir tereddüde kapılmadan güveniyorlar.
Havariler ona: "Ey Rûhullah, biz onların başlarına
Selenleri bilmek isterdik" derler. Bunun üzerine Hz. İsa Al-
lah'a yalvarır Allah da ona: "Karanlık basınca onlara seslen
sana cevap verirler" diye vahyeder.
Akşam olunca Hz. İsa bir tümseğin üzerine çıkarak: "Ey
köy halkı" diye seslenir. Bîr ses ona: "Buyur ya Rûhullah"
diye cevap verir. Hz. İsa:
- "Ne durumdasınız, başınızdan neler geçti?" diye sorar,
"Akşam tasasız ve endişesiz uykuya yattık, sabah olunca ce-
henneme yuvarlandık" diye cevap verir.
Hz. Isa: "Başınıza bu hal neden geldi?" diye sorar,
"Dünya'ya tapmamızdan ve Allah'ın emirlerine karşı gelen-
lere boyun eğmemizden dolayı" diye cevap verir.
Hz. İsa: "Dünya" sevginiz nasıldı?" diye sorar, "Be-
beğin annesini sevdiği gibi, yüzünü bize doğru döndüğü za-
man sevinir, arkasını döndüğü zaman (işlerimiz ters gidince)
üzülür, ağlardık" diye cevap verir.
Hz. İsa: "Niye arkadaşların bana cevap vermiyor?'
diye sorar, gizli ses: "Çünkü onların ağızlarına ateşten gemler
vurulmuş ve gemlerin öbür ucu kaba ve sert meleklerin
elinde" diye cevap verir.
Hz. İsa: "Sen bana nasıl cevap verebiliyorsun" diye
sorar, gizli ses; "Çünkü ben onların arasındaydım, ama on-
lardan değildim.
Fakat onlara gazap inince beni de içine aldı, şimdi
cehennemin ağzına ellerim ile tutunmuş sarkık vaziyette du-
ruyorum, kurtulur muyum, yoksa içine mi yuvarlanırım, bil-
miyorum" der.
Bunun üzerine Hz. İsa havarilere der ki: "Acı tuza
batırılmış arpa ekmeği yiyerek kaba işlemeden elbise giymek
ve çöplükte yatmak, dünya ve Ahiret afiyeti olunca çoktur
bile."
Sahabilerden Enes (r.a.) der ki: Peygamber'imiz
(s.a.s.) Adila isminde bir devesi vardı, hiç bir deve onunla
yarışamazdı. Fakat bir gün taşralı bir Arap devesi ile geldi,
yapılan yarış sonunda onun devesi Peygamber'imizin deve-
sini geçti, bu durum müslümanlara (sahabilere) dokundu.
Durumun farkına varan Peygamber'imiz bize şöyle buyurdu:
"Dünyada Allah bir şeyi yükseltince bir gün onu
düşürmek O'nun kaçınılmaz hükmüdür."
Hz. İsa şöyle der: "Denizin dalgalan üzerinde kim ev
yapabilir? İşte sizin dünyanız da böyledir, o halde onu yurt
edinmeyin."
Hz. İsa'ya: "Bize Allah'ın sevgisin kazandıracak bir ilim
öğret" derler, Hz. İsa da: "Dünyadan nefret ediniz ki, Allah
sizi sevsin" diye cevap verir.
Ebû'd-Derdâ der ki: "Peygamberimiz bir gün bize,
benim bildiklerimi bilseydiniz, az güler, çok ağlardınız. Dün-
ya gözünüzde önemini kaybeder, Ahireti tercih ederdiniz"
buyurdu, sonra Ebu'd-Derdâ kendisinden şunları söylemiştir:
Şimdi de eğer siz benim bildiklerimi bilseydiniz, başınızı alıp
tepelere çıkar, halinize hüngür hüngür ağlayarak Allah'a
yakanrdınız. Yanınıza yalnız zaruri ihtiyaçları alır kimseye
emanet etmeksizin ve bir daha dönmemek üzere mallarınızı
terkedip giderdiniz.
Fakat uzun vadeli emeller kalbinizden Ahiret fikrini
sildi, bütün emeklerinizin hedefi dünya oldu, bu yüzden hiç-
bir şey bilmeyenler gibi oldunuz. Bazılarınız başına gelecek-
lerden korktuğu için iç güdülerine körü körüne uyan hay-
vanlardan daha kötü duruma geldi.
Niye biribirinizi sevmiyorsunuz? Niye biribirinize doğru
yolu tavsiye etmiyorsunuz? Oysa ki sizler Allah'ın dininde
ortak olan kardeşlersiniz.
Arzularınızın birbirlerinden ayrılmasının sebebi, içinizin
bozukluğudur, oysa iyilikte birleşseniz biribirinizi severdiniz.
Size ne oluyor ki, dünya işleri ile ilgili birbirinize nasihat
verdiğiniz halde Ahiret konusunda birbirinize nasihat etmi-
yorsunuz?! Hatta hiç biriniz sevdiği ve desteklediği kimseye
bile Ahiret konusunda nasihat vermiyor.
Bu durum, kalblerinizde iman zayıflığı olduğunu gös-
terir. Ahiretin kâr ve zararına dünyanmki kadar yürekten
inansanız, Ahiretin peşinden koşmayı, dünyaya tercih eder-
diniz.
Çünkü orası sizi daha çok ilgilendirir. Eğer: "Yakın
menfaati sevmek kaçınılmaz bir insani temayüldür" derseniz,
biz sizin dünyanın bir çok yakın vadeli menfaatlerinden,
uzak vadeli hedefler uğruna fedakârlık ettiğinizi görüyoruz.

Hatta belki de hiç bir zaman ulaşamayacağınız hedefler
uğruna kendinizi türlü türlü sıkıntılara düşürüyor, değişik
çarelere baş vuruyorsunuz. Ne fena kimselersiniz ki, içiniz-
deki imanın tesir derecesinin bilinmesini sağlayacak derece-
de imanınızı tatbiki hayatta gerçekleştirmiş değilsiniz.
Eğer Muhammed'in (s.a.s.) getirdikleri hakkında bir
şüpheniz varsa bize geliniz, size her şeyi açıklayalım, kalbleri-
nizdeki kuşkuyu giderecek aydınlığı size gösterelim. Allah'a
yemin ederim ki, siz akıldan yana eksik kimseler değilsiniz ki,
sizi mazur görelim.
Çünki dünyanızla ilgili konularda eğriyi doğrudan ayı-
rabiliyor ve işleriniz karşısında isabetli tavır takınabiliyor-
sunuz.
Size ne oluyor ki, dünyanın elde ettiğiniz ufak bir ka-
zancına seviniyor ve elden kaçırdığınız küçük kârlarına üzü-
lüyorsunuz, budurum yüz ifadelerinizden belli olduğu gibi
sözlü olarak da açığa çıkıyor, hoşunuza gitmeyen gelişmeleri
"musibet" diye adlandırarak üzüntü sebebi yapıyorsunuz.
Öte yandan çoğunuz dininde ağır kayıplara uğradığı
halde hiç birinizin kılı kıpırdamıyor, bu alandaki kayıpların
üzüntüsü hiç kimsenin yüzünde belirmiyor.
Yemin ederim ki, Allah'ın sizin ile ilgisini kestiği
kanatindeyim. Neden derseniz, çünkü hepiniz tanıdıklarını
güleryüz ile karşılar, hiç biriniz dostunu, hoş görmeyeceği
şekilde karşılamak istemez, "Aynı muameleyi de ben ondan
görürüm" korkusu ile "İnsanlar arasındaki münasebetlerde
bu inceliğin farkındasınız da Allah ile olan münasebet-
lerinizde ayni hassasiyeti göstermemenin akıbetini bilmekten
âciz misiniz?
İşi gücü sahtekârlığa döktünüz, mer'alarınızda uzun
vadeli ihtiraslardan dolayı hiçbir yeşillik bitmiyor! Ölümü in-
kâr etmek üzere saf tutmuşsunuz. Allah'ın beni sizden kutra-
rıp görmek istediğime (Peygamber'imize) kavuşturmasını ne
ka-dar istiyorum!
Eğer O sağ olsaydı, bu gidişinize katiyyen göz yum-
mazdı.
Eğer sizde hayra dönme temayülü varsa, ben size her
şeyi duyurdum, Allah katmdakini (Ahiret sevabını) isterseniz,
ona kolaylıkla kavuşursunuz. Gerek kendi hesabıma ve
gerek sizin için Allah'ın yardımını diliyorum."
Hz. İsa havarilerine der ki: "Ey havariler dünyaya
gönül verenlerin dünya selâmeti uğruna din perişanlığını
göze aldıkları gibi siz de din selâmeti uğruna dünya
perişanlığını göze alın."
Nitekim buna dair Abdullah İbni Mübarek, şöyle
buyurur: "Çoklarını görüyorum ki, gayet zayıf bir dini .yeterli
görüyorlar.
Oysa dünya hayatında onları aza kanaat eder
göremiyorum...
O halde kırallar dünyaları uğruna dinden nasıl bigane
kaldılarsa,

Sen de din uğruna kırallann dünyasından bigane kal."
Hz. İsa şöyle der: "Ey kendi iyiliğini görerek dünya
peşinde koşan kimse, bilesin ki, senin hesabına en hayırlı
olan dünyayı terketmektir."
Peygamber'imiz (s.a.s.) buyuruyor ki:
"Benden sonra öyle bir dünya ile yüzyüze geleceksiniz
ki, ateş odunu nasıl yakarsa o da sizin imanınızı öyle yiye-
cektir."
Allah, Hz. Musa'ya şöyle vahyetti: "Sakın dünya sev-
gisine meyletme, çünkü huzuruma getirebileceğin en ağır gü-
nah odur."
Bir gün Hz. Musa yolda yürürken ağlayan bir adama
rastlar, biraz sonra aynı yoldan dönerken adamı yine ağlar
vaziyette bulur, gördüğü manzara karşısında duygulanan Hz.
Musa, Allah'a: "Yâ Rabb'i, kulun senin korkundan ağlıyor"
diye yakarır. Allah Musa'ya şöyle bildirir:
-"Yâ İmranoğlu Musa, o gördüğün adamın ağlamaktan
beyni göz yaşlan ile birlikte aksa, ellerini kaldırsa da yere
düşünceye kadar dua etse yine onu affetmem, çünkü o
dünyayı seviyor."
Hz. Ali (k.v.) buyurur ki: "Şu altı meziyeti nefsinde
biraraya getiren kimse cennet için isteyecek bir şey, cehen-
nemden de kaçacak bir yer bırakmamış olur.
l- Allah'ı tanıyıp O'nun emirlerine uymak ve yasak-
larından kaçınmak,
2- Şeytanı tanıyıp onun arzularına karşı çıkmak,
3- Hakkı tanıyıp ona bağlanmak,
4- Batılı tanıyıp ondan sakınmak,
5- Dünyây'ı tanıyıp ondan yüz çevirmek
6- Ahireti tanıyıp ona tâlib olmak
Hasan el-Basrî (rahimehullah) buyurur ki: "Allah
o kullarına rahmet etsin ki, dünyayı bir emanet bilmişler onu
güvendikleri kimselere teslim ederek mesuliyet yükü taşı-
maksızın göçüp gitmişlerdir. Dinin hakkında seninle yarış-
maya girişen ile sen de yarış. Dünya konusunda senin ile
yarışa girenin dünyayı yüzüne fırlat."
Hz. Lokman oğluna verdiği nasihatlerde şöyle der:
'Yavrum, dünya derin bir denizdir, içinde çokları boğul-
muştur. Buna göre ona açılırken bineceğin gemi, Allah
korkusu, geminin yükü Allah'a iman ve yelkeni Allah'a te-
vekkül etmek olsun.
Böylelikle belki, boğulmaktan kurtulursun, başka türlü
kurtulacağını sanmıyorum."
Fudayl (r. a.) buyurur ki: "Şu âyet beni çok düşün-
dürdü:
"Biz kullardan hangisinin daha iyi amel işleyeceğini de-
nemek için yeryüzü üzerindeki her şeyi zinet halinde yarattık.
Hiç şüphesiz, biz onun üzerindeki her şeyi kupkuru bir
toprak parçasına çevireceğiz." Kehf sûresi, 7-8

Ehl-i hikmetten biri şöyle der: "Dünyada karşılaştığın
her şey ile senden önce biri karşılaşmış ve senden sonra da
başkası karşılaşacaktır. Senin dünyadan nasibin sadece bir
akşam yemeği ile bir günlük gıdadır. O halde bir kaç öğün
yemek uğruna kendini mahvetme. Dünyaya karşı oruçlu ve
Ahiret ile ilgili olarak iftar etmiş davran. Çünkü dünyanın
sermayesi hiçlik, kazancı cehennemdir."
Bir keşişe: "Zamanı nasıl görüyorsun?" diye sorarlar,
keşiş şöyle cevap verir: "Vücudları eskitirken, emelleri
yeniler. Ölümü yaklaştırırken arzulanan hedefleri uzağa
kaçırır" Yine ona: "Peki, dünya halkı hakkında görüşün
nedir?" diye sorarlar, cevabı şöyle olur "Dünya kimin eline
geçiyorsa yorgun düşer, kim ona ulaşamazsa var gücü ile
peşinden koşar,"
Nitekim aynı düşünceyi ,bir şâir şöyle ifade ediyor:
'Yüzünü güldüren bir yaşayış için dünyayı öven kimse,
Ömrün hakkı için çok geçmeden onu kınayacaktır. Dünya
arkasını dönük tutunca insan özlem içindedir. Yüz verdiği
zaman da sıkıntıları artar."
Ehli hikmetten biri der ki: "Üzerinde ben yokken
bu dünya vardı. O yok olurken de ben üzerinde
bulunmayacağım. Burada kalmaktan da hoşnut değilim.
Çünkü hayatı pintilik, durusu bulanıktır. Dünyalılar nimetinin
elden kaçacağından, ya başa gelecek beklenmedik bir belâ-
sından veya günü dolacak ömürden devamlı endişe
içindedirler."

Başka bir ehli hikmet de şöyle der: "Dünyanın en
büyük kusuru, herkese hak ettiğini değil, ya fazlasını, ya
eksiğini vermesidir."
Süfyan es-Sevri (r.a.) buyurur ki: Dünya nimet-
lerini görmüyor musun, sanki Allah'ın gazabına uğramışlar
gibi hep ehil olmayan ellere düşmüşlerdir."
Ebû Süleyman ed-Daranî (r.a.) şöyle buyurur:
"Dünyaya tutkunluk ile talip olan bir kimseye ondan birşey
verilirse daha çoğunu ister. Ahirete de aşk ile talip olan
ondan bir şey verilse daha çoğunu ister. Ne bunun ve ne de
öbürünün sonu yoktur."
Adamın biri Ebû Hazım'a (r.a.) dedi ki: "Benim
yurdum olmadığı halde dünyayı sevdiğim için halimi beğen-
miyorum, sana kendimi şikâyet ediyorum" der. Ebû Hazım
adama şöyle cevap verir: "Allah'ın sana dünyadan ayırmış
olduğu pay hakkında dikkatli ol, onu ona helâl yollardan
kazanarak yerinde harca, o zaman dünya sevgisinin sana hiç
bir zararı olmaz."
Ebû Hazım'm adama böyle cevap vermesinin sebebi
şudur: Çünkü eğer dünya sevgisinden dolayı onu kınayacak
olsaydı, adamı o derece üzebilirdi ki, adamı dünyadan iyice
soğuyarak ölmeyi isteyebilirdi.
Yahya İbni Muâz (r.a.) şöyle buyurur: "Dünya şey-
tanın ticârethanesidir. Şeytanın ticarethanesinden hiçbir şey
çalmayasın, sonra onu aramaya çıkarak seni yakalar."

Fudayl (r.a.) buyurur ki: "Dünya geçici bir altından
ve Ahiret de kalıcı boncuktan olsa bize kalıcı boncuğu geçici
altına tercih etmek gerekirdi."
Biz geçici boncuğu kalıcı altına tercih ediyoruz; halimiz
ne olacak!
Ebû Hazım (r.a.) der ki, "Aman dünyaya tutul-
mayınız. Çünki bilenlerden, öğrendiğime göre dünyayı gö-
zünde ululaştıran kimse, Kıyamet günü Allah'ın huzuruna ge-
tirilince ona: "İşte bu adam, Allah'ın önemsiz ilan ettiğini yü-
ce kabul etti" denecektir.
İbni Mes'ûd (r.a.) der ki: "Dünyada bulunan herkes
bir misafir ve rnalı da emanettir. Misafir göçücüdür ve ema-
net de geri verilecektir."
Şu beyit bu gerçeği dile getiriyor:
"Ma/ ve çoluk-çocuk birer emanetten başka bir şey
değildir.
Oysa ki, emanetleri bir gün mutlaka geri vermek
gerekir."
Hz. Râbiâ (r.a.) bir gün dostlarını ziyaret etmeğe varır,
dostları sözü dünyaya getirerek onun kötülüklerini dile ge-
tirirler. Hz. Râbiâ buyurur ki: "Dünyadan bahsettiğiniz ye-
ter, susun. Eğer o kalbinizde yer etmiş olmasaydı, ondan bu
kadar çok bahsetmezdiniz.
Söyleyeceğim söze kulak verin. Bir şeyi çok seven, onu
s'k sık anar."


İbrahim İbni Edhem'e (r.a.) "Nasılsın?" diye sordular,
aşağıdaki şiirle cevap verdi:
"Yamadık dünyamızı, yırtarak dinimizden Sonunda din
de gitti, dünya da gitti elimizden..."
Başka bir beyit de şöyledir:
"Dünya peşinde koşanı şöyle görüyorum:
Ömrü ne kadar uzun olursa olsun
Dünyanın nimet ve sefasına nerede ulaşırsa ulaşsın,
Bir dülger gibidir ki, binasını yapar yapısını yükseltir
Fakat çatısını çatınca kurduğu bina yıkılıuerir."
Diğer bir beyitde de şöyle anlatılır:
"Farzet ki,dünya sana bağış olarak sunuldu,
Onun akıbeti yok olmak değil midir?
Senin dünyan ancak bir gölge gibidir,
Seni gölgelendirir bir müddet, sonra kayıp geçer."
Lokman-ı Hekim, oğluna der ki: "Yavrum! Ahiretin
uğruna dünyanı feda et, her ikisini de kazanırsın. Ama
dünyan uğruna Ahiretini feda etme her ikisini de kay-
bedersin."
Mutarrıf İbni Srttıy (r.a.) der ki: "Kralların bolluk
içinde geçen hayatlarına ve parlak kıyafetlerine bakma lâkin
onların çabuk göçüşüne ve kötü akıbetine bak."
32

İbni Abbâs (r.a.) buyurur: "Allah dünyayı üçe
ayırdı: Bir parçası mü'minin, bir parçası münafığın ve diğer
parçası da kafirindir. Mü'min kendi payına düşeni azık
yapar, münâfik hissesi ile süslenir, gösteriş yapar. Kâfir de
kendine düşenden habire yararlanır."
Ehli hikmetten biri der ki: "Dünya "bir leştir, buna
göre ondan pay almak isteyenler, köpekler ile geçinmeye
katlanmalıdırlar."
Bu hususta şu beyit söylenmiştir:
"Ey dünyayı kendisine eş olarak isteyen kişi,
Onu, kendine istemekten vaz geç ki, selâmete eresin.
Çünki kendine eş olarak talip olduğun gaddar bir
dişidir.'
Onunla yapacağın eulilik töreni yas törenine pek
yakındır."
Ebû'd-Derda (Rahimehullah) der ki: Allah katında
dünyanın hor görülmesi sebeblerinden biri Allah'a ancak
orada isyan edilmesidir.
Diğer bir sebep de Allah katındaki derecelere ancak
dünyadan yüz çevrilerek ulaşılabilmesidir."
Bir şâirin bir beyti şöyledir:
"Dünyayı, basiretli bir kimse ince/ediği zaman
Karşısına dost elbisesi giymiş bir düşman çıkar."
Diğer bir şair de şöyle der:
"Ey gecenin ilk saatlerinde
Halinden memnun uykuya dalan kişi
Gelişmeler çoğunlukla tan yeri ağarırken kapıyı çalar,
Nice bolluk ve saadet deuirîerini sona erdirmiştir,
Talih yıldızlarının bazan yararlı ve bazan ters dönmesi
Dünya olaylarının akışı nice mülkü yok etmiştir.
Ki, o mülk uzun bir dönem /ayda ve zarar sağlamıştır.
Ey dünyaya yanak yanağa sokulan kişi, o baki değildir.
Akşamdan sabaha,
Onun hayatından bir çok misafirler gelip geçer.
Dünyaya yanak yanağa sokulmaktan vazgeçer misin?
Ta ki, cennette bakireler ile yanak yanağa gelebilesin.
Eğer ebedi cennet bahçelerine konmak istiyorsan
Sana gereken cehennemden emin olmamaktır."
Ebû Ümam el-Bahilî (r.a.) der ki. "Hz. Muham
med'e (s.a.s.) Peygamberlik verildiği zaman, şeytanın yar-
dakçıları iblise gelerek "Yeni bir peygamber gönderildi, yeni
bir ümmet ortaya çıkıyor" diye haber verdiler.
İblis yardakçılarına: "Bu ümmet dünyayı seviyor mu?"
diye sorar. Yardakçıları ona "Evet" diye cevap verirler. Bu-
nun üzerine şeytan yardakçılarına şunları söyler: "Eğer dün-
34

uayı seviyorlarsa putlara tapmamaları benim için önemli
değil- Ben gece gündüz onlara sokulur ve ayartma gay-
retlerimi şu üç nokta üzerinde yoğunlaştırırım:
1- Malı haksız yollardan kazanmak,
2- Haksız ve günah yerlerde harcamak,
3- Haklı yerlere yapılması gereken harcamanın önüne
geçmek, Zaten bütün kötülüklerin kaynağı da bu üç davra-
nıştır."
Adamın biri Hz. Ali'ye (r.a.) "Yâ emiralmü'minin, bize
dünyayı anlat" der. Hz. Ali, adama şu cevabı verir, "Sana
dünya hakkında ne söyleyeyim? Burada sıhhatli olan has-
talanır, güvene Hasan el-Basrî: "Hayır, doğru olmaz. Bütün
dünya onun olsa yine de zarurî ihtiyaçlarını karşılayacak
şekilde hesaplı harcayarak biriken servetini fakirlik günlerine
saklaması gerekir." dedi.
Fudayl (r.a.) buyurur ki: "Eğer bütün dünya helâl
olarak bana bağışlansa ve Ahirette ondan dolayı hesaba çe-
kilmeyeceğim bana bildirilse yine de sizden biriniz önüne
çıkan leşin elbisesine bulaşmasından nasıl tiksinip kaçınırsa
ben de dünyadan öyle tiksinerek kaçınırdım."
Bildirildiğine göre Hz. Ömer (r.a.) Şam'a gelince Ebû
Ubeyde (r.a.) kendisini sade bir iple yularlanan bir devenin
sırtında karşıladı.
Hz. Ömer Ubeyde'ye selâm verdikten sonra halini sor-
du. Sonra kaldığı eve vardı. Ortalıkta kılıcından, kalkanından
35

ÖLÜM-KIYAMET-ÂHİRET
ve binek takımından başka bir şey göremedi. Bunun üzerine
Hz. Ömer, Ebû Ubeyde'ye: "Biraz mal edinseydin" der.
Ebû Ubeyde'nin cevabı şu olur: "Ey Emiralmü'minin,
bunlar bizi mezara ulaştırır."
Süfyan es-Sevrî (rahimehullah) der ki: "Dünyadan
be-denin için, Ahiretten de kalbin için al."
Hasan el-Basrî buyurdu ki: "Allah'a yemin ederim,
İsrailoğulları önce Allah'a kullak ettikleri halde dünyaya tu-
tuldukları için sonradan puta tapmaya yöneldiler."
Vehb (r.a.) der ki; "Bir kitapta okuduğuma göre dün-
ya aklı başında kimseler için ganimet, cahiller için gaflet
yeridir, oradan ayrılıncaya kadar onu tanıyamazlar, ayrıl-
dıktan sonra yeniden oraya dönmek isterler, fakat döne-
mezler.
Lokman-ı Hekim oğluna şöyle nasihat eder:
"Yavrum, dünyaya geldiğin ilk günden itibaren her ge-
çirdiğin gün ile dünyayı arkada bırakıyor ve Ahireti karşı-
lıyorsun. Her gün adım adım yaklaştığın bir ev, adım adım
uzaklaştığın evden sana daha yakındır."
Suayd İbni Mas'ud (r.a.) der ki: '!Dünyadan yana
işleri gelişirken Ahiret konusundaki amelleri günden güne
eksildiği halde bu durumdan hoşnut olan birini görürsen, bil
ki, bu adam yüzüstü süründüğü halde farkında olmayan biri
aldanmıştır."
Amr İbni As (r.a.) bir gün hutbede cemaate şöyle
seslendi: "Allah'a yemin ederim ki, Peygamberimizin uzak
durduğu şeylere sizin kadar düşkün başka bir kavim görmüş
değilim- Allah'a yemin ederim ki, Peygamberimiz (s.a.s.) ya-
nında üç kişi varsa, bir şey almak için gelen, bir şey verme-
ye gelenden çok olurdu."
Bir gün Hasan el-Basrî:
"Ey insanlar, hiç şüphesiz, Allah'ın va'di gerçektir. O
halde dünya hayatı sizi sakın aldatmasın. Ayartıcı şeytan da
Allah'ın bağışlayıcılığını ileri sürerek sizi aldatmasın" âyetini
okuduktan sonra dedi ki, "Dünya sizi aldatmasın" diye kim
buyuruyor?
Dünyayı yaratan ve buna göre onu herkesten daha iyi
tanıyan Allah buyuruyor. Sakın dünya meşguliyetlerine ken-
dinizi kaptırmayınız. Çünkü dünya o kadar oyalayıcıdır ki,
insan kendisine bir meşguliyet kapısı açsa arkasından ken-
diliğinden nerede ise on meşguliyet kapısı daha açılır.
Zavallı ademoğlu, helâlinin hesabı ve haramının azabı
olan bir yurttan hoşnut görünüyor. Oysaki, kazancını he-
lâldan sağlasa hesaba çekilecek, haram yollardan sağlasa
azaba çarpılacaktır.
Ademoğlu malını az görür, ama amelini az görmez.
Dinine gelen musibeti umursamaz da dünyasına gelen mu-
sibete üzülür."
Hasan el-Basri (r.a.) halife Ömer İbni
Abdulâziz'e (r.a.) bir mektup yazdı, mektupta şöyle
diyordu: "Selâm üzerine olsun, sanki sen üzerine ölüm
yazılıp da ölen son nesnesin."
Ömer İbni Abdülâziz de ona şöyle cevap yazdı: "Selâm
üzerine olsun. Sanki sen dünyadasın ama hiç bir zaman
varolmamışsın ve sanki sen Ahirettesin ve halen oradasın."
Fudayl ibni İyâz (r.a.) buyurur ki: "Dünyanın girişi
kolay, fakat çıkışı zordur."
Ehli halden biri der ki: "Ölümü gerçek bilen kimseye
şaşarım, nasıl sevinebilir? Cehennemi gerçek bilene de şaşa-
rım, nasıl gülebilir? Dünyanın insanlan nasıl değiştirdiğini
görenlere şaşarım, ona nasıl güvenebilirler? Kaderi gerçek bi-
lenlere dahi şaşarım, niye hırsla didinirler?"
Bir gün iki yüz yaşında Necrân'ı bir ihtiyar Hz. Muâviye
(r.a.)'yi ziyaret etmeye gelir. Hz. Muâviye ona dünyayı nasıl
bulduğunu sorar. İhtiyar şu cevabı verir: "Afet ve kıtlık yılları,
bolluk yıllarını, gün günü, gece geceyi kovaladı, kimi do-
ğuyor, kimi ölüyor. Doğanlar olmasa insan soyu tükenecek.
Ölen de olmasa dünya insanlara dar gelecek."
Bunun üzerine Hz. muâviye ihtiyara: "Ne dileğin varsa
söyle" der. İhtiyar Hz. Muâviye'ye der ki: "Geçen ömrü geri
getirebilir yahut yaklaşan eceli savabilir misin?"
Hz. Muâviye: "Bunlara gücüm yetmez" diye cevap
verir. Bunun üzerine ihtiyar Muâyiye'ye: "O halde senden hiç
bir isteğim yok" der.

Dâvud ct-Taî (r.a.) şöyle buyurdu: "Ey ademoğlu!
Emeline kavuştun diye seviniyorsun, ama ona ölümüne
biraz daha yaklaşmak pahasına ulaşabildin. Sonra amelini
erteledin, sanki o başkasının yaranna imiş gibi"
Bişr (r.a.) buyurdu ki: "Allah'tan dünyayı isteyen
kimse Kıyamet günü O'nün huzurunda uzun zaman dikili
kalmayı istemiş demektir."
Ebû Hazım (r.a.) buyurdu ki: "Dünyada seni sevin-
diren her şeye Allah seni üzecek bir şey bitiştirmiştir."
Hasan cl-Basrî buyurur: "İnsanın ruhu dünyadan üç
hasretle ayrılır:
1- Biriktirdiklerine doymaz,
2- Arzu ettiklerine kavuşamaz,
3- Varmakta olduğu yere yeterince azık hazırlayamaz."
Ehli Ma'rifetten birine: "Zenginliğe kavuştun" derler, o
da: "Zenginliğe kavuşanlar, ancak dünya köleliğinden azad
olunabilenlerdir" diye cevap verir.
Ebû Süleyman (r.a.) buyurur ki: "Kalbini Ahiret dü-
şüncesi ile meşgul etmeyenler, dünyaya yönelen azgın ar-
zulara karşı direnemezler."
Mâlik İbni Dinar (r.a.) bir gün şöyle dedi: "Dünya
sevgisi üzerine hepimiz uyuştuk. Ne biribirimize iyiliği emre-
diyor ve ne de biribirimizi kötülükten alıkoyuyoruz. Allah bizi

bu durumda olduğumuz gibi bırakmaz. Allah'ın bize ne azab
indireceğini keşke bilseydim!"
Ebû Hazım der ki: "Azıcık dünyalık, insanı bir çok
Ahiret emelinden alıkoyar."
Hasan el-Basrî der ki: "Dünyaya önem vermeyiniz.
Allah'a yemin ederim ki, dünya yalnız ona önem vermeyen-
lere yaramıştır. Allah bir kulun iyiliğini dilerse ona önce bir
miktar dünyalık verir, sonra bir müddet arkasını keser. Veri-
len bitince yine verir. Kul dünyalığa önem vermez olunca o
zaman ona bol bol verir."
Ariflerden biri Allah'a şöyle dua ederdi: "Ey senin iznin
olmadan yere düşmesin diye göğü tutan Allah! Dünyayı tut
ki, üzerime gelmesin."
Muhammed İbni Münkedir (r.a.) buyurdu ki. "İn-
san hiç bozmadan bütün günler oruç tutsa, hiç uyumadan
geceleri ibadet ile geçirse, bütün malını sadaka olarak
dağıtsa, Allah yolunda cihad etse ve Allah'ın haramlarından
kaçınsa, fakat Kıyamet günü Allah'ın huzuruna getirilince
onun için: "Bu adam Allah'ın hor gördüğünü gözünde
yüceltti ve Allah'ın önem verdiğin gözünde küçümsedi"
denirse durumu ne olur biliyor musun? Hangimiz öyle
değiliz ki! Hepimiz işlediği kusur ve günahlar ile birlikte dün-
yayı yüce görüyoruz."
Ebû Hazım (r.a.) buyurdu ki: "Hem dünya ve hem
de Ahiret kazancı çetinleşti. Ahiret kazancının zorluğu şun-
dandır. O konuda yardım edecek kimse bulamıyorsun.

Dünya kazancının çetinleşmesine gelince bu konuda nereye
el atarsan senden daha önce konmuş bir eğri adam gö-
rürsün."
Ebû Hüreyre (r.a.) buyuruyor ki: "Dünya, gök ile
yer arasında eski bir torba gibi asılıdır. Allah onu yarattığı
günden onu yok edeceği güne kadar:
-"Yâ Rabb'i, Ya Rabbi niye beni hor görüyor, tarafıma
bakmıyorsun?" diye devinil olarak Allah'a seslenir. Allah da
ona: "Sus, ey hiçlik" diye cevap verir."
Abdullah İbni Mübarek (r.a.) buyurdu ki: "Bir ta-
raftan dünya sevgisi, öbür yandan işlenen günâhlar kalbi ku-
şatmışlardır, iyilik ona nereden sızabilsin ki!"
Vehb İbni Münebbih (r.a.) der ki: "Dünyanın her-
hangi bir şeyin kalbi sevinen kimse hikmetten sapmıştır.
Azgın arzularını ayak altına alabilen kimse şeytanı gölge-
sinden ayırmış olur. Ameli, havaî arzularına baskın çıkan
kimse galiptir.
Bişr'e: "Falan adam öldü" derler. O da: "Dünyada-birik-
tirdi, Ahirete göçtü, kendine yazık etti" diye cevap verir. "O
Şunu şunu yapardı" deyip adam hesabına birkaç kalem iyilik
sayarlar. Bişr der ki, "dünyalık biriktirme peşinde koştuğuna
Söre onların hiç bir faydası yok."
Ariflerden biri der ki: "Dünya bizden nefret ettiği
halde biz onu seviyoruz. Bir de bizi sevseydi o zaman ne
yapardık acaba?"

Ehli hikmetten bir zata: "Dünya kimindir?" diye
sorarlar. O da: "Onun peşinden koşmayanlarındır" der.
"Peki Ahiret kimindir?" diye sorarlar, o da. "Ona talip
olanlarındır" diye cevap verir.
Yine ehli hikmetten bir zat der ki: "Dünya bir yıkıntı
yeridir. Onu onaranın kalbi daha köhne bir harabedir.
Cennet bakımlı bir evdir. Onu arayan kalb ise daha alımlı bir
ma'muredir."
Cüneyd el-Bağdadi (r.a.) buyurdu ki: "İmam-ı Şafii
(r.a.) dünyada hak dili ile konuşan müritlerden idi. Bir
mü'min kardeşine Allah hakkında vaaz etti ve onu Allâhla
korkutarak şunları söyledi:
"Ey kardeşim! Dünya kaygan bir bataklık ve bir zillet
yurdudur. Gösterişli yapıları yıkılışa doğru gider. Onun sa-
kinleri mezarlık yolcularıdır. Düzeni dağınıklığa varır. Zen-
ginliği fakirliğe çıkar. Oradaki bolluk kıtlıktır, kıtlığında ise
bolluk vardır. Allâh'dan kork. O'nun sana ayırdığı rızka razı
ol. Geçici yurdundan devamlı yurduna hazırlıksız göçme.
Çünkü senin hayatın geçici bir gölge, yıkılmaya yüz tutmuş
bir duvardır. Amelini çok ve emelini az eyle."
ibrahim İbni Edhem (r.a.) adamın birine: "Rüyada bir
dirhem parayı mı, yoksa uyanık iken eline geçen bir dinar
parayı mı tercih edersin?" diye sorar.
Adam: "Tabii, uyanık iken elime geçen dinarı tercih
ederim" diye cevap verir. İbni Edhem adama der ki: "Doğru
söylemedin Çünkü dünyada elde etmek istediğin her şey,

rüyada elde etmek istediğin şey gibidir. Buna karşılık tercih
etmediğin Ahiret ameli, uyanıkken ele geçecek şeyi
istememen gibidir."
İsmail İbni Ayyaş (r.a.) buyurdu ki: "Dostlarımız
dünyaya dişi domuz adını verirler de: "Bizden ırak ol ey dişi
domuz" derlerdi. Bundan daha çirkin bir isim bulsalardı,
dünyaya onu takarlardı."
Kâ'b İbni Ahbar (r.a.) der ki: "Dünyaya öyle tutu-
lacaksınız ki, ona ve halkına köle olacaksınız."
Yahya İbni Muaz er-Razî (r.a.) der ki: "Şu üç
kimse akıllıdır:
1- Dünya ona yüz çevirmeden önce kendisi ona yüz
çeviren,
2- İçine girmeden önce mezarını hazırlayan,
3- Huzuruna varmadan önce yaradanının hoşnutlu-
ğunu kazanan kimse.
Dünya öyle uğursuzdur ki, içine dalman surda dursun,
onun özlemi bile seni Allah'a ibadet etmekten ahkoyar."
Bekir İbni Abdillah (r.a.) der ki: "Dünyaya yine
dünya ile karşı koymak isteyenler, saman ile ateşi söndür-
meye kalkışanlar gibidirler."
Bindar (r.a.) der ki: "Dünya düşkünlerini dünya
Peşine düşmemekten bahsederken gördüğüm zaman bilesin
ki, onlar şeytanın maskaraları arasındadır. Dünyaya yöne-
lenleri ihtiras ateşi yakar, küle çevirir.
Ahirete yönelenleri Ahiret aşkı arıtıp yararlanılabilir sik-
ke haline getirir. Allah'a yönelenleri Tevhit ateşi yakar, paha
biçilmez bir cevher haline getirir."
Hz. Ali (k.v.) buyurur ki:
"Dünya şu altı şeyden ibarettir:
l-Yiyecekler,
2- İçecekler,
3- Giyecekler,
4- Binekler,
5- Nikâhlıklar,
6- Güzel kokular.
Yiyeceklerin en değerlisi baldır. Halbuki o bir sineğin
yiyeceğidir.
İçeceklerin en değerlisi sudur, ama onda iyi kötü
herkes müsavidir.
Giyeceklerin en değerlisi ipekdir oda bir böcek
dokumasıdır.
Bineklerin en değerlisi attır, onunda sırtında adam
öldürülür.
Kadın en güzel yerini ziynetler; halbuki onun en çirkin
yeri arzu edilir.
Güzel kokuların en değerlisi misk'dir. O ise kandır."

CENAZE VE KABİR
Bilesin ki, cenazeler basiret sahipleri için ibarettir. Ce-
naze uyancı ve hatırlatıcıdır. Fakat bu uyancılık ve hatır-
latıcılık gafiller için değildir. Çünkü cenazeleri görmek gafille-
rin sadece gönül katılığını artırır. Çünkü onlar her zaman
başkalarının cenazelerine bakacaklarını sanırlar ve kaçınıl-
maz olarak bir gün kendi cenazelerinin de eller üstünde
taşınacağını hesap etmezler. Ya da cenazelerinin taşınmasını
yakın görmezler ve o anda cenazeleri taşınanların da öyle
düşündüklerini, fakat hesaplarının tutmadığını ve sürelerinin
çok erken dolduğunu göz önünde tutmazlar.
Kendini bilen kimse, cenazeye, tabuta kendisi konmuş
gibi bakmalıdır. Çünkü çok geçmeden, belki ertesi ve belki
iki gün sonra tabuta girebilir.
Rivayet edildiğine göre, Ebû Hüreyre (r.a.) bir cenaze
görün ve: "Uğurlar olsun. Biz de peşindeyiz" derdi.
Mekhul cd-Dimeşkî (r.a.) bir cenaze gördüğü
zaman: "Önce siz geçiniz biz arkanızdayız. Bir yanda manâlı
bir nasihat, öbür yanda kısa ömürlü bir gaflet. Biri gidiyor ve
ötekinin ise aklı başında değil" derdi.
46

Üseyd İbni-Hudeyr (r.a.) buyurur ki: "Her cenaze
aördüğümde içimden sadece gerçekleşen hâdise mahiyetinin
ne olduğu ile nereye varılacak olduğunu düşünürüm."
Kardeşi ölen Mâlik İbni Dinar (r.a.) cenaze töreninde
qöz yaşı dökerken "Nereye varacağımı bilmeden, yüzüm gü-
lemez. Yaşadıkça da bunu öğrenemem." diyordu.
A'meş (r.a.) buyurur ki: "Cenaze törenlerine
katıldığımızda hepimiz yaslı olduğunuz için hangimiz hangi-
mizi teselli edeceğini bilmezdim."
Sabit el-Bünânî (r.a.) buyurur ki: "Cenaze tören-
lerine katıldığımızda başı önde olarak ağlamayan kimse
göremezdik."
İlk müslümanlar ölümden böyle korkarlardı. Şimdi ise
cenazelerde çoğunluğu, gülen, eğlenen ve sadece ölünün
geriye ne miras bıraktığı ve mirasının nasıl bölüşüleceği ko-
nusunda konuşan kalabalıklar görüyoruz Günümüzün tö-
renlerinde ölünün yakınları ve akrabaları sırf hangi yoldan
giderek kalan mirastan pay alacaklarını düşünmekte, hiçbiri
kendi cenaze töreni ile tabuta konunca başına neler geleceği
konusunda kafa yormaktadır.
Bu gafil hâlin, günah ve isyanlarla katılaşan kalplerden
başka bir sebebi yoktur. Bu yüzden Yüce Allah'ı, ahiret
Sununu ve önümüzdeki korkunç merhaleleri unutarak bize
faydası olmayan şeylerle ilgilenir, oyalanır olduk.
Allah'tan bizi bu gafletten uyandırmasını dileriz. Cenaze
törenine katılanlardan baklenen en yerinde davranış, ölü için

gözyaşı dökmektir. Aslında işin için yüzünü idrak
ölüye değil, kendilerine ağlarlar.
ibrahim ez-Zeyyad (r.a.) ölüye acıyanları görünce
onlara "Kendinize acısanız size daha yararlı olur. Çünkü üç
korkunç safhadan geçmiş bulunuyor. Birincisi ölüm meleği-
nin yüzünü gördü, ikincisi ölüm acısını tattı. Üçüncüsü son
nefesteki endişeden kurtuldu."
• A
Ebû Amr Ibni Âlâ der ki: " Birgün ünlü şair Cerir ile
birlikte oturuyorduk. Kâtibine şiir yazdırıyordu. Bu sırada bir
cenaze göründü. Cerir sustu. Sonra da: "Vallahi bu cenazeler
beni kocalttı." dedi ve o anda şu beyitleri inşad etti:
"Cenazeler bize doğru gelirken ürküyoruz. Onlar
geçtikten sonra da eğlenceye dalıyoruz. Üzerine kurt düsen
bir koyun sürüsü gibiyiz. Kurt sürüden uzaklaşır uzaklaşmaz
Koyunlar yine otlamaya dalarlar."
Düşünceli olmak, ibret almak ve fıkıh kitablarındaki
cenazenin sünnet ve edeplerine uyarak alçak gönüllü bir eda
ile cenazenin arkasından gitmeye hazırlanmak, cenaze tören-
lerine katılmanın edeplerindendir. Yine kişinin ölü hakkında
fasık da olsa iyi düşünmesi ve görünüşü iyi olsa bile kendisi
hakkında kötümser olması cenaze edeplerindendir. Çünkü
son nefesi verme ânı tehlikedir, nasıl geçeceği bilinmez.
Nitekim Ömer İbni Zerr'in (r.a.) günahkâr tanınan bir
komşusu ölür. Herkes cenazesine katılmaktan kaçınır. Buna
karşılık Ömer komşusunun cenazesine katılır ve namazını
kıldırır. Ölü toprağa verilince Ömer mezann başına dikilir ve

öyle der: Ey Ebû Filan, Allah sana rahmet etsin. Ömrün
boyunca Kelime-i Tevhid'den ayrılmadın, yüzünü secdeyle
toprakladın. Senin için "Günahkâr ve kusurlu" diyorlar. Han-
qimiz günahsız ve kusursuzuz ki?!"
Söylendiğine göre Basra kasabalarından birinde
qunaha düşkün biri bir gün ölür. Karısı cenazesini taşımakta
kendisine yardım edecek hiç kimse bulunmaz. Çünkü gü-
nahkârlığı ile tanındığından hiç kimse cenazesine katılmaz.
Kadın ölüyü iki ücretli hamal ile musalla taşma taşır. Fakat
hiç kimse namazını kılmak istemez.
Bunun üzerine kadın, toprağa vermek üzere ölüyü sah-
raya taşıtır. Yakınlardaki dağda büyük bir zâhid barı-nırmış.
Kadın onu karşısında görür. Sanki cenazeyi bekliyor gibidir.
Sonra da cenazenin namazını kılmaya hazırlanır.
Kasabanın her yanına: "Zahid falan kişinin cenaze na-
mazını kılmak üzere dağdan indi1 diye haber yayılır. Bunun
üzerine bütün kasaba halkı da oraya toplanır ve zahidin
imamlığı altında cenaze namazını kılarlar.
Halk, zahidin bu cenazenin namazını kılmasına şaşar-
lar. Bir soru üzerine davranışın sebebini şöyle açıklar: Rü-
yamda bana falan yere in. Orada yanında bir kadından
başka hiç kimsenin bulunmadığı bir cenaze göreceksin.
Onun namazını kıl. Onun günahlan affedilmiştir." diye bil-
dirildi.
Bu sözleri duyan halkın şaşkınlığı daha da artar.



Bunun üzerine zâhid, ölünün eşini yanına çağırır. Ona
kocasının nasıl bir hayat yaşadığını ve ne gibi özellikleri
olduğunu sorar. Kadın: "Herkesin bildiği gibi gününün çoğu
kısmını meyhanede içki içerek geçirirdi" diye cevap verir.
Zâhid kadına: "Düşün bakalım, hiçbir iyi amelini biliyor
musun" diye ısrar eder.
Kadın bu defa şu cevabı verir: "Evet, onun üç iyi hu-
yunu hatırlıyorum: Birincisi sabahleyin ayılınca üstünü de-
ğiştirir, abdest alır ve sabah namazını cemâatle kılar. Sonra
yine meyhane döner, içki içmeye başlardı.
İkincisi evinde her zaman bir veya iki yetim barın-
dırırdı. Onlara çocuklarından da daha iyi davranırdı. Onların
üzerine çok titrerdi. Üçüncüsü gece ortasında ayrılır ve
gözyaşları arasında: 'Ya Rabb'i, bu murdar bedenimle hangi
cehennem köşesini doldurmak istiyorsun?" derdi.
Bunun üzerine zâhid ortadan kayboldu ve halkın
adamı hakkındaki şaşkınlığı ve kararsızlığı da dağılmış olur.
Dahhak şöyle der:
"Adam'ın biri Peygamber'imize: "İn-sanların en zahidi
kimdir, ya Rasûlallah?" diye sorar.
Peygamberimiz adama şöyle cevap verir:
-"Kabri ve çürümeyi hatırından çıkarmayan, dünya
ziynetinin fazlasından uzak durup baki olanı fâni olana tercih
eden, yarını ömründen saymayan ve kendini ölülerden biri
sayan kimsedir."
i 50

Evini mezarlığa yakın seçen Hz. Ali'ye (k.v.):
."Niye mezarlığa yakın oturuyorsun?" diye sorulunca
.. je cevap verir; "Ben onları en iyi ve en doğru komşu o-
I rak kabul ediyorum. Çünkü konuşmaktan kaçınıyor ve âhi-
reti düşünüyorlar."
Hz. Osman (r.a.) bir kabrin başına varınca sakalı
ıslanacak derecede ağlardı. Kendisine: "Sen cenneti ve
cehennemi anınca ağlamıyorsun da kabrin başında durunca
niye ağlıyorsun?" diye sorarlar. Hz. Osman şu cevabı verir:
Ben Peygamber'imizin şöyle dediğini duydum: "Kabir, âhi-
retin ilk konağıdır. Ölü bu safhadan kolay geçerse sonrası
daha kolay olur. Fakat bu safha çetin geçtiği takdirde arkası
daha zor gelir. Söylendiğine göre Amir İbni' As (r.a.) bir gün
mezarlığın yanında atından inerek iki rek'at namaz kılar.
Kendisine:
-"Daha önce böyle yapmazdın, şimdiki davranışının
sebebi nedir?" diye sorarlar. Bunun üzerine şu cevabı verir:
-"Kabir halkını ve onlar ile kabir arasında neler
Seçtiğini düşündüm de bu ikisi vesilesi ile Allah'a yaklaşmak
istedim."
Mücâhid (r.a.) der ki: "Ölü ile ilk önce kabri konuşur
Ve der ki: "Ben böcek, yalnızlık, gariplik ve karanlık yuvası-
pm. İşte senin için hazırladıklarım bunlardır, sen benim için
!ne hazırladın?"
Ebû Zerr (r.a.) buyurur ki: "Size fakirlik gününü
''direyim mi? Kabre konulduğun gündür.
51

O sırada bütün vahşî hayvanlar, başları öne eğik ola-
rak, daha önce mahlûkattan kaçtıkları halde bu defa onların
bütün canlılar, kırk yıl öylece berzahta kalırlar. Kırk yıl sonra arasına karışarak ve hiç bir günaha bulaşık olmadıkları halde
Aniden diriliş emrine boyun eğerek dağlardan ve çöllerden
^ahşer'e doğru yönelirler.

SÛR'A ÜFÜRMEK, ÜRKMEK VE MEZARLARDAN KALKMAK

Peygamber'imiz (s.a.s.) şöyle buyuruyor: |
"Nasıl rahat olayım ki, Sûr sahibi (Hz. İsrafil) boruyu
ağzına almış, cepheye dönmüş ve kulak kesilmiş, ne zaman
üfürme emri geleceğini beklemektedir."
Mukatil'e (r.a.) göre: "Sûr" bir boynuzdur. Hz. İsrafil
ağzını boru şeklindeki bu boynuzun üzerine koymuştur.
Boynuzun başının çevresi yerle gök arası genişliğindedir. İs-
rafil, gözünü Arş'a dikmiş ne zaman ona ilk üfleme emri ge-
leceğini beklemektedir.
İsrafil ilk defa Sûr'a üfleyince yerde ve göklerde
bulunan her canlı, yere baygın düşer. Yani Allah'ın canlı
kalmalannı diledikleri dışında bütün canlılar, şiddetli korku
yüzünden oluverirler. Canlı kalacak olanlar Cebrail, Azrail,
Mikâil ve İsrafil'dir. (Allah'ın selâmı üzerlerine olsun.)
Bundan sonra Azrail, alacağı emir uyarınca sırasiyk
Cebrail, Mikâil ve İsrafil'in canını alır, en sonunda yine emir
uyannca kendisi ölür. İlk sûr üflemesinin arkasından

Allah (c.c.) İsrafil'i dirilterek ona Sûr'a ikinci sefer üflemesini
rnreder. Bu durumu Kur'ân şöyle bildirir:
"Sonra ona (Sûr'a) bir defa daha üflenir, o za-
man onların (canlıların) hepsi ayaküstü dikilmiş bek-
ler duruma gelirler." Zümer Sûresi, 68.
Peygamber'imiz (s.a.s.) aynı bahisde şöyle buyuruyor:
"Bana peygamberlik verildiği zaman Sûr'un sahibi
geldi, Sûr'u ağzına aldı bir adımım öne, öbür adımını geriye
doğru açtı, her an ne zaman üfleme emri alacağını bekliyor,
aman Sûr'a üflemeden çekininiz."
Şimdi kabirlerden doğrulurken ilk baygınlığın korkusu-
nu hâlâ üzerlerinden atamamış olan ve haklarında verilecek
olan hükmün iyi mi kötü mü olduğunun endişesine kapılan
canlı-ların zavallılığını, hayal kırıklığını ve çaresizliğini düşün.
Sen de aralarında olsan onlar gibi gönül kırıklığına
uğrar, onlar gibi hayrette kalırsın. Hattâ yeryüzünün varlık-
larından ve ileri gelenlerinden biri de olsan, aynı başkaları
Sİbi şaşkınlık ve hayal kırıklığı içinde olacaksın, yeryüzünün
kıralları o gün herkesten daha zavallı, daha cüce ve daha
önemsiz olacak, tohum tanesi gibi kalabalığın ayaklan al-
fanda ezileceklerdir.

Sûr üfürüğünün ürküntüsünün doğurduğu
şiddeti onlan da Mahşer'e sürükleyerek daha önce
lardan kaçtıklarını ve canlılardan ürktüklerini onlara unutt
rur. Nitekim Yüce Allah (c.c.) bu hususta şöyle buyuruyor.
"Vahşî hayvanlar diriltilip biraraya toplandığı
zaman..." Tekvîr Sûresi, 5
Sonra manzaranın dehşeti karşısında ürpererek duru-l
mun farkına varacak olan inatçı kâfir ile şeytanlar, Allah'ın ^|
âyetini doğru çıkarmak üzere, belirirler.
"Rabb'in hakkı için biz onları şeytanlar ile
birlikte toplayacak ve cehennemin çevresinde dizüs
tu çökmüş halde bekleteceğiz." Meryem Sûresi, 68.
O zaman gerek kendi halini ve gerekse kalbinin
oradaki halini düşün. Daha sonra bütün diriltilen canlılar çı-
rılçıplak, yalın ayak ve başı kabak olarak Maşher yerine nasıi
sevkediklerini düşün. Bir bakarsın ki Mahşer yeri dümdüz.
bembeyaz, engebesiz ve apaçık bir yerdir. Üzerinde ne arka-
sına saklanacak bir tümsek ve ne de içine girip saklanacal
bir çukur var!
Birinci sefer Sûr'a üflendikten sonraki ikinci Sûr üfle-
mesi ile bütün canlı türlerini, aralarındaki bütün farklılıklara
rağ-men biraraya getirip Mahşer yerine sevkeden Allah
noksan sıfatlardan ne kadar uzaktır! Bu manzara karşısında
bütün kalblerin ürkerek çarpması ve bütün gözlerin korku
dan fal taşı gibi açılması gayet tabiidir. Nitekim Peygambe1
(s. a. s.) şöyle buyuruyor ki:

"Kıyamet günü bütün insanlar, bitkisiz, örtüsüz, sığınak
ye işaretsiz, dümdüz ve bembeyaz bir alanda toplanırlar."
Zaten bu alanı yeryüzü alanları gibi sanma, aralarında
sadece isim ortaklığı var. Nitekim Yüce Allah (c.c.) şöyle bu-
yuruyor:
"Yerin ve göklerin olduklarından başka bir du-
ruma çevrildikleri o gün onlar (insanlar) tek ve hük-
münde ortaksız olan Allah'ın huzuruna dikilirler" İb-
rahim Sûresi, 48.
İbni Abbas (r.a.) der ki: "Bu değişiklik şöyle gerçek-
leşir: Yeryüzünün bazı yerleri kırpılır, bazı yerlerine eklemeler
yapılır. Ağaçları, dalları, vadileri ve bunlara benzer engebe-
leri ortadan kalkarak, tabaklanmış deri yüzeyi ve kan damla-
mamış bembeyaz bir yumurta kabuğu ve üzerinde hiç bir
günah işlenmemiş bir alan olarak yayılır. Göklerin de güneşi,
ayı ve yıldızlan ortadan kalkar."
Ey zavallı insan, bu günün dehşet ve fevkalâdeliğine
dikkat et. Bütün canlılar bu alanda toplandığı zaman gökteki
yıldızlar kayıp, başlarına düşer, güneş ve ay kararır, bu arada
bütün ışık kaynaklan söneceği için yeryüzü koyu bir karan-
lığa gömülür.
insanlar bu durumda iken diğer taraftan gökyüzü
meleklerin kimi eteklerinde ve kimi de doruğunda dururken
beş yüz yıl bovunca tepelerinde dönerek bütün katılık ve ka-
lınhğma rağmen paramparça olur.
55


Kimbilir, gökyüzü parçalanırken kulaklarına ne korkunç
bir ses gelir. Gök o kadar iri ve sert gök cisimlerinin param,
parça olarak boşluğa düşmeleri ve yer yer sararmış sıvı gy.
muş halinde akıp inmesi, göklerin sıvı bir maden haritasına
dağların hallaç pamuğuna dönüşmesi, insanların pervaneler
gibi öteye bireyi serpilmesi ve hepsinin yalın ayak çırılçıplak
yürümesi kimbilir, ne korkunçtur!
Peygamber'imiz (s.a.s.) buyuruyor ki:
"İnsanlar yalınayak, çırılçıplak, sünnetsiz ola-
rak ve kulak memelerine kadar tere batmış olarak
yeniden dirilip biraraya getirilir."
Bu hadisi rivayet eden Peygamber'imizin eşi Hz. Sevda
şöyle diyor: Bu sözleri işitince Peygamberimize: "Ne çirkin
şey!" Birbirimizin her tarafını göreceğiz" dedim. Bana şu
cevabı verdi, "O gün herkesin kendi derdi, onları
birbirine bakmaktan alıkoyar. Herkes başka şey ile
ilgilenemeyecek derecede kendi basınının derdine
düşer."
Ne dehşetli bir gün ki, herkesin edep yeri açıkta olduğu
halde kimse kimseye başını çevirip bakmaz. Nasıl baksın ki,
insanların bir kısmı kann üstü ve yüz üstü sürünmekten takat
bulup başkasına dönüp bakamaz bile!
Sahâbilerden Ebû Hureyre (r.a.) der ki: Bir gün
Peygamber'imiz (s.a.s.) şöyle buyurdu: "Kıyamet günü insan-
lar üç gurup halinde Mahşer yerine doğru giderler. Binek-
liler, yayalar ve yüzüstü sürünenler."
56

Aramazdan biri: "Yâ Rasûlallah, üçüncü gurup
"ızüstü sürüne sürüne nasıl yol alabilecek?" diye
rdu, Peygamber'imiz ona: "O kimseleri ayaklan ile yürüten
/Ulah yüzüstü süründürerek yol almalarını sağlamaya da
muktedirdir."
Gözleriyle görmediği, alışkanlık haline getirmediği şeyi
inkâr etmek insanın değişmez huyudur. Eğer insanoğlu,
yılanın karın üstü sürünerek şimşek hızı ile yol aldığını göz-
leriyle görmese, ayaksız yol almayı tasavvur etmeye bile ya-
naşmazdı.
Aslında ayak üstü yürümeyi görmeyen bir kimse için o
da olacak bir şey değildir.
Buna göre dünya ölçülerine uymuyor diye Kıyamet
günü hakkında bildirilen şaşırtıcı gelişmelerden herhangi bi-
rini inkâr etmekten sakınmalısın. Çünkü eğer sen daha önce
gözlerinle görmemiş olsaydın, sana sunulacak olan bir takım
şaşırtıcı dünya gelişmelerini de şiddetle inkâr ederdin.
O halde kendini çırılçıplak, perişan, zavallı, şaşkın, apı-
şıp kalmış bir durumda hakkında verilecek hükmün iyi mi,
fena mı olduğunu beklerken ayak üstü dikilmiş olarak göz-
lerini önüne getir, kafanda kendini böyle canlandır ve bu
manzarayı hiç bir zaman hafızandan silme, çünkü durum,
her türlü tarifin üstünde kalan bir önem taşımaktadır.
Sonra tasavvur etmeye devam ederek şu gerçekleri de
Sözlerinin önüne getir: İnsan, melek, cin, şeytan, vahşî ve
yırtıcı hayvan ve kuşlar, yerlerin ve göklerin bütün canlıları
57

toplanıp biraraya yığılıyor. Bilinegelen hafifliği giderilmiş ve
ısısı kat kat yükseltilmiş olan güneş, canlı yığının neredeyse
tepesine değecek şekilde yakınına indiriliyor. Arş'ın gölgesin,
den başka hiçbir gölge kalmıyor ve bu gölgenin altına belirli
ibadetleri işleyerek Allah'a yakın olma şerefini kazananlardan
başkası alınmıyor.
Arş'ın gölgesi altına alınanlar ile dışarıda kalanlar ara-
sındaki fark, korkunç güneş ısısı altında başlananların baygın
hali ve yüzlerinden okunacak olan ızdıraplarının şiddeti ile
derhal farkediliyor.
Bunlar yanında o günkü canlılar kalabalığını tasavvur
et. Bir yandan tarife sığmaz kalabalık yüzünden öte yandan
kimi yürürken kimi süründüğünden ötürü her canlı birbirini
itip kakıyor. Bütün bu sıkıntılara bir de Allah'ın huzuruna
dikilince içine düşülecek perişanlık ve rezilliğin doğuracağı
korku, utanç ve mahcubiyet ekleniyor.
Güneş alevi, nefeslerin yalazı, utanç ve endişenin hara-
reti ile yükselen kalb ateşi bir araya geliyor. Teker teker her
kıl dibinden boşanıp yere akarak denizleşen ter deryası canlı
vücudlar boyunca yükseliyor. Her canlı Allah katındaki dere-
cesine göre kimi diz kapaklarına kimi bellerine, kimi kulak
memelerine ve kimi de nerdeyse içinde kaybolacak derecede
bu ter deryasına batıyor.
İbni Ömer'den (r.a.) rivayet edildiğine göre Peygambe-
rimiz buyuruyor ki: • «V-îoo

"Kıyamet Günü insanlar Allah'ın huzuruna diki-
lince yarı kulak hizasına kadar tere batar."
Ebû Hüreyre'nin rivayetine göre Peygamberimiz
(s.a.s.) şöyle buyuruyor:
"Kıyamet Günü insanlar, öylesine terler ki, ter-
leri bir yandan yetmiş kulaç yerin dibine sızarken bir
yandan da kulak hizalanna yükselecek kadar her-
kesi içine alır."
Başka bir badiste Peygamberimiz (s.a.s.) buyuruyor ki:
"İnsanlar, Kıyamet günü kırk yıl gözlerini semaya
dikmiş olarak ayakta dururlar ve çektikleri sıkıntıdan dolayı
içinde gömülesiye ter akıtırlar."
Ukbe bin Amir'in rivayetine göre Peygamberimiz
(s.a.s.) şöyle buyurmuştur:
"Kıyamet Günü güneş yere öyle yaklaşır ve insanlar
öyle terler ki, kiminin teri topuğuna, kimininki ayak bileğine,
kimininki dizlerine, kimininki kalçasına, kimininki böğrüne,
kimininki ağzına varacaktır. Peygamber'imiz böyle derken eli
ile ağzına gem vurdu, kimisi de terine tamamen gömülür (bu
sırada da eli ile şöyle başına vurdu)"
Ey zavallı insan, Mahşer yerinde toplanacak olanla-
nn karşılaşacakları sıkıntıları ve dökecekleri terleri düşün. Bu
ağır sıkıntılara dayanamayanların bir kısmı Allah'a seslenerek
l "Yâ Rabb'i, cehenneme gönderecek bile olsan beni bu sıkıntı
I ve bekleme azabından kurtar." diye yalvarırlar.

Bütün bunlar, henüz hesaplaşmaya çekilmeden ve a,
zaba çarpılmadan çekilecek olan sıkıntılardır. Sen de bu sı-
kıntılar ile yüzyüze geleceklerden birisin. Terinin nerene ka-
dar çıkacağını şimdiden bilmiyorsun.
Bilmezsin malûmun olsun ki, hac, cihad, oruç, namaz,
müslümanların sıkıntısını gidermeye koşmak, iyiliği emrede-
rek kötülükten alıkoymak uğruna yorulmak gibi Allah yo-
lunda gayretler vererek dökülmeyen terler, Kıyamet alanında
korku ve utançtan dökülecek ve orada daha uzun müddet
sıkıntıya katlanmaya yol açacaktır.
İnsanoğlu cehalet ile aldanmadan kurtulsa, ibadet
uğruna sıkıntı çekerek terlemenin doğuracağı yorgunluğun
Kıyamet günü çekilecek sıkıntılarla bekleme azabının yol
açacağı terlemenin yorgunluğundan hem daha kısa ve hem
de daha kolay olduğunu anlamakta güçlük çekmez. Çünkü o
gün hem pek çetin ve hem de çok uzundur!

MAHLUKAT ARASINDA VERİLECEK HÜKÜM

Sahabilerden olan Ebû Hüreyre'den (r.a.) rivayet edil-
diğine göre; Peygamber'imiz (s.a.s.) şöyle buyuruyor: "Müf-
lis, kimdir, bilir misiniz?" Biz: "Aramızda müflis, parası,
pulu ve malı kalmamış kimsedir yâ Rasûlellah diye cevap
verdik. Bunun üzerine Peygamber'imiz şöyle buyurdu:
"Ümmetimin asıl müflisi, Kıyamet günü Allah'ın
huzuruna namaz, oruç ve zekât ile geldiği halde fa-
lana küfrettiği, filâna iftira ettiği, berikinin malını
yediği, ötekinin kanını döktüğü, bir başkasını döv-
düğü ortaya çıktığı için yaptığı iyiliklerin bir kısmı
falana, öbür kısmı filâna verilen ve borçları karşı-
lanmadan iyiliği bittiği takdirde hak sahiplerinin gü-
nahları kendisine devredilerek böylelikle cehenneme
atılan kimsedir."
Böyle bir hesaplaşma gününde başına gelecekleri şöyle
bir düşün. Çünkü riyadan ve şeytanın öbür tuzaklarından
kurtulmuş bir iyiliğin pek yok. Buna rağmen uzun bir süre
içinde şeytan tuzaklarından ve riyadan kurtarılabilmiş bir iyi-
liğin sahibi olursan onun başına da haksızlık ettiğin kimseler
üşüşür ve onu bir anda elinden alırlar.



Çünkü kul, Kıyamet günü dağ kadar ibadet ile Allah'ın
huzuruna varır ve bu ibâdetlerin kendisini cehennemlik Q\.
maktan kurtarmaya yeterli olduğunu, fakat çırada biri çıl^.
gelerek:
-"Yâ Rabb'i, bu adam bana karşı falan haksızlığı işledi"
deyince Allah da: "O halde ondan şu iyiliği sil" diye buyurur.
Böyle böyle defteri silinerek sonunda hiç bir iyiliği kalmaz.
Bu durum şuna benzer. Bir yolcu kafilesi düşünün,
kıraç bir yerde konaklamışlar, yanların da yakacak bir şeyleri
yok. Fakat yolcular dört bir yana dağılarak odun toplamışlar
ve çok geçmeden biraraya gelince ortaya bir yığın odun
çıkarak ateş yakmışlar. İşte günahların birikmesi de böyle
olur."
"Sen de onlar da öleceksiniz. Sonra hepiniz Kı-
yamet günü aranızdaki davalar ile ilgili olarak duruş-
maya çıkacaksınız" Zümer Sûresi, 30-31. mealindeki âyetin
indiği zaman sahâbilerden Zübeyr (r.a.):
-"Yâ Rasûlallah, biribirimizi ilgilendiren günahlar
yeniden dâva konusu mu edilecek?" diye sordu. Peygam-
ber'imiz (s.a.s.) ona "Kesinlikle, her haklıya hakkı geri ve-
rilmek üzere aranızdaki meseleler yemden dâva konusu edi-
lecek" diye cevap verdi. Bunun üzerine Zübeyr: "Vallahi, çok
çetin iş dedi.
Sen de yanlış atılan bir tek adıma bile göz yumulma-
yan, haksız yere atılan bir tek tokata veya söylenen bir

kelimelik söze bile müsamaha gösterilmeyerek mazlumun
hakkı zalimden alınan günün önemini iyi kavra.
Sahâbilerden Hz. Enes (r.a.) der ki: Bir gün Pey-
garnber'imiz şöyle dediğini duydum: "Allah bütün insanları
çırılçıplak ve toprağa bulaşmış halde yenide dirilterek Mah-
şer'de toplar. Sonra hem yakından ve hem de uzaktan duyu-
lan bir ses ile şöyle seslenir:
"Ben hem sultan hem de hâkimim! Cennetlik bir kimse,
üzerinde cehennemlik birinin hakkı varsa, bu hak cehen-
nemliğe verilmeden kendisi cennete giremez. Buna karşılık
cehennemlik birinde cennetlik birinin hakkı varsa ben de bu
hakkı cehennemlikten alıp cennetliğe vermedikçe o cehen-
neme girmez. Bu haksızlık isterse bir tokat olsun."
Biz Peygamberimize:
-"Nasıl olur? Hani bizler çırılçıplak ve toz-toprak içinde,
yani başka hiç bir şeyimiz olmaksızın Mahşer'e gideceğiz"
diye sorduk. Peygamber'imiz bize:
-"Hak alış-verişi iyilikler ve kötülükler ile olacak" diye
cevap verdi.
Ey Allah'ın kullan, başkalarının mallarına el koyarak,
ırzlarına saldırarak, kalblerini kırarak ve onlarla kurduğunuz
münasebetler sırasında körü huyluluk göstererek kullara
haksızlık etmekten sakınınız. Çünkü sırf Allah ile kul arasında
Kalan günahların affedilmesi çabuk olur.


Üzerinde kul hakkı bulunup yaptıklarına tevbe etme-
sine rağmen hak sahiplerinden helâllik olmak imkânı bula.
mayanlar, hakların sahiplerine verileceği güne hazırlık olmak
üzere iyi amel işlemeyi artırmalı, sırf Allah'ın bileceği, Allah
ile kul arasında kalan iyilikler işlemeye eksiksiz bir ihlâs ile
devam etmelidir. Böylelikle o kimsenin Allah'ın yakınlığını
kazanarak O'nun haksızlığa uğrayanların isteklerini karşıla-
mak üzere sevdiği kullar hesabına ayırdığı bağışlardan pay
almaya nail olması umulabilir.
Nitekim sahâbilerden Hz. Enes (r.a.) der ki:
"Bir gün Peygamber'imiz ile birlikte otururken bir ara
azı dişleri görünecek şekilde O'nun güldüğünü gördük. Hz.
Ömer: "Ya Rasûlallah, anam-babam sana feda olsun, neye
güldün?" diye sordu. Peygamber'imiz şu cevabı verdi:
"Ümmetimden iki kişi Allah'ın huzurunda diz
çöktü, biri "Yâ Rabb'i, bu kardeşimden hakkımı al"
dedi. Allah da ötesine "Kardeşinin hakkını kendisine
ver" diye buyurdu. Verecekli adam "hiç bir iyi
amelim kalmadı" dedi.
Bunun üzerine Allah alacaklıya: "Ne yapacaksın,
arkadaşının sana verecek hiç bir iyi ameli kalmadı" diye
buyurdu. Alacaklı: "O halde hakkım kadar günahımı üzerine
alsın" dedi. Böyle derken Peygamber'imiz yaşlı gözlerle: "O
gün öyle yaman bir gündür ki, her günahını sırtına yük-
leyeceği birini arar" diye buyurdu ve sözlerine şöyle devam
etti:

"Bu arada Allah alacaklı tarafa: "Kaldır başını da
cennet bahçelerine bak" diye buyurdu. Adam başını
kaldırarak: "Yâ Rabb'i, altından bir takım yüksek evler ile
incilerle bezenmiş şehirler görüyorum. Bunlar acaba hangi
peygambere veya hangi sıddıka yahut hangi şehide ayrıldı?"
dedi.
Yüce Allah: "Bu gördüğün ev ve köşkler bana bedelini
ödeyenlere verilecek" diye buyurdu. Alacaklı adam "Yâ
Rabb'i, onların bedelini sana kim ödeyebilir?" dedi. Allah
"sen verebilirsin" diye buyurdu. Adam; "Nedir o bedel?" diye
sor-du.
Allah: "Arkadaşına hakkına bağışlaman" diye buyurdu.
Bunun üzerine alacaklı Adam: "Yâ Rabb'i ona hakkımı
bağışladım" dedi. Allah da alacaklıya: "O halde onun elinden
tut ve onu cennete götür" diye buyurdu.
Sonra Peygamber'imiz (s.a.s) bize dönerek: "Allah'tan
korkun ve aranızda doğan anlaşmazlıkları barışçı yollardan
halledin. Görüyorsunuz ki, Allah mü'minlerin arasını
bulmak-tadır" diye buyurdu.
Yukardaki hadis, helâlliği alınmamış hak sahipleri ile
Allah'ın arabuluculuğu sayesinde hesaplaşmanın ancak in-
sanlar arasında uzlaştırıcı olmak ve benzeri gibi ilâhî huylan
benimsemekle mümkün olabileceğine dâir bir uyan mahiye-
tindedir.
Şimdi kendi kendine düşün. Eğer Kıyamet Günü, amel
haksızlıklardan yana bos/ çıkarsa veya Allah'ın lüt-.

funa mazhar olup affa uğrar da ebedi saadete erişmen ke
sinleşirse muhakeme yerinden benzersiz bir sevinç ile ay.
rılırsm. Artık "rıza" elbisesini giymiş, sonrası bedbahtlık olma-
yan bir saadete ve her an sona erme tehlikesi ile karsı
karşıya olmayan bir rahata ulaşmış olacaksın!
İşte o zaman sevincinden kalbin yuvasından uçacak
gibi atar, yüzün ayın on dördü gibi ak ve parlak bir gö-
rünüme bürünüverir!
O sırada her türlü yükü sırtından indirmiş olmanın
rahatlığı içinde diğer canlılar arasında başı dik olarak yürü-
yerek çalım satmana, alnında panldayacak olan mutluluk
rüzgârı ile "hoşnutluk" serinliğinin tazeliğini tasavvur et.
Dünyanın başından sonuna kadar gelmiş ve gelecek olan
bütün canlılar sana ve haline bakar, güzellik ve saadetine im-
renirler.
Melekler etrafında dolaşarak şehidler huzurunda: "Bu
falan oğlu filândır. Allah ondan razı oldu ve onu hoşnut etti.
O artık sonrası bedbahtlık olmayan bir saadete kavuştu"
derler. Bu mertebeyi dünyada iki yüzlülük, yaltakçılık, yap-
macıklık ve süslenip püslenerek insanların kalbinde kazan-
dığın itibardan daha üstün görmüyor musun? Eğer bu met-
rebenin daha yararlı olduğunun farkında isen, daha doğrusu
ikisini birbiri ile mukayese etmenin bile yersiz olduğunu
kabul ediyorsan Allah ile aranda olan münâsebetlerini ka-
tıksız samimiyet ve iyi niyete dayandırarak o mertebeye ubŞ
maya çalış. İyi bilesin ki, bu mertebeye ulaşmanın başk3
çaresi asla yoktur.
68

Maazallah! Bir de öbür türlü olur da, amel defterinde
ana önemsiz gelen, fakat Allah katında ağır kabul edilen bir
aünahmın varlığı ortaya çıkarsa ve bu günah yüzünden Al-
lah'ın gazabına uğrar da O sana: "Ey kötü kul, lanet sana,
senin ibadetini kabul etmiyorum" derse bu azan duyar duy-
maz hemen yüzün kararır, Allah'ın gazabına uğradığın için
melekler de sana gazab edederek "Bizim ve bütün canlıların
laneti üzerine olsun" derler. O zaman zebaniler (azab
melekleri) Allah'ın -gazabına uğradığından dolayı sana karşı
duyacakları öfke ile üzerine yürürler, bütün kabalık, korkunç-
luk ve ürkütücü görüntüleri ile üstüne çullanırlar, alnından
yakalayarak herkesin gözü önünde seni yüzüstü sürüklemeye
başlarlar, bütün kalabalık yüzünün kararmasına ve perişan-
lığına seyirci olur. Bu arada sen feryadı basarak:
-"Ah, ölsem, yok olsam da kurtulsam" dersin. Zebaniler
senin bu feryadına: "Bugün bir defa ölüp yok olmayı değil,
bir çok ölümü imdada çağır" diye cevap verirler.
Bu arada melekler senin için: "Bu adam falan oğlu
filândır. Allah bunun rezilliklerini ve çirkin işlerini ortaya dö-
kerek kirli işleri yüzünden ona lanet etti. Artık o, sonrası
saadet olmayan bir bedbahtlığa ebediyyen mahkum olmuş-
tur" diye herkesin duyacağı bir şekilde seslenirler.
Bu acı âkibet, dünyada insanlardan gizli olarak yahut
başkalarının gözüne girmek için veya onlar, kullar nazannda
kibarını yitirmekten çekindiğinden dolayı işlediğin bir günah
yüzünden başına gelmiş olabilir. Dünyanın geçici ve Ahiret-
göre çok daha az olan kalabalığı karşısında utanç
69

verici bir duruma düşmekten çekinip Ahiretin korkunç kala,
balığı huzurunda rezil olmaktan korkmaman ne büy\ji
cehalet! Üstelik işin sonunda Allah'ın gazabına maruz kal.
mak, acı bir azaba çarpılarak zebanilerin elinde cehennemi
boylamak da var! İşte Ahirette karşılaşacağın durumlar bun-
lar, fakat sen tehlikenin farkında bile değilsin!

AMELLER, MİZAN VE CEHENNEM AZABI

Kardeşim, amellerin tartılması ve amelleri kaydeden
defter sayfalarının sağa-sola uçuşması bahislerini hiç bir an
j-i hatırından çıkarma.
Çünkü; insanların sorguya çekilme işleri bittikten sonra
üç kısma ayrılırlar:
1- Hiç bir ameli olmayanlar. Cehennemden simsiyah
bir boyun çıkarak böylelerini kuşun taneleri devşirdiği gibi
kapar, boyunlarına dolanarak onları ateşin içine atar, ateş de
onlan hemen yu-tuverir. Kendilerine, sonu saadet olmayan
bedbahtlığa uğradıkları yüksek ses ile duyurur.
2- Hiçbir kötülüğü olmayanlar. Meleklerden biri yüksek
sesle: "Her durumda Allah'a hamdedenler ayağa kalksın"
diye ilân verir. Bu zümre böylece cennete yolcu edilir. Sonra
aynı işlem gecelerini ibadet ile geçirenler için, arkasından
alış-veriş ve ticaretin Allah'ı zikretmekten (namazdan)
alıkoymadığı kimseler için tekrarlanır ve zümrelerin hepsine
sonunda bedbahtlık olmayan bir saadete kavuştukları
yüksek ses ile duyurulur.

3- Hem iyiliği ve hem de kötülüğü olanlar. Çoğunluk
bu kısma girer. Onlar bilmeseler bile iyiliklerinin mi, yoksa
kötülüklerinin mi baskın olduğunu, hiç şüphesiz, Yüce Allah
onları bilir. Fakat affettiği takdirde fazileti ve cezalandırdı^
takdirde adaletinin titizliği açıkça ortaya çıksın diye Yüce
Allah, amelleri hakkındaki kesin bilgisini mutlaka onlara da
göstermek ister.
İşte bunun için iyilik ve kötülüklerin kayıtlı olduğu amel
defterlerinin durulmuş yapraklan rüzgârda uçuşur gibi hızla
uçuşur ve terazi kurulur. "Sağ yüzünde mi, yoksa sol
yüzünde mi kayıt var" diye gözler amel defterine dikilir. a^m
anda "Acaba sağ kefesi mi, yoksa sol kefesi mi baskın
çıkıyor" diye bakışlar terazinin diline dikilir.
Bu sahne, insanların beynini kaynatacak derecede kor-
kunçtur!
Hasan el-Basrî'nin (r.a.) bildirdiğine göre bir gün
Peygamber'imiz (s.a.s.) başını Hz. Ayşe'nin dizine koyarak
uyuklar. Bu arada Ahireti hatırlayan Hz. Ayşe'nin gözleri
yaşarır, yanağından süzülen damlalardan biri Peygamber'i-
mizin yanağına düşünce uyanır ve: "Neye ağlıyorsun yâ
Ayşe?" diye sorar.
Hz. Ayşe de: "Ahiret aklıma geldi de ondan ağladım.
Acaba siz erkekler kıyamet gününde eşlerinizi hatırınıza
getirir misiniz?" diye sorar. Peygamber'imiz (s.a.s.) ona şöyle
cevap verir:
"Nefsimi kudret elinde tutan Allah'a yemin ederim ki,
Ahiretin şu üç safhasında herkes sırf kendini düşünür:
1- Teraziler kurulup ameller tartılırken, herkes amelinin
qır mı yoksa hafif mi geldiğini görünceye kadar sadece
kendisini düşünür.
2- Amel defterleri dağıtılırken herkes defterinin sağdan
mı yoksa soldan mı verildiğini görmeden başkasını
düşünmez.
3- Sırattan geçileceği zaman da herkes yalnız kendisini
düşünür."
Encs İbni Mâlik (r.a.) der ki: "Kıyamet günü,
ademoğlu Allah'ın huzuruna getirilerek terazinin iki kefesi
arasında ayak üstü durdurulur, başına da bir melek dikilir.
Tartıda sevapları ağır bastığı takdirde başındaki melek her-
kesin duyabileceği yüksek bir sesle: "Falan kimse sonunda
bedbahtlık olmayan ebedi bir saadete kavuştu" diye seslenir.
Buna karşılık tartıda sevapları hafif geldiği takdirde
aynı melek bu defa: "Falan kimse, sonu saadet olmayan
ebedi bir bedbahtlığa uğramıştır" diye seslenir. Sevap kefesi
hafif kalınca elleri demir topuzlu ve ateşten elbiseli zebaniler
ileri çıkarak cehennem yolcusunu cehenneme götürmek
üzere teslim alırlar.
Peygamber'imiz (s.a.s.) bir gün Kıyamet günü hakkında
konuşurken buyurdu ki: "Kıyamet günü gelince Yüce Allah
Hz. Adem'e: "Yâ Adem, yerinden doğrul da cehennem kafi-
lesini cehenneme gönder" buyurur.

Hz. Adem: "Cehennem kafilesi ne kadardır?" diye
sorar. Yüce Allah ona: "Her bin kişide dokuz yüz doksan do-
kuz kişi" diye cevap verir.
Peygamberimizin son cümlesi sahâbileri öyle derin bir
üzüntüye sürükledi ki, ağızlarını bıçak açmaz oldu. Pey.
gamber'imiz onların üzerine çöken bu ağır kederi farkedincc
buyurdu ki:
-"Siz iyi amel işlemeye devam ediniz ve
sevininiz. Muhammed'in (s.a.v.) nefsini kudret elinde
tutan Allah'a yemin ederim ki, sizinle birlikte iki
halk. kesimi var ki, bunlar hangi ümmetin devrinde
yaşasalar o ümmetin sayısını bütün insan ve şeytan
ölüleri kadar yükseltirler."
Sahâbiler: "Bu iki halk kesimi kimlerdir?" diye
sorunca Peygamber'imiz: "Ye'cüc ve Me'cüc'dür," dedi.
Bunun üzerine ashap biraz ferahlamışlar. Peygamber (s.a.s.)
sözlerine şöyle devam eder: "İyi amel işlemeye devam
ediniz, sevininiz. Muhammed'in nefsini kudret elinde 'tutan
Allah'a yemin ederim ki, Kıyamet günü siz, insanlar içinde
devenin karnındaki benek yahut atın bacağındaki yara izi
kadar kalacaksınız."
Ey nefsi farkında olmayarak zevale ve son bulmaya
mahkûm olan şu dünyanın oyalayıcı yanlarına aldanan kişi!
Göçüp gideceğin yer hakkında kafa yormaktan vazgeçerek
aklını varacağın yere yönelt. Çünkü cehennemin herkesin

varacağı bir yer olduğu sana bildirilmiştir. Nitekim Yüce Al-
lah (c.c.) Şöyle buyuruyor:
"Her biriniz oraya (cehenneme) mutlaka varır-
sınız- Bu Rabb'inin kesin karara bağlanmış bir hük-
müdür. Sonra takva sahiplerini kurtarırız da zâlim-
leri Orada dİZÜStÜ bekletiriz" Meryem Sûresi, 71-72.
Buna göre senin cehenneme varacağın kesin olmasına
rağmen geri çıkacağın şüphelidir. O halde oraya girmenin
korkunçluğunu kalbinde duy ki, belki oradan kurtulup çık-
mak için şimdiden tedbir alırsın.
Mahlukatın halini düşün; insanlar Ahiret sıkıntıları al-
tında inlerken o gün korku ve endişeler içinde ayak üstü di-
kilmiş başlarına neler geleceğini öğrenmeyi ve kurtarıcılarını
şefaat etmesini bekler, bu arada günahkârları kavurucu bu-
lutlar kaplar, yalazlı ateş onları gölgesi altına alır, bu ateşin
horlamaları herkes tarafından duyulur, öfke ve kin saçan çı-
tırtıları apaçık belirirken o anda günahkârlar başlarına çöken
felâketi kesinlikle onlar, bütün ümmetler dizüstü yere çök-
türülür. Öyle ki, iyiler bile durumlarının bir anda kötüye
dönüşmesinden korkuya düşer, bu arada zebanilerden biri:
"Dünyada iken uzak vadeli emeller peşinden koşarak
ömrünü kötü işler uğruna harcayan falan oğlu filân nerede?"
diye seslenir; azap melekleri (zebaniler) demir topuzlar ile
adamın üzerine yürürler, ağır tehditler ile karşısına dikilerek
onu çetin azaba sürüklerler, başını cehennemin derinliklerine
, doğru çe-virirler ona Kur'an-ı Kerim'in dili ile:


"Tat bu azabı, hani sen (ileri sürdüğüne göre)
çok güçlü ve her işi yerli yerinde olan biri idin" diye
Seslenirler" Duhân Sûresi, 49
Sonra adam dar, çıkış yolu görünmeyen tehlikeleri be-
lirsiz bir yere kapatılır, burası esirlerin devamlı barınağıdır,
orada ateş yakılır, cehennemliklerin oradaki içecekleri kay-
namış sudur, barınakları da câhim (cehennemin katlarından
biri)dir. Cehennemlikleri bir yandan zebaniler topuzlarken, '
öte yandan Haviye (harlı ateş) onlan bir noktada toplar.
Bütün ümitleri helaktir. Oradan hiç bir yere kımıl-
dayamazlar, ayaklan alınlarına bağlanmıştır. Günahlar yüz-
lerini karartmıştır, cehennemin yanlarından seslenirler,
oranın ötesinden-berisinden:
"Ya Malik, korkunç akibet üzerimizde gerçekleşti. Ya
Malik, demir topuzlara artık katlanamaz olduk. Ya Malik,
derilerimiz pişti. Ya Malik, bizi buradan çıkar, bir daha yap-
mıyacağız, diye feryad ederler.
Zebaniler bu feryadlara şöyle cevap verirler: "Heyhat,
geçmiş olsun. Bu zillet yuvasından size çıkış yok, susun;
orada konuşmayın ve gevezelik edip durmayın. Eğer bura-
dan çıkarılsanız, yine size yasaklanan şeylere dönerdiniz."
Zebanilerin bu cevaplan üzerine cehennemlikler kurtul-
maktan ümitlerini iyice keserler, dünyada Allah'a karşı iş-
ledikleri aşırı günahlara hayıflanırlar. Fakat onları ne pişman-
lık kurtarır ve ne de bu hayıflanma onların acılarına çare
olur. Tersine zincirlere vurulmuş olarak yüzüstü yere kapa-
nirlar altlarından, üstlerinden, sağlarından ve sollarından a-
tes üe kuşatılmışlar, ateş deryası içinde boğulmuşlardır.
Yedikleri ateş, içtikleri ateş, giydikleri ateş ve yatacak
yerleri ateştir. Onlar ateş kümeleri, katrandan elbiseler,
demir topuzu darbeleri ve zincirlerin yükü altında ezilirler.
Cehennemin sıkıntılarında kıvranır, bataklarında parçalanır,
biribirini kovalayan acılar altında kıvranırlar, ateş onları
ocaktaki kazan gibi kaynatır.
"Ah, eyvah" gibi acı sözler ile feryad ederler, fakat ne
zaman ahûzar etseler başlarından aşağı iç organları ile deri-
lerini eritip akıtan kaynar sular dökülür. Onlar için orada
yüz-lerinde yarıklar açan demir topuzlar vardır, ağızlarından
irin kaynar, susuzluktan ciğerleri doğranır, göz bebekleri
eriyip yuvalarından yanaklarına akar, şakaklarının etleri dü-
şer, etraftan saçlan hatta derileri dökülür.
Derileri her yandıkça eskisinin yerine yeni deri tabakası
ile kaplanırlar, etleri döküldüğü için kemikleri çıplak kalır;
ruhları sadece damarlara tutunmuş ve sinirlere asılmıştır. Bu
ateşlerin yalazası içinde, fıkır fıkır kaynarlar, ölmek isterler fa-
kat ölçmezler.
Onları bu durumda görsen acaba ne hale düşersin.
Baş-larından aşağı dökülen kaynar sular yüzlerini kapkara
etrniş, gözleri kör olmuş, dilleri tutulmuş, belleri kırılmış,
kemikleri dağılmış, kulakları kesilmiş, derileri param parça
olmuş; elleri, boyunlarına bukalı, ayaklan alınlarına yapışık,
yüzüstü ateş üzerinde sürünürler, göz bebekleriyle demirden

oklar üzerine basarlar ateşin yalazı için organlarını sarmış
cehennemin yılanları ve akrepleri dış azalarına yapışmıştır.
Bu tasvir ettiğimiz manzara cehennemliklerin acıklı
durumunun bazı görüntülerini aksettiriyor, şimdi onların kor-
kunç hallerinin tafsilatına bak, bu arada cehennemin vadi-
lerini ve kollarını da düşün.
Peygambcr'imiz (s.a.s.) buyuruyor ki:
"Cehennemin yetmiş bin vadisi ve her vadinin yetmiş
bin kolu vardır. Her vadi kolunda yetmiş bin yılan ve yetmiş
bin akrep bulunur. Kâfir ve münafıklar bu kolların herbi-
rinden ayrı ayrı geçmedikçe yerlerine ulaşamazlar.
Hz. Ali'nin (k.v.) rivayet ettiğine göre Peygamber'imiz
(s.a.s.) buyuruyor ki:
"Hüzün kuyusu veya vadisinden Allah'a sığınınız"
Dinleyenlerden biri O'na: Yâ Rasûlallah, hüzün vadisi veya
kuyusu nedir?" diye sordu. Peygamber'imiz ona şöyle cevap
verdi: "O, cehennemde öyle bir vadidir ki, cehennemin
kendisi günde yetmiş kere ondan Allah'a sığınır, Allah onu
riyakâr Kur'an okuyucuları için hazırlamıştır."
İşte yedi kat cehennem ile onun vadileri ve her vadinin
kollan bunlardır. Bu vadi ve kolların sayısı yeryüzündeki
vadiler ile vadi kollan sayısı ile günaha sürükleyen azgın
nefsî arzuların sayısına denktir. Cehennem kapıları ise günah
işlerken kullanılan yedi azanın sayısıncadır (yedi azaya
karşılık yedi kapı).

Cehennem kapı ve katlan üstüstedir. En üstekinin adı:
»Cehennem ", sonrasının: "Sakar", sonrasının: "Lczza" daha
alttakinin: "Hutamc", daha alttakinin: "Sair", daha
alttakinin: "Câhim", ve en alttakinin adı ise: "Haviye"dir.
Şimdi cehennemin derinliğini bir düşün, dünya ile ilgili
azgın arzuların nasıl dibi bulunmaz ise ve yine dünyada her
ulaşılan amaç daha uzak bir hedefe kavuşma arzusunu
körüklüyorsa, cehennem çukurlarının derinliği de ölçüsüz-
dür, her aşılan dipsiz derinlik daha dibi bulunmaz derinlik-
lere ulaştırır.
Nitekim Sahâbilerden Hz. Ebû Hureyre (r.a.) der ki:
"Bir gün Peygamber'imiz ile birlikte iken kulağımıza derin bir
yankı sesi geldi. Peygamber'imiz bize: "Bu sesin ne olduğunu
biliyor musunuz?" diye sordu. Biz de: "Allah ve Rasûlü
bilir" diye cevap verdik.
Bunun üzerine Peygamber'imiz buyurdu ki: "Duyduğu-
nuz bu yankılı ses, cehennemin dibine şu anda varan bir
taşın sesidir, bu taş cehenneme yetmiş sene önce atılmıştı."
Ayrıca cehennemdeki kat farklılıklarına da dikkat et.
Hiç şüphesiz ki Ahiret, en ince ve detavlı derece
farklılıklarına sa-hiptir. İnsanların dünyaya dalışı nasıl farklılık
gösteriyorsa, yani kimi boğulurcasma içine batarken kimi de
nasıl belirli bir derinliğe kadar dalarsa cehennemin
Sünahkârlan kapması da öyle farklıdır.
Çünkü Allah zerre ağırlığı kadar bile hiç kimseye hak-
s»zlık etmez.

Cehennemliklere uygulanacak azâb şekilleri rastgele
tekrarlanıp durmaz, tersine her bir azabın günahların dere-
cesine göre değişen belirli bir ölçüsü vardır. Ancak cehen-
nemin azabı genel olarak öyle şiddetlidir ki, en hafif azab
çeken cehennemliğe dünya ile birlikte onun bütün varlığ
bağışlansa, bunları çektiği azabtan kurtulmak için fidye ola-
rak verirdi.
Peygamber'imiz (s.a.s.) buyuruyor ki:
"Kıyamet günü cehennemlikler içinde en hafif azap çe-
kecek olanlar, ateşten iki nalınla gezinecek olanlardır ki, ta-
banlarından giren ateşin harareti beyinlerini kaynatacaktır."
Şimdi sen, hafif azaba çarpılanın çekeceğine bak da
ağır azaba çarpılacakların başına neler geleceğini hesap et.
Ce-hennem azabının ağırlığı konusunda ne zaman şüpheye
dü-şersen parmağını ateşe yaklaştır ve çekeceğin acıyı
cehennem ile kiyaset. Hem unutma ki sen, bu kıyaslamada
yanılıyorsun. Çünkü dünya ateşi ile cehennem ateşi birbi-
rinden çok ayndır. Fakat dünyanın en ağır acısı bu ateşte
yanma acısı olduğu için cehennem azabı onunla tarif edilir.
Yoksa cehennemin en üst tabakasında azap çekenler
bile dünyadaki ateş gibi ateş bulsalar, çektikleri ağır acıdan
kurtulmak için bu ateşe gönüllü olarak katlanırlardı.
Bundan dolayıdır ki bazı haberler de dünya ateşi can-
lıların katlanabileceği bir dereceye düşürülünceye kadar, yet-
miş kere rahmet suyundan geçirildi" denilmiştir.

Peygamber'imiz (s.a.s.) cehennemi tanıtırken: "Allah
cehennem ateşinin bin sene boyunca devamlı yakıl-
masını emretti, sonunda kıpkırmızı kesildi. Arkasın-
dan bin yıl daha yakılmasını emretti, sonunda bem-
beyaz kesildi; arkasından bin yıl daha yakılmasını
emretti, sonunda simsiyah oldu. Şu anda cehennem
ateşi gayet koyu kara renklidir."
Peygamber'imiz (s.a.s.) buyuruyor ki:
"Cehennem ateşi Rabbine şikayet etti: "Ya Rabbi içim-
deki soğuk ve sıcak bölümleri biribirini yiyor" Bunun üzerine
Yüce Allah (c.c.) cehenneme biri yazın, öbürü kışın olmak ü-
zere senede iki defa nefes almaya izin verdi. Yazın duy-
duğunuz en şiddetli sıcaklık cehennemin hararetinden ileri
geldiği gibi kışın geçirdiğiniz en şiddetli soğuk da cehen-
nemin zemherisindendir.
Enes İbni Mâlik (r.a.) der ki: "Dünyanın en yüksek
refahı içinde yaşayan kâfir, Allah'ın huzuruna getirilince "onu
bir kere cehennem ateşine daldırın" diye buyurulur. Çıkarı-
lınca ona:
"Hiç refah gördün mü?" diye sorulur, kâfir: "hayır" diye
cevap verir.
Buna karşılık dünyada en çok maddî sıkıntı çeken
mü'min Allah'ın huzuruna getirilince onun hakkında:
'Kendisini bir sefer cennete koyup geri getirin" diye bu-
r. Çıkarılınca mü'min de:

"Dünyada hiç geçim darlığı çektin mi?" sorusuna-
"Hayır" diye cevâb verir."
Ebû Hüreyre (r.a.) der ki: "Şu bizim mescitte yüz
bin veya daha fazla kişi toplansa da bunların üzerine bir
cehennemliğin nefesi salınsa hepsi yanarak ölürdü."
Alimlerden biri Kur'an'ın "Yüzlerini cehennem
yalazı yalar, onlar orada kavrulur" Mü'minûn sûresi, 104
mealindeki âyeti hakkında der ki; "Cehennem yalazı cehen-
nemlikleri bir kere yalayınca kemiklerini çırılçıplak bırakarak
bütün etlerini eritip ayak topuklarının yanına akıtıverir."
Şimdi de cehennemliklerin vücûdlanndan akacak olan
ve içinde boğulacakları "gassak" adını taşıyan irinin koku-
suna dikkat et. Nitekim Ebû Said el-Hudrî (r.a.)'nin rivayet
ettiğine göre, Peygamber'imiz buyuruyor ki:
"Gassak" adlı cehennem irininden bir kova dünyaya
dökülse yeryüzünün bütün canlılarını kokuştururdu."
İşte cehennemliklerin içeceği budur. Onlar susuzluktan
yanarak: "Su, su" diye yalvarmca içlerinden birine bu kanlı
irin sunulur. Adam irini ağzına alır, fakat bir türlü yutamaz.
Her yönden üzerine ölüm acıları üşüşür, ama ölmesi asla
mümkün değildir! Nitekim şöyle rivayet edilmiştir:
"Cehennemlikler: "Su, su" diye yalvardıklan zaman
kendilerine kızgın katran gibi bir sıvı "unulur. O ne kötü bit
içecek ve orası ne fena bir barınaktır."

Bir de cehennemliklerin yiyeceğine bak, onun adı:
"Zakkum" dur. Nitekim Yüce Allah (c. c.) buyuruyor ki:
"Sonra ey hakkı inkâr eden sapıklar, hiç şüp-
hesiz, siz "zakkum" ağacından yiyeceksiniz. Mideleri-
nizi onunla dolduracaksınız. Onun üzerine de, susa-
mış develerin içişi gibi, kaynar su içeceksiniz" vakıa
Sûresi, 51-55.
Yüce Allah (c. c.) buyuruyor ki:
"Zakkum" kökü "cahim"in dibinde olan ve to-
murcukları şeytan başlarına benzeyen bir ağaçtır.
Hiç şüphesiz onlar (cehennemlikler) bundan yiyecek-
ler ve onunla midelerini dolduracaklardır." Sonra on-
lara, bunun üzerine kaynar bir içecek vardır. Sonra
da, hiç şüphesiz varacakları yer "cahim" olacaktır."
Sâffât Sûresi, 64-68.
Yüce Allah (c. c.) buyuruyor ki:
"O gün onlar 'kızgın ateşin alevlerine girerler. Ken-
dilerine kaynar bir pınardan su verilir." Gâşiye Sûresi, 45.
Yine Yüce Allah (c. c.) buyuruyor ki:
"Hiç şüphesiz, bizim katımızda bukağılar, kız-
ateş, boğazdan bir türlü geçmeyen yiyecek ve acı
Vardir." Müzzemmil Sûresi, 12-13.