MedÎne bombardimani.2.

215 � DÂVÜD-İ ZÂHİRÎ: Dörtyüzkırkbeşinci [445] sırada İbni Hazm ismine bakınız!
216 � DEBBÛSÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Ebû Zeyd Ubeydüllah bin Ömer, Buhârânın meşhûr yedi kâdîsından biridir. Debbûs, Semerkandda bir kasabadır. Hanefî fıkh âlimlerindendir. 432 [m. 1039] de Buhârâda vefât etdi. (Te�sîs) fıkh kitâbı Mısrda basılmışdır. (Esrâr fil-üsûl-i vel-fürû�) kitâbı, (Hazâne) fetvâ kitâbı ve imâm-ı Muhammedin (Câmi�ul-kebîr)ine şerhı vardır. 308
217 � DEMÎRÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Kemâleddîn Muhammed bin Îsâ, Mısr Şâfi�î âlimlerindendir. [742] de tevellüd, 808 [m. 1405] de vefât etdi. (Hayât-ül-hayvân) kitâbı Beyrutda (Mektebe-tül-ticârî)de satılmakdadır. İki cilddir. Kenârında Zekeriyyâ Kazvînînin (Acâib-ül-mahlûkât) kitâbı vardır. 418, 741.
218 � DERVÎŞ MUHAMMED �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Evliyânın büyüklerindendir. Rûh ilmlerinin mütehassısı idi. Dayısı Muhammed Zâhid hazretlerinden feyz aldı. Dayısının vefâtından sonra, bu da Semerkandda dalâlet ve bid�atleri yok etdi. Önce onbeş sene zühd ve riyâzetle, zikr ve fikrle çalışdı. Sonra Hızır aleyhisselâmın tavsiyesi ile hâce Muhammed Zâhid hazretlerinin sohbetine kavuşup kemâle erdi. Çok Velî yetişdirdi. Hicretin dokuzyüzyetmiş 970 [m. 1562] senesinde Mâverâünnehrde Büster nâhiyesinin Dasferâr köyünde vefât etdi. Silsile-i aliyyenin yirminci ferd-i kâmilidir. 969, 1148.
219 � DEYLEMÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Şehrdâr bin Ebû Şücâ� Şîreveyh [483] de Hemedânda tevellüd, 558 [m. 1163] senesinde vefât etdi. Ebû Nasr Deylemî, hadîs âlimidir. (Müsned-ül-firdevs) kitâbı meşhûrdur. 89, 419, 420, 452, 465, 476, 1010.
220 � DIHYE-İ KELBÎ: Geç îmâna geldi. Zengin tüccâr idi. Müslimân olmadan önce de Resûlullahı sever, uzakdan geldikce hediyye getirirdi. Müslimân olunca, Resûlullah çok sevindi. İyi rumca bilirdi. Rum devletine sefîr olarak gönderildi. Yermük ve Şâm savaşlarında bulundu. 50 [m. 670] senesinde vefât etdi. 376.
221 � DİOSKORÜS: İskenderiyye patrîki idi. [m. 451] senesinde Kadıköyünde toplanan beşinci meclisde, fikrleri red edildi. Fikrlerine (Monofisiyye) veyâ (Ya�kûbiyye) denir. 490.
222 � DIRÂR: Mısrda, Fâtımîler zemânında bulunan bir yehûdî dönmesidir. Halîfe Hâkimi aldatdı. İslâmiyyeti yıkmağa uğraşdı. Bunun ve talebesi Hamzanın yolunda olanlara (Derezî) veyâ (Dürzî) denir. 487, 740, 1104.
223 � DRAPER: William Draper, hıristiyan dînine düşmânlığı ile meşhûr ingilizdir. 1226 [m. 1811] da tevellüd ve 1299 [m. 1882] da vefât etdi. 537.
224 � EBÛ ABDÜLLAH �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Muhammed bin Mûsâ bin Nu�mân Merâkişî Tilimsânî, tesavvuf büyüklerindendir. Mâlikîdir. 683 [m. 1284] de vefât etdi. (Misbâh-uz-zulâm) kitâbı çok kıymetlidir. 458.
225 � EBÛ ALÎ DEKKAK �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Adı, Hasen bin Muhammeddir. Ebül-Kâsım Kuşeyrînin kayın pederi ve üstâdı idi. 405 [m. 1014] senesinde Nîşâpûrda vefât etdi. 265.
226 � EBÛ ALÎ FÂRMEDÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Adı Fadl bin Muhammeddir. Ebül-Kâsım Kuşeyrînin talebesi ve Ebül-Kâsım Gürgânî ile Ebül-Hasen Harkânînin halîfesidir. Ebül Kâsım da, Ebû Osmân-ı Magribînin, bu da Cüneyd-i Bağdâdînin halîfesidir. Rûh ilmlerinin mütehassısı idi. Ebû Sa�îd-i Ebül-Hayr hazretlerinden de feyz aldı. Zâhir ilmlerinde derin âlim idi. İmâm-ı Gazâlînin ve Yûsüf-i Hemedânînin mürşididir. Dörtyüzotuzdörtde [434] tevellüd ve dörtyüzyetmişyedide 477 [m. 1085] Meşhedde, ya�nî Tusda vefât etdi. 969, 1193.
227 � EBÛ BEKR BİN ALÎ HADDÂD-İ YEMENÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Hanefîdir. 800 [m. 1397] senesinde vefât etdi. (Kudûrî Muhtasarı)nı şerh etdi. Bu şerhı üç cild olup, (Sirâc-ül-vehhâc) adını vermişdir. Bunu ihtisâr ederek (Cevheretün-neyyire) demişdir. İbrâhîm İbnül-Lakânînin ilm-i kelâmda yazdığı (Cevhere-tüt-tevhîd) başkadır. İbrâhîm Lakânî Mâlikî kelâm âlimi ve büyük Velî olup, 1041 [m. 1632] senesinde vefât etmişdir. Abdülganî ganîmî Meydânînin (El-lübâb) ismindeki Kudûrî şerhı meşhûrdur. İbni Âbidînin talebesi olup, 1274 [m. 1857] de vefât etmişdir.
228 � EBÛ BEKR-İ BÂKILLÂNÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Kâdî Muhammed bin Tayyib, Basrada tevellüd, 403 [m. 1013] de Bağdâdda vefât etdi. Kelâm âlimi idi. Eş�arî mezhebinde idi. İlmi ve zekâsı çok idi. İstanbula elçi gönderildi. Çok kıymetli eserleri vardı. 431.
229 � EBÛ BEKR-İ BELHÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Hamîdeddîn-i Belhî, Belh kâdîsı idi. Babası, Ömer bin Mahmûddur. 559 [m. 1165] senesinde vefât etdi. Fârisî (Makâmât) kitâbı meşhûrdur. 578, 885.
230 � EBÛ BEKR-İ SIDDÎK �radıyallahü anh�: Adı Abdüllah bin Ebû Kuhâfe bin Âmir bin Amr bin Kâ�b bin Sa�d bin Teym bin Mürredir. İlk îmâna gelen hür adamdır. Büyük tüccâr idi. Bütün malını, evini, barkını Resûlullah uğruna verdi. Gençlikde de arkadaş idiler. Müslimânların birinci halîfesidir. Resûlullah �sallallahü aleyhi ve sellem� âhırete teşrîf edince, Mekkeden ve Medîneden ve Tâifden başka, bütün Arabistân mürted oldu. Halîfe, önce Medîneye yakın dört kabîle üzerine yürüyüp, bunları itâ�ate getirdi. Sonra, onbir kabîleye bölükler gönderdi. Bunlardan İkrime emrindeki asker, Yemâmede, Müseylemenin kırkbin askerine karşı gelemedi. Halîfe, Hâlid bin Velîdi imdâda gönderdi. Hâlid, Talîha ve Sücâh ve Mâlik bin Nüveyreyi perîşan edip Medîneye dönmüşdü. Yemâmede de büyük zafer kazandı. Yirmibin mürted öldürdü. İki bine yakın müslimân şehîd oldu. Amr ibni Âs da, Huzâ�a kabîlesini îmâna getirdi. Alâ bin Hadremî, Bahreynde çetin muhârebeler yapıp mürtedleri dağıtdı. Huzeyfe ve Arfece ve İkrime, Ummân ve Bahreynde birleşip, mürtedleri bozdular. Onbin mürted öldürdüler. Halîfe, Hâlid bin Velîdi Irâk tarafına gönderdi. Hîreden yüzbin altın cizye aldı. Hürmüz kumandasındaki Îrân ordusunu bozdu. Basrada otuzbin kişilik orduyu perîşan etdi. İmdâda gelen büyük ordudan yetmiş bin kâfir öldürüldü. Sonra, çeşidli muhârebelerle, büyük şehrler aldı. Halîfe, Medînede ordu toplayıp, Ebû Ubeyde kumandasında Şâm tarafına, Amr ibni Âsı da Filistine gönderdi. Sonra Yezîd bin Ebû Süfyânı Şâma yardımcı gönderdi. Sonra asker toplayıp, hazret-i Mu�âviye kumandasında, kardeşi Yezîde yardıma gönderdi. Hâlid bin Velîdi de, Irâkdan Şâma gönderdi. Hâlid, askerin bir kısmını Müsennâya bırakıp, birçok muhârebe ve zaferlerle Sûriyeye geldi. İslâm askerleri birleşerek (Ecnâdeyn)de büyük rum ordusunu yendiler. Sonra, (Yermük)de kırkaltı bin islâm askeri, Herakliüsün ikiyüzkırk bin askeri ile uzun ve çok çetin savaşlar yapıp gâlib geldi. Yüzbinden ziyâde rum askeri öldürüldü. Üçbin müslimân şehîd oldu. Bu muhârebede islâm kadınları da harb etdi. Başkumandan Hâlid bin Velîdin ve tümen komutanı İkrimenin şaşılacak kahramanlıkları görüldü. Bütün bu zaferler, halîfenin cesâreti, dehâsı ve güzel idâresi ve bereketi ile oldu. Yermük savaşı yapılırken, halîfe Medînede vefât etdi.
Hazret-i Ebû Bekr, Aşere-i mübeşşerenin birincisidir. Peygamberlerden sonra, bütün insanların en üstünüdür. Bütün gazâlarda bulundu. Âyet-i kerîmeler ile medh olundu. Kur�ân-ı kerîmi kitâb hâlinde ilk toplıyan budur. 13 [m. 634] senesinin Cemâzıl-âhır yirmisekizinci salı gecesi, altmışüç yaşında vefât etdi. Resûlullahın yanındadır. Beyâz idi. Yüzü ve göğdesi za�îf, yanakları üstünde sakalları az, gözleri çukurca, alnı yumruca idi. 44, 45, 59, 60, 89, 98, 108, 109, 114, 210, 249, 252, 307, 349, 354, 355, 379, 380, 381, 442, 447, 452, 473, 480, 503, 506, 507, 508, 509, 510, 511, 514, 516, 607, 621, 684, 686, 689, 694, 752, 802, 858, 909, 913, 920, 921, 923, 942, 952, 969, 1013, 1014, 1034, 1035, 1051, 1064, 1065, 1066, 1073, 1078, 1083, 1087, 1098, 1126, 1129, 1138, 1144, 1152, 1158, 1160, 1163, 1168, 1180, 1182, 1186.
231 � EBÛ BEKR-İ ŞİBLÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Evliyânın büyüklerindendir. Adı Ca�fer bin Yûnüsdür. 247 [m. 861] de Samrâda tevellüd, 334 [m. 945] de Bağdâdda vefât etdi. Mâlikî idi. Cüneyd-i Bağdâdînin talebelerindendir. 50, 60, 109, 1087.
232 � EBÛ BERZE �radıyallahü anh�: Adı Fadl bin Muhammed Eslemîdir. Eshâb-ı kirâmdandır. Gazâlarda bulundu. Hazret-i Alî ile birlikde hâricîlerle harb etdi. Horasanda, çok yaşlı iken vefât etdi. 640.
233 � EBÛ CA�FER �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Haddâd denir. Cüneyd-i Bağdâdînin hocalarından idi. 686.

234 � EBÛ CA�FER-İ MENSÛR �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Babası, Muhammed bin Alî bin Abdüllah bin Abbâsdır. Abbâsî hükümdârlarının ikincisi, islâm halîfelerinin yirmibirincisidir. [95] senesinde tevellüd, 158 [m. 775] senesinde Mekkede vefât etdi. [136] da, kardeşi Abdüllah ölünce, halîfe oldu. [137] de, devletin kurucusu olan Ebâ Müslimi öldürdü. [145] de Bağdâd şehrini yapdı. 441, 444, 1092, 1106.
235 � EBÛ CEHL: Adı Amr bin Hişâm bin Mugîre bin Abdüllah bin Amr bin Mahzûmdur. Ebû Hakem ve İbni Hanzala da denir. İslâmiyyetin en azılı düşmanı idi. Bedr gazâsında yetmiş yaşında iken öldürüldü. 376, 509, 513, 1051, 1074, 1081, 1104, 1188.
236 � EBÛ DÂVÜD �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Sekizyüzotuzbeşinci [835] sırada, Sicstânî ismine bakınız! 164.
237 � EBÜDDERDÂ �radıyallahü anh�: Eshâb-ı kirâmdandır. Hazrec kabîlesindendir. Bedrden sonraki gazâlarda bulundu. 33 [m. 653] senesinde Şâmda vefât etdi. 694.
238 � EBÛ DÜCÂNE �radıyallahü anh�: Hazrec kabîlesindendir. Bedr ve Uhud gazâlarında ve Yemâme cenginde çok kahramanlık yapdı. 11 senesinde, Hâlid bin Velîdin idâresinde, Müseylemetül-kezzâb ile yapılan Yemâme cenginde şehîd oldu. Bu cengde müslimânlardan iki bin, mürtedlerden yirmi binden ziyâde telef oldu. 740, 1152.
239 � EBÛ EYYÛB-İ ENSÂRÎ �radıyallahü anh�: Hâlid bin Zeyddir. Eshâb-ı kirâmın büyüklerindendir. Resûlullah Medîneye hicret edince, bunun evinde yedi ay müsâfir oldu. Bütün gazâlarda bulundu. Yüzelli hadîs-i şerîf bildirmişdir. 50 [m. 670] de, Süfyân bin Avf emrinde İstanbula gelen ve içlerinde Yezîdin de bulunduğu asker arasında otuzüç Sahâbî vardı. Bunlardan hazret-i Hâlid dizanteriden vefât etdi. Fâtih sultân Muhammedin hocalarından Akşemseddîn efendi kabrini keşf etdi. Üzerine güzel türbe ile bir câmi� yapıldı. Ramezânlarda câmi�lere mahya kurulması emr olununca, 1136 [m. 1723] da uzun iki minâre yapıldı. (Mir�at-ülharemeyn) sekizyüzikinci sahîfede diyor ki, (Çifte minâreli câmi�lere mahya kurulması, sultân üçüncü Ahmed hân devrinde oniki sene kadar sadr-ı a�zamlık yapmış olan dâmâd İbrâhîm pâşanın 1132 [m. 1719] senesinde ihdas eylediği bid�atdir.) Eyyûb sultân câmi�i, üçüncü Selîm hân tarafından 1215 [m. 1800] de yeniden yapıldı. İlk Cum�a nemâzında sultân da bulundu. Câmi�in son ta�mîrini 1380 [m. 1960] de başvekîl şehîd Adnan Menderes yapdırmışdır. Türbenin son ta�mîrini ikinci Mahmûd hân yapdırmışdır. Sanduka üzerindeki yazılar, sultânın el yazısıdır. Türbede asılı levhadaki iki beyti üçüncü Selîm hân söylemiş, Yesârîzâde yazmışdır. Nakş-i kadem-i Peygamberî, Birinci Mahmûd hânın emri ile 1044 [m. 1634] de serâydan türbeye getirildi. Türbe civârındaki kabrler, (Hadîkat-ül-cevâmi�) de uzun yazılıdır. 333, 1074, 1079, 1105, 1131.
240 � EBÛ EYYÛB-İ SAHTIYÂNÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Ebû Bekr-il Basrî, Tâbi�înin büyüklerinden ve fıkh âlimlerindendir. Çok kerâmetleri görüldü. Basrada deri satardı. Yüzotuzbir 131 [m. 748] senesinde tâ�ûndan, altmışbeş yaşında vefât etdi. 211, 1098.
241 � EBÛ EYYÛB-İ SÜLEYMÂN �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Medîne-i münevverede bulunan yedi büyük âlimlerden biridir. 104 [m. 722] de vefât etdi. 66.
242 � EBÛ HANÎFE �rahmetullahi teâlâ aleyh�: İmâm-ı a�zam Nu�mân bin Sâbit, İslâm âlimlerinin en büyüklerindendir. 80 [m. 699] senesinde Kûfede tevellüd, 150 [m. 767] de Bağdâdda şehîd edildi. İkinci Abbâsî halîfesi Ebû Ca�fer Mensûr zâlim idi. İmâmı, hergün on sopa artdırarak, zındanda döğdürdü. Sopa adedi yüz olduğu gün, İmâm yıkıldı. Yatarken ağzına zehr akıtdılar, şehîd oldu. Fıkh bilgilerini, Ehl-i sünnet i�tikâdını topladı. Yüzlerce talebesine öğretip, kitâblara geçirilmesine sebeb oldu. Müslimânlar tarafından kâğıd i�mâli bunun zemânında başladı. 22, 23, 49, 50, 59, 95, 106, 114, 115, 120, 125, 126, 133, 134, 136, 137, 144, 149, 155, 176, 178, 179, 194, 215, 223, 228, 229, 231, 234, 244, 258, 260, 268, 270, 271, 273, 294, 303, 304, 307, 318, 321, 322, 324, 339, 349, 352, 388, 393, 408, 435, (437), 439, 440, 441, 442, 443, 444, 451, 455, 457, 466, 467, 470, 490, 491, 503, 513, 574, 575, 595, 611, 619, 621, 625, 626, 637, 701, 738, 770, 792, 801, 803, 828, 830, 840, 844, 849, 858, 868, 869, 880, 893, 894, 897, 980, 1007, 1077, 1084, 1089, 1094, 1097, 1106, 1107, 1108, 1119, 1127, 1142, 1147, 1156, 1175, 1191, 1193, 1194, 1198.
243 � EBÛ HASEN-İ SÜBKÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Alî bin Abdülkâfî hâfız Takıyyüddîn Sübkî, 683 [m. 1284] de Mısrda Sübk kasabasında tevellüd, 756 [m. 1355] da Kâhirede vefât etdi. Tâc-üddîn-i İskenderînin talebesidir. Mısrda ve Şâmda Şâfi�î âlimlerinin reîsi idi. Şâmda kâdıl-kudât ya�nî temyîz reîsi iken imâm-ı Nevevînin evini ziyâret etdiği zemân, Nevevînin mubârek ayakları basmışdır diyerek halılara yüzünü, sakalını sürmüşdü. Yüzelliden fazla kitâb yazdı. İbni Teymiyyeye çok nasîhat etdi. Ona reddiyye olan kitâblarından (Şifâ-üs-sikâm), Beyrutda (Dâr-ül-âfâk-ı Cedîde) kitâbevi tarafından ve ofset yolu ile İstanbulda yeniden basılmışdır. Oğlu Abdülvehhâb Tâc-üddîn-i Sübkî, Şâfi�î âlimlerinden olup, 771 [m. 1370] de Şâmda vefât etmişdir. 136, 341, 348, 360, 448, 450, 454, 458, 496, 498, 499, 1117, 1156, 1181.
244 � EBÛ HÂTİM-İ TEMÎMÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Dörtyüzkırkaltıncı [446] sırada İbni Hibbân ismine bakınız!
245 � EBÛ HÜREYRE �radıyallahü anh�: Adı Abdürrahmândır. Hayberde müslimân oldu. Hazret-i Ömer zemânında Bahreyn vâlîsi, hazret-i Osmân zemânında Mekke kâdîsi ve hazret-i Mu�âviye zemânında Medîne vâlîsi oldu. 57 [m. 676] senesinde, yetmişsekiz yaşında Medînede vefât etdi. Abdüllah bin Ömerden sonra, en çok hadîs bilen budur. 99, 289, 313, 350, 383, 415, 419, 449, 644, 727, 786, 1009, 1066.
246 � EBÛ HUZEYFE BİN UTBE �radıyallahü anh�: Babası Utbe bin Rebî�a bin Abd-i Şems, Bedr gazâsında Kureyş ordusunun kumandanlarından idi. Utbe, kardeşi Şeybe ve oğlu Velîd ile birlikde katl edilmişdi. Ebû Huzeyfe ise ilk îmâna gelenlerdendir. Gazâların çoğunda bulundu. Bedr gazâsında, babası Utbeye ve kardeşi Velîde karşı harb etdi. Yemâme harbinde ellidört yaşında şehîd olundu. Uzun boylu, beyâz, çok güzeldi. Utbe ismine bakınız! 506, 1152, 1185, 1188.
247 � EBÛ İSHAK GÜLÂBÂDÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Ebû Bekr Muhammed bin İbrâhîm Buhârî Gülâbâdî, Sôfiyye-i aliyyedendir. 380 [m. 990] senesinde vefât etdi. (Te�arrüf) kitâbı çok kıymetlidir. İsmâ�îl bin Muhammed tarafından yapılan fârisî şerhi 1330 [m. 1912] de Lüknovda basılmışdır. Şârih 434 [m. 1042] de vefât etmişdir. 1388 [m. 1969] de Câmi�ul-ezherde basılmışdır. 927, 928, 963.
248 � EBÛ İSHAK ŞÎRÂZÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: İbrâhîm bin Alî, Şâfi�î fıkh âlimlerindendir. 476 [m. 1082] da Bağdâdda vefât etdi. Ebû İshak İbrâhîm İsferâînî 418 [m. 1026] de Nişâpûrda vefât etdi. (El-Mühezzeb) kitâbı meşhûrdur. 1193.
249 � EBÛ KATÂDE �radıyallahü anh�: Ensâr-ı kirâmdan olup, süvârilerden idi. 45 [m. 665] de yetmiş yaşında, Medînede veyâ Kûfede vefât etdi. 991.
250 � EBÛ KEBŞE �radıyallahü anh�: Ensâr-i kirâmdan idi. 641.
251 � EBÜL ABBÂS-I MÜRSÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Ahmed bin Ömer-il-ensârî, Mâlikî olup, zemânının kutbu idi. Ebül-Hasen-i Şâzilînin halîfesi ve Tâc-üddîn-i İskenderî ile İmâm-ı Busayrînin ve Abdüllah-i İsfehânînin mürşidleridir. 686 [m. 1287] da İskenderiyyede vefât etdi. 386, 419, 1084, 1181.
252 � EBÜL-BEKÂ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Şeyh-ül-islâm idi. Tütün günâh değildir derdi. Ebülbekâ Muhammed bin Ahmed bin Diyâüddîn Sâgânî başkadır. Yediyüzseksendokuzda tevellüd, sekizyüzellidört 854 [m. 1450] senesinde vefât etmişdir. (Kâfî) şerhı olan (Şâfî) ve Nesefînin (Vâfî)sine şerhı ve (Diyâülma�neviyye alâ mukaddime-til-gazneviyye) ve (Mecma�ul-bahreyn) şerhı ve (Menâkıb-ül-İmâm-il-a�zam) kitâbları meşhûrdur. 638.
253 � EBÜLBEREKÂT NESEFÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Yediyüzonyedinci [717] sırada, Nesefî Abdüllah ismine bakınız!

254 � EBÜLHÂRİS BİN ALKAMA: Necrandan Resûlullaha gelen altmış hıristiyanın en âlimi idi. 369.
255 � EBÜL-HASEN-İ ALÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Babası Alî bin Müzeyyen idi. Sôfiyye-i aliyyedendir. 323 [m. 934] de Mekkede vefât etdi. 91.
256 � EBÜL-HASEN-İ EŞ�ARÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Adı Alî bin İsmâ�îldir. Ehl-i sünnetin i�tikâddaki iki imâmından biridir. 260 veyâ 266 [m. 879] da Basrada tevellüd, 324 veyâ 330 [m. 941] da Bağdâdda vefât etdi. (Kitâb-ül�ulûm)u [1953] de ingilizceye terceme edilmişdir. 22, 60, 409, 491, 492, 701.
257 � EBÜL-HASEN-İ HARKÂNÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Sôfiyye-i aliyyenin büyüklerindendir. Hâl tercemesi (Reşehât)da ve (Tezkiret-ül Evliyâ)da ve (Nefehât)da yazılıdır. Adı, Alî bin Ca�ferdir. Bâyezîd-i Bistâmînin rûhâniyyetinden terbiye gördü. (Esrâr-ı sülûk) kitâbını Salâhâddîn-i Uşâkî türkceye çevirmişdir. (Beşâret-nâme) kitâbı çok kıymetlidir. 425 [m. 1034] de Harkanda vefât etdi. 395, 969, 1051, 1090.
258 � EBÜL-HASEN-İ ŞÂZİLÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Nûr-üddîn Alî bin Abdüllah şerîfdir. Mâlikîdir. 592 [m. 1196] de Tûnusda Şâzile kasabasında tevellüd etdi. Silsilesi, Sırrî Sekâtîden gelmekdedir. Bir yoldan da, seyyid Ahmed Rıfâ�îye bağlanmakdadır. İskenderiyyede Şâzilî tarîkatini te�sîs etdi. (Her istediğim zemân, Resûlullahı baş gözümle görmezsem, kendimi Onun ümmeti saymam) buyururdu. (Hizb-ülbahr) düâ kitâbı meşhûrdur. Mekke yolunda 654 [m. 1256] de vefât etdi. Ebül Hasen Alî bin Nâsirüddîn Şâzilî Mâlikî başkadır. 386, 497, 733, 744, 909.
259 � EBÜL-HÜSEYN BİN SEM�ÛN �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Muhammed bin Ahmeddir. (Nâtık-ı bil-hikme) adı ile meşhûrdur. Birgün Bağdâdda, minberde va�z veriyordu. Minberin önünde oturanlardan biri uyudu. İbni Sem�ûn hemen susdu. Uyandığı zemân (Resûlullahı rü�yâda gördün değil mi?) dedi. Evet gördüm dedi. (Seni uyandırıp da, tatlı rü�yânı yarıda bırakmamak için susdum) buyurdu. Zâhid olmağı, dünyâya gönül bağlamamağı söylüyorsun, kendin yeni, şık giyiniyorsun ve çeşidli yemekler yiyorsun dediklerinde, Allahü teâlâyı, islâmiyyetin emr etdiği gibi bilen kimseye, dünyâ malı zarar vermez buyurdu. (Allahü teâlânın adı bulunmıyan söz, kıymetsizdir. Allahü teâlâyı hâtırlamadan susmak, boşuna vakt geçirmekdir. İbret almadan bakmak fâidesizdir) buyururdu. 387 [m. 997] senesinde vefât etdi. Evinin bağçesine defn edildi. Otuz dokuz sene sonra kabristâna nakl etmek îcâb etdi. Kefeni hiç solmamış, yepyeni görüldü. 92.
260 � EBÜL-HÜSEYN MÜSLİM �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Altıyüzdoksanyedinci [697] sırada Müslim ismine bakınız!
261 � EBÜL-HÜSEYN-İ NÛRÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Ahmed bin Muhammed, Cüneyd-i Bağdâdînin arkadaşı idi. 295 [m. 907] de ölünce, Cüneyd, (İlmin yarısı gitdi) buyurdu. 564.
262 � EBÛ LEHEB: Resûlullahın amcası idi. Düşmanı idi. Bedr gazâsından yedi gün sonra çiçek hastalığından Mekkede öldü. Kokdu. Karısı Ümm-ı Cemîl, Ebû Süfyân bin Harbin hemşîresi idi. 376, 378, 389, 391, 509, 513, 714, 1051, 1162, 1186.
263 � EBÜL-KÂSIM-I SEMERKANDÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Muhammed bin Yûsüf, Hanefî fıkh âlimlerindendir. 556 [m. 1161] senesinde vefât etdi. (Câmi�ul-fetâvâ) kitâbı meşhûrdur. Buna (Câmi�ul kebîr) de denir. (Mültekıt) ve başka kitâbları da vardır. 286.
264 � EBÜLLEYS-İ SEMERKANDÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Nasr bin Muhammed, hanefî fıkh ve tefsîr âlimidir. (Bostân-ül�Ârifîn), (Tenbîh-ül-gâfilîn), (Mukaddime) kitâbları meşhûrdur. (Ebülleys tefsîri)nin türkçe Mûsâ İznikî tercemesi 1983 de basılmışdır. 373 [m. 983] de vefat etdi. 45, 268, 583, 611, 644, 792.
265 � EBÜLVEFÂ: Ebülvefâ bin Ma�rûf Hamevî, halvetî meşâyihindendir. 1016 [m. 1607] da Hamâda vefât etdi. Tâc-ül-ârifîn Muhammed Ebül-Vefâ 501 h. [m. 1107] de Irâkda vefât etdi. Şeyh Müslih-uddîn Mustafâ Vefâ bin Ahmed, 896 [m. 1490] da İstanbulda vefât etdi. Abdüllatîf-i Kudsînin, bu da Zeyn-üddîn-i Hâfînin halîfesidir. Hocası Bursada Zeynîlerde, kendisi Vefâdadır. 1197.
266 � EBÛ MENSÛR-I MÂTÜRÎDÎ: Muhammed bin Mahmûd, Ehl-i sünnetin iki i�tikâd imâmından birincisidir. Hocası Ebû Nasr-ı İyâd, Ebû Bekr-i Cürcânînin talebesi idi. Bu da imâm-ı Muhammed Şeybânînin talebesi idi. 333 [m. 944] de Semerkandda vefât etdi. Kabrini bir yehûdî ruslardan satın alarak eğlence yeri yapdı. İstanbuldan gelen İhlâs şirketi, bu çirkin hâli görünce, 1416 h.k. [1996 m.]de, [yehûdîden 30000] dolara satın alarak kıymetlendirdi. İmâm-ı a�zam Ebû Hanîfeden gelen kelâm bilgilerini kitâblara geçirdi. Îzâh ve isbât etdi. 22, 439, 491, 492, 701.
267 � EBÛ MÛSÂ DÎNEVERÎ: Bâyezîd-i Bistâmînin talebesinden idi. Adı Ahmed bin Dâvüddür. Çok kitâb yazdı. 281 [m. 894] senesinde vefât etdi. 684.
268 � EBÛ MÛSEL-EŞ�ARÎ �radıyallahü anh�: Abdüllah bin Kays, Eshâb-ı kirâmdandır. Hicret-i seniyyeden evvel, Yemenden iki kardeşi ve arkadaşları ile Habeşistâna gitdi. Orada Ca�fer-i Tayyar �radıyallahü anh� ile konuşarak müslimân oldu. Hayberin fethinde Medîne-i münevvereye geldi. Resûlullahın �sallallahü aleyhi ve sellem� Zebîd, Aden ve Yemende vâlîsi idi. Ömer �radıyallahü anh� zemânında da Basra ve Kûfe vâlîliklerinde bulundu. Çok memleketler feth etdi. Sıffîn muhârebesinden sonra, sulh için hazret-i Alînin �radıyallahü anh� vekîli idi. Hazret-i Mu�âviyenin vekîli olan Amr ibni Âsın �radıyallahü anhümâ� dehâsı karşısında mağlûb olmuşdu. Kırkiki 42 [m. 662] senesinde Kûfede veyâ Mekke-i mükerremede vefât etdi. Yazılarda islâm târîhini ilk kullanan budur.
269 � EBÛ NASR-I AKTA �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Ahmed bin Muhammed, fıkh âlimidir. 474 [m. 1082] senesinde İsfehânda, Ram Hürmüz şehrinde vefât etdi. 162.
270 � EBÛ NU�AYM: Yetmişsekizinci [78] sırada, Ahmed ismine bakınız!
271 � EBÛ SA�ÎD-İ FÂRÛKÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: [1196] da Rampurda tevellüd ve binikiyüzelli 1250 [m. 1834] senesinde fıtr bayramında, hacdan dönerken (Tonk) şehrinde vefât etdi. Delhîye getirilip, mürşidi Abdüllah-i Dehlevînin yanına defn edildi. Fârisî (Hidâyet-üt-tâlibîn) kitâbı çok kıymetlidir. Urdu tercemesi ile birlikde 1385 [m. 1965] de Karaşinin Nâzımâbâd kasabasında basılmışdır. Bunun babası Safiyyülkadr, [1165] de tevellüd ve 1236 [m. 1820] senesinde (Lucknow)da vefât etdi. Ebû Sa�îd hazretlerinin üç oğlu vardı. Birincisi Ahmed Sa�îddir. [Bu isme bakınız!] İkincisi Abdülganî Müceddidî, [1235] de tevellüd ve binikiyüzdoksanaltı 1296 [m. 1879] da Medîne-i münevverede vefât eyledi. (Hüvelganî) adındaki Abdüllah-i Dehlevî hazretlerinin makâmâtını fârisî olarak yazmışdır. Bu eseri [1296] da Hindistânda basılmışdır. Üçüncü oğlu, Abdülmugnî, 1291 [m. 1874] de Medîne-i münevverede vefât etdi.
272 � EBÛ SA�ÎD-İ HAREZMÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Muhammed bin Mensûr, üçüncü selçûkî sultânı Melikşâhın vezîrlerindendir. 494 [m. 1101] senesinde vefât etmişdir. Mirzâ Ebû Sa�îd bin Muhammed başka olup, Mîrân şâhın torunu idi. Ubeydüllah-ı Ahrâr hazretlerinin sohbetinde bulundu. Düâsını alıp, Semerkand sultânı oldu. 873 [m. 1468] senesinde Uzun Hasenle harb ederken şehîd oldu. Yerine geçen oğlu mirzâ Ahmed de, Ubeydüllah hazretlerinden feyz almış ve 899 [m. 1494] senesinde vefât etmişdir. 441.
273 � EBÛ SA�ÎD-İ HARRÂZ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Ahmed bin Îsâ, Sôfiyye-i aliyyedendir. 277 [m. 890] de Bağdâdda vefât etdi. 91, 420, 939.

294 � EHÎ ÇELEBÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Dokuzyüzyetmişdokuzuncu [979] sırada Yûsüf bin Cüneyd ismine bakınız! 90, 454, 467, 1084.
295 � EİNSTEİN: Aynştayn, Alman fizikçisi bir yehûdîdir. 1296 [m. 1879] da tevellüd, 1375 [m. 1955] de vefât etdi. 539, 554, 967, 968, 1042.
296 � EKBER ŞÂH: Celâleddîn Muhammed, Hindistânda Bâbür şâhın torunu ve Hümâyûn şâhın oğludur. 949 [m. 1542] da tevellüd, 1014 [m. 1605] de vefât etdi. [963] de hükûmet reîsi oldu. Mecûsî, Berehmen ve Hıristiyanlara hürriyyet tanır. Müslimânlara zulm, işkence ederdi. Egrede büyük türbesi vardır. 1079, 1106, 1167.
297 � EKMELÜDDÎN �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Altıyüzkırkyedinci [647] sırada Muhammed bin Mahmûd ismine bakınız! 636.
298 � ELBÂB ALÎ: Alî Muhammed, Îrânda 1236 [m. 1821] da tevellüd etdi. Tesavvuf ile felsefeyi karışdıranlardan (Ahmed Zeyneddîn İhsâî)nin talebesi idi. Îrân ve Hindistânda dolaşdı. Birkaç def�a hacca gitdi. [1260] da Şîrâzda yeni bir din kurdu. Şîrâzda bir büyük câmi�, Kâ�be ve kıble yapdı. Yalnız iki rek�at sabâh nemâzı ile senede bir ay oruc farzdır dedi. (Bâbî) denilen bu dîne girmiyenleri öldürmek halâldir dedi. Öldürüldükden sonra, Kurre-tül-ayn adında bir acem kızı, bu dîni yaymağa çalışdı. Mini etek ve çıplak gezmek modasını çıkardı. Yakalanıp diri olarak yakıldı. Bâb fikrlerini, yirmiüç kitâbda bildirdi. Buna Behâîlik denildi. 1266 [m. 1850] da Îrân hükûmeti tarafından, Tebrîzde kurşuna dizildi. 483, 1082.
299 � ELMALILI HAMDİ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Muhammed Hamdi bin Nu�mân, Antalyanın Elmalı kazâsında [1294] de tevellüd, 1361 [m. 1942] de, İstanbulda vefât etdi. Erenköydedir. Sultân ikinci Abdülhamîd hân zemânında yetişen din adamıdır. Zemânının âlimi idi. Tefsîri meşhûrdur. 198, 207, 216, 461, 722, 726.
300 � EMÎR GİLÂL �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Seyyiddir. Muhammed Buhârînin üstâdıdır. Buhârânın Sûhârî kasabasında tevellüd, 772 [m. 1370] de orada vefât etdi. Hâce Bâbâ Semmâsînin talebesi idi. Gençliğinde güreş yapardı. Sonra, çömlekcilik yapdığı için Gilâl ismi ile meşhûr olmuşdur. 89, 957, 969.
301 � EMÎR SULTÂN �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Adı Muhammed Şemsüddîndir. Buhârâda tevellüd etdi ve oradaki Evliyâdan feyz aldı. Kerâmetleri görüldü. Bursada molla Fenârîden okudu. Yıldırım Bâyezîde dâmâd oldu. 833 [m. 1430] de vefât etdi. İsmi ile anılan câmi� yanındaki türbesindedir. 1103, 1138.
302 � ENES BİN MÂLİK BİN NADR �radıyallahü anh�: Ebû Hamza Ensârî Huzrecîdir. Dokuz yaşında Resûlullaha hizmete başlayıp, vefâtlarına kadar ayrılmadı. Yüz yaşlarında, [91] de vefât etdi. İmâm-ı Mâlikin babası Enes başkadır. 374, 383, 384, 441, 616, 641, 642, 643, 646, 651, 784, 1010, 1035, 1106.
303 � ENGELS: Fredirik Engels bir Alman fabrikatörünün oğludur. 1235 [m. 1820] de tevellüd, 1313 [m. 1895] de vefât etdi. Carl Marx ile birlikde komünist beyânnâmesini neşr etdi. 523, 1126.
304 � ENVER PÂŞA: (İslâm Ahlâkı) 474.cü sahîfeye bakınız!
305 � ENVER ÖREN: Hüseyn Hilmi Işıkın en çok sevdiği talebesi ve dâmâdıdır. 1939 da Denizlide tevellüd etdi. İhlâs Holdingin ve Türkiye gazetesinin sâhibidir. Ehl-i sünnet bilgilerinin basılmasına ve yayılmasına çok hizmet etmişdir.
306 � ESÎRÜDDÎN-İ EBHERÎ: Müfaddal bin Ömer, matematik, astronomi, fizik ve mantık âlimi idi. Mûsulda ve Anadoluda bulundu. (Hidâye) fizik kitâbını yazmış, Hüseyn Kâdî mîr bunu şerh etmişdir. (Îsâgûcî) mantık kitâbı da meşhûrdur. Îsâgûcî yunancada başlangıç demekdir. 663 [m. 1265] de vefât etdi. Esîreddîn Muhammed Ebû Hayyân Endülüsî 745 [m. 1344] de Mısrda vefât etdi. 538.
307 � ESM �radıyallahü anhâ�: Hazret-i Ebû Bekrin büyük kızı, aşere-i mübeşşereden Zübeyr bin Avvâmın zevcesi idi. 73 [m. 692] senesinde, yüz yaşında vefât etdi. 1066, 1185.
308 � EŞREFZÂDE-İ RÛMÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Abdüllah bin Eşref bin Muhammed Mısrî, babasının ismi ile şöhret bulmuşdur. Kâdirî meşâyıhindendir. Çok kitâb yazdı. (Müzekkin-nüfûs) kitâbı meşhûrdur. Sekizyüzseksendokuz 889 [m. 1484] senesinde İznikde vefât etdi. 1055.
309 � EVZÂÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Abdürrahmân bin Amr Evzâî, 88 [m. 707] de Ba�lebekde tevellüd, 157 [m. 774] de vefât etdi. Şâmın en büyük fıkh âlimi idi. Beyrutun cenûbunda, kendi adını taşıyan câmi� kıblesindedir. 219, 789.
310 � EYYÛB �aleyhisselâm�: Benî-Îsrâîl Peygamberlerindendir. Yedi kişi îmân etdi. Çok malı ve on oğlu vardı. Çocukları öldü. Malı, mülkü gitdi. Hasta oldu. Hep şükr etdi. Yaralarının kurtlandığını büyük âlim Alâüddîn-i Attâr yazmakdadır. Yeniden sıhhat verildi. Çok malı ve çocukları oldu. Yüzkırk sene yaşadı. 356, 482, 844.
311 � EYYÛB SABRİ PÂŞA �rahmetullahi teâlâ aleyh�: İkinci Abdülhamîd hânın amirallerinden idi. 1308 [m. 1890] de vefât etdi. Türkçe (Mir�ât-ül-Haremeyn) târîh kitâbı beş cilddir. Türkçe (Târîh-i Vehhâbiyân) kitâbı 1296 [m. 1879] da İstanbulda basdırılmışdır. 377, 458, 525.
312 � EYYÛB-İ SAHTİYÂNÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: İkiyüzkırkıncı [240] sırada, Ebû Eyyûb ismine bakınız! 211.
313 � FADL �radıyallahü anh�: Resûlullahın amcası olan hazret-i Abbâsın büyük oğludur. Annesi, Meymûne vâlidemizin hemşîresi olan Lübâde idi. Huneynde çok kahramânlık gösterdi. Resûlullah yıkanırken su döküyordu. Çok güzel idi. Yermük gazâsında şehîd oldu. 995.

314 � FADL BİN RUZBEHÂN �rahmetullahi teâlâ aleyh�: İsfehânlıdır. Ehl-i sünnet âlimlerindendir. Şî�îlerden İbnül-Mutahhiri red eden (İbtâl-ül-menhec-il-bâtıl) kitâbı çok kıymetlidir. 852 [m. 1448] senesinde yazmışdır. Abdül-Hâlık-ı Goncdevânînin vasıyyetlerini şerh eden (Şerh-ul-vasâyâ) kitâbı da meşhûrdur.
315 � FADLULLAH-I HURÛFÎ: Fadlullah bin Abdürrahmân Tebrîzî, hurûfîlik denilen sapık inançların kurucusudur. Bir acem yehûdîsidir. 741 [m. 1340] de Îrânın kuzeyinde Esterâbâd şehrinde tevellüd, 796 [m. 1393] da Tîmûr hânın oğlu Mîrân şâh tarafından, babasının emri ile öldürüldü. Karâmıtî fırkasının döküntülerinden idi. (Câvidân) adında fârisî büyük bir kitâb yazdı. Burada Kur�ân-ı kerîmdeki harflere ma�nâlar vererek, kendisinin tanrı olduğunu bildirdi. Bütün dinleri inkâr ve islâmiyyet ile alay etdi. Talebesinden Şemseddîn adındaki hurûfînin halîfesi Bâyezîdin talebesinden olan Ferişteh oğlu denilen Abdülmecîd İzzeddîn (Aşknâme) adı ile, bu kitâbı genişletdi. Kitâblarında dinsizlik, ahlâksızlık olduğundan ve herşeye halâl dediklerinden gizli tutarlar. (Sır) derler. Tîmûr hân, Fadlullahı öldürtdü. Tekkelerini dağıtdı. Esterâbâd şehrini yakdı, yıkdı. İslâmiyyeti bu sapıklardan temizledi. Yavuz sultân Selîm hân, şî�îliğin yayılmasını önlediği gibi, Tîmûr hân da bu din ve ırz düşmanlarının yayılmasını önleyerek, islâmiyyete çok büyük hizmet etmişdir. Hurûfîlik sonradan bektâşî tekkelerine yayıldı. Bektâşî adını müslimânlardan alarak, kendilerine mâl etdiler. 500, 501, 502, 503, 1076, 1101, 1155, 1183.
316 � FAHRÜDDÎN-İ RÂZÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Muhammed bin Ömer, büyük islâm âlimidir. Tefsîr, kelâm, fıkh, fizik, matematik ve tıb üzerinde çok kitâb yazmışdır. Tefsîr ve Şâfi�î fıkh âlimidir. Allâme ve şeyh-ul-islâm ismleri verilmişdir. 544 [m. 1149] de Rey şehrinde tevellüd, 606 [m. 1209] da Hiratda vefât etdi. 370, 371, 391, 417, 458, 480, 490, 491, 537, 538, 644, 714, 758, 1013, 1014.
317 � FAHR-UL-İSLÂM �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Alî bin Muhammed Pezdevî, Hanefî fıkh âlimlerindendir. 400 senesinde tevellüd, 482 [m. 1089] de Semerkandda vefât etdi. Çok kitâb yazdı. 444, 636.
318 � FÂRÂBÎ: Muhammed bin Turhân, felsefeci ve mûsikî üstâdı idi. 259 [m. 873] da Seyhûn nehrine yakın Fârâb kasabasında tevellüd, 339 [m. 950] da Şâmda vefât etdi. Çok kitâb yazdı. 759, 962.
319 � FÂTİH MUHAMMED HÂN �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Osmânlı pâdişâhlarının yedincisidir. Halîfe değildi. İkinci Murâd hânın oğlu, ikinci Bâyezîd hânın babasıdır. 833 [m. 1429] de Edirnede tevellüd, 886 [m. 1481] da Gebzede vefât etdi. Türbesi Fâtih câmi�i yanındadır. 855 [m. 1451] de pâdişâh oldu. Bosna Herseği ve birçok yerleri aldı. 857 [m. 1453] Mayıs ayının yirmidokuzuncu Salı günü İstanbulu Bizans rumlarından alarak, orta çağa son verdi. Ayasofya kilisesini câmi� yapdı. Kıyâmete kadar câmi� kalmasını yazılı vasıyyet ve vakf eyledi. Fekat, 1354 [m. 1935] Ramezân ayında müze yapıldı. 1990 Ramezân ayında, bir kısmı ibâdete açıldı. Ayasofya [Sainte Sophie] câmi�i, İstanbulda, Topkapı serâyı yanındadır. Mîlâdın 325 senesinde, büyük Kostantin tarafından ahşap olarak yapıldığı, Aryüs mezhebinde olup, 408 de vefât eden Arkadyus zemânında yandığı, bunun oğlu Teodosyusun yeniden yapdırdığı, Jüstinyanus zemânındaki ihtilâlde yine yandığı, bunun tarafından şimdiki binânın yapdırıldığı (Kâmûs-ül-a�lâm)da yazılıdır. Justinyanus, 565 de ölmüşdür. Bunun zemânında, zelzelede kubbesi yıkılmış, şimdiki kubbe 548 de yapılmışdır. Şarkdan garba 81, şimâlden cenûba 73, yüksekliği 57 metredir. Makedonyalı Vasil [Balis I.] ve Roman ve Andronik zemânlarında tâmir edilmişdir. Fâtih, bir tuğla minâre yapdırmışdır. Serây kapısı köşesindeki minâreyi ikinci Bâyezîd, diğer iki minâreyi ikinci Selîm hân yapdırmışdır. Şadırvanı birinci Mahmûd hân, büyük top kandili üçüncü Ahmed hân yapdırmışdır. Bağçesinde, ikinci Selîmin, üçüncü Murâdın, üçüncü Muhammedin, birinci Mustafânın ve üçüncü Murâd şahzâdelerinin olarak beş türbe vardır. Kumkapıdaki küçük Ayasofyayı da Jüstinyanus yapdırmışdır. Sultân Mahmûd türbesi yanındaki kırmızı mermerden (Çemberli taş)ı büyük Kostantin Romadan getirmişdir. Üzerinde Apolonun heykeli vardı. Sonra Jülyanus ve Teodosyüs heykellerini koydurdular. Komnus zemânında yıldırım heykelleri yıkdı, yerlerine haç kondu. Bu da yandı. Demir çemberlerle bağladılar. Fâtih câmi�i, Yedikule câmi�i, Kireç iskelesi câmi�i, Şehremini câmi�i ve Rumeli-hisârı, Fâtih sultân Muhammedin türklere bırakdığı yâdigârlarının en kıymetlilerindendir. Rumeli-hisârı câmi�ini hâcı Kemâleddîn efendi yapdırmışdır. Kabri de oradadır. 1159 [m. 1746] da yandığı için birinci Mahmûd hân yeniden yapdırdı. Ayvanserâyda Tahta-minâre ve Akserâyda Horhor çeşmelerine bitişik Hindiler tekkesi mescidlerini de Fâtih yapdırdı. Havan topunu ilk yapdıran Fâtihdir.
Fâtih sultân Muhammedin vezîrlerinden Murâd pâşa, 870 [m. 1465] de Akserâyda Murâd pâşa câmi�ini yapdırdı. 879 [m. 1474] de Ak-koyunlu uzun Hasen ile harb ederken Diyâr-ı Bekrde şehîd oldu. Şadırvanını yapdıran Kara Dâvüd pâşa ikinci Osmân hânı şehîd eden zorbalarla işbirliği yapdığından, i�dâm olunup Murâd pâşa câmi�i yanına defn edilmişdir. Sadr-ı a�zam Mesîh Alî pâşa ve şeyh-ul-islâm pîrî zâde Osmân Sâhib efendi de oradadır. Fâtih sultân Muhammed, Kasım pâşada Dîvânhâne mescidini de yapdırmışdır. Sultân Süleymân, bu câmi�in etrâfına bir serây ve bir dîvânhâne yapdı. Osmânlılarda ilk tersâneyi 922 [m. 1516] de Yavuz sultân Selîm hân yapmışdır. Okmeydânı câmi�ini de Fâtih yapdırmışdır. İstanbulu kuşatınca, yetmiş gemiyi Balta limanından kızaklarla karadan Kasım pâşaya indirdi. Bir sene sonra Bâyezîd kulesinin olduğu yerde, ilk türk serâyını yapdırdı. Bu büyük serâya (Eski serây) denir. 25, 1092, 1103, 1128, 1132, 1137, 1168, 1174, 1183, 1138, 1185, 1189.
320 � FÂTIMA �radıyallahü anhâ�: Resûlullahın dördüncü kızı, hazret-i Alînin zevcesi ve hazret-i Ömerin kayın vâlidesidir. Nikâh yapılırken onbeş yaşında idi. Mehri dörtyüz miskal gümüş olduğu (Mevâhib-i ledünniyye)de Sevîk gazvesinde yazılıdır. 57,14 miskal altın demekdir. Bugün için 38 altın liradır. Alî �radıyallahü anh� yirmibeş yaşında idi. Ehl-i beytdendir. Beyâz, çok güzel idi. Hicretden onüç sene önce, Mekkede tevellüd, onbirinci [11] senede yirmidört yaşında vefât etdi. Hasen, Hüseyn ve Muhsîn adında üç oğlu ile Ümm-i Gülsüm ve Zeyneb adında iki kızı oldu. Resûlullahın soyu, Fâtımadan türedi. Zeyneb, Abdüllah bin Ca�fer Tayyâr ile nikâhlanıp, Alî ve Ümm-i Gülsüm ve zürriyyetleri oldu. Bunlara (Şerîf-i Ca�ferî) denir. 60, 349, 519, 575, 740, 752, 919, 1008, 1063, 1064.
321 � FÂTIMA BİNTİ ESED �radıyallahü anhâ�: Ebû Tâlibin zevcesi, Alî, Ukayl ve Ca�fer Tayyâr hazretlerinin annesidir. Mekkede müslimân oldu. Medîneye hicret etdi. Resûlullaha annelik etdi. Çok iyi bakdı. Medînede vefât etdi. Resûlullah nemâzını kıldırdı. Elleri ile kabre koydu. 449.
322 � FÂTIMA SULTÂN �rahmetullahi teâlâ aleyhâ�: Üçüncü Ahmed hânın kızıdır. [1140] da Bâb-ı âlîde bir câmi� yapdırmışdır. İbrâhîm pâşanın zevcesi idi. 1145 [m. 1732] de vefât edip, Turhân sultân türbesinin hâricine defn edildi.
323 � FÂTIMA SULTÂN �rahmetullahi teâlâ aleyhâ�: Yâvuz sultân Selîm hânın kerîmesidir. Topkapıda, zevci kara Ahmed pâşanın câmi�ine yakın (Fâtıma sultân mescidi)ni yapdırmışdır. Kara Ahmed pâşanın yapdırdığı (Topkapı câmi�i), (Pazartekke mescidi)nin yanındadır. Ahmed pâşa dokuzyüzaltmışiki 962 [m. 1554] senesinde şehîd edilince, inşâsı yarım kalmışdı. Dokuzyüzyetmişikide [972], kardeşi Rüstem pâşa temâmlamağa başladı. Yedi senede temâm oldu. Ahmed pâşa câmi�i yanındaki türbededir. Zevcesi Fâtıma sultân, bu türbenin yanındadır.
324 � FAYSAL: Sü�ûdî devlet reîslerindendir. İkinci Abdül�azîzin oğludur. Kardeşi Sü�ûd müsrif hareketleri ile memleketi felâkete götürdüğünden, 1384 [m. 1964] de tahtdan indirildi. Yerine, ellisekiz yaşındaki Faysal geçdi. M. 1975 de, serâyında yeğeni tarafından öldürüldü. Yerine kardeşi Hâlid geçdi. Hâlid de, 1402 [m. 1982] de öldü. Yerine kardeşi Fahd geçdi. 1174.
325 � FEHÎM-İ ARVÂSÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Sekizyüzyirmialtıncı [826] numarada, seyyid Fehîm kelimesine bakınız!
326 � FENÂRÎ ŞEMSÜDDÎN �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Muhammed bin Hamza, Osmânlı şeyh-ul-islâmlarının birincisidir. 751 de tevellüd, 834 [m. 1431] de vefât etmişdir. Bursada, Keşiş dağı eteğindeki mescidi yanındadır. Din ve fen bilgilerinde, zemânının en meşhûru idi. Çok talebe yetişdirdi. Kütübhânesinde onbinden fazla kitâb vardı. Tesavvufda yüksek dereceye kavuşmuşdu. İki oğlu da, kendisi gibi âlim idi. Soyundan Alî bin Yûsüf, Akserâyda vatan caddesindeki kiliseyi câmi� yapmışdır. İmâmı, Îsâ efendi, câmi�e çok vakf yapdığından, (Fenârî Îsâ) mescidi denilmişdir. Bursada kâdî iken 903 de vefât etmişdir. Ahfâdından Muhyiddîn bin Muhammed Fenârî, onüçüncü şeyh-ul-islâm olup, Beykoza bağlı (Dere-seki)de ve Rumeli-hisârında birer mescid yapdırmış, dokuzyüzellidört [954] de vefât etmişdir. Eyyûb sultândadır. 1098, 1124, 1127, 1146, 1164.
327 � FERİDÜDDÎN-İ ATTÂR �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Muhammed bin İbrâhîm, Sôfiyye-i aliyyedendir. (Mantık-ut-tayr) kitâbında, tesavvufu kuşlar ağzından anlatmakdadır. Fârisî (Tezkiret-ül-Evliyâ)sından bir kısmı (Hakîkat Kitâbevi) tarafından (Akâid-i Nizâmiyye) içinde tab� edilmişdir. [513] de Nîşâpûrda tevellüd, 627 [m. 1230] de Cengiz askeri tarafından, orada şehîd edildi. Babası attâr idi. Ya�nî, ilâc, esans satardı. Ferîdeddîn-i Genc-i şeker başkadır. Sekizyüzaltmışdokuzuncu [869] sırada Şeker Genç ismine bakınız! 312.
328 � FERİŞTEH OĞLU: Hurûfî babalarındandır. Hurûfîliğin kurucusu olan Fadlullah-ı Hurûfînin müridlerindendir. Adı Abdülmecid İzzeddîndir. 874 [m. 1469] de öldü. Hurûfî dedelerinin dinden çıkmalarına sebeb olan (Aşknâme) kitâbını yazmışdır. 500, 501, 1099.
329 � FERRÛH SÎR ŞÂH: Hind sultânlarının dokuzuncusu Ferrûh Sîr Şâh 1122 [m. 1710] de vefât etdi. Muhammed Ma�sûmun oğlu Muhammed Sıddîkın mürîdi idi. [(Umdetül-makâmât) sahîfe 395.]
330 � FETH-İ MÛSULÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Babası Alî efendidir. Bişr-i Hâfînin arkadaşı idi. 220 [m. 835] senesinde Bağdâdda vefât etdi. 689.
331 � FEYZULLAH EFENDİ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Erzurumludur. Şemseddîn-i Tebrîzî soyundandır. Osmânlı şeyh-ul-islâmlarının kırkaltıncısıdır. Edirnede 1115 [m. 1703] senesinde şehîd edildi. Medrese, kütübhâne, mektebler yapdırdı. Feyzullah Erzincânî, Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdînin (İ'tikâdnâme) kitâbını türkçeye terceme etmiş, (Herkese Lâzım Olan Îmân) kitâbının birinci risâlesi olarak basılmışdır. 1323 [m. 1905] de vefât etmişdir. 579.
332 � FİHR: Resûlullahın onbirinci babasıdır. Mâlikin oğlu, Gâlibin babasıdır. Fihr, avuc dolusu taş demekdir. İsmi Kureyşdir. Bunun soyundan olanlara (Kureyşî) denir. Kureyş, köpek balığı demekdir ve cem� olmak ve toplanmak demekdir. Hac için Mekkede toplandıkları için Kureyş denildi. 390, 1128.

333 � FİR�AVN: Eski Mısr hükümdârlarına verilen ismdir. Yirmialtı Fir�avn sülâlesi vardır. Her sülâlede çeşidli Fir�avnlar asrlarca hükümdârlık etdi. Çoğu, insanları kendilerine tapındırdı. Mûsâ �aleyhisselâm� zemânındaki Fir�avn, Muharrem ayının onuncu günü, askeri ile birlikde bahr-i ahmerin Süveyş kısmında boğuldu. Îmânı kabûl olmadı. 105, 356, 452, 485, 525, 640, 641, 695, 850, 1105, 1123, 1151.
334 � FÎRÛZÂBÂDÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Muhammed bin Ya�kûb, (Kâmûs) lügâtini yazmışdır. Îrânda Şîrâzın cenûbunda, Fîrûz-âbâdda, 729 [m. 1329] da tevellüd, 816 [m. 1414] da Yemende Zebîdde kâdî iken vefât etdi. Tefsîr, hadîs, fıkh ve lügât âlimi idi. Yıldırım ve Tîmûr ile görüşüp ihsânlarına kavuşdu. 390, 1070, 1164.
335 � FÎRÛZ ŞÂH �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Delhîde hükm süren Tuğluk sülâlesindendir. [752] de tahta çıkdı. Çok âdil idi. Bendler, barajlar, kal�a ve mektebler yapdı. Çeştiyye meşâyıhından Kutb-ı zemân Celâl-i Buhârînin halîfesi idi. Mürşidinin emri ile Serhend şehrini yapdı. 790 [m. 1388] da, seksen yaşında vefât etdi. Yapdırdığı su yolu, Serhend kısmını sulamakdadır. İkiyüzkırk kilometre uzunluğundadır. Geçdiği yerleri sulamakdadır. 1129.
336 � FUDAYL BİN IYÂD �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Evliyânın büyüklerindendir. [107] de tevellüd, 187 [m. 803] senesinde Mekkede vefât etdi. Sırrî-yi Sekâtînin mürşidlerindendir. (Hicâb-ül-aktâr) kitâbı Pârisdedir. 90, 497, 692, 842, 1171.
337 � GALİLE: İtalyan astronomlarındandır. 981 [m. 1574] de Pizede tevellüd, 1051 [m. 1642] de vefât etdi. Yirmiiki yaşında, Üniversite matematik profesörü oldu. Dünyâ dönüyor dediği için, yetmiş yaşında habs edildi. Habshânede gözleri kör oldu. 704, 1048.
338 � GANÎM-İ BAĞDÂDÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Babası Muhammeddir. Hanefî âlimlerindendir. Çok kitâb yazdı. Tütün içmenin harâm olmadığına fetvâ verdi. 1030 [m. 1621] da vefât etdi. 639.
339 � GAZÂLÎ MUHAMMED �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Muhammed bin Muhammed Gazâlî, islâm âlimlerinin en büyüklerindendir. 450 [m. 1058] senesinde, Îrânın Tus ya�nî Meşhed şehrinin Gazâl kariyyesinde tevellüd, 505 [m. 1111] de orada vefât etdi. Müctehid idi. İctihâdı, Şâfi�î mezhebine uygun oldu. O kadar çok kitâb yazdı ki, ömrüne bölününce, bir güne onsekiz sahîfe düşmekdedir. [484] de Bağdâdda Nizâmiyye üniversitesine profesör oldu. Hacca gidip gelince, Şâmda profesörlük yapdı. Sonra Nişâpûrda profesörlüğü zorla kabûl etdi. Kitâbları çok kıymetlidir. Garb dillerine çevrilmekdedir. (Eyyühel-veled) kitâbı arabîdir. Fârisî tercemesi, Bursada, Orhân câmi�i kütübhânesinde mevcûddür. Bu kitâbı, 1364 [m. 1945] de kurulmuş olan milletler arası ilm yayma (Unesco) teşkilâtı tarafından 1370 [m. 1951] de fransızcaya, ingilizceye ve ispanyolcaya terceme edilerek, hepsi basılmışdır. [m. 1959] da, dört alman ordinaryüs profesörünün, Gazâlînin kitâblarını okuyarak, islâm dînine âşık olduklarını ve imâmın kitâblarını almancaya çevirmekde olduklarını gazetelerde okuduk.
İmâm-ı Gazâlîye islâm felesofu diyenler oluyor. Bu büyük imâm, felesof değildir. Bir islâm âlimi, bir müctehid idi. Onun kitâblarında mevdu� hadîs var sanan kimse, yâ onu tanımıyan, din imâmı ve müctehid ne demek olduğunu bilmiyen câhillerdendir. Yâhud Ehl-i sünnete düşman olan vehhâbîlerin tuzağına düşmüş bir zevallıdır. İslâm âlimlerinin hiçbiri felesof değildir. Felesof, islâm âlimi olamaz. Nasıl ki, cam parçası pırlanta olamaz. İslâm felesofu diye birşey yokdur. İslâmiyyetde felsefe yokdur. Binüçyüzseksenüç 1383 [m. 1963] senesinde Pâkistânda basılan (Me�ârif-üs-sünen) adındaki yedi cild kitâbın birinci cildinde de (İslâm âlimlerine göre rûh cismdir. Eski yunan felsefecileri rûh cism değildir dedi. İmâm-ı Gazâlî de böyle dedi. Onun felsefeye bağlılığı birçok yerde kendine hâkim olmuşdur) diyor. Mücessimeden olan İbni Teymiyyenin rûh hakkındaki sözlerini, islâm âlimlerinin sözü diye yazarak koca Gazâlîyi küçümsemek gafletine düşmekdedir. Arabî beş cild (İhyâ-ül-ulûm) kitâbı 1387 [m. 1968] senesinde Beyrutda ve fârisî bir cild (Kimyâ-i se�âdet) kitâbı Muhammed Şâh Rızâ Pehlevî zemânında 1374 [m. 1955] de Tahranda ve 1398 [m. 1977] de İstanbulda basılmışdır. Bu Ehl-i sünnet kitâbının ve benzerlerinin Tahranda basılması ve Îrânda Ehl-i sünnet medrese ve tekkelerinin açılması sebebi ile taşkın şî�îler, Humeynî ismindeki bir âhundun teşvîkı ile şâha karşı isyân ederek, Îrânda Şî�î Cumhûriyyeti kurdular. (Dürret-ül-fâhire) kitâbının arabîden türkçeye tercemesi, (Kıyâmet ve Âhıret hâlleri) ismi ile basılmışdır. Îsâ aleyhisselâmın, Allahü teâlânın kulu ve Peygamberi olduğunu vesîkalarla isbât eden (Er-reddül-cemîl li-ülûhiyyet-i Îsâ bi-sarîh-il İncîl) kitâbı, fransızca tercemesi ile birlikde, 1359 [m. 1939] senesinde Robert Chidiac tarafından Parisde basdırılmış, 1407 [m. 1986] da İstanbulda Hakîkat Kitâbevi tarafından, ikisi de ofset ile basdırılmışdır. 18, 26, 34, 42, 82, 105, 108, 116, 120, 132, 279, 412, 415, 418, 419, 420, 430, 455, 470, 490, 491, 497, 600, 605, 677, 698, 700, 719, 758, 761, 766, 909, 962, 964, 1008, 1010, 1047, 1053, 1058, 1079, 1090, 1103, 1116, 1118, 1173, 1184.
� Gazevât-ı Peygamberî: (İslâm Ahlâkı) sahîfe 195 e bakınız!
340 � GÖTE (Goethe): Ünlü alman şâ�iridir. 1162 [m. 1749] de tevellüd, 1248 [m. 1832] de vefât etdi. Hikâye ve tiyatro kitâbları yazdı. Faust tiyatrosu çok meşhûr oldu. Kur�ân-ı kerîmin büyüklüğünü söylerdi. 543.
341 � GÜLŞENÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: İbrâhîm bin Muhammed Gülşenî, tanınan velîlerdendir. [830] da Azerbaycanda tevellüd, 940 [m. 1534] senesinde Mısrda vefât etdi. Seyyid Yahyâ-yı Şirvânî halîfelerinden Ömer Rûşenîden feyz aldı. Şâh İsmâ�îlin işkenceleri zemânında Mısra gitdi. (Ma�nevî) adındaki kırkbin beytlik mesnevîsinin bir kısmını halîfelerinden Muhammed Fenâî efendi türkceye terceme etmişdir. Bu terceme ve sonunda Gülşenî hazretleri ile Gülşenî meşâyıhinden Hasen Sezâî efendinin mektûbâtı ve hâl tercemelerini eklemişdir. 1289 [m. 1871] da İstanbulda basılmışdır. Sezâî efendi, Edirnede Muhammed Sırrî efendiden ve sonra Fenâî efendiden feyz alıp, 1151 [m. 1737] de vefât etmişdir. Torunları asrlarca Edirnede irşâdda bulundular. 1087.
342 � HABÎB-İ ACEMÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Dâvüd-i Tâînin mürşidi ve Hasen-i Basrînin halîfesidir. 120 [m. 739] senesinde vefât etdi. 1089.
343 � HÂCEGÎ MUHAMMED İMKENEGÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Hicretin dokuzyüzonsekiz [918] senesinde Buhârânın İmkene kasabasında tevellüd, binsekiz 1008 [m. 1600] de orada vefât etdi. Rûh ilmlerinin mütehassısı idi. Babası, Derviş Muhammed hazretlerinden feyz aldı. Çok Velî yetişdirdi. 969, 1141.
344 � HÂCE-ZÂDE �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Muslih-uddîn Mustafâ bin Yûsüf, Bursalıdır. Fâtih sultân Muhammed hânın hocası ve İstanbul kâdîsı oldu. Fâtihin emri ile, Gazâlînin (Tehâfüt-ül-felâsife)si ile, İbnür-Rüşdün buna olan reddiyyesini incelemiş, Gazâlînin haklı olduğunu bildiren kıymetli bir kitâb yazmışdır. 893 [m. 1487] de vefât etdi. Bursada, Emîr Sultân kabristânındadır.
345 � HÂCI BAYRAM-I VELÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Sôfiyye-i aliyyedendir. Ankarada Zülfadl [Sol-Fasol] köyünde tevellüd ve orada 833 [m. 1429] senesinde vefât etdi. Kayseride Somuncu baba denilen Hamîdüddîn Hâmid-i Akserâyîden feyz aldı. Edirnede eski câmi�de va�z etdi. Ankaradadır. 909, 970, 1074, 1088, 1132, 1164.
346 � HÂCI BEKTÂŞ-I VELÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Adı seyyid Muhammed bin İbrâhîm Atadır. Hicrî [680] senesinde Horâsânın Nîşâpûr şehrinde tevellüd etdi. 738 [m. 1338] de vefât etdiği (Kısas-ı Enbiyâ)da yazılıdır. Anadoluda Kırşehrdedir. Şeyh Lokmân-ı Horâsânînin halîfesi idi. Bu da, şeyh Ahmed-i Yesevînin, bu da, Yûsüf-i Hemedânînin halîfesi idi. Hâcı Bektâş-ı Velî hazretleri, sultân Orhân ile sohbet etdi. Yeni-çeri askeri kurulurken düâ etdi. Bundan feyz alanlara Bektâşî denildi. Bu temiz, iyi bektâşîler, zemânla azaldı. Hurûfî denilen zındıklar, bu mubârek ismi kendilerine mal edindi. 499, 500, 501, 502, 503, 504.
347 � HADÎCE SULTÂN �rahmetullahi teâlâ aleyhâ�: Dördüncü Muhammed hânın kerîmesidir. Binyüzellibirde [1151] Defterdâr ile Ayvânserây arasında (Sultân câmi�i)ni yapdırdı. Buna (Yâ-Vedûd câmi�i) de denir. Çünki, önceden şeyh Abdül-Vedûd yapdırmışdı. Kendisi, Buhârâdan, İstanbulu almak için gelenlerdendir. 860 [m. 1456] senesinde vefât edip, orada defn olundu. Sonra, halîfelerinden Tokmak dede, vakfını ta�yîn etdi. Bu da orada medfûndur. Bunun için oradaki kabristâna (Tokmaktepe) denir. Hadîce sultân, buradaki sâhil serâyları yerine çeşme, sebil ve mekteb ve mektebin altında Muhammed Ensârînin �radıyallahü anh� türbesini yapdırırken, bu mescidi yeniden yapdırmışdır. Rumeli-kavağı câmi�ini de Hadîce Turhân sultân yapdırmışdır. 1156 [m. 1743] da vefât etdi. Turhân sultân türbesindedir. Zevci Hasen pâşa, Üsküdârda (Nesûhî tekkesi mescidi)ni yapdırmışdır.
348 � HADÎCE-TÜL-KÜBR �radıyallahü anhâ�: Huveylid bin Esed bin Abdil-Uzza bin Kusayy kızıdır. Resûlullahın ilk zevcesidir. Çok zengin ve âlim ve âkıl idi. Bütün malını Resûlullaha bağışladı. Yirmibeş sene çok iyi hizmet etdi. Hicretden üç yıl önce, altmışbeş yaşında Mekkede vefât etdi. İlk îmâna gelen hür kadındır. Resûlullahın bütün kızlarının ve iki oğlunun annesidir. 379, 380, 388, 574, 598, 952, 1064, 1126, 1139, 1164, 1195, 1196, 1198.
349 � HÂDİMÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Muhammed bin Mustafâ, Konyanın Hâdim kasabasında tevellüd, 1176 [m. 1762] da, orada vefât etdi. 264, 629, 638, 643, 1083.
350 � HAFÎDZÂDE SÂDIK �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Altıyüzyetmişüçüncü [673] sırada Muhammed Sâdık ismine bakınız!

351 � HÂFIZ-I ŞÎRÂZÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Şemseddîn Muhammed bin Kemâleddîn, [720] de Şîrâzda tevellüd, 791 [m. 1389] de orada vefât etdi. Büyük islâm şâ�iridir. Nakşibendî idi. Tîmûr hân ile görüşdü. Dîvânı fârisîden garb dillerine terceme edildi. 958.
352 � HÂFIZ ESÂD: Kanlı bir ihtilâl ile Sûriye devlet reîsi oldu. Şî�îlerin en kötüsü olan Yezîdî fırkasındandır. Çok zâlim idi. Yalnız Hamâ şehrinde binlerce Ehl-i sünnet müslimânı öldürdü. 1421 [m.2000] de öldü.
353 � HAFSA �radıyallahü anhâ�: Hazret-i Ömerin kerîmesi idi. Zevci ile Habeşistâna ve Medîneye hicret etmişdi. İlk zevci Huneys bin Huzâfe Bedrde bulundu. Sonra vefât etdi. Hicretden iki buçuk sene sonra Resûlullaha zevce olmakla şereflendi. Kırkbeş 45 [m. 665] senesinde altmış yaşında iken vefât etdi. 380, 381.
354 � HAHN: Atom çekirdek enerjisini ve bombasını bulanlardandır. Alman kimyâgeridir. 1296 [m. 1879] da Frankfurtda tevellüd etdi. Nobel mükâfâtı aldı. 563.
355 � HÂKİM-Bİ-EMRİLLAH: Altıncı Fâtımî hükümdârıdır. Babası Azîzdir. 375 [m. 985] de tevellüd etdi. Onbir yaşında tahta çıkdı. 411 [m. 1020] senesinde öldürüldü. Dırâra aldanarak, dînini sapıtdı. Tanrılık da�vâsına kalkışdı. 487, 740, 1106.
356 � HÂKİM NÎŞÂPÛRÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Muhammed bin Abdüllah hadîs âlimlerindendir. [321] de tevellüd ve 405 [m. 1014] senesinde Nîşâpûrda vefât etdi. Buhârîde ve Müslimde bulunmıyan sahîh hadîsleri toplıyarak meydâna getirdiği (Müstedrek) kitâbı çok kıymetlidir. Beyrutda (Mekteb-üt-ticârî)de satılmakdadır. 164, 194, 450, 993.
357 � HÂKİM-İ ŞEHÎD �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Muhammed bin Muhammed bin Ahmed, fıkh âlimidir. 334 [m. 946] senesinde şehîd edildi. (Gurer), (Kâfî) ve (Müntekâ) kitâbları meşhûrdur. 268.
358 � HAKÎM-İ TİRMİZÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Ebû Abdüllah Muhammed bin Alî, hadîs imâmlarındandır. 320 [m. 932] senesinde şehîd edildi. Çok kitâb yazdı. (Nevâdir-ül-üsûl) kitâbı çok kıymetlidir. 515.
359 � HALEBÎ İBRÂHÎM �rahmetullahi teâlâ aleyh�: İbrâhîm bin Muhammed, fıkh âlimidir. [866] da Halebde tevellüd ve 956 [m. 1549] da vefât etdi. İstanbulda Fâtih câmi�inin imâmı idi. Edirnekapı kabristânından, Buğaz köprüsü yolu yapılırken, yanındaki Sakızağacı kabristânına nakl edilmişdir. (Mültekâ) kitâbı fransızcaya terceme edilmişdir. (Halebî) kitâbı meşhûrdur. Ayasofya ders-i-âmlarından ve nakşî meşâyıhından Alî Yektâ efendi, buna hâşiye yapmışdır. Siyer sâhibleri Nûreddîn Alî Halebî Hanefî 1044 [m. 1633] de ve Burhâneddîn Alî Halebî şâfi�î 1014 [m. 1604] de vefât etmişlerdir. 269, 274, 729, 1074.
360 � HALEBÎ MUHAMMED: 439.cu sırada, İbni Emîr ismine bakınız!
361 � HÂLİD BİN VELÎD �radıyallahü anh�: Velîd bin Mugîre bin Abdüllah bin Amr bin Mahzûm oğludur. Ebû Cehl bin Hişâm ile ve Velîd bin Abd-i Şems ile kardeş çocuklarıdır. Velîd bin Velîdin kardeşidir. Kardeşi Velîd, Bedrde esîr olup fidye ile kurtulunca, Mekkeye gitdikden sonra îmâna gelmiş, Medîneye hicret etmişdi. Hâlid, Mekkenin fethinden evvel kardeşi Velîdin tavsıyesi ile, Amr ibni Âs ile berâber Medîneye gelip îmân etdiler. Uhudda ve Hudeybiyyede düşman ordusunda idi. Mekkenin fethinde Resûlullahın yanında idi. Mûte gazâsında üçbin kişi ile yüzbin rûma gâlib geldi ve (Seyf-ullah) ismi ile şereflendi. Yemâme cenginde ve Îrân, Rûm gazâlarında hep zafer kazandı. Hicretin yirmibirinde [21] Humsda vefât etdi. 1078, 1090, 1091, 1129, 1152, 1187, 1195.
362 � HÂLİD KARSIALAN: Hâlid pâşa, Kars fâtihidir. Meclis kürsîsinde konuşma yaparken, vurularak şehîd edildi.
363 � HÂLİD-İ BAĞDÂDÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Sôfiyye-i aliyyenin büyüklerindendir. İslâm bilgilerinin mütehassıslarındandır. Hayâtı, (Mecd-i tâlid) ve (Şems-üş-şümûs)da ve hesâb, hendese ve heyet ilmlerinde ve (Rub-ı-dâire) üzerinde mâhir olduğu (El-Hadâik-ul-verdiyye)de yazılıdır. Yüzlerce büyük âlim yetişdirdi. Bağdâdın şimâlinde Zûr şehrinde 1192 de tevellüd ve Şâmda 1242 [m. 1826] de vefât etdi. Cenâze nemâzını allâme İbni Âbidîn kıldırdı. Ehl-i sünnet düşmanları, bu büyük âlime kürd asllı diyor. Bu sözleri, temâmen yanlış ve iftirâdır. Üçüncü halîfe Osmân �radıyallahü anh� soyundan olduğu vesîkalarla sâbitdir. 1224 [m. 1809] de Bağdâddan hareket ederek, bir senede Dehlîye geldi. Abdüllah-ı Dehlevîden dokuz ay feyz aldı, 1226 da Bağdâda avdet etdi. (İkdül-cevherî) kitâbında irâde-i cüz�iyyeyi uzun yazmakdadır. (İ�tikâdnâme) kitâbı, fârisî olarak, hadîs-i Cibrîlin şerhidir. Arabî tercemesi, (El-îmân vel-islâm) ismi ile 1981 de İstanbulda basılmışdır. Türkçe tercemesi ve arabî (Câliyet-ül-ekdâr) düâ kitâbı Hakîkat Kitâbevi tarafından basdırılmışdır. Fârisî dîvânı çok kıymetlidir. 188, 460, 506, 579, 639, 701, 909, 922, 969, 1061, 1075, 1089, 1112, 1121, 1132, 1143, 1158, 1169, 1174, 1181, 1187, 1198.
364 � HALÎL (ŞEYH) �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Mâlikî fıkh âlimlerindendir. Babası İshakdır. 767 de vefât etdi. (Muhtasar)ı meşhûrdur. 458, 632, 1016.
365 � HALÎL BİN OSMÂN: Kârî�lerdendir. 811 [m. 1408] de vefât etdi. 418.
366 � HALÎMÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Hüseyn bin Hasen bin Muhammed bin Halîm Cürcânî, Şâfi�î fıkh ve hadîs âlimidir. 338 de tevellüd ve 403 [m. 1012] de vefât etdi. (Minhâc-üd-dîn) kitâbı meşhûrdur. 242, 465.
367 � HALLÂC-I MENSÛR �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Sôfiyye-i aliyyedendir. Tarîkat serhoşluğunda gördüklerini, islâmiyyete uymıyan kelimelerle söylediğinden 306 [m. 919] da Bağdâdda şehîd edildi. Alî Râmitenî hazretleri buyurdu ki, (Hüseyn Mensûr zemânında, hâce Abdülhâlık-ı Goncdevânînin oğullarından biri bulunsaydı, Mensûr i�dâm edilmezdi.) Hâcenin ma�nevî oğullarından biri bulunsaydı, Hüseyn Mensûru terbiye ederek, o makâmdan geçirirdi. 94, 497, 765, 943.
368 � HALVÂNÎ: Dörtyüzonbeşinci [415] sırada, Hulvânî ismine bakınız!
369 � HÂMÂN: Fir�avnın vezîri idi. Îmâna gelmesine mâni� oldu. Âsiyenin şehîd edilmesine sebeb oldu. Mûsâ aleyhisselâmın da öldürülmesini istedi.
370 � HAMDAN KURMUT: Karmat da denir. Gözleri kırmızı demekdir. İsmâ�îlî mezhebinde iken, mürîdleri çoğalınca (Kurmutî) tarîkatını kurdu. Kûfe şehrinde tüccâr idi. (Dâr-ül-hicre) adında bir tekke yapdı. 277 [m. 890] senesinde öldü. (Karamıta) devletini kurdu. Müslimânlara çok zulm yapdılar. 488.

371 � HAMDİ AKSEKİ: Diyânet işleri reîsi idi. Mezhebsiz Reşîd Rızânın (Muhâverât) kitâbını türkçeye terceme ederek (Mezheblerin telfîkı) ismini vermişdir. 1162.
372 � HAMEVÎ AHMED ve HAMEVÎ SA�DEDDÎN: [83] numarada, Ahmed-i Hamevî ve [784] de Sa�düddîn Hamevî ismlerine bakınız!
373 � HAMÎDULLAH: 1326 [m. 1908] senesinde Hindistânın güneyinde Haydarâbâtda tevellüd etdi. [m. 1971] de İstanbulda kendisi ile konuşuldu. İslâm âlimlerine, Selef-i sâlihîne güvenmediğini, Haydarâbâtdaki hocasının sözlerine uymıyan bilgilere inanmadığını söyledi. Orada Osmâniye üniversitesinde okudu. Devletler hukûku üzerinde doktora yapdı. [m. 1947] de Hindistân hükûmeti kendisini vatandaşlıkdan çıkardı. Pârisde CNRS ilmî araşdırma a�zâsıdır. İsmâ�îlî mezhebinde, koyu Ehl-i sünnet düşmanı olarak yetişdi. Açıkca ve sinsice, islâmiyyeti bozmağa, Ehl-i sünnet âlimlerini lekelemeğe çalışdı. (İslâma Giriş) ve (İslâm Peygamberi) kitâblarında, bozuk düşüncelerini açığa vurmakdadır. Sebe� sûresinin yirmisekizinci [28] âyetinin meâl-i şerîfi, (Seni bütün insanlara Peygamber gönderdim)dir. O ise, kitâbına, yalnız müslimânların Peygamberi olduğunu anlatan ism takmışdır. Kâfirlerin çoğunun inançları böyledir. (Fâideli Bilgiler) kitâbımızın sonundaki 63.cü maddede, bozuk yazılarına cevâblar verilerek, azgın bir islâm düşmanı olduğu, isbât edilmişdir. 1424 [m. 2003] 307, 310, 410, 462, 571, 970.
374 � HAMMÂD �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Ebû İsmâ�îl bin Ebî Süleymân Müslim, İmâm-ı a�zamın hocasıdır. İbrâhîm-i Neha�înin ve Enes bin Mâlikin talebeleridir. 120 [m. 738] senesinde vefât etdi. 268, 439, 440, 441, 443, 849, 1119.
375 � HAMZA �radıyallahü anh�: Resûlullahın amcasıdır. Hicretden yedi yıl önce îmâna geldi. Bedr gazâsında çok kahramânlık gösterdi. Uhud gazâsında Vahşî tarafından şehîd edildi. Uhud gazâsında şehîd olanların ismleri (Mir�ât-i Medîne)de yazılıdır. (Vahşîye niçin bed düâ etmiyorsunuz) dediklerinde, (Mi�râc gecesi, Hamza ile Vahşîyi kolkola Cennete giderken gördüm) buyuruldu. Uhud gazâsı, hicretin üçüncü senesi Şevvâl ayında oldu. Kâfir ordusu üçbin [3000] kişi olup, yediyüzü zırhlı ve ikiyüzü atlı idi. Onbeş de kadın olup def çalar, şarkı söylerlerdi. Düşmandan otuza yakın kişi öldürüldü. İslâm askeri yediyüz [700] olup, yüzü zırhlı idi. İki at vardı. Eshâb-ı kirâmdan yetmiş kişi şehîd oldu. Altısı Muhâcirlerden, kalanı Ensârdan idi. Uhud gazâsından dört ay sonra, Necd halkına da�vet için, yetmiş genc gönderildi. (Bi�ri Me�ûne) denilen yerde, hücûm edip, hepsini şehîd etdiler. Yalnız, iki sahâbî kurtuldu. 1008, 1014, 1065, 1095, 1110, 1152, 1179, 1185, 1187, 1186.
376 � HAMZA BİN AHMED: Derezîlerin bozuk inanışlarını yayan, Mısrlı bir sapıkdır. Fâtımî hükmdârı olan Hâkim-bi-emrillah da, bunun yalanlarına aldanarak, yoldan çıkdı. 487, 740, 1089.
377 � HAMZA EFENDİ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: (Bey� ve şirâ risâlesi) çok istifâdelidir. Bu kitâbı İsmâ�îl bin Osmân şerh etmiş, 1306 [m. 1890] da İstanbulda basılmışdır. 640, 797, 811, 845, 873.
378 � HÂN-I HÂNÂN �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Mirzâ Azîz Abdürrahîm, Ekber şâhın ve Selîm şâhın devlet adamlarındandır. Şâ�ir idi. Gücerat vâlîsi iken 1036 [m. 1627] da vefât etdi. Delhîdeki büyük türbesi harâbe hâlindedir. İmâm-ı Rabbânî hazretlerini çok severdi. Hân-ı a�zam ise, 1033 de vefât etmişdir. 54, 97, 747, 753, 1147.
379 � HÂRİCE TEBNİ-ZEYD �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Tâbi�înden ve fukahâ-i seb�a [yedi büyük âlim]dan idi. Doksandokuz 99 [m. 717] senesinde Medînede vefât etdi. Babası Zeyd bin Sâbit, Sahâbenin büyüklerinden idi. 66.
380 � HARÎRÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Ahmed bin Alî, Halvetî idi. Tütün içmenin harâm olmadığını bildirdi. 1048 [m. 1639] de vefât etdi. 638.
381 � HÂRİS �radıyallahü anh�: Arabistânda Benî-Mustalak kabîlesinin reîsi idi. Hicretin beş veyâ altıncı yılında, islâmiyyeti kabûl etmediğinden harb edilerek esîr alındı. Mu�cize görünce müslimân oldu. Kızı Cüveyriyyeyi Resûlullaha nikâh eyledi. 381, 1088.
382 � HÂRÛN �aleyhisselâm�: Beni-İsrâîl Peygamberlerindendir. Mûsâ aleyhisselâmın büyük kardeşi idi. Mûsâ aleyhisselâmdan üç sene önce, yüzyirmiüç yaşında, yolda vefât etdi. 482, 1151, 1152.
383 � HÂRÛNÜRREŞÎD �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Muhammed Mehdînin oğlu, Ebû Ca�fer-i Mensûrun torunu idi. Beşinci Abbâsî halîfesi idi. [148] de tevellüd, 193 [m. 809] de Tus ya�nî Meşhed şehrinde vefât etdi. [170] de büyük kardeşi Mûsâ Hâdînin yerine halîfe oldu. Orduları ile Üsküdâra kadar geldi. Fransa kralı birinci Şarl, ya�nî büyük Şarlmanla mektûblaşırdı. Ona bir dıvâr sâati hediyye göndermişdi. Avrupalılar, sâatin kendi kendine işlediğini görünce, içinde şeytân var diyecek kadar câhil idiler. Çalar sâat 516 [m. 1022] de yapıldı. Muhammed bin Alî ibni Sââtî, sâat i�mâlinde mâhir idi. Rakkaslı sâati, ilk olarak papa ikinci Silvestr Endülüs müslimânlarında görerek Avrupaya getirdi. 1003 [m. 1594] de öldü. 172, 300, 465, 467, 649, 783, 1115, 1127, 1152, 1177.
384 � HASEN ADVÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Hasen bin Advî Hamzâvî Mısrî, Mâlikî âlimlerindendir. 1220 [m. 1806] de Advede tevellüd, 1303 [m. 1885] de vefât etdi. Câmi�ul-ezherde yetişdi ve müderris oldu. Çok kitâb yazdı. (İrşâd-ül-mürîd fî-hulâsa-ti ilmi tevhîd) ve (En-nefehât-üş-şâziliyye fî şerh-ı Burde-til-Busayriyye) kitâbları çok kıymetlidir. 458.
385 � HASEN BİN ALÎ �radıyallahü anhümâ�: Resûlullahın kızı hazret-i Fâtımanın oğludur. Beyâz ve güzel yüzlü olup, yüzü Resûlullahın yüzüne çok benziyen yedi kişiden biri bu idi. Resûlullaha bundan dahâ çok benziyen kimse yokdu. Oniki imâmın ikincisi, islâm halîfelerinin beşincisidir. Hicretin üçüncü [3] senesi, Medînede tevellüd, [49] da Medînede vefât etdi. Babası hazret-i Alî şehîd olunca, kırk [40] senesinde Kûfede halîfe seçildi. Kûfe, Basra, Irâk, Horâsân, Mekke, Medîne, Hicâz ve Yemen ehâlisine, pederi gibi halîfe oldu. Diğer memleketler, hazret-i Mu�âviyenin elinde idi. Yedi ay sonra, Bağdâd yanında Anbar denilen yerde, ikisinin ordusu harbe hâzır iken, müslimân kanı dökülmemesi için, hilâfeti hazret-i Mu�âviyeye bırakdı. Hazret-i Mu�âviye kendisine dörtyüzbin akça gümüş para hediyye gönderdi. Sonra hazret-i Hasen Medîneye geldi. Ölünciye kadar orada yaşadı. Hazret-i Mu�âviye, kendisinden sonra hazret-i Hasenin halîfe olmasına karâr verdi. Bu haber her tarafa yayıldı. Fekat, hazret-i Hasen, kadın yüzünden, zevcesi tarafından zehrlendi. Soyundan olanlara (Şerîf) denir. 60, 62, 377, 381, 421, 511, 513, 514, 609, 621, 717, 752, 769, 846, 919, 1014, 1063, 1064, 1100, 1118, 1138, 1171.
386 � HASEN BİN ALÎ ASKERÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Oniki imâmın onbirincisi, Alî Nakînin oğludur. [232] de Medînede tevellüd, 261 [m. 875] senesinde Bağdâdda vefât etdi. 62, 487, 1116.
387 � HASEN BİN SABBÂH: Yemen âmirlerinden Yûsüf-i Humeyrî neslindendir. Nizâm-ül-mülk ve Ömer Hayyâm ile birlikde, imâm-ı Muvaffak-ı Nîşâpûrînin talebesi idiler. Alb Arslanın hâcibi oldu. [472] de Nizâm-ül-mülkle arası açılarak Mısra kaçdı. Şî�î olduğu için, Fâtımî hükümdârı Müstansırdan iltifât gördü. Orada İsmâ�îl bin Ca�fer Sâdık torunlarından birisi ile tanışıp, İsmâ�îliyye yolunu tutdu. Tevellüd yeri olan Rey şehrine geldi. Câhilleri aldatdı. Yol kesiciliğe, eşkıyâlığa, meşhûr adamlara pusu kurup öldürmeğe başladı. [473] de Selçûkîlere ısyân edip birkaç kal�a aldı. İsmâ�îliyye devletini kurdu. Afrikadaki (İsmâ�îliyye) devletinden ayırmak için, buna (Şarkî), doğu devleti denir. [654] senesine kadar sekiz hükümdâr geldi. Hasen, kırkbeş sene hükm sürüp, 518 [m. 1124] de vefât etdi. İsmâ�îlî fırkasını yaymak için çok zulm yapdılar. Ortalığı kana boyadılar. Ehl-i sünnet âlimlerini şehîd etdiler. [498] de Hind, Türkistân ve Horâsân hâcılarının, Rey yakınında, yollarını kesip öldürdüler. 488, 500, 1110.
388 � HASEN BİN ZİYÂD �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Hanefî fıkh âlimlerindendir. 204 [m. 819] senesinde vefât etdi. İmâm-ı a�zam Ebû Hanîfenin talebesinin meşhûrlarındandır. İbni Ziyâd şâfi�î Yemenî başkadır. 120, 268, 439.
389 � HASEN HULÛSÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Karadeniz sâhilindeki Çarşamba kasabası müftîsi idi. Türkçe (Mecma�ul-âdâb) kitâbı meşhûrdur. 392.
390 � HASEN-İ BASRÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Tâbi�înin en büyüğüdür. Babası, Eshâb-ı kirâmdan Zeyd bin Sâbitin kölesi olan Ca�fer idi. Annesi de, Ümm-i Seleme �radıyallahü anhâ� vâlidemizin câriyesi idi. Hadîs ve fıkhda çok derin idi. [21] de tevellüd, yüzon 110 [m. 728] da vefât etdi. Basradadır. Alî �radıyallahü anh� ile sohbet etdiği (Fetâvâ-yı hadîsiyye)de uzun yazılıdır. 99, 688, 722, 1087, 1103, 1161, 1188.

391 � HASEN-İ BERKÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Hindistânda Ahmed-i Berkînin talebesidir. İmâm-ı Rabbânînin bereket-i sohbeti ile şereflenmişdir. Öleceği zemân buyurdu ki, bana bağlı olanların afv olunacakları müjdesini aldım. Dahâ fazla istedim. Sana inananlar mağfûrdur denildi. Dahâ ziyâdesini istedim. Seni işitip de sevenler, kıyâmete kadar mağfûrdurlar buyuruldu. [Ya�nî kalbi yumuşıyarak tevbe eder ve Cennete girmeğe sebeb olan sâlih amelleri yapması nasîb olur.] 397.
392 � HASSÂF �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Ebû Bekr Ahmed bin Ömer, fıkh âlimidir. (Edeb-ül-kâdî) kitâbı meşhûrdur. 261 [m. 874] de Bağdâdda vefât etdi. 444.
393 � HÂŞİM: Resûlullahın üçüncü babasıdır. İsmi Amrdir. Mekkede Tirid çorbasını ilk yapdığı için Hâşim denildi. Kureyşlilerin Şâmda ticâret yapmaları için Kayserden izn aldı. Nevfelin, Muttalibin ve Benî-Ümeyyenin ceddi olan Abd-i Şemsin birâderidir. Abd-i Şems ile ikiz olarak tevellüd etmişlerdir. Abd-i Şemsin oğlu Ümeyye, Kureyş kabîlesinin büyüklerinden idi. Resûlullahın ve amcalarının oğullarına (Hâşimî) veyâ (Benî-Hâşim) denir. 386, 390, 1067, 1068, 1175, 1178.
394 � HÂŞİM-İ KEŞMÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: 660. cı sırada, Muhammed Hâşime bakınız!
395 � HATÎB-İ BAĞDÂDÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Hâfız Ahmed bin Alî, hadîs âlimlerindendir. Çok sayıda, kıymetli kitâb yazdı. Şâfi�î idi. 392 [m. 1002] de Bağdâdda tevellüd, 463 [m. 1071] de orada vefât etdi. İmâm-ı a�zama ve imâm-ı Ahmede dil uzatdı ise de, mağlûb edildi. 392, 472, 476.
396 � HÂTİM-İ ESÂM �rahmetullahi teâlâ aleyh�: İsmi Ebû Abdürrahmân bin Alvân olup, Sôfiyye-i aliyyedendir. Şakîk-i Belhînin eshâbındandır. Belh şehrinde tevellüd ve ikiyüzotuzyedi 237 [m. 852] de vefât etmişdir. 1008.
397 � HÂTİM-İ TÂÎ: Cömertliği ile meşhûr bir şâ�irdir. Dîvânı ilk olarak 1289 [m. 1872] da Londrada, sonra 1315 [m. 1897] de almanca tercemesi ile basıldı. Bi�setden önce ölmüşdür. 644.
398 � HATTÂT HÂFIZ OSMÂN �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Hattât şeyh Hamdullahın talebesi olup, hocasını geçmişdir. Ayasofyada bulunan mushafından foto-kopiler yapılarak çoğaltılmışdır. 1110 [m. 1699] da vefât etmişdir. Koca Mustafâ pâşa câmi�i bağçesindedir.
399 � HAVÂRÎLER: Îsâ aleyhisselâmın Eshâbı, ya�nî kendisini görüp de îmân edenler azdı. Kendisinden sonra Îsevîliği dünyâya yaymak için, Eshâbı arasından seçdiği oniki mü�mine (Havârî) denir. Fransızlar (Douze Apotres), Almanlar (Apostel), Müncid ise, (Resûller) diyor. Bunlar;
1- (Petrus) veyâ (Pierre) olup, asl ismi Kâmûsda (Şem�ûn), Lexiconda (Simon), Müncidde ise (Sim�ân) olarak yazılıdır. Çok kimseleri îmâna getirdi. Antakyada büyük bir ma�bed yapdı. Kırkıncı senede Romaya gitdi. Birkaç kerre Kudüse geldi. Altmışbeşde, Neron tarafından haça gerilerek i�dâm edildi. Îsâ aleyhisselâm sanarak (Yehûdâ)yı da böyle çarmıha germişlerdi. Papaların birincisi sayılmakdadır. Mezârı üzerine (Saint pierre) kilisesi yapılmışdır. Hazîranın yirmidokuzunda yortusu yapılır.
2- (Andreas), Petrusun kardeşidir. (André) de denir. X şeklindeki çarmıha gerilerek öldürüldü. İkinci teşrînin [kasım] otuzunda yortusu yapılır.
3- (Yuhannâ) olup, (Yahyâ) demekdir. Buna (Johannes), (Jean) ve (Jani) de denir. Ortodokslar (Juvan), İngilizler (John), ermeniler de (Ohannes) derler. Yüz senesinde Efesde ölmüşdür. Onikinci ayın yirmiyedisinde yortusu yapılır.
4- (Büyük Ya�kûb)dur. İngilizler (James), Fransızlar (Jacque) diyor. Yuhannânın kardeşidir. Temmuzun yirmibeşinde yortusu yapılmakdadır.
5- (Filip), Anadoluda öldü. Mayısın birinci günü yortusu yapılmakdadır.
6- (Toma), yâhud (Thomas), Îrân ve Hind taraflarına gidip, oralarda şehîd edilmiş, Urfaya getirilmişdir. Son ayın yirmibirinde yortusu yapılır. Barnabas İncîlinde bunun ismi yazılı değildir.
7- (Bartelemi) veyâ (Bartolome), 71 senesinde Erzurumda şehîd edildi. Ağustosun yirmidördünde yortusunu yaparlar.
8- (Matthias) veyâ (Mathias) olup, mürted olan ve Îsâ aleyhisselâmın bulunduğu yeri yehûdîlere haber veren ve onun şekline çevrilerek çarmıha gerilen (Yudas İshar Yot) [Yehûdâ]nın yerine, havârîler tarafından havârî seçilmişdir. Habeşe ve Îrâna gitmiş, 61 de Îrânda şehîd edilmişdir. Şubâtın yirmidördünde yortusu yapılır. Îsâ aleyhisselâmdan sekiz sene sonra, ondan işitdiklerini yazmış olan (Mettâ) [Matthaus=Mattieu] başka olup, havârîlerden değildir ve yortusu eylülün yirmibirindedir.
9- (Küçük Ya�kûb) veyâ (Jacque), altmışiki senesinde şehîd edildi. Mayısın ilk günü yortusu yapılır.
10- (Simon) veyâ (Şem�ûn), hazret-i Meryemin hemşîresinin oğlu olduğu ve yüzyedi senesinde şehîd edildiği (Kâmûs)da yazılıdır. (Müncid)de buna (Sim�ân) denilmekdedir. Yirmisekiz ekimde yortusu yapılmakdadır.
11- (Yehûdâ) veyâ (Yudas), küçük Ya�kûbun kardeşidir. Yirmisekiz ekimde yortusu yapılmakdadır.

12- (Taddeus) [Thaddaus]un havârî olduğu Markusun İncîlinde yazılıdır. Lukanın İncîlinde, bunun yerine, (Judas Yakobi) yazılıdır. Mettânın İncîlinde ise (Lebbaus) denildiğini Knaurs Lexikon bildiriyor.
Îsâ aleyhisselâmdan gördüklerini ve işitdiklerini doğru olarak yazmış olan (Barnabas), kendisinin oniki Havârîden biri olduğunu bildiriyor. Hâlbuki hıristiyan kitâblarında bunun yerinde Thomas yazılıdır. Îsâ aleyhisselâmdan işitdiklerini yazmış olan (Marko) ve (Luka)nın Havârî olmadıkları ve (Yuhannâ)nın Havârî olduğu bellidir. 42, 389, 448, 534, 761, 1079, 1122, 1152, 1161, 1190, 1192.
400 � HAVVÂ: Âdem aleyhisselâmın zevcesidir. Cenâb-ı Hak, Âdem aleyhisselâmı toprakdan halk buyurdukdan sonra, sol kaburga kemiğinden hazret-i Havvâyı yaratdı. İkisini Cennete koydu. İblîs, Havvâyı aldatıp, yasak edilen meyveden yediler. Cennetden çıkarıldılar. İbni İshak, kırkbir erkek, kırk kızı oldu diyor. Kitâbların çoğunda ise, yirmi def�a ikiz evlâdı, bir def�a da yalnız Şît �aleyhisselâm� olmuşdur denilmekdedir. Âdem aleyhisselâmdan sonra Ciddede vefât etdi. 344, 386, 387, 574, 601, 1069.
401 � HAYÂLÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Ahmed bin Mûsâ, büyük âlimlerdendir. İzniklidir. Mısra gitdi. 870 [m. 1465] senesinde Bursada vefât etdi. (Şerh-i akâid hâşiyesi) çok kıymetlidir. 1062, 1147.
402 � HAYÂTÎ HALÎL EFENDİ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Elbüstânlı seyyid Halîl bin Hayâtî, 1267 [m. 1851] de vefât etdi. 538, 1138.
403 � HAYREDDÎN-İ REMLÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Babası Ahmeddir. Hanefî mezhebinde büyük fıkh âlimidir. 993 [m. 1585] de Remlede tevellüd, 1081 [m. 1670] de orada vefât etdi. Fetvâları, İstanbulda Süleymâniyye kütübhânesi, Yeni Câmi� kısmında vardır. 1300 senesinde Mısrda Bulakda, gâyet nefîs basılmış, 1974 de Beyrutda ofset baskısı yapılmışdır. (Levâih-ul-envâr) ismindeki (Minah-ul-Gaffâr) hâşiyesi ve (Eşbâh) hâşiyesi çok kıymetlidir. (Dürr-ül-muhtâr) sâhibi Alâ-üddîn-i Haskefînin hocasıdır. 393, 395, 398, 591, 616, 825, 872, 998, 1162.
404 � HEİSENBERG �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Atomun yapısı ile uğraşdı. Müslimân oldu. 1376 [m. 1956] da İstanbulda konferans verdi. 563.
� Hempher: (İngiliz Câsûsunun İ�tirâfları) kitâbındadır.
405 � HERAKLİÜS: Rum imperatörü idi. Resûlullah ile mektûblaşırdı. Karşılıklı elçi ve hediyye gönderirlerdi. Îmâna gelmedi. 20 [m. 641] senesinde, otuz bir yaşında öldü. 376, 1045, 1046, 1091, 1118.
406 � HERDER (Von): Alman dinler târîhi profesörü idi. 1157 [m. 1744] de tevellüd, 1218 [m. 1803] de vefât etdi. Dünyâ çapında bir teolog idi. İnsanlık târîhinin felsefesi üzerinde uğraşdı. Hıristiyanlığa karşı yapılan düşmanlığın, körü körüne islâmiyyete de yapılmasının yanlış olacağı fikrini ortaya koydu.
407 � HEREM BİN HAYYÂN �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Veysel Karânîyi gördü. Ondan çok nasîhat aldı. 677.
408 � HEROD (Büyük): Romalıların emrinde Filistin vâlisi idi. Yehûdî idi. Îsâ aleyhisselâmı çocuk iken, öldürmek için emr verdi. Hazret-i Meryem bunu işitince, oğlunu Mısra götürdü. 1190.
409 � HİND �radıyallahü anhâ�: Mekke kâfirlerinden Utbe bin Rebî�a bin Abd-i Şems bin Abd-i Menâf kızı, Ebû Süfyânın zevcesi idi. Uhud gazâsında düşmân askerlerine cesâret veriyordu. Hazret-i Hamzanın şehîd edilmesine sebeb oldu. Mekke fethinde müslimân oldu. Kadınlar adına Resûlullah ile sözleşme yapdı. Hayrlı düâya mazhar oldu. 11 senesinde yapılan Yermük gazâsında, islâm ordusunda bulunup, askeri harbe teşvîk etdi. Onüç [13] senesinde vefât etdi. Hazret-i Mu�âviyenin annesidir. 785, 1138, 1185, 1186, 1187.
410 � HİTLER: 1307 [m. 1889] da tevellüd etdi. 1353 [m. 1934] de alman devlet başkanı oldu. Çok sayıda yehûdî öldürdü. 1358 [m. 1939] Eylül ayında ikinci dünyâ harbini açdı. İspanyadan başka bütün Avrupayı, Balkanları, Libyayı aldı. Moskovaya kadar yayıldı. Sonra mağlûb oldu. 1364 [m. 1945] de intihâr etdi.
411 � HIZIR: İbrâhîm aleyhisselâmdan sonra yaşamış bir Nebî veyâ Velîdir. Zülkarneyn askerinin reîsi idi. Mûsâ aleyhisselâm ile yolculuk etdi. Ümmet-i Muhammedden değildir. Fekat rûhu, ba�zı Velîlere feyz vermişdir. Öldükden sonra, rûhu insan şeklinde görünüp garîblere yardım etmekdedir. 686, 743, 744, 1062, 1089, 1123, 1193.
412 � HÛD �aleyhisselâm�: Yemende bulunan Âd kavmine Peygamber idi. İnanmadılar. Rüzgâr ile helâk oldular. Hûd �aleyhisselâm�, îmân edenlerle Mekkeye gelmişdi. Orada vefât etdi. İbni Âbidîn, ön sözünde diyor ki, (Şâmda Ümeyye câmi�inin kıble dıvarının yeri, Hûd aleyhisselâmın makâmı idi. (Kurtubî tefsîri)nde, Câmi�-i Ümeyyeyi Velîd bin Abdülmelik yapdırmadan önce, burası zeytinlik idi. Vaktîle Hûd aleyhisselâmın bostanı idi yazılıdır. Bu câmi�in dört dıvarını ilk önce Hûd �aleyhisselâm�, bostan dıvarı olarak yapmışdır.) 142, 482, 1128.
413 � HUGO DE VRİES: Hollandalı nebâtâtcıdır. Mutasyon teorisini kurdu. 1264 [m. 1848] de tevellüd, 1353 [m. 1934] de vefât etdi. 540.
414 � HÜLÂGÜ HÂN: Cengizin torunudur. Onun gibi kâfir idi. Îrânda ilhânî devletini kurdu. 656 [m. 1258] da Bağdâdı yakdı, yıkdı. Sekizyüzbin müslimân öldürdü. Buna karşılık, Hasen Sabbâhın kurmuş olduğu İsmâ�îliyye devletinin son reîsleri olan Rükneddîni öldürdü. Horâsân ve Azerbaycândaki İsmâ�îliyye eşkıyâlarını kılıncdan geçirdi. Yüzlerce kal�a ve sığnaklarını yıkdı. Müslimânları büyük bir felâketden kurtardı. Yalnız Süriyedeki kal�a ve tekkeleri kaldı. 663 [m. 1265] senesinde Îrânda Merâgada öldü. 377, 388, 1081.
415 � HULVÂNÎ ŞEMS-ÜL-EİMME �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Sekizyüzyetmişbeşinci [875] sırada, Şems-ül-eimme-i Hulvanî ismine bakınız! Halvânî de denir. Halvânî, tatlıcı demekdir. 216, 223, 271, 309, 444, 826.
416 � HÜMÂYÛN ŞÂH �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Hindistândaki büyük islâm devletinin ikinci sultânıdır. 913 [m. 1508] de Kâbilde tevellüd edip, [937] de tahta çıkdı. [947] de hükûmetden ayrılıp, Îrâna ilticâ etdi. [962] de Efgânlılarla harb edip, Delhîde tekrâr hükümdâr oldu. 963 [m. 1556] de vefât etdi. Delhîde türbesi, müze hâlindedir. Âlim ve âdil olup, islâmiyyete çok hizmet etdi. 1097.

417 � HÜSÂMEDDÎN AHMED �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Kâdî Nizâmüddîn Bedahşînin oğludur. Hindistânda Hâce Bâkî-billahın eshâbındandır. İmâm-ı Rabbânî hazretlerinin büyüklüğünü de herkesden iyi bilirdi. İmâm-ı Rabbânî vefât edince, Muhammed Hâşim-i Keşmîye yazdığı başsağlığında, (Allahü teâlâ, o sûrî ve ma�nevî kemâllerin, fazîletlerin, toplandığı yer olan zâtı, dostların kalblerinin ve gözlerinin ışığı eylesin! O Evliyâların sığınağının ayrılık acısı hangi kelime ile anlatılabilir ki, yalnız onu tanıyanlara değil, bütün müslimânlara yazık oldu. Îmânı olan herkes, ciğerleri yakan bu olaydan ağlamalı, sızlamalıdır) demişdir. Her tanıdığını, imâm-ı Rabbânînin hizmetine, sohbetine, derslerine sarılmağa teşvîk ederdi. Binkırküç 1043 [m. 1634] de vefât etdi. Kabri, Delhîde hâce Bâkî-billah türbesinin yanındadır. 398, 933, 953, 966, 1035.
418 � HÜSÂMEDDÎN ÖMER �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Ömer bin Abdül�azîz, Hanefî fıkh âlimidir. [483] de tevellüd, 536 [m. 1142] da Semerkandda şehîd oldu. Sadr-üş-şehîd de denir. Muhammed Şeybânînin kitâblarını şerh etdi. (Fetâvâ-i kübrâ)sı ve (Umdetül-müftî)si çok kıymetlidir.
419 � HÜSÂMEDDÎN-İ RÂZÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Hanefî fıkh âlimidir. Adı, Alî bin Ahmeddir. 598 [m. 1203] senesinde Şâmda vefât etdi.
420 � HÜSEYN �radıyallahü anh�: Resûlullahın torunu, hazret-i Alînin ikinci oğludur. Oniki imâmın üçüncüsü, Ehl-i beytin beşincisidir. Bunun soyundan olanlara (Seyyid) denir. Hicretin altıncı [6] senesinde tevellüd, 61 [m. 680] senesinin Muharrem ayının onuncu günü Kerbelâda şehîd oldu. Mubârek başı, Mısrda, Karâfe kabristânındadır. Resûlullahın torunu ve çok sevdiği olduğu için, Ehl-i sünnetin gözbebeğidir. Şî�îler, kendisini, hazret-i Alînin oğlu olduğu için, aşırı seviyoruz diyerek, Muharremin onuncu günü mâtem tutuyorlar. 60, 62, 356, 377, 421, 513, 514, 538, 717, 738, 752, 769, 846, 919, 1063, 1064, 1066, 1100, 1126, 1141, 1171, 1191, 1196.
421 � HÜSEYN BİN ALÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Şerîf Hüseyn, Mekke emîri idi. [1268] de tevellüd, 1349 [m. 1930] da vefât etdi. Birinci cihân hârbinde, ingilizler Arabistân çöllerinde yaşıyan câhilleri silâhlandırıp, Mekkeye saldırtdı. Şerîf Hüseyni, seni koruyacağız diye aldatıp, Kıbrısda bir otele habs etdi. Hicâz [m. 1924] de vehhâbîlerin eline geçince, Kıbrısdan çıkardı. Otel parasını da kendisinden aldılar. 461, 1060, 1066.
422 � HÜSEYN HİLMİ IŞIK �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Nâm-ı müsteârı (Sıddîk Gümüş)dür. Babası Sa�îd, dedesi Lofcanın Tepova köyünden İbrâhîm Pehlivândır. İkisi de Eyyûb Sultânda medfûndur. Balkan harbinde şehîd olduğu tepeye ismi verilen Bursalı Kâmil efendi ile hemşîresi Aîşe hanımın anneleri Fâtıma hanım İbrâhîm Pehlivânın birâderinin kızıdır. Çeşidli din ve fen kitâblarının yazarıdır. Türkçe, arabî, fârisî, fransızca, almanca ve ingilizce kitâbları neşr etmişdir. Kitâbları bütün memleketlerde okunmakdadır. Teğmenlikden albaylığa kadar türk ordusunda zehrli gazlar mütehassıslığı ve kimyâ öğretmenliği yapmış, çok subay yetişdirmişdir. İstanbul üniversitesinde çalışarak, (Phenyl-ciyan-nitrometan) cisminin sentezini yapmış ve formülünü bulmuşdur. Bunu bildiren raporunu Fen fakültesi 1937 de, (Fritz Arndt, Lotte Loewe, Hilmi Işık) ismleri ile Devlet matbaasında, ingilizce olarak, 2.ci cild numarası ile basdırmışdır. Ayrıca fen fakültesinin 1937 senesi ikinci kânûn târîhli (Fen fakültesi mecmu�asında) 139.cu sahîfesinde neşr edilmişdir. Bu başarılarından dolayı çok tebrîkler almışdır. Din bilgilerinde derin âlim ve tesavvuf ma�rifetlerinde kâmil ve mükemmil olan kerâmetler, hârikalar sâhibi seyyid Abdülhakîm efendinin yetişdirdiği salâhiyyetli bir din adamıdır. 1929 dan 1362 [m. 1943] senesine kadar o büyük zâtdan ders almış, arabî ve fârisî tercemeler yaparak gençliğe hizmet için çalışmışdır. (Hakîkat Kitâbevi)nde, 1415 hicrî ve 1995 mîlâdî senesinde, kendi hâzırladığı 60 arabî ve 25 fârisî ve 14 türkçe ve bunlardan terceme etdirdiği, fransızca, ingilizce, almanca, rusca ve arnavudca ve diğer dillerdeki kitâbların mikdârı yüzden fazladır. Vehhâbî, râfızî ve teblîg-ı cemâ�at denilen Ehl-i sünnet düşmanlarını rezîl etmişdir. Hakîkat Kitâbevinin basdırdığı kitâblar, (İnternet) vâsıtası ile bütün dünyâya dağılmakdadır. (Çok kitâb okudum. Ehl-i sünnet âlimlerinin yükseklikleri yanında, pek câhil, bir hiç olduğumu anladım. Onları tanıyabilmek, yollarında bulunmak, büyük ni�metdir. Resûlullahın yolu, onların gösterdikleri yoldur. Resûlullahın güzel ahlâkı, onların ahlâkıdır. Dünyâda ve âhıretde se�âdete kavuşmak isteyen, o büyüklerin yoluna, sımsıkı sarılsın!) derdi. 1911 de, Eyyûb Sultânda, (Vezîr tekkesi)nde tevellüd etdi. İlk tahsîlini Eyyûb sultân Reşâdiye nümûne mektebinde, lise tahsîlini Halıcıoğlu askerî lisesinde yapdı. 1960 da tekaüd oldu. 2000 ve sonraki senelerde Boğaziçinde Sarıyerdeki yalısında, kitâblarına ilâveler yaparak ve tevbe ve istigfâr ile vaktlerini kıymetlendirdi. Talebelerinden başka hiç kimse ile görüşmezdi. Hüseyn Hilmi Işıkın "rahmetullahi aleyh" babası Sa'îd efendi 1929 senesinde Eyyûb Sultânda vefât etmiş, Eyyûb Sultân kabristânında medfûndur. Annesi Âişe hanım, Mamakda vefât etmiş, Bağlumda medfûndur. Büyük birâderi Mustafâ efendi, astsubay mektebini bitirip, bu mektebde öğretmen iken, Şifâ yokuşundaki babasının evinde hastalanarak vefât etmiş, Eyyûbde defn edilmişdir. Diğer birâderi İbrâhîm efendi, deniz astsubay mektebini bitirip, Almanyada ihtisâs yapdıkdan sonra, Karaköyde polis me'mûru iken, bir kazâ kurşunuyla şehîd olmuş ve karakol civârındaki kabristâna defn edilmişdir. Küçük birâderi, Mehmed Sedâd efendi, Türkiye gazetesinde yazar iken, 1997 de vefât etmiş, Kaşgârî dergâhında medfûndur. Hemşîreleri Zehrâ, Fâika ve Nazîme hanımlar evlenmemiş, Zehrâ ve Nazîme hanımlar İstanbulda vefât etmişler, Fâika hanım, Fâtihdeki evinde oturmakda iken, 1424 [m. 2003]de vefât etmişdir. Mehmed Sedâd beğin hanımı Fâtıma hanım, Fâtihdeki evinde oturmakdadır. Hüseyn Hilmi Işıkın amcası Halîl efendi, Ca'fer ve Mustafâ efendiler vefât etmişlerdir. İki teyzesi, Cemîle ve Fevziye hanımlardır. Fevziye hanımın oğlu Şemi' beğ ve kızı Suhandan hanımdır. Şemi' beğin üç kızı ile Suhandan hanım Fâtihde oturmakdadırlar. [Hüseyn Hilmi Işık "rahmetullahi aleyh" 26 Ekim 2001 [9 Şa'bân 1422]de vefât etmiş olup, Kaşgârî dergâhında medfûndur. Kıymetli insan Abdülhakîm Işık, 25 Mart 2001 [30 Zilhicce 1421]de vefât etmiş olup, kabri babasının yanındadır.] 89, 359, 975, 1078, 1145, 1193.
423 � HÜSEYN-İ BUHÂRÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Babası Yahyâdır. 400 [m. 1010] senesinde vefât etdi. 466.
424 � HÜSEYN VÂ�IZ-I KÂŞİFÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Hüseyn bin Alî Hirâtda vâ�ız idi. 910 [m. 1505] da orada vefât etdi. Çok kitâb yazdı. Fârisî (Mevâhib-i aliyye) tefsîri meşhûrdur. [1246] da İsmâ�îl Ferrûh Kırîmî, türkceye çevirmiş, (Mevâkib) ismini vermişdir. Muhammed Bitlîsî [vefâtı 982] başka bir tercemesini yapmışdır. (Ahlâk-ı Muhsinî) kitâbı ingilizceye terceme edilmişdir. 70, 392, 1075.
425 � HUSRÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Muhammed Alî bin İbrâhîm Husrî Basrada tevellüd etdi. Hanbelî idi. Bağdâdda büyük Velî Ebû Bekr Muhammed Şiblînin talebesinden idi. 371 [m. 981] de vefât etdi. 92.
426 � HUZEYFE-İ MER�AŞÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: İbrâhîm Edhemin talebesindendir. 207 [m. 822] de vefât etdi. Mer�aş Şâmdadır. (Sohbet az da olsa, te�sîr eder) hadîsini okur. Dünyâ ehlinin sohbetinden kaçınırdı. 687.
427 � HUZEYFE-TÜBNİ YEMÂN �radıyallahü anh�: Babası Yemân ile berâber Medîneye gelip müslimân oldu. Uhud gazâsında bulundu. Münâfıkları yalnız bu bilirdi. Îrân fütûhâtında bulundu. Nusaybin vâlîsi oldu. Hazret-i Osmânın şehâdetinden kırk gün sonra vefât etdi. 415, 633, 1090.
428 � İBNİ ABDİLBERR �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Hâfız Cemâleddîn Ebû Ömer Yûsüf bin Abdüllah, Mâlikî fıkh ve hadîs âlimidir. 368 [m. 978] de Kurtubada tevellüd, 463 [m. 1071] de Şâtıbede vefât etdi. (El-isti�âb fî-ma�rife-til-eshâb) kitâbı iki cild olup, Hindistânda basılmışdır. Berlinde el yazısı ile mevcûddür. 1328 de Mısrda basılan (El-isâbe fî-temyîz-is-sahâbe) kitâbının kenârında da vardır. Beyrutda ofsetle yeniden basılmışdır. 1007.
429 � İBNİ ÂBİDÎN �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Seyyid Muhammed Emîn bin Ömer bin Abdül�azîz fıkh âlimlerindendir. 1198 [m. 1784] de Şâmda tevellüd, 1252 [m. 1836] de orada vefât etdi. Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdînin sohbeti ile şereflenerek kemâle geldi. O vilâyet güneşinin Şâmda cenâze nemâzını bu kıldırdı. Çok kitâb yazdı. (Dürr-ül-muhtâr)a yapdığı hâşiyesi beş cild olup, (Redd-ül-muhtâr) adı ile, birkaç def�a basılmışdır. Hanefîde en sağlam fıkh kitâbıdır. (Se�âdet-i ebediyye) kitâbının her üç kısmındaki yüzotuz madde tutan fıkh bilgilerinin çoğu bu hâşiyenin [1272] hicrî senesinde Mısrda, Bulak matba�asında basılan beş cildinden terceme edilmişdir. Fetvâları da basılmışdır. 9, 19, 20, 21, 34, 35, 52, 53, 72, 96, 97, 113, 120, 125, 130, 132, 134, 142, 143, 145, 148, 151, 154, 157, 158, 159, 163, 167, 177, 181, 194, 207, 208, 210, 215, 216, 221, 237, 245, 248, 249, 257, 258, 259, 260, 268, 278, 279, 282, 284, 285, 287, 292, 293, 294, 295, 296, 297, 298, 300, 302, 304, 307, 308, 309, 310, 311, 315, 317, 319, 320, 322, 323, 324, 325, 326, 330, 333, 335, 336, 337, 351, 357, 364, 365, 382, 388, 393, 407, 409, 418, 421, 432, 434, 435, 437, 439, 450, 454, 462, 465, 471, 472, 473, 477, 479, 487, 546, 572, 581, 586, 588, 599, 602, 613, 614, 615, 616, 622, 626, 629, 634, 636, 637, 692, 731, 732, 734, 747, 761, 780, 786, 796, 812, 813, 825, 826, 829, 837, 838, 852, 858, 861, 863, 867, 872, 874, 886, 889, 890, 897, 899, 1010, 1019, 1023, 1074, 1083, 1090, 1105, 1110, 1115, 1190.
430 � İBNİ ADÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Ebû Ahmed Abdüllah ibnül�adî, hadîs imâmlarındandır. [242] de Cürcânda tevellüd, 323 [m. 935] de Esterâbâdda vefât etdi. Hadîs-i şerîf toplamak için, Irâk, Mısr, Şâm ve Hicâzı dolaşdı. 61, 465.
431 � İBNİ ASÂKİR �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Alî bin Hasen fıkh ve hadîs âlimidir. 499 [m. 1105] da Şâmda tevellüd, 571 [m. 1176] de orada vefât etdi. Seksen cild (Şâm târîhi) yazmışdır. 511, 761, 1014.
432 � İBNİ BATTÂL: Alî bin Halef, Kurtubada Mâlikî âlimlerindendir. 449 [m. 1057] senesinde Valensiyada vefât etdi. (Buhârî)yi şerh etmişdir. 644.
433 � İBNİ CERÎR �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Sekizyüzdoksanbeşinci [895] sırada Taberî ismine bakınız! 391.
434 � İBNİ CEVZÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Altmışaltıncı [66] sırada Abdürrahmân Cevzî kelimesine bakınız! 210, 311, 442, 457, 458, 494, 497, 641, 1070.
435 � İBNİ CEZERÎ: Şemseddîn Muhammed bin Muhammed bin Alî, Şâfi�î âlimlerindendir. 751 [m. 1350] de Şâmda tevellüd, 833 [m. 1429] de Şîrâzda vefât etdi. Yıldırımdan ve Tîmûr hândan çok iltifât gördü. (Hısn-ül-hasîn) düâ kitâbı, arabî ve fârisî şerhleri ile birlikde basılmışdır. Bunu okuyan hastanın iyi olacağı, (Hadarât-ül-kuds) 191. ci sahîfesinde yazılıdır. 1249.
436 � İBNİ CÜREYC �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Abdülmelik bin Abdül�azîz Kureyşî ve Emevî, [80] senesinde tevellüd, 149 [m. 766] senesinde, Mekkede vefât etdi. İslâmda, ilk kitâb yazan budur. (Tefsîr) ve (Sünen) kitâbı vardır. 644.

437 � İBNİ EBİDDÜNY �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Ebû Bekr Abdüllah bin Muhammed, târîhcidir. Üçyüze yakın kitâb yazdı. 208 [m. 823] de tevellüd, 281 [m. 894] de Bağdâdda vefât etdi. Kureyşlidir. Şâfi�î idi. 418, 643, 891, 1014.
438 � İBNİ EBÎ ŞEYBE �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Ebû Bekr Abdüllah bin Muhammed, hâfız idi. Yüzbin hadîs-i şerîfi râvîleri ile birlikde, ezber bilene (Hâfız) denir. 234 [m. 850] senesinde vefât etdi. (Müsned) kitâbı meşhûrdur. 392, 457, 476, 477.
439 � İBNİ EMÎR HÂC HALEBÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Muhammed bin Emîr hâc Muhammed bin Muhammed Halebî, Hanefî âlimlerindendir. İbni Hümâmın talebesidir. Kâdî idi. 879 [m. 1474] da vefât etdi. İbni Hümâmın (Tahrîr) adındaki fıkh kitâbını ve (Münyetül-musallî) fıkh kitâbını ve (Muhtâr) fıkh kitâbını şerh etmişdir. Birincisine (Takrîr), ikincisine (Hilye-tül-mücellî) adını vermişdir. 134, 148, 1001.
440 � İBNİ ESÎR �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Ebül-Hasen İzzeddîn Alî bin Ebilkerem Cezrî 555 [m. 1160] de Cezîre-i İbni Ömerde tevellüd, 630 [m. 1232] da Mûsulda vefât etdi. Hadîs âlimi ve târîhci idi. (Kâmil) adındaki târîhi 1282 [m. 1866] de Felemenkde Leiden şehrinde ve Beyrutda basıldı. (Üsüd-ül-gâbe) kitâbı, beş cild olup, yedibinbeşyüz Sahâbînin hâl tercemesini bildirmekdedir. 698, 992.
441 � İBNİ HACER-İ ASKALÂNÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Şihâbüddîn Ahmed bin Alî, hadîs imâmı ve Şâfi�î fıkh âlimidir. 773 [m. 1371] de Mısrda tevellüd, 852 [m. 1448] de orada vefât etdi. Yüzelliden çok kitâbı vardır. (El-isâbe fî-temyîzissahâbe) kitâbı İbni Esîrin (Üsüd-ül-gâbe) kitâbından dahâ mükemmeldir. Dört cilddir. [1280] de Hindistânda ve [1328] de Mısrda ve Beyrutda basılmışdır. (Buluğ-ul-merâm) kitâbının ve bunun (Sübül-ü-selâm) adındaki arabî şerhınin 1379 [m. 1960] senesinde Beyrutda ofsetle dördüncü baskısı yapılmışdır. Beyrutda (Mekteb-üt-ticârî)de satılmakdadır. 442, 458, 500, 644, 765, 1117, 1155.
442 � İBNİ HACER-İ MEKKÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Şihâbüddîn Ahmed bin Muhammed Hiytemî, Mekke-i mükerremenin büyük âlimi ve Şâfi�î fükahâsından idi. 899 [m. 1494] da tevellüd, 974 [m. 1566] de Mekkede vefât etdi. Fetvâları ve (Savâ�ık) kitâbı ve (Minhâc) şerhı olan (Tuhfe)si ve (Zevâcir)i ve (Kalâid-ül-ukbân) kitâbı çok kıymetlidir. (Savâ�ık-ul muhrıka)sı, Mısrda ikinci def�a olarak, 1385 [m. 1965] de basılmışdır. (Hayrât-ül-Hisân) kitâbı 1304 de Mısrda ve Urdu tercemesi Pâkistânda ve Hakîkat Kitâbevi tarafından İstanbulda, (El-i�lâm bi-kavâti�il-islâm)ı, (Zevâcir)inin ve (Sebîl-ün-necât)ın sonlarında basdırılmışdır. 47, 63, 172, 238, 247, 280, 297, 390, 391, 420, 441, 442, 443, 449, 452, 453, 457, 458, 469, 477, 496, 498, 722, 724, 739, 741, 780, 1010, 1064, 1077, 1096, 1116, 1117, 1123, 1134, 1144, 1156, 1162.
443 � İBNİ HALDUN �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Abdürrahmân bin Muhammed büyük islâm târîhcisidir. 732 [m. 1332] de Tûnusda tevellüd, 808 [m. 1406] de vefât etdi. Târîhi yedi büyük cilddir. Türkçeye ve Avrupa lisânlarına terceme edilmişdir. 541.
444 � İBNİ HANEFİYYE �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Muhammed bin Hanefiyye, hazret-i Alînin oğludur. Annesi Havle binti Ca�fer bin Kays-il-Hanefiyye olduğu için, İbni Hanefiyye denilir. Hicretin yirmibirinde [21] tevellüd, 71 [m. 690] senesinde de, Medînede vefât etdi. Verâ� ve takvâsı çokdu. Çok cesûr idi. 452.
445 � İBNİ HAZM: Ebû Muhammed Alî bin Ahmed, Endülüs felsefeci ve âlimlerindendir. Vezîr [bakan] idi. 384 [m. 994] de Kurtubada tevellüd, 456 [m. 1064] da vefât etdi. Çok kitâb yazdı. Selef-i sâlihîni beğenmeyip, doğru yoldan çıkdığı, (Keşf-üz-zünûn)da, (Milel-nihal) kelimesinde yazılıdır. (Zâhiriyye) mezhebinde olduğu, Dâvüd-i Bağdâdînin (Eşeddül-cihâd) kitâbı sonunda yazılıdır. Bu mezhebin kurucusu Dâvüd bin Alî İsfehânî olup, 202 [m. 817] de Kûfede tevellüd, 270 [m. 883] de Bağdâdda vefât etmişdir. Şâfi�î idi. Fekat taklîde ve kıyâsa karşı idi. Mezhebi tutunamamış, kalmamışdır. 272, 463, 467, 532, 538, 1089, 1184.
446 � İBNİ HİBBÂN �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Ebû Hâtim Muhammed bin Ahmed Temîmî, hadîs imâmı ve Şâfi�îdir. Semerkand kâdısı idi. Sicstânda Bust kasabasında tevellüd ve 354 [m. 966] de Semerkandda vefât etdi. 391, 392, 450, 1009.
447 � İBNİ HİŞÂM �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Ebû Muhammed Abdülmelik bin Hişâm-i Humeyrî, Basrada tevellüd, 218 [m. 833] senesinde Mısrda, Füstat şehrinde vefât etdi. Resûlullahın hayâtını anlatan (İbni İshak sîreti)nin şerhı olan (Sîret-i İbni Hişâm) kitâbı çok kıymetlidir. (Sîret-i İbni Hişâm) târîhini çok kimseler şerh etmişdir. Bu şerhler arasında Süheylînin (Ravd-ül-enf)i ve (Aynî şerhı) meşhûrdur. 374, 1079.
448 � İBNİ HÜMÂM �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Kemâleddîn Muhammed bin Abdülvâhid Sîvâsî, Hanefî fıkh âlimlerindendir. 790 [m. 1388] da tevellüd, 861 [m. 1456] de vefât etdi. (Hidâye) şerhı olan (Feth-ul kadîr) kitâbı ve (Tahrîr) kitâbı çok kıymetlidir. [988] de vefât eden onaltıncı şeyh-ul-islâm Kâdî zâde Şemsüddîn Ahmed efendi (Feth-ul-Kadîr)e hâşiye yapmışdır. Sekiz cild olup Mısrda basılmışdır. 1006 [m. 1597] da vefât eden, halvetî meşâyıhinden Ahmed Şemsüddîn bin Muhammed Sîvâsî başka olup, (İrşâd-ül-avâm) ve (Mevlid-ün Nebî) kitâbları meşhûrdur. 120, 136, 271, 275, 629, 1113.
449 � İBNİ İSHAK: Muhammed bin İshak, ilk islâm târîhcisidir. 151 [m. 768] senesinde Bağdâdda vefât etdi. (Sîret-i Resûl) kitâbını İbni Hişâm şerh ederek (Tezhîb-i siyer-i İbni İshak) demiş, alman Westenfeld basdırmışdır. (Sîret-i Resûl) târîhini çok kimseler şerh etmişdir. Bunlar arasında (Aynî) ve (Süheylî) meşhûrdur. Süheylî şerhine (Ravd-ül-enf) denir. Abdürrahmân bin Abdüllah-i Süheylî 508 de Endülüsde tevellüd ve beşyüzseksenbir 581 [m. 1186] senesinde Merrâküşde vefât etmişdir. Başka kitâbları da vardır. Hadîs âlimi İbni İshak başkadır. 374, 391, 1109, 1189.
450 � İBNİ İSHAK-I KİNDÎ: Ebû Yûsüf Ya�kûb bin İshak-ı Kindî, meşhûr felsefecidir. Tıb ve matematikde yüzlerce kitâb yazdı. 260 [m. 873] de vefât etdi. Babası, Mehdî ve Hârûn-ür-Reşîd zemânlarında Kûfe emîri idi. Büyük dedesi Eş�as bin Kays Sahâbedendir. 361, 409.
451 � İBNİ KAYYIM-İ CEVZİYYE: Ebû Abdüllah, Muhammed bin Ebû Bekr Zer�î, Şâmda ibni Teymiyyenin yetişdirdiği, Hanbelî âlimlerindendir. 691 [m. 1292] de tevellüd, 751 [m. 1350] de vefât etdi. Hocasının bozuk fikrlerine kapılmışdır. Çok sayıda kıymetli kitâbları da vardır. Tesavvuf büyüklerinin keşflerini, aklı ile çözmeğe kalkmış, (Hed-yün-Nebevî) ismi ile meşhûr olan (Zâd-ül-me�âd) kitâbında Ehl-i sünnetden ayrılmışdır. Kâfirlere Cehennemde azâb sonsuz değildir, derdi. 349, 454, 459, 463, 467, 469, 490, 491, 1015, 1016, 1172.
452 � İBNİ KESÎR �rahmetullahi teâlâ aleyh�: İsmâ�îl bin Ömer, Şâfi�î hadîs âlimidir. 774 [m. 1372] de Şâmda vefât etdi. On cild tefsîrini hadîs-i şerîflerle açıklamış ve kendi görüşlerini de karışdırmış olduğu (Keşf-üz-zunûn)da yazılıdır. 887.
453 � İBNİ MÂCE �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Ebû Abdüllah Muhammed bin Yezîd, hadîs âlimlerindendir. (Sünen) kitâbı çok kıymetlidir. 209 [m. 824] da Kazvinde tevellüd, 273 [m. 886] de vefât etdi. 424, 449, 467, 643, 775, 784, 1004, 1025.
454 � İBNİ MELEK (veyâ MELİK) �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Adı Abdüllatîfdir. Hanefî fıkh âlimlerindendir. İzmirin (Tire) kasabasında ders verirdi. 801 [m. 1399] de vefât etdi. (Üsûl-i fıkh) kitâbı olan (Menâr) şerhı meşhûrdur. 279, 473.
455 � İBNİ MENDE �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Ebû Abdüllah Muhammed bin İshak bin Muhammed bin Yahyâ bin Mende, hadîs âlimidir. Üçyüzonda tevellüd ve üçyüzdoksanbeş 395 [m. 1005] senesinde vefât etdi. (Esmâ-üs-sahâbe) ve (Târîh-i isbehân) kitâbları meşhûrdur. 1014.
456 � İBNİ MERZÛK �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Muhammed bin Ahmed bin Merzûk Şemseddîn Ebû Abdüllah Tilmsânî, Mâlikî fıkh âlimidir. 711 [m. 1311] de Tilmsânda tevellüd ve 781 [m. 1379] de vefât etdi. İBNİ MERZÛK, Muhammed bin Ahmed bin Muhammed, birincinin torunu olup, 842 de Kâhirede vefât etdi. Çok kitâb yazdı. İBNİ MERZÛK, Osmân bin Merzûk, tesavvuf büyüklerinden ve Hanbelî idi. 564 de Mısrda vefât etdi. 632.

457 � İBNİ MUVAFFIK: Alî bin Muvaffık Bağdâdî, Zinnûn-i Mısrînin arkadaşı idi. Yetmişdört hac yapdı. 265 [m. 879] senesinde vefât etdi. 1011.
458 � İBNİ NASR �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Nasr bin İbrâhîm bin Nasr Mukaddesî Şâmda hadîs ve Şâfi�î reîs-ül-ulemâsı idi. 490 [m. 1097] senesinde vefât etdi. (Hucce) kitâbı meşhûrdur. Çok âlim, müttekî idi. 465.
459 � İBNİ NÜCEYM-İ ÖMER �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Ömer bin İbrâhîm ibni Nüceym-i Mısrî, Hanefî fıkh âlimidir. 1005 [m. 1597] senesinde Mısrda vefât etdi. Büyük kardeşi ve hocası olan Zeynel�âbidîn ibni Nüceym-i Mısrî yanındadır. İmâm-ı Nesefînin (Kenz) fıkh kitâbını şerh ederek, (Nehr-ül-fâık) adını vermişdir.
460 � İBNİ NÜCEYM ZEYNÜL�ÂBİDÎN �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Zeynel�âbidîn bin İbrâhîm ibni Nüceym-i Mısrî, [926] da tevellüd ve 970 [m. 1562] de Mısrda vefât etdi. Hanefî fıkh âlimidir. (Eşbâh), (Zeyniyye), (Kebâir) kitâbları ve üsûl-i fıkhdan (Menâr) şerhı meşhûrdur. (Kenz) kitâbını şerh ederek (Bahr-ür-râık) adını vermişdir. Yedi cild olup, bir cild tekmilesi ile ve İbni Âbidînin bunlara Hâşiyesi ile birlikde 1311 de Mısrda ve 1393 [m. 1973] de Beyrutda basılmışdır. 219, 282, 284, 310, 316, 318, 319, 341, 365, 587, 619, 629, 822, 845, 872, 998, 1001, 1053.
461 � İBNİ NUSAYR: Onbirinci imâm olan Hasen bin Alî Askerînin adamlarından olduğunu söylemişdir. Buna inananlar, kendilerine (Nusayrî) dediler. Îrânda, Irâkda ve Sûriyede çokdurlar. Şî�îlerin bir fırkası olduğu (Milel ve Nihal)de yazılıdır. Allah, hazret-i Alîye ve çocuklarına hulûl etmişdir. Onların şeklinde görünmüşdür. Bâtın esrârını ancak onlar bilir dedi. 259 [m. 873] da öldü. 487.
462 � İBNİ RÂVENDÎ: Ahmed bin Yahyâ, İsfehanlı bir yehûdî dönmesinin oğludur. Bağdâdda Mu�tezilî fırkasında iken, taşkınlık yaparak mülhid olmuşdur. Ya�nî mezhebsizdir. Çok hadîs uydurmuşdur. Yehûdîlerden para alarak müslimânları aldatıcı kitâblar yazardı. 293 [m. 906] senesinde öldü. 650.
463 � İBNİ SÎNÂ: Ebû Alî Hüseyn bin Abdüllah, felesof ve tabîb idi. 370 [m. 980] de Buhârâ civârında tevellüd, 428 [m. 1037] de Hemedânda vefât etdi. Arabî ve fârisî, çok kitâb yazdı. Vezîr iken, işlediği haksız işlerine hastalandığında tevbe etdi ise de, eski Yunan felesoflarının küfre sebeb olan fikrlerinden sıyrılamadığı, (Mu�âd) ve (Müstezâd) kitâblarından anlaşıldığı, imâm-ı Rabbânînin 245. ci ve 266. cı mektûblarında ve imâm-ı Gazâlînin (El münkız) kitâbında bildirilmekdedir. 81, 497, 737, 757, 758, 759, 962.
464 � İBNİ SÎRÎN �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Ebû Bekr Muhammed bin Sîrîn Tâbi�îndendir. Basralıdır. [33] de tevellüd, 110 [m. 729] senesinde vefât etdi. Hadîs âlimi ve rü�yâ ta�bîrcisi idi. 600.
465 � İBNİSSÂ�ATÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Ahmed bin Alî Ba�lebekî, hanefî fıkh âlimidir. 694 [m. 1294] senesinde vefât etdi. (Mecma�ul-bahreyn ve Mültekânehreyn) ve bunun şerhi meşhûrdur. İbni Sâatî Muhammed bin Alî başka olup, sâat i�mâlinde mâhir idi. Sultân Nûreddîn Zengînin emri ile, Şâmda câmi�i kebîr kapısındaki sâatları yapmış, 628 [m. 1230] da vefât etmişdir. 444.
466 � İBNİSSERRÂC �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Ebû Bekr Muhammed bin Sırrı nahv âlimi idi. 316 [m. 928] senesinde vefât etdi. Bir de Muhammed bin Sa�îd vardır ki, Endülüsde tevellüd, 549 [m. 1155] senesinde Mısrda vefât etdi. Mâlikî idi. Nahv âlimi idi. 478, 1011.
467 � İBNİ TEYMİYYE: Ahmed bin Abdülhalîm Harrânî, Şâmda hanbelî fıkh ve hadîs âlimi idi. 661 [m. 1263] de Harrânda tevellüd, 728 [m. 1328] de Şâmda kal�ada habsde iken, hastalanarak vefât etdi. Çok kitâb yazdı. Şî�îleri ve eski Yûnân felesoflarını red etdi. Ehl-i sünnete uymıyan yazılarından dolayı Mısrda iki def�a habs edildi. (El-ubûdiyyet) kitâbında, Allahü teâlânın ismini zikr etmenin bid�at ve dalâlet olduğunu bildirmekde ve tesavvuf âlimlerine çirkin iftirâlar yapmakdadır. Bu kitâbını, Pâkistânda Sadrüddîn sâhib isminde bir vehhâbî, urdu diline terceme etmiş ve 1401 [m. 1981] de, (Hakîkât-i ubûdiyyet) ismi ile neşr edilmişdir. Merdan şehrinin kâdısı, allâme Habîb-ül-Hak Permûlî, buna bir reddiyye yazarak, (Zikrullah) ismi ile neşr eylemişdir. Bu reddiyyeye Pâkistân âlimleri, takrîzler, tasdîkler yazmışlardır. İbni Teymiyyeden önce vefât etmiş olan, Tâcüddîn Ahmed ibni Atâullah İskenderânînin (Miftâh-ul-felâh fî-zikrillah) kitâbı da, bu iftirâları, kuvvetli delîllerle, vesîkalarla red etmekdedir. Allâme İbni Hacer-i Mekkî hazretleri (Fetâvâ-yı hadîsiyye) kitâbında, buna, (Allahü teâlânın, sapıtmasına ilmini sebeb etdiği kimsedir) buyurdu. Câmi�ul-ezherdeki hanefî âlimlerinden Muhammed Bahîtin (Tathîr-ül-füâd min-denisil i�tikâd) kitâbı ve (Et-tevessül-i bin-Nebî ve bis-Sâlihîn) ve (Şevâhid-ül-hak) ve (Cevâhir-ül-bihâr) kitâbları, İbni Teymiyyenin dalâlete düşdüğünü vesîkalarla isbât etmekdedirler. İlk iki kitâb, 1396 [m. 1976] senesinde, İstanbulda, ofset yolu ile basdırılmışdır. İkinci kitâb (Berâet-ül-Eş�ariyyîn) adı ile Şâmda basılmışdır. (Cevâhir)in bu kısmı, (En-ni�met-ül-kübrâ) mevlid kitâbına ek olarak, İstanbulda basdırılmışdır. (Essırât-ul-müstekîm) kitâbında, Abdüllah ibni Abbâs gibi büyük sahâbîleri tekfîr etdiği (Keşfüzzunûn)da yazılıdır.
Hindistândaki büyük âlimlerden Muhammed Abdül�azîz Ferharevî, (Nebrâs) ismindeki, şerh-i Akâid şerhınin hâşiyesi, yüzonaltıncı sahîfesinde diyor ki: İbni Hacer Askâlânî, (Ed-dürer-ül-kâmine)de diyor ki, (İbni Teymiyye, kabrin-Nebîyi �sallallahü aleyhi ve sellem� ziyâret için sefere çıkmak harâmdır dedi. Alî �radıyallahü anh� îmân etdiği zemân çocuk olduğu için müslimânlığı sahîh olmadı dedi. Osmân ibni Affân �radıyallahü anh�, malı çok severdi dedi. (Sünen) kitâblarındaki hadîslerden za�îf olanları bile red etdi. Âlimler, bunun hakkında ihtilâf etdiler.) Onu övenlerden, imâm-ı Zehebî bile, (O da insandır. Günâhları, hatâları elbet olacakdır) dedi. Allâme Ahmed ibni Hacer-i Mekkî (El-cevher-ül-munzam)da diyor ki, (İbni Teymiyye öyle bir kimsedir ki, bozuk sözlerine ve çürük vesîkalarına, büyük âlimler cevâb vermişler ve düşüncelerinin çirkinliğini ortaya koymuşlardır. [Şâm, Mısr ve Kudüsde kâdılık yapmış olan şâfi�î fıkh ve hadîs âlimlerinden Muhammed] İzz-ibni Cemâ�a, onun için, Allahü teâlânın dalâlete sürüklediği, azdırdığı ve zillet gömleği giydirdiği kimsedir. İslâm âlimlerine ve bilhâssa Hulefâ-i râşidîne karşı ahmakca i�tirâzlarda bulunmuşdur demişdir. Aklı noksan olan kimsede irfân bulunur mu?). İmâm-ı Ebül-Hasen Sübkî diyor ki, (İbni Teymiyye, ilmi aklından çok olan bir kimsedir. Ona Şeyh-ul-islâm diyenin kâfir olacağını söyliyenler vardır.) Celâlüddîn-i Devânî (Akâid-i Adudiyye şerhı)nde diyor ki, (İbni Teymiyyenin ba�zı kitâblarında, Arş kadîmdir dediğini gördüm.) Celâlîye yapılan hâşiyede, (İbni Teymiyyenin sapık sözleri haddi aşınca, Kâhirede Kal�a-i Cebelde, Kadilkudât Zeynüddîn-i Mâlikî başkanlığında, derin âlimler toplandı. İbni Teymiyye bunlara cevâb veremedi. Yediyüzbeş senesi idi. Habsine karâr verildi. Şâmda ve başka yerlerde, (İbni Teymiyyeye uyanın malı ve canı halâldir) denildiği (Mirâtül-cenân)da yazılıdır. Yediyüzyedide tevbe edip, serbest bırakıldı. Sözünde durmadı. Tekrâr habs edildi. Yine tevbe etdi. Şâmda yerleşdi.) Nebrâsın hâşiyesinden terceme temâm oldu. İbni Teymiyyenin (Kazâ nemâzı kılmak lâzım değildir. Her hayrlı iş kazâ nemâzı olur) sözü, dalâletinin büyük şâhididir.
Büyük âlim Cemâlüddîn Muhammed Muzcâcî, (Hidâyet-ül-hâlik) kitâbında, Muhyiddîn-i Arabî hazretlerini medh ve müdâfe�a ve İbni Teymiyyeyi red ve ibtâl etmekdedir. Bu kitâb, İstanbulda Süleymâniyye umûmî kütübhânesinde, Vehbî efendi kısmında altıyüzkırkaltı [646] numarada mevcûddur.
İbni Teymiyye, Ehl-i sünnet âlimlerinin büyüklüğünü anlamamış, tesavvufu inkâr etmiş, Ehl-i sünnetden ayrılmışdır. Kitâbları, kendilerine (Selefiyye)ci diyen mezhebsizlere kaynak olmakdadır. Mezhebsizler, onu övmekde, islâm müceddidlerinin pîri demekdedirler. İbni Teymiyyenin şakî ve dalâletde olduğu (Seyf-ül-Cebbâr) ve fârisî (Ta�lîm-üs-sübyân)da da yazılıdır. Abdürrâzık pâşa diyor ki, (Vehhâbîlik, bir bakımdan ibni Teymiyyeye bağlı olduğu gibi, son asrın islâm müceddidi bilinen Muhammed Abduhdaki dinde reform fikrleri de, bir bakımdan, ibni Teymiyyeye bağlıdır.) Abdürrâzık pâşa, 1366 [m. 1946] da öldü. Hocası Abduhun ve yardımcısı Reşîd Rızânın Câmi�ul-ezherde yaydıkları yıkıcı fikrleri yerleşdirmek için uğraşmaları başarısız kaldı. Sudândaki mâlikî âlimlerinden Tâhir Muhammed Süleymân, (Zahîretül-fıkhil-kübrâ) kitâbında diyor ki, (İbni Teymiyyenin sözlerinin kıymeti yokdur. O, dalâletdedir ve müslimânları dalâlete sürüklemekdedir. Müslimânların icmâ�ından ayrılmış, bid�at yolunu tutmuşdur. İslâm âlimleri, onun dalâletde [sapık] olduğunu, sözbirliği ile bildirdi. Kutbüd-Berdîrî, (Şerh-i Muhtasar)da, bunu uzun yazmakdadır). (Zahîre)nin ikinci baskısı, 1409 [m.1989]da yapılmışdır. Dâl ve mudil olduğu, Sâvî tefsîri 107.ci sahîfesinde de yazılıdır. Dahâ çok bilgi almak için ikinci kısmda, onyedinci maddeyi ve (Fâideli Bilgiler) kitâbını okuyunuz!
Yukarıda adı geçen, bid�at sâhibi Ahmed ibni Teymiyye ile Ehl-i sünnet olan Fahrüddîn Muhammed bin Ebilkâsım ibni Teymiyyeyi birbiri ile karışdırmamalıdır. Bu, 542 [m. 1146] de Harrânda tevellüd ve 621 [m. 1223] de vefât etmişdir. Hanbelî fıkh kitâbı ve tefsîri vardır. 58, 131, 262, 272, 280, 310, 348, 349, 408, 419, 442, 447, 448, 450, 453, 454, 459, 461, 462, 463, 467, 469, 482, 490, 491, 492, 494, 496, 497, 498, 499, 531, 1011, 1077, 1092, 1102, 1115, 1127, 1136, 1148, 1168, 1179, 1181, 1183, 1184, 1192, 1194, 1198.
468 � İBNİ VERDÎ �rahmetullahi teâlâ aleyh�: Zeyneddîn Ömer ibni Verdî Halebî, edîb ve Şâfi�î fıkh âlimidir. 688 [m. 1289] de tevellüd, 749 [m. 1348] da Halebde vefât etdi. (Lâmiyye) kasîdesi meşhûrdur. 1136.
469 � İBNÜRRÜŞD: Kâdî Muhammed bin Ahmed ibnürrüşd, âlim değil, Endülüsde yetişen bir felesof idi. 514 [m. 1120] de Kurtubada tevellüd, 595 [m. 1198] de Merrâküşde vefât etmişdir. Çok kitâb yazdı. Kitâbları latinceye terceme edilmişdir. Fransız (Ernest Renan), bunun hayâtını, fikrlerini yazmış, bu kitâbı üçüncü olarak 1272 [m. 1856] de Pârisde basılmışdır. Din bilgilerini, kendi görüşüne göre anlatmış, imâm-ı Gazâlîye karşı, felsefecileri müdâfe�ada bulunmuşdur. Ehl-i sünnet âlimi olan Muhammed İbnürrüşd, bunun dedesi idi. 462, 463, 532, 1103.
470 � İBN-ÜS-SAKKÂ: 982. ci sırada Yûsüf Hemedânî ismine bakınız!
471 � İBRÂHÎM �aleyhisselâm�: Muhammed aleyhisselâmın dedelerindendir. Ondan sonra, Peygamberlerin en üstünüdür. Halîlullahdır. İshak aleyhisselâmın babasıdır. İshak aleyhisselâmın annesi Sârâ idi. İsmâ�îl aleyhisselâmın da babasıdır. Bunun annesi Hâcer idi. İbrâhîm aleyhisselâmın babası, Târuh adında bir mü�min idi. Kâfir olan Âzer, üvey babası ve amcası idi. Irâkda, eskiden hükûmet süren Geldânîler yıldızlara tapardı. Cenâb-ı Hak, bunlara İbrâhîm aleyhisselâmı peygamber olarak gönderdi. Ona on suhûf [forma] indirdi. Bunlar Süryânî konuşurdu. Süryânî yazısı, islâm yazısına benzemekdedir. Başşehrleri Bâbil idi. İnanmadılar. Başları olan Nemrud, onu ateşe atdı. Ateş, onu yakmadı. İbrâhîm �aleyhisselâm�, kardeşinin oğlu Lût �aleyhisselâm� ile amcasının kızı ve zevcesi Sârâyı ve kendisine inananları alıp önce Şâma, sonra Mısra ve oradan Ken�ân iline gitdi. İsmâ�îl �aleyhisselâm� ile birlikde Kâ�be-i mu�azzamayı yeniden yapdılar. Yüzyetmişbeş yaşında vefât edip, Kudüsde Halîlürrahmân civârına defn edildi. 30, 343, 354, 356, 364, 373, 375, 379, 386, 387, 389, 390, 391, 420, 482, 488, 677, 683, 740, 757, 769, 779, 988, 1079, 1110, 1122, 1123, 1130, 1139, 1154, 1182.
472 � İBRÂHÎM �radıyallahü anh�: Resûlullahın oğullarının üçüncüsü ve bütün çocuklarının sonuncusudur. Herakliüsun Mısr vâlîsi olan Mukavkasin hediyye gönderdiği Mâriyenin oğludur. Hicretin sekizinci [8] senesi tevellüd edip, birbuçuk yaşında iken, vefât etdi. Hasta iken, Resûlullah kucağına alıp mubârek gözlerinden yaş akardı. Vefâtı için güneş tutuldu dediler. Resûlullah �sallallahü aleyhi ve sellem� bunu işitince, (Ay ve güneş Allahü teâlânın varlığını ve birliğini gösteren iki mahlûkudur. Kimsenin ölmesi, kalması ile tutulmazlar. Onları görünce Allahı hâtırlayınız!) buyurdu. İbrâhîm vefât edince, (Yâ İbrâhîm! Ölümüne çok üzüldük. Gözlerimiz ağlıyor, kalbimiz sızlıyor. Fekat, Rabbimizi gücendirecek birşey söylemeyiz) buyurdu. Mâriye hâtun müslimân olup, hicretin onaltısında Medînede vefât etdi. Cenâze nemâzını Ömer "radıyallahü anh" kıldırdı. 329, 453.