Bediüzzaman Sempozyumu 1992

TAKDİM

Bediüzzaman Said Nursî, altı bin sayfayı bulan bir külliyatın müellifidir. Doksan yıla yaklaşan ömrü boyunca (1876-1960) bu asrın meselelerine İslâm inanç ve düşüncesi açısından çözümler getirmeyi kendisine gaye ve dâvâ edinmiştir. Çağımız insanının idrakine hitap eden Risale-i Nur eserleri tamamen kendisine has bir te’lif ve tanzim metoduna sahiptir.

Bu eserlerin her birisi başlı başına bir kelâm, bir hadis veya bir fıkıh kitabı değildir. Onun eserleri, günümüz insan ve toplumlarının zihnini ve gündemini meşgul eden sorulara, Kur’ân ve hadisler kaynak alınarak cevap veren bir özelliğe sahiptir. Sorulara cevap verilirken, felsefeden politikaya, ekonomiden sosyolojiye, mantıktan tabii ilimlere kadar her ilim disiplini ile irtibat kurulmuştur. İman disiplini içinde yaşamasını mümkün kılan te’lif metodu, Risale-i Nur eserlerini, günümüz toplumlarında inanan veya inanmayan herkes için meraklı bir ilgi odağı haline getirmiştir.

Günümüz dünyasında, dine yönelme eğilimlerinin güç kazandığı bir gerçektir. Milletlerarası seviyede yapılan bütün araştırmalar bu gerçeği tasdik ediyor. 21. asırda insanlığı yönlendirmede dinlerin güçlü bir konumda olacağı şimdiden kabul ediliyor.

Dünyadaki sistemlerarası münasebetleri ve dengeleri inceleyen ilmî araştırma eserlerinin, sosyolojik ve kültürel tahlillerinde insanlığın dinî ve mânevî hayata ciddi bir eğilim halinde olduğu sonucuna varılmıştı. İnançlarla mücadele esası üzerine kurulan komünizmin silâh zoruyla ayakta durmaktan başka bir özelliği bulunmadığının anlaşılması ve hükmettiği insanları maddî manevî sefaletle başbaşa ve ortada bırakması, dine yöneliş hızını, beklenenin de ötesinde arttırmıştır. Bu noktada düşünen kafalara düşen iş, bu gelişmenin yolunu kesmek değil, onunla anlaşıp uzlaşma olmalıdır.

Batı sistemi ise, insanı kontrol edemeyişinin maddî ve mânevî sonuçlarına katlanmak zorunda kalmıştır. Sanayi toplumlarının içine düştüğü bunalımlar ve hastalıklar bunun neticesidir. Kimliğinde önemli bir özellik olarak hürriyetçilik damgası taşıyan Batı sisteminin bazı bölgelerdeki etnik çatışmalara ve uluslararası teröre karşı etkisiz kalması ve hattâ örtülü bir destek vermesi, bu sistemin yetersizliğinin başka bir boyutudur.

Sağduyusunu ve hakkaniyet duygularını kaybetmemiş olan insanlığın nazarları genel bir barışın dünyaya hükmetmesi beklentisi içindedir. Bunu sağlayacak inanç ve düşünce potansiyelinin ancak dinde ve mânevî değerlerde bulunabileceği inancı, haklı olarak güçlenmeye devam ediyor.

Güçlenen dine yöneliş eğilimlerinin gerçek muhatabı acaba hangi din olacaktır?

Bilhassa 1970'li yıllardan itibaren dünya kamuoyunun dikkatleri, İslâmın yeniden canlanışı ve yükselişi gerçeğine çevrildi. Tanınmış Batılı yayın organları İslâmın yükselişini konu alan yayınlara son yirmi yıl içinde artan bir ilgi ile yer verdiler. Bu yöndeki yayınlar son yıllarda daha da yoğunlaşarak devam ediyor. Buradan, denilebilir ki, güçlenen dine yöneliş eğilimlerinin gerçek sahibi ve muhatabı İslâmiyet olacaktır. Bu gerçeğe asrın ilk yıllarında işaret eden Bediüzzaman şunları söylüyordu:

“Biz Müslümanlar, bürhana tâbi oluyoruz, akıl ve fikir ve kalbimizle hakaik-i imaniyeye giriyoruz. Başka dinlerin bazı efratları gibi ruhbanları taklid için bürhanı bırakmıyoruz. Onun için akıl ve ilim ve fen hükmettiği istikbalde, elbette bürhan-ı aklîye istinat eden ve bütün hükümlerini akla tesbit ettiren Kur’ân hükmedecek.” (Hutbe-i Şâmiye, s. 23)

Çünkü onun ifadesiyle İslâmiyet insanlığın yapısına en uygun fıtrat dinidir.

Günümüz insanının boşalan inanç dünyasına ancak fıtrat dini olan İslâmiyetin girebileceğine inanan Bediüzzaman, İslâmiyeti asrın idrakine uygun bir mantık ve üslûp dokusu içinde inceledi. Bugünün insanını nazara alarak yorum ve açıklamalar getirdi. Dinî değer ve düşüncelerle bütünleşmenin her insan için yaratılış gereği olduğunu isbata dayalı bir metod ve üslûpla ortaya koydu.

Dünyanın tanınmış üniversitelerinde görevli, çok değerli yerli ve yabancı ilim adamları, bu topraklarda doğup büyümüş bir âlimin eserlerinin tahlilini yaptılar ve onun görüşlerini ele aldılar.

Bugün Türkiye’den dünya inanç ve fikir hayatına Bediüzzaman’ın görüşleriyle aydınlık bir pencere açılıyor. Bu tebliğler Türkiye’nin gerçek kimliğini takdim ve dışa tanıtılmasında yeni bir dönüm noktası olarak kabul edilmelidir. Bediüzzaman’ın şu ifadeleri bu gerçeği çok açık olarak ortaya koyuyor:

“Size kat’iyyen ve çok emarelerle ve kat’i kanaatimle beyan ediyorum ki, gelecek yakın zamanda bu vatan, bu millet ve bu memleketteki hükümet, âlem-i İslâma ve dünyaya karşı gayet şiddetle Risale-i Nur gibi eserlere muhtaç olacak; mevcudiyetini, haysiyetini, şerefini, mefahir-i tarihiyesini onun ibrazıyla gösterecektir.”

Dünyanın çeşitli üniversitelerinden gelen ve Risale-i Nur üzerinde çalışmalarıyla tanınan değerli ilim ve fikir adamları, asrımızda İslâmın yeniden yapılanması konusunda, Bediüzzaman’ın görüşleri ışığında önemli tespit ve tekliflerde bulundular.

Nesillerin, Batının tercüme kültürüyle yetiştirilmeye çalışıldığı dönemlerde, İslâm inanç ve düşüncesinin terki mümkün olmayan değerler manzumesi olduğunu eser ve hizmetleriyle ispat eden ve bunu topluma mal eden Bediüzzaman hakkında kaleme alınmış olan bu tebliğlerin fikir dünyamıza yeni ufuklar açacağını ümit ediyoruz.

Bu tebliğler, 27-29 Eylül 1992 tarihinde İstanbul İlim ve Kültür Vakfı tarafından tertiplenen “İslâm Dünyasının 20. Asırda Yeniden Yapılanması ve Bediüzzaman Said Nursî” konulu milletlerarası sempozyumda, İstanbul’da Atatürk Kültür Merkezi ve Mim Hotel salonlarından sunulmuştur.

KOLLEKTİF HAFIZA VE ŞUUR
Prof. Dr. ŞERİF MARDİN

(American Üniversitesi, Washington D.C. - ABD)

Bediüzzaman'ın sosyolojik derinliği ve başarısı, İslâmın zengin dinî ve kültürel

dağarcığını anlamış olmasında toplanır.

Herşeyden önce Bediüzzaman Said Nursî konusuna ne şekilde eğildiğimi belirtmek isterim. Her insan belli bir konuya yaklaşmada bu olayları kendine özgü bir görüş açısından değerlendirir. Bu görüş açısının özelliklerini önceden ortaya koymak, bir bilimsel âdâb meselesi olduğu kadar dinleyici ya da okuyucuyu uyarma fonksiyonu da görür. Önce bu bilimsel ödevi en açık bir şekilde ortaya koymam gerektiğinden bu konuda bir açıklamayla başlayacağım.

Vahiy ya da ilham yoluyla şekillenen her dinî girişimde iki eksen bulmak mümkündür. Bir taraftan İlâhî varlığın mevcudiyeti ve kâinata koyduğu düzenle ilgili emirler ve bilgiler sadır olur, diğer taraftan insanların bunları yerine getirmeleri istenir. Ancak, genelde insanlar kendilerine verilen ve bir ideali temsil eden mesajı kusursuz olarak tatbik mevkiine koyamazlar. Bunun sebeplerinden biri, vahyin nâzil olduğunda anlaşılmasından çok hatırlanmasının gerektiği keyfiyetidir. Vahiy nâzil olduğu sırada söylenir, duyulur, ifade edilir ve tekrarlanır. İncelenmesi, anlatılması ve anlaşılması daha bahis konusu değildir. Vahiydeki mesajın anlaşılması ve yorumlanması bir ikinci aşamada başlar. Örneğin Peygamberin Allah kelâmını söyleyicisi safhası birinci safhadır, bu safhadan hemen sonra daha insânî bir kisveyle kelâmullahın başkalarına anlamını aktarması ikinci safhadır. Mesajın mü’minlerce anlaşılması üçüncü bir safha teşkil eder. Mü’minler mesajı kendi insanlıklarının sınırlarının içinden anladıklarından zorunlu olarak mesajın hükmüne nüfuz edemezler. Kısaca, mesajın kendisinin mahiyetiyle insanların onu anlamalarının şekilleri farklıdır. Bediüzzaman’ın Kur’ân’ın icâzı (yani esrarlı derinlikleri) hakkındaki sözleri ve diğer taraftan mesajın herkesçe aynı derinlikle anlaşılmadığı konusunda devamlı olarak söyledikleri mesajla tatbikat arasındaki farkı pek güzel anlatır.

İlâhî mesajın bu safhalarını hatırda tutarsak, bunların iki ayrı bilim alanı oluşturduğunu görürüz. Mesajın salt dinî bir söylem olarak taşıdığı anlamları tahlil eden bilim dalı bunların birincisidir. Bu bilim dalının Batı dillerinde adı “teoloji”, İslâmi ilimlerde ise-yaklaşık bir anlamda-bilim dalının adı “fıkıh”dır. Buna karşılık insanların İlâhî mesaja kendilerince maletmeleri sırasında insanlıklarından ve de topluluklar halinde yaşamalarından dolayı İlâhî mesaja verdikleri-bazan beklenmedik- şekillerin incelenmesi ikinci bir bilim dalının alanıdır. Bu bilim dalının adı “din sosyolojisidir.” Weber diliyle, din sosyolojisi, “din taşıyıcılarının” dine getirdikleri şeklin incelenmesidir.

Bir örnek vermek gerekirse, İslâmda “tevhid” konusu teoloji alanına giren bir konudur. Diğer taraftan medreselerin başlangıçta az çok amatörce bir sistem oluştururken zamanla gittikçe profesyonelleşmelerinin incelenmesi bir din sosyolojisi konusudur.

Benim Bediüzzaman Said Nursî’ye yaklaşımım kendi akademik alanım olan din sosyolojisi açısından olmuştur. Örneğin, Bediüzzaman’ın, mücedditlik hareketinin ne oranda bir yansıması olduğu, başlangıçta fikirlerini yayan kimselerin toplumsal menşeinin ne olduğu ve Bediüzzaman’ın fikirlerinin bunlar için aradıkları nasıl yeni bir dünya görüşünü temsil ettiği, karşılaştığı siyasi ortamın kendisini nasıl etkilediği, bütün bunlar din sosyolojisi alanı içine girer ve benim incelediğim konulardır.

En genel anlamda, Bediüzzaman’ın fikirlerinin kendi devrinin ekonomik, sosyal ve siyasi koşullarıyla nasıl şekillendiği, kendi görüş açım bakımından önem kazanan problemler olmuştur. Gene de sanırım bu arayışlarım din âlimleri için tamamen faydasız olmamış, bir Nur âlemine Bediüzzaman’ın izleyecilerinin davranışlarının bir yönünü açıklarken, belki de bu âlemin ulemasına fazladan küçük bir anahtar sunmuş olabilirim.

Mazi ile bağ ve kimlik sorunu Açış toplantımızda ise, Bediüzzaman’ın fikirlerinin önemli bir sosyolojik soruna getirmiş olduğu katkıyı incelemek istiyorum. O da mazi ile olan bağ ve kimlik sorunudur.

Her topluluk geçmişle olan çizgisini hatırlarda taze tutmak mecburiyetindedir. Dün, bugünün anlaşılması için zaruri bir çıkış noktasıdır. Bu hatırlama ve hatırlatmanın İslâm âleminde en önemli yollarından biri, geçmişin içinde yaşamaktır. Bunun da en çarpıcı bir İslâmî şekli, ölülerinin içinde yaşamaktır. İslâmda önemli bir yer tunan ölü ziyareti, bunun İslâmca makbul olan bir şeklidir. Modern İslâmda bazılarınca kınanan bu ziyaretler aslında tarihin hatırlarda bir nesiller silsilesi olarak yaşamasını sağlar.

Son zamanlarda çıkan bir doktora tezi Kahire’de 11-15. yüzyılları arasında Qarafa adıyla kocaman bir evliyalar şehrinin günlük hayatını derinlemesine incelemektedir. Bu tezden anladığımız, ölüleri ziyaretin mü’minler için hem soluk alma, dinini hüzünle değil, sevinç ve ümitle yaşama, insanlararası bağları güçlendirmeyi sağladığıdır.

Ziyaret âdâbı Müslümanların daha serbest bir hava içinde birbirleri ile konuşmalarını sağladığı oranda cemaatin ve ümmetin devamlılığını sağlayan bir destek olmuştur.

Diğer yönden, ziyaretler kollektif vicdan ve hafızayı fertlerin daha geniş bir anlama, ölülerinin şan ve şerefine bağlamak suretiyle tutmuştur. 20. yüzyıl makine medeniyeti de İslâmî ümmetin kollektif hafızasını dağıtmakla Bediüzzaman’ın üzerinde devamlı durduğu problem ortaya çıkmıştır. O da Müslümanların kimlik problemidir. Makine medeniyetiyle birlikte gelişen bu tür milliyetçilik de Müslümanların geçmişle olan bağlarını geciktirme maharetini sergilemiştir. Evliyaların yerine çok daha eskilerde yaşayan Oğuz Kağan’ı koyan bu anlayış, çağdaş vatandaşın zengin İslâmî dağarcığının yerine abstre, toplumumuz için müphem bir mefhum koymuştur.

Bediüzzaman’ın sosyolojik derinliği ve başarısı bu durumda İslâmın zengin dinî ve kültürel dağarcığının yerini hemen anlamış olmasında toplanır. Zira gene Qarafa örneğinde görüldüğü gibi, bu mahallenin sağladığı yalnız bir ziyaret protokolü değil, kişi kimliğinin gizli yapısında yaşayan bediî zenginliği yaratması olmuştur. Bu bediî zenginlik bir bütün olarak Müslümanın günlük hayatı ile uyum halindedir.

Vatandaşın “hergün”ü Qarafa’nın renkleri mü’minin evinde ve sohbetlerde ya da anlatılan halk hikâyelerinde değer verilen, beğenilen renklerdir. Qarafa’nın kokuları, gene İslam kültüründe verilen buhurdan, baharat, gül ve karanfil karışımı bir râyihadır. Duvarları ve kabirleri süsleyen yazılar tezhibin bir parçasıdır. Önemli olan, kültür, mâşeri vicdan ya da kollektif şuur adını verdiğimiz harcın bu gibi bir bediî zemin temin edildiği zaman canlı kalabildiğidir.

Türkiye’de milliyetçilik son elli yıl içinde bir Türklük şuuru telkin ettiği oranda başarılı sayılabilir. Ne var ki milliyetçiliğimizin eksik taraflarından biri, Qarafa’nın 15. yüzyılda canlı tuttuğu kültür yumağını ve sosyolojik fonksiyonunu ihmal etmiş olmasıdır. Daha genelleştirerek diyebiliriz ki, İslâmın cumhuriyet devrine kadar düzenlediği, fakat cumhuriyetin fazla ilgilenmediği bir alan, vatandaşın "hergün”ü olmuştur. İhmali, İslâmî kültürün detaylı bir şekilde işlediği bir "hergün”ü geniş çapta açık bırakmış olmasıdır. Burada kullandığım "hergün" tabiri, Michel de Certeau adında bir Fransız sosyoloğunun sosyolojiye getirdiği bir ıstılâhtır. Şöyle anlatayım: Michel de Certeau’ya göre insanların çoğunun hayatını düzenleyen ıstılâhlar "dış politika" ya da "iktisadi sistem" gibi büyük büyük ve zaten anlaşılması zor abste konular değildir. İnsanların hayatının harcını meydana getiren her günün örüntüsü ve her günü meydana getiren yüzlerce mekân, davranış, âdâb, estetik ahlâk zerrecikleridir. Bunun klâsik özelliklerinden biri Müslümanların günlük hayatını gayet iyi bilen İmam-ı Gazzali’nin bu detayları İhya’sına koyarak bir bakıma bir Müslüman "âdâb-ı muaşeret" kitabı yazmış olmasıdır.

Bediüzzaman hakkında yazdığım kitabımda Bediüzzaman’ın, Gazzali’nin aksine İslâmın muamelat, ibadat kısmı üzerinde fazla durmamış olduğu, daha çok Müslümanların kendi dinini anlamalarını sağlayacak kısımları irdelemiş olduğunu ifade etmiştim. Meselenin toplandığı ve son derece önemli saydığım bir nokta, artık çağdaş dünyada Müslümanın kendi günlük hayatında istikamet temin edecek bir “harita”ya muhtaç olması ve bunun Said Nursî tarafından anlaşılmış olmasıdır.

Bu “harita” hem geçmişle çizgisini açıklayan, hem de "şimdi"sini düzenleyen bir rehber mahiyetini taşımak mecburiyetindedir. Mısırlı Seyyid Qutb’un kitaplarını bu açıdan değerlendirmek gerekir. Yazılarında Müslümanlara toplumsal harita temin etme amacı açıkça görülmektedir. Bediüzzaman’ın fikirlerinde bir tarihsel sosyal gelişme şemasının mevcudiyetini hepimiz, sanıyorum, az çok biliyoruz. Fakat bunun yanında fikirlerinin karşılamaya çalıştığı nokta, modern Müslümanların modern toplumda kendilerine bir istikamet bulması çabalarıdır.

Said Nursî’nin bu çabalarının yalnız Kemalizmin bir boşluğunu doldurmaya yönelik olduğunu düşünmek haksızlık olur. Sorun, endüstri medeniyetinin ve rasyonalist felsefi temelinin genel problemidir. Bediüzzaman’ın devamlı olarak anlam üzerinde durması, İslâmı anlaşılması gereken bir din olarak sunması, bir bakıma bunu kendiliğinden gösterir. Fakat, yazılarında konunun bir Türkiye problemi olması yanında bir dünya problemi olduğunu anladığını gösteren bir çok örneğe rastlamak mümkündür.

Kendisini bir biyografi konusu olarak seçmiş olmam, İslâmî düşüncesinin geniş boyutları için olduğu kadar bu dünya problemini başkalarından önce anlamış olmasıdır.

____________________

1927'de İstanbul'da doğdu. 1948'de ABD'nin California eyaletindeki Stanford Üniversitesini bitirdi. Siyasal Bilgiler Fakültesine asistan olarak girdi. Burada profesör oldu. Boğaziçi Üniversitesine 1973'de geçti.

Din ve İdeoloji, Jön Türkler, Japonca’ya ve Türkçe’ye çevrilmiş eserleri ve yabancı dillerde yayınlanmış çok sayıda makalesi bulunmaktadır. Ebulula Mardin Hoca'nın yakın arkabasıdır. On yıldır mütefekkir Cemil Meriç'in tavsiyesi üzerine Bediüzzaman Said Nursî ve Nurculuk üzerinde sosyolojik çalışma ve araştırma yaparak bu eserini Religion and Social Change in Modern Türkey The Case Bediüzzaman Said Nursî adıyla 1989 Aralık ayında Amerika'da yayınladı. Bu kitabı Ekim 1992'de de Türkçeye çevrilerek Bediüzzaman Said Nursî Olayı Modern Türkiye'de Din ve Toplumsal Değişim ismiyle neşredildi. Paris, Londra ve Amerika'da Said Nursî ve Nurculukla alâkalı konferanslar vermektedir. Londra'da yayınlanan Religious Organization and Religious Experience adlı dergide “Bediüzzaman Said Nursî ve Bir Tavzifin Şekillenmesi” başlıklı bir inceleme yazısı çıkmıştır.

MEVLÂNÂ’DAN BEDİÜZZAMAN’A UZANAN ÇİZGİ

Ord. Prof. Dr. ANNA MASALA



Mevlânâ, “Gel, yine gel, ne isen öyle gel” derken; Bedizzaman da, “Kim olursa olsun, madem imanı var, o noktada kardeşimizdir” diyordu.

İzin verirseniz, ilk önce sizleri selâmların en güzeliyle selâmlayayım: Esselâmü aleyküm.

Aslında her türlü selâmlama biçimi güzeldir, “Günaydın”, “Merhaba”, “Sabahlarınız hayırlı olsun” diye insanları selâmlamak güzeldir.

Maalesef bugünlerde, 20. yüzyılın sonlarına yaklaştığımızda, bir yandan kardeşlik, dinlerarası diyalog, milletlerarası barış isteniyor, diğer yandan dinler yeniden çatışıyorlar, silâh sesleri, aç insanların çığlıkları, siyasi ve psikolojik savaşın sesleri dünyanın dört bir yanından yükseliyor. Hepimizin barışa, sevgiye ihtiyacı var, onun için sizlere “Esselâmü aleyküm” diyorum. Bu hem bir selâm, hem de bir duadır.

Bugün tek tanrılı dinlerden ya da din biliminden söz etmek istemiyorum. Ayrıca burada her zamanki “Profesör” sıfatıyla da bulunmuyorum. Bugün burada, kardeşliğe ve barışa ihtiyacı olan, Cenab-ı Allah’ın herhangi bir kulu olarak bulunuyorum.

Bildiğiniz gibi, ben Hıristiyan bir ülkede, hattâ Hıristiyanlığın merkezi olan Roma’da doğdum; ama, bir orientalist, bir doğubilimci olarak yeryüzündeki diğer dinleri de tanıma fırsatını buldum.

Üniversite yıllarımda Hint felsefesi sınavını büyük bir merakla hazırladığımı ve klâsik dinlerle ilgili kitapları nasıl ilgiyle okuduğumu hâlâ hatırlıyorum. Daha o zaman, değerli hocalarımın eğitimi doğrultusunda dinler arasında bir bağ, bir mânevî köprü arıyordum ve hepsinde, hattâ pagan dinlerde bile tek bir Allah’ın izlerini bulma arzusunu içten duyuyordum. Çünkü, aziz kardeşlerim, bu konu üzerinde hiçbir şüphe yoktur. Hangi dilde dua eldilirse edilsin, hangi kıbleye doğru durulursa durulsun, insanın küçüklüğü tek bir Allah’ın büyüklüğünü tanımalıdır. Bu da Müslümanların mübarek “Kelime-i Tevhid”ini bütün dillere tercüme etmek demektir.

Benim en büyük şansım, hayat yolunda ilerlerken, beklenmedik bir biçimde, karşıma Türk ulusu gibi bir ulusun çıkmasıdır.

Aziz kardeşlerim, her gün, her an, ak günlerde, kara günlerde, hüzünde, sevinçte, özellikle de bazı insanların acı çektiği bugünlerde ben, işte bu hazineyle avunurum ve bu hazineden hepsi birer altın parçası olan ebedî dersler alır, hayat tecrübesi elde ederim.

Orta Asya eski tarihinden İslâmın kabulüne ve Anadolu Türk medeniyetine kadar Türk kültürünün herşeyini ben, her zaman çok sevdim. Halk edebiyatını, divan edebiyatını, onaltı Türk devleti tarihini, hattatlık güzel sanatını, tasavvufun derin ruhunu, klasik Türk müziğini sevdim. Yahya Kemal’i sevdim, çağdaş Türk edebiyatını sevdim.

Fatih Sultan Mehmed’i nasıl sevdiysem, bugün büyük bir gelişme yolunda ilerleyen aziz Türkiye Cumhuriyetini candan seviyorum.

Ruhumun gözü ile bir aynada sizin pırlanta yüzlerinizi görüyorum, Mevlânâ ve Yunus Emre’yi görüyorum, Bediüzzaman Said Nursi’yi görüyorum, yeni elektrik santrallarını, Boğaz’ı ve Anadolunun dumanlı dağlarını, kubbeleri, minareleri, şehirleri ve köyleri görüyorum ve benim sevgi ve kardeşlik, bu barış arzum hayal değil, bu büyük ustalarımızın bana öğrettikleriyle, sizin de bunu yıllardır gösterdiğiniz sevgiyle gerçekleşiyor.

Üç düşmana karşı mücadele Daha önce de söylediğim gibi, son yıllarda, dünyada dinlerarası diyalogdan bahsediliyor.

Beni affedin, ama ben diyalog kelimesine pek inanmıyorum. Bence bir ayrılık söz konusu olduğunda diyalog gündeme geliyor, savaş yelleri estiğinde de barıştan bahsediyorlar.

Bir bilim adamı olarak biliyorum ki, Musevi, Hıristiyan ve İslâm dinleri gibi tek tanrılı dinler, yüzyıllardır, insanlığın medeniyet yolunda ilerlemesine etki eden kültür alışverişlerine rağmen, kapalı kalelerde yaşıyorlardı.

Bazen din kisvesi altında siyasi ve ticari çıkarlar uzun müddet Hıristiyan ülkelerini Müslüman ülkelerden ayırmıştır. Özellikle de Akdeniz’imizde, güzel Gırnata’nın düşmesinden sonra, tarih, Hıristiyan ve Müslüman ülkeler arasındaki, daha doğrusu Hıristiyan Avrupa ile Osmanlı İmparatorluğu arasındaki ayrılığa şahit oldu.

İşte madalyonun öbür yüzünü de bilen Avrupalı tarihçinin acısı buradadır. Gençliğimden beri, geçmiş yüzyıllarda benim Roma’mın benim İstanbul’umla dini ve çok ticari amaçlarla çarpışmalarını kabullenemezdim.

Ben, yirminci yüzyıl sonunda şu kelimelerin anlamlarının unutulması gerektir, diyorum: savaş, dini hoşgörüsüzlük, ırkçılık, açlık, cahillik. Evet, ben Türk hoşgörüsünün bir talebesiyim. Bunun için Said Nursî’nin bir cümlesi, bir emrine bayılıyorum. Kendileri buyurdular ki:

“Bizim düşmanımız; cehalet, zaruret, ihtilaftır. Bu üç düşmana karşı sanat, marifet, ittifak silâhıyla cihad edeceğiz.”

Gençliğimde, ailemle beraber ilk Türkiye’ye geldiğim dönemlerde, Türklere din hakkında birlerce soru yönelttiğimde, kimse bana “Sen Hıristiyan mısın, Müslüman mısın?” diye sormuyordu.

Türkiye’yi sevip sevmediğimi, Mevlânâ ve Yunus Emre mısralarını, Itrî’nin müziğini bilip bilmediğimi, İstanbul’a Bağdat köşkünden, Çamlıca’dan, Rumeli Hisarı’ndan, Galata Köprüsünden baktığımda mutlu olup olmadığımı soruyorlardı. Sonra dinden konuşuluyordu ve ben birçok Müslümanın, Kur’ân-ı Kerimden başka, İncil ve Tevrat’ın sözlerini bildiklerini görüyordum. Halbuki bizde Kur’ân’ı bilen Hıristiyan çok az idi. O da benim için büyük bir ders idi.

Sizlere güzel bir anımı anlatmak istiyorum: Güneş batımından şafak vaktine kadar süren sohbetlerin birinde bazı dindar Müslüman arkadaşlarım hiçbir yanlış yapmadan İncil’den cümleler söylediler.

İtiraf edeyim ki, yeni bir din sohbetine hazırlanabilmek için ertesi gün bütün şehirde bir İncil aradım.

Her zaman hoşgörüye susadım. Bu hoşgörüyü Türk Müslüman tarihinde buldum ben. Osmanlı İmparatorluğunun bütün milletlere, bütün gayrimüslimlere dillerini, âdetlerini ve bilhassa dinlerini koruma imkânını veren hoşgörüsünü gördüm.

Bazı yalancı tarihçilerin ne dedikleri beni ilgilendirmez. Meselâ, çok iyi bilirim ki, bugün Yunanlı, Ermeni, Süryani ve Balkan milletlerinin bir kısmı Müslüman Türklerin hoşgörüsü sayesinde yine Hıristiyandırlar, yine ana dillerini konuşabiliyorlar.

Ama dinî hoşgörünün en güzel yanını Anadolu'nun büyük ustalarından öğrendim. Yüzyıllardır bütün dünyaya seslenen Mevlânâ'dır: “ Gel, yine gel, ne isen öyle gel”. Yunus Emre'dir: “Dağlar ile taşlar ile çağırayım Mevla'm Seni” Aynı tasavvuf ruhu ile Bediüzzaman Said Nursi, “Kâinatın mayası muhabbettir”,“Meşrebimiz muhabbettir” diyor.

Bu bilimsel Uluslararası Sempozyumun konusu “Bediüzzaman Said Nursi ve 20. Asırda İslâm Düşüncesinin Yeniden Yapılanması.” Bediüzzaman’ın hayatı çok enteresan, kitapları çok derin. Maalesef benim bu konuşmam, zamanın darlığı sebebiyle, uzun bir bilimsel bildiri değil, sadece bir selâmlamadır. Ayrıca bu mühim konuyu benden daha iyi bildiğinize inanıyorum. Bu fakir, sizlere ders vermek için değil, öğrenmek için geldim.

“Madem imanı var o noktada kardeşimizdir” Daha önce de söylediğim gibi, bildiklerimin büyük bir kısmını sizlerden ve sizin ustalarınızdan öğrendim.

Türkiye’de herşeyin anlamı derindir ve Nasreddin Hoca fıkralarının derin espri anlayışı, halkı güldürmesi de Türk hoşgörüsünün diğer bir sembolüdür. İnşaallah ilerde bu mühim konuda daha bilgili bir araştırma hazırlayıp sizlere takdim edeceğim.

Kara günlerde, diğer ülkelerden gelen haberler insanların yüreğini yaraladığı zaman, Hıristiyan ve Müslümanlar arasında bir diyalog oluşturduğunu duyduğumda, diğer yandan dünyanın öbür yanında insanların öldürüldüğünü öğrendiğimde, ben, bir damla bal tanesine ihtiyaç duyuyorum. Ve bu balı buldum.

Geçtiğimiz günlerde, şair Feyzi Halıcı ile Said Nursî Hazretlerinin eserlerinden bahsederken, şu cümlesi aklıma geldi: “Kim olursa olsun madem imanı var, o noktada kardeşimizdir.”

Bu güzel bal damlasında Mevlânâ’nın aynı felsefesini bulabiliriz.

Fikrimce, bu gerçek imandır, hoşgörüdür.

Gerçek diyalog dilde değil, gönüldedir.

Bu Eylül ayında, Brüksel’de oniki dinin temsilcilerinin katıldığı dinlerarası bir diyalog oldu. Radyodan öğrendiğim kadarıyla aynı kongre, gelecek yıl, Milano’da düzenlenecek.

Umarım ki, bu din adamları dünyada barışı, din barışını da sağlarlar.

Üzgünüm, ama bazen bu tip dinlerarası diyaloglar bilim adamlarına yönelik oluyorlar, halka hitap edemiyorlar.

Bu kısa konuşmayı hazırlarken aklıma Müslümanlar ve Hıristiyanlar arasında bir kardeşlik örneği geldi.

Bunun kalplerinizde kalmasını arzu ediyorum, aynı zamanda Hıristiyanlar da bunu bilsinler.

İşte bu bir Hıristiyan tesbihi, bu da bir Müslüman tesbihidir.

Şu anda dünyadaki birçok insan bu ikisinden birini çekmektedir ve değişik dinlere bağlı kalarak, değişik dillerde tek bir Allah’ın adını anıyorlar. O kutsal kelime ne kadar doğrudur: “Lâ ilâhe İllallah!”

Aziz dostlar, bu güzel İstanbul’dan ülkem İtalya’yı selâmlıyorum ve umuyorum ki, her geçen gün Türkiye’ye daha yakın olur. Son olarak da hepimizin çok sevdiği Türk topraklarını selâmlıyorum.

Kabul ederseniz, her zaman söylediğim birşeyi tekrar etmek istiyorum: Türkiye’yi sevmek sizin için kolay. Türkiye’de doğdunuz ve daha çocukluğunuzdan itibaren Türk kültürünü, Türk cumhuriyetini ve şanlı, güzel bayrağınızı sevmeyi öğrendiniz. Ben sizin sevdiğiniz şeyleri uzun yıllar çalışarak, okuyarak, sohbet ederek öğrendim. Türkiye tarihi beynime işledi. Şimdi Türkiye adı kalbimdedir.

Duacınızım, ben Vesselâm!

____________________

(Roma Üniversitesi - İTALYA)

15 Nisan 1934’de Roma’da düyaya geldi. Roma Edebiyat Fakültesinde yüksek tahsilini tamamladı. İtalyan ve Latince dilleri yanında Doğu dillerinden Arapça, Farsça, İbranice ve Türkçe’yi öğrendi. 1968 yılında Roma Üniversitesi Şarkiyat Enstitüsünde Türkçe öğretmenliğine başladı. Bu arada sık sık Türkiye’yi ziyaret ederek Türk kültür ve folklörü ile yakından ilgilendi. Bir Türk hayranı olan Anna Masala 1972’de Roma Üniversitesinde profesör oldu, 1982’de ordinaryüs profesörlüğüne yükseldi.

Şarkiyat konularında İtalyanca olarak Roma’da yayınlanmış olan pekçok eserinden bazıları şunlardır:

Çağdaş Türk Şiiri (1972)

Türk Türküleri (1972)

Yunus Emre (1978)

Bediüzzaman Said Nursî (1978)

Mehter (1978)

Türkü ve kılıç (Serhat Türküleri)

Fevzi Halıcı’nın Şiirlerinden Seçmeler (1987)

Cahit Külebi’nin Şiirlerinden Çeviri (1986)

HIRİSTİYAN-İSLAM DİYALOĞU

Doç. Dr. URSULA SPULER 1

(Marburg Üniversitesi - ALMANYA)

Hıristiyan-İslâm diyaloğu için, temel şartlardan birisi de, Risale-i Nur noktasından baktığımızda, her şeyden önce her iki dinin ortak noktaları ortaya çıkar. İşte bu ortak noktalar, İslâmın ve Hıristiyanlığın bütün dünyada ateizme, materyalizme ve komünizme karşı ortak hareket etmeleri imkânını vermektedir.

Asrımız Müslümanlarının yaşadığı hayat şartları, çeşitli noktalardan Mekke ve Medine’deki İslâmın ilk yıllarındaki şartlara göre değişiklik arz etmektedir. İslâm çok hızlı bir şekilde dünyanın bütün kıtalarına yayılmıştır. Ayrıca zamanımızda Müslüman sayısı Hıristiyan sayısına ulaşmış bulunmaktadır. Öyle ki, İki dinin mensupları insanlığın yarısını teşkil etmektedir.

Acaba bu durum Hazret-i Muhammed’in zamanında nasıldı? O devirde Mekke’de bir Yahudi bile yokken, Medine’de üç Yahudi kabilesi bulunuyordu. Hıristiyanlık Ortadoğuda her tarafa yayılmışken Necran bölgesini hariç tutarsak, o bölgede (Arap Yarımadasında) çok az sayıda Hıristiyan yayılmıştı. Bunun yanında Hazret-i Muhammed’in bazı Hıristiyanları tanıdığını ve onun geleceğini haber veren Hıristiyan papazın hikâyesini biliyoruz.

Günümüze gelirsek, bugün Mekke ve Medine’den çok uzaklardaki Almanya’da 2 milyona yakın Müslüman 76 milyon Hıristiyanla birlikte yaşamaktadır. Buna karşılık Hıristiyanlar Ortadoğuda azınlık durumuna düşmüşlerdir. Lübnan’ı dahil etmezsek, Hıristiyanlar Mısır ve Suriye’de azınlık gruplar teşkil etmektedir. Görüldüğü gibi, şartlar İslâmın ilk yayılma yıllarına göre çok çeşitli noktadan değişti.

Kur’ân’da Hıristiyanlar hakkıda pekçok âyet vardır. Bunlar Mekke ve Medine’deki şartlara göreydi; aynı zamanda bu âyetler temel esasları teşkil ediyordu.

Said Nursî bu âyetleri günümüz şartlarına göre tefsir etmiş ve istikbalde kullanılabilecek hale getirmiştir. Onun, Kur’ân’ın nurunu kendi hayat şartlarında tatbik etmesi nümune-i imtisaldır ve örnek teşkil etmektedir. Fakat o, bunu herşeyden önce-Şerif Mardin’in de ifade ettiği gibi-zor ve fakat fevkalâde güzel tasavvufi temsillerle süslenmiş bir dille anlatmaktadır. Böylece Risale-i Nur ilk bakışta her okuyucuya kendini açmamaktadır.

Şimdi Nurcular onun eserlerini devam ettirmekte ve onun gayelerini tahakkuk ettirmektedirler. Bu gayeler arasında Hıristiyanlarla Müslümanlar arasındaki diyalog ve dinî hayatın karşılıklı olarak düzenlenmesi de bulunmaktadır. Hıristiyanlara göre iki din arasındaki diyalog artık zaruret haline gelmiştir. Biz Hıristiyanlar olarak Müslümanları iyi anlamaya büyük gayret gösteriyoruz. Birbirimizi iyi tanımak herşeyden önce, hiç şüphesiz her iki taraftaki mevcut korkuları telafi edecektir.

Her iki dindeki ortak noktalar

Hıristiyanlar, İslâmı ciddiye alınması gereken bir din olarak görüyorlar. Bildiğiniz gibi Müslümanlar tek bir Allah’a inanırlar; bu Allah Hıristiyanların da Allah’ıdır. O Allah ki, şefkat sahibi ve bilicidir (Rahîm ve Alîm’dir). Fakat Müslümanların bizim teslis akidemiz (üçlü sistem) hakkındaki görüşlerinin tam aksine baştan beri inanıyoruz ki, Allah birdir. Hıristiyanların büyük bir kısmı her ne kadar bu temel inancı bütünüyle benimsemeseler de, bizim Allah’ımız şefkat eden, seven Allah’tır.

Hiç şüphesiz şu açık bir farklılık ki, biz İncil’i ihtiyatlı olarak değerlendiriyoruz, fakat Müslümanların tutumu Kur’ân‘a karşı böyle değildir. İncil’in yazılmasında çeşitli yazarların tesirinin olduğunu biliyoruz. Bu yazarlar İncil’deki düzenlemeleri çeşitli zamanlarda yapagelmişlerdir. Artık İncil’de, zamanla kayıtlı olan hususlarla ebedi olarak geçerli olanları ayırd etmek mecburiyetindeyiz. Bununla birlikte inancımıza göre, İncil’in tamamı Allah’ın kelâmıdır.

Bediüzzaman Said Nursî, “İncil’in insanlar tarafından değiştirilmesine rağmen, gerçek iman esasları kısmen asliyetini muhafaza etmiştir” demekte ve Hıristiyan dindarlarını saygıyla karşılamaktadır. Hattâ bugün Hıristiyanların çoğu Hz. Muhammed’i (a.s.m.) peygamber olarak tanımaktadır. Bununla birlikte İsa’nın “oğulluk” meselesinde ve çarmıha gerilerek insanlığın kurtarıcısı olma hususunda Hıristiyanlarla Müslümanlar temelden ayrılmaktadırlar. Aslında Müslümanlara göre, Hz. İsa’nın peygamberler arasında üstün bir yeri olmasına rağmen; Said Nursî, Hz. İsa’ya “oğulluk” verilmesi fikrini Hıristiyanların aşırı sevgilerinin bir neticesi olarak görmekte ve Hıristiyanların dindarlıklarını saygı ile karşılamakta, bazı inanç esaslarını aşırı bularak reddetmektedir.

Bunun bir zararının olacağını sanmıyorum. Çünkü neden dünyamızda tek ve merhamet sahibi, dünyayı yaratan ve kıyamet günü insanları hesaba çekecek Allah’a inanan çeşitli dinler olmasın? Cenab-ı Hak, Mâide Suresinin 48. âyetinde şöyle buyurmaktadır:

“Sizin herbiriniz için biz bir şeriat ve açık bir yol tayin ettik. Allah dileseydi sizi tek bir ümmet yapardı, fakat verdikleriyle sizi imtihan etmek için farklı ümmetlere ayırdı, siz de hayırlı işlerde yarışın. Hepinizin dönüşü Allah’adır. Hakkında ihtilafa düştüğünüz şeyleri o size bildirecektir.”

Bediüzzaman Said Nursî bununla ilgili olarak, “Hattâ hadis-i sahihle, âhirzamanda İsevilerin hakiki dindarları ehl-i Kur’ân’la ittifak edip müşterek düşmanları olan zındıkaya karşı dayanacakları gibi, şu zamanda dahi ehl-i diyanet ve ehl-i hakikat, değil yalnız dindaşı, meslektaşı, kardeşi olanlarla samimi ittifak etmek, belki Hıristiyanların hakiki dindar ruhanileri medar-ı ihtilaf noktaları muvakkaten medar-ı münakaşa ve niza etmeyerek müşterek düşmanları olan mütecaviz dinsizlere karşı ittifaka muhtaçtırlar”1 demektedir.

Bugün yanyana yaşayan çeşitli din ve mezhepler sadece tarihî bir gelişmenin neticesi ve asrımızın bir gerçeği olarak değil; aynı zamanda Cenab-ı Hakkın iradesinin bir tecellisidir. Biz bunun farkına yeni yeni varıyoruz.

Diyaloğa adım atmak bütün dinleri bir ve beraber görmek değildir; üç semavî din olan Yahudilik, Hıristiyanlık ve İslâmiyet müstakil olarak kalacaklardır. Her ne kadar İbrahim (a.s.) insanlığın atası da olsa onun şahsında sadece dinlerin ortak tarihi beraberliği ortaya çıkmaz, bilakis ayrılırlar. Müslümanlar için İbrahim’in (a.s.) bizden çok farklı bir yeri ve mânâsı vardır.

Bediüzzaman’ın bakış tarzı

Bediüzzaman Said Nursî bu farklılığı bilmektedir. Meselâ İsa’nın (a.s) devlet idaresi ve sosyal hizmetler yapmadığını ifade etmektedir. “Bundan dolayı Hıristiyanlıkta sadece dünyevi kanunlar, örfî hukuk vardır” demekte ve bu noktalardan Hıristiyanlığı eksik olarak görmektedir. Biz Hıristiyanlar olarak bu meseleye daha farklı bakmaktayız ve bu konuda Müslümanlarla müzakereye hazırız. Fakat bu mesele şu anda nihâî nokta değildir. Bu hususta yapılacak ilk iş, karşılıklı olarak iki dinin varlığının kabul edilmesidir. Allah’a giden yollar hakkındaki kararı Cenab-ı Hak kendisi verecektir. Farklılıklar karşılıklı olarak kabul edildikten, bilindikten ve tanındıktan sonra adımlar atılabilir. Bu tarihi kritik yapı fevkalâde şâyân-ı temâşadır. Bu kulağa hoş gelmese bile fevkalâde yapıcıdır. Allah’ın muradını ve emrini anlamak, ortak değerleri ortaya çıkarmak, insanlığın saadetini gerçekleştirmek, ancak böylece mümkün olur.

Müslümanlar ve Hıristiyanlar birbirlerine karşı yabancı gibi durmamalıdırlar, ortak vazife üstlenmelidirler. Bu vazifenin vaktiyle şuuruna varmış birisi vardır: Asrımızın büyük âlimi, Müslüman ve Hıristiyanlara önümüzdeki asır için yol gösteren Bediüzzaman Said Nursî‘dir.

O, Emirdağ Lahikası isimli eserinde, Misyonerler ve Hıristiyan ruhanîleri, hem Nurcular çok dikkat etmeleri lâzımdır, komünizme ve dinsizliğe karşı bir cephe oluşturmalılar, demektedir.2

Said Nursî materyalist ve kapitalist Batıya karşı olmasına rağmen, kapitalist “Avrupalı” ve “Amerikalı”yla Hıristiyanlığı ciddiye alan ehl-i kitap Hıristiyan “Avrupalı” ve “Amerikalıyı” çok açık bir şekilde ayırd edip Batıyı tenkit ederken bu Hıristiyanları müstesna tutmuştur.

Şu şüphe götürmez bir gerçek ki, komünizm iflas etmiştir ve görünen o ki, kapitalizm de yıkılacaktır. Bu sebeple her iki dinin ana kaynaklarına dönmek fevkalâde bir mecburiyet haline gelmiştir. Nerede insan hak ve hürriyetlerini kısıtlamayan, hürriyeti temin eden, sadece kendini düşünmeyen (egoist olmayan) bilakis insanlığın saadetine hizmet eden ve ahlâkî değerler sadece bir dinin mensuplarına değil de, bütün din mensuplarına hizmet veren bu kabilden teşebbüsler sınırsız bir şekilde desteklenmeli ve mümkün olan her şekilde takviye edilmelidir.

Bu istikamette hedef gösteren ifadeler yine Bediüzzaman Said Nursî’ye aittir.

O şunun farkındadır: Bu dünyada hiç bir şey sabit değildir, değişmeye ve gelişmeye tabidir. Böylece insan yaşının geçmesiyle bilgisini geliştirmeli ve yeni yollar bulmalıdır. Dahası var: İnsan mahiyeti itibariyle Allah’ın izniyle değişmeye kabil ve bilhassa müsbet gelişmelere müsait bir şekilde yaratılmıştır.

İşte bunun gibi dinler ve dinî cemaatler de gelişmeye müsaittirler. Bugün dünyada 1 milyarın üzerinde Müslüman, bir o kadar da Hıristiyan vardır. Her iki din mensupları olarak eğer biz dikkatlerimizi dinlerimizin temel esaslarına değil de, Cenab-ı Hakkın bize yüklediği ortak vazifeye teksif edersek; yani dünyada adaletin yanında, haksızlığın karşısında yer alırsak, dünyada iyiliğin hâkim olması için çok şeyler yapabiliriz.

Bizler tarihteki düşmanlıkları eski bir deri gibi üzerimizden atmalıyız. Geçmişin hata ve yanlışlıklarını maziye gömüp gözlerimizi geleceğe çevirmeliyiz. Çünkü dünyanın problemleri gittikçe büyümekte ve girift bir hal almaktadır. Bu problemleri ancak beraberce çözebiliriz.

Hıristiyanların ileri gelenleri ile bazı Müslüman liderler, müşterek ahlâkî değerler kurmak üzere, geçtiğimiz aylarda yaptıkları toplantıda “Dünya Ahlâkî Değerler Beyannamesini” yayınladılar. Bu beyanname (Weltethos Erklarung) Birleşmiş Milletlerin İnsan Hakları Beyannamesinin yerine geçecek bir özellik taşımaktadır. Çünkü, İnsan Hakları Beyannamesi Müslümanlar tarafından pek kabul görmemektedir.

II. Vatikan Konsülünden bu yana (1962) Katolik Kilisesi diğer din mensuplarıyla samimi bir diyalog gayreti içindedir. Protestan Kilisesi de Müslümanlarla diyalog yolunu aramış ve teorik münazara yerine, Almanya’da İslâmı yaşayan Müslümanlara, bilhassa Nurculara toplantıları için ibadethanelerini, salonlarını tahsis etmektedirler. Bunun yanında üzüntüyle belirteceğim bir husus vardır. O da bugüne kadar henüz Hıristiyanların, Müslümanların camilerinde ibadet edemeyişleridir. Ülkemizin her köşesinde Müslümanlar cami yaptırabilirken, İslâm ülkelerinde Hıristiyanların kilise yaptırmaları yasak gibidir. Hıristiyanların Müslümanların arasına girip zarar verebilecekleri hususunda korkular mevcuttur. Hıristiyanların katiyetle böyle bir niyeti yoktur.

Said Nursî, her bir dinin gücünü kendi esaslarından kaynaklandığını biliyordu. İslâm gücünü Kur’ân’dan alırken, Hıristiyanlık İncil’den almıştır. Bu esasa bağlı kalanların gücü devam ediyor demektir. Bunun için güçlü bir muhatabın korkması için bir sebep yoktur. Tam tersine bu, günümüzün problemlerinde kendi aslını muhafaza etmeye en iyi yardımdır.

Almanya’da örnek diyalog

Almanya’da hususi olarak Hıristiyan-İslâm diyaloğunu, genel mânâda da dinlerin diyaloğunu esas alan dergiler yayınlanmaktadır. Bunun yanında Hıristiyan-İslâm diyaloğuyla ilgili kitaplar polemiksiz bir şekilde kaleme alınıp neşredilmektedir, Bu dergi ve kitaplarda her iki dindeki bayramlar, farklı gelenek ve görenekler, Müslümanlığın iman esasları, müşterek taraflar ve farklılıklar rahat bir şekilde işlenmektedir.

Bu yayınların hazırlanmasında Müslümanlar bazan yazar, bazan da danışman olarak hizmet görmektedirler. Buna benzer çalışmaların İslâm ülkelerinde ne zaman gerçekleşeceğini merak ediyorum.

Bu arada biz Hıristiyanlarda da çok büyük hataların olduğunu belirtmekte fayda vardır. Hıristiyan-İslâm diyaloğu Almanya’da 30. yılını doldurmaktadır. Ancak bu diyalog âdeta belli bir grup ve kesime mahsus kalmıştır. Çeşitli kuruluşların tertip ettiği kongre ve konferanslarda çok sayıda Hıristiyan temsilcilerin yanında, Müslümanlardan hemen her zaman aynı simalar görünmektedir. Bu diyaloğa canlılık verebilecek bir akım varsa, o da Nurculuktur. Çünkü, bu cemaat diyaloğu çok açık olarak yürütüyor. Bu sözleri sizleri memnun etmek için söylemiyorum; 20 yıldan fazla bir zamandan beri bu meseleyi adım adım takip ediyorum.

Said Nursî’nin fikirlerini umumi mânâda değerlendirirsek, şunu söyleyebiliriz: Biz ilmin buluşlarını ve sonuçlarını yerli yerinde kullanmıyoruz. Bu sözlerimle, atom enerjisinin insanlığa faydalı işlerde kullanılmamasını, atom artıklarının bertaraf edilmesini, gen teknolojisinin sun’i olarak insan, hayvan ve bitki yapıtaşlarına karışmasının sonuçlarını; toprağın ve havanın metallerle kirlenmesini, ozon tabakasındaki deliklerin büyümesini kastediyorum.

Said Nursî bir Müslüman âlimi olarak Kur’ân’dan aldığı ilhamla Cenab-ı Hakkın tabiatta, insanda; hattâ bir sinek ve bir tohumda icraatını görmüştür. Eğer onun Kur’ân‘dan beslenen bu bakış açısı dünyada tesirini gösterse, insanlık kendine gelirdi.

Hıristiyanlık dünyasında da bu sahada ikazcı ve uyarıcılar vardır. Fakat Hıristiyan teolojisi insanların menfaatini ölçü almada İncil’de mevcut ve kendisinin de inandığı sanat-ı İlâhîyi ciddiye alarak, hakikaten nazar-ı itibara almakta hâlâ zorlanmaktadır. Burada hayatî, meyvedar ve önemli diyalog noktaları görüyorum. Maalesef bugün Hıristiyan-Müslüman münasebetleri ileri bir seviyede derin, ve coğu zaman da her iki tarafta da mevcut fevkalade yanlış anlamalarla şekillenmektedir. Eğer muhatabımız misal olarak “hürriyet”, “kadın hakları”, “demokrası” yada “şûrâ”, “din” ve “devlet” gibi İslâmın temel prensiplerinden bahsediyorsa; bunları ancak karşılıklı konuşma ve tanışma yoluyla anlayabiliriz.

Bunun yanında bizi birbirimize yaklaştıran pek çok ortak değerlerimiz vardır: Dindarlık, doğruluk, komşu hakları, karşılıklı dayanışma, muhtaçlara yardım, fakir ve hastaları görüp gözetme, aile fertlerinin birbirine sevgisi, saygısı ve bağlılıkları, misafirperverlik v.s...

* * *

Said Nursî, Kastamonu Lahikası isimli eserinde, Birinci Dünya Savaşı esnasında çocuk ve kadınların düşman tarafından uğradıkları eza ve cefalara ve öldürülmelerine, fıtratlarındaki şefkat dolayısıyla fevkalâde acımıştır. Sonra mânevî gözüyle, öldürülen masum çoçukların ve insanların Cenab-ı Hakkın rahmetiyle Cennete girdiklerini, hattâ o masumlar kâfir de olsalar Cenab-ı Hakkın rahmetinin onları bile içine aldığını ifade etmekte ve devamla “Hattâ o mazlumlar kâfir de olsa, âhirette kendilerine göre o dünyevî âfattan çektikleri belalara mukabil rahmet-i İlâhiyenin hazinesinden öyle mükâfatları var ki, eğer perde-i gayb açılsa o mazlumlar haklarında büyük bir tezahür-ü rahmet görünüp, ‘yâ Rab, şükür elhamdülillah’ diyeceklerini bildim” demektedir.3

Bizim dinimizde şefkatin büyük bir yeri vardır. Şefkat, Said Nursî’nin eserlerinde önemli bir ağırlık teşkil eder. Bu husus aramızdaki diyaloğu zorlamaktadır. Alman Katolikler Gününde Papaz Kardinal Arinze’nin, bugünü, “İnsani yardım diyaloğu yahut sosyal yardım diyalogu 91” diye adlandırması, Said Nursî‘nin arzusuna paralellik arz etmektedir.

Evet, dünyada nerede savaş ve açlık varsa, bunlara çare bulmak için insanların dinine ve rengine bakmadan çalışmaya mecburuz.

Hıristiyanlarla Müslümanlar arasındaki ortak değerler sadece sosyal yardım sahasında kalmamalıdır. Bunun daha da ilerisine gitmelidir. Çünkü Ehl-i Kitap olarak bir Allah’a inanır ve Ona ibadet ederiz. Bununla birlikte gerçek dinin ve vahye dayalı ahlâki esasların hayat sahasına çıkarılmasına ihtiyaç vardır. Said Nursî de bu gerçeği görmüş ve eserleri olan Risale-i Nur Külliyatında bunun lüzumuna işaret etmiştir.

Bediüzzaman’ın Almanya’ya bakışı ve Nurcular

Said Nursî’nin memleketim olan Almanya’ya karşı özel bir bağlılığı vardır. 1918 yılında Rus esaretinden kaçışında Almanlar tarafından işgal edilmiş olan Polonya topraklarından Berlin’e gelmiş, harp esiri subay olarak karşılanmış, 2 ay kadar kalmış ve fikir yapısını aydınlarla yaptığı görüşmelerde tanıma imkânı bulmuştur. O zaman, “Tarih boyunca Almanlar Türklerle ve Türkler Almanlarla çok eski dostturlar” demiştir. Türkler Almanlara nazaran dostluğun korunmasına daima itina göstermişlerdir.4

36 yıl sonra, 1954’te talebesi Muhsin Alev’i Berlin’e göndermiştir. Bundan önce de Berlin Camii imamına Zülfikar isimli eserini göndermiştir. Muhsin Alev, Berlin’de güzel bir hizmet başlattı ve zamanla teşekkül eden cemaat Berlin’de bir matbaa kurulmasına muvaffak oldu. Türkiye’de basma imkânı bulamadıkları tevafuklu Kur’ân’ı burada bastırdılar. Ben böyle bir kitaba sahip olmakla kendimi mutlu addediyorum. Nur talebeleri daha sonra Risale-i Nurdan değişik eserleri Berlin’de Türçe olarak basarak Türkiye’ye göndermişlerdir.

Bu cemaat yıllarca Almanya’nın her tarafına ve Türkiye’ye Bediüzzaman Said Nursî’nin arzu ettiği tarzda güzel hizmetler götürmüştür. Çünkü Bediüzzaman Avrupa’nın İslâmlaşmasında Almanya’yı bir üs olarak düşünmüştür.

Berlin’deki matbaa ve Köln’deki Nur Cemaati Alman kanunlarının kendilerine verdiği haklarla hiçbir engelle karşılaşmadan faaliyetlerini serbestçe sürdürmektedirler. Bu haklar, hangi inanca mensup olursa olsun, hatta bazılarımızın hoşuna gitmese de ateistlere de verilmiştir. Biz her ne kadar ateizmle fikir mücadelesi yapsak bile, fakat şahıs olarak ateistlerin insanî haklarını kısıtlayamayız. Ancak Hıristiyan ve Müslüman olarak beraberce dinimizi örnek bir şekilde yaşayarak ateistleri tekrar imana kazanma gayreti içinde olmalıyız.

Bugün Almanya bir sürü iç karışıklıklara sahne olmakta ve bu olayların sonuçlarının neler getireceğini kestirmek mümkün görünmemektedir. Daha önce Doğu Almanya olan yeni federal eyaletler komünizmin ektiği tohumları henüz kurutamadılar. Sistemlerin yıkılmasıyla yarım asırdan fazla süren doktriner ateizmin kaybolmasına inanmak büyük bir hata olur. Burada Hıristiyanların üzerine büyük vazifeler düşmektedir, Nasıl ki, dağılan Sovyetler Birliğinden doğan Özbekistan, Kazakistan, Kırgizistan ve Tacikistan gibi cumhuriyetlerde Müslümanlara büyük vazife düştüğü gibi...

* * *

Köln’deki Nur Cemaati, Paskalya Bayramı münasebetiyle Papalığa şâyân-ı takdir bir kutlama mesajı göndermişti. Mesajda, Doğu blokunun komünizmden kurtulmasında Polonya asıllı papanın ağırlığı dile getiriliyordu. Komünizme karşı ortak mücadele olarak da Müslümanların Afganistan’dan Rusları çıkardığı ifade ediliyordu. “Aynı zamanda şunun da farkındayız ki” ifadesinin yer aldığı tebrik yazısında devamla “Bütün bu olaylardan sonra vazifemiz bitmemiştir. Zât-ı âlinizin de tespit ettikleri gibi, insanlığın imana ve yeni dünya düzenine ihtiyacı vardır.” Bu paskalya tebriki Said Nursî’nin düşünce sistemiyle yazılmıştır. Nitekim Said Nursî de 1951 yılında zamanın Papazına el yazması çok güzel bir eserini göndermişti.

Protestan ve Katolik kiliseleri İslâmiyetle Hıristiyanlık arasındaki diyaloğun dünyamızın geleceği için hayatî ehemmiyet taşıdığını çoktan farketmişlerdir.

Almanya’da kendim aktif olarak yıllarca diyalog toplantılarına katıldım. Her yıl tekrarlanan Alman Protestanlar Gününde, Müslümanlardan katılanların dilimizi iyi bilen ve Almanlarla çok iyi münasebetler kuran aynı ve fakat az sayıda insanlar olduğunu gördüm. Bununla birlikte diyaloğun devamlılık arz etmesi için yeni bir güç, yeni bir fikir ve geniş bir tabana ihtiyacı vardır.

Ehl-i kitap olarak birbirimizi kendi dinimize çevirme gayreti içinde olmamalıyız. Hele hele zorla, asla! “Çünkü dinde zorlama yoktur”5 Bunun yerine dinden uzak olan insanlara, inandığımız gibi yaşayarak birer canlı örnek olmalıyız. Dinlerimiz arasındaki farklılıkları ortaya çıkarmak yerine, ortak meseleler üzerinde fikir birliği yapmalıyız.

Bediüzzaman Hıristiyanlığa nasıl bakıyor?

Bediüzzaman Said Nursî’nin diğer din mensuplarıyla ilgili detaylı görüşlerini, bilhassa Hıristiyanlarla olan kısmını üç ana noktada özetlemek istiyorum:

Birinci nokta:

Bediüzzaman’a göre insanlığın büyük kısmının İslâmı kabul edeceği görüşü hâkimdir. Ona göre, Avrupanın Müslümanlaşması için gerekli aksiyon Almanya’dan gitmeliydi. Meşhur “Ehl-i Kitaba davetiye”sinde ve Risale-i Nurun çeşitli yerlerinde bu meseleyi işlemektedir.

“Kur’ân-ı Kerim ehl-i kitabı imana teşvik etmekle, onlara bir ünsiyet, bir sühulet gösteriyor. Şöyle ki:

“Ey Ehl-i Kitab! İslâmiyeti kabul etmekte size bir meşakkat yoktur. Size ağır gelmesin! Zira size bütün bütün dininizi terk etmenizi emretmiyor. Ancak itikadınızı ikmal ve yanınızda bulunan esasat-ı diniye üzerine bina ediniz diye teklifte bulunuyor. Zira Kur’ân, bütün kütüb-ü sâlifenin güzelliklerini ve eski şeriatların kavaid-i esasiyelerini cem etmiş olduğundan, usülde muaddil ve mükemmildir. Yani tadil ve tekmil edicidir. Yanlız, zaman ve mekânın teğayyür etmesi tesiriyle tahavvül ve tebeddüle maruz olan füruat kısmında müessistir...

“Bu sırdandır ki Kur’ân fer’i hükümlerden bir kısmını neshetmiştir. Yani vakitleri bitti, nöbet başka hükümlere geldi diye hükmetmiştir.”6

Bediüzzaman İncil’in dinî hakikatlarını tanımakta ve tamamlanmış olarak Kur’ân’da bulunduğunu; müstakil bir din olan Hıristiyanlığın Hz. Muhammed’in (a.s.m.) gelişiyle ona ihtiyaç kalmamakla beraber Müslümanlara sunabilecek halihazır Kur’ân’da olanların dışında bir şey kalmamıştır. Eğer biz Hıristiyanlar bunu başka türlü değerlendirsek Kur’ân’ın bu hakikatini kafi miktarda tanıyamamışız demektir. Bediüzzaman bu meseleyi gayet berrak bir şekilde ifade etmiştir. Bu, onun ana gayelerinden birisidir ve pek tabi, bu düşünce onun için hiç vaz geçilmez olarak kalmıştır.

İkinci nokta:

Pragmatik bir devlet Said Nursî’nin hedefleri arasında yer almaktadır. Bu, Müslüman olmayan unsurların Müslüman devletlerdeki konumlarıdır. Böylece devlet politikası olarak gayr-ı müslimler, İslâm ülkelerinde aynı Müslümanlar gibi haklara sahip olarak muamele görsünler, tâ Müslümanlara da gayr-ı müslim devletleri de aynı şekilde davransınlar.

Bu meseleyi Safa Mürsel, Bediüzzaman Said Nursî ve Devlet Felsefesi isimli eserinde, Münazarat’ı kaynak vererek enteresan bir şekilde tespit etmektedir. Bediüzzaman’ın da, 1911 yılında Rum ve Ermenilere Meşrutiyette aynı hürriyetleri vermeyi “İslâma uygun olarak” kabul ettiğini görüyoruz:

“Farz ediniz ki, hürriyetleri bildiğiniz gibi fena olsun. Lâkin, biz ehl-i İslâma zararlı değiliz”7

Bu husus Hıristiyanlar için de geçerlidir. Eğer Müslümanlar Almanya’da Alman Aanayasasına uyar, Hıristiyan dinine ve kültürüne zarar vermezse, Said Nursî’nin İslâm devletinde Hıristiyanlara verdiği hakların aynısına burada da Müslümanlar sahip olurlar. Gayr-ı müslim bir devlet ve kanunları tanımaz veya misyonerlik yapılırsa, o zaman problemler ortaya çıkar.

Yine Bediüzzaman Said Nursî Münazarat isimli eserinde, Müslüman kalarak, Yahudi ve Hıristiyanlarla dost olunabileceğini ifade etmektedir. Dini farklılıklara zarar vermeden politik, sosyal ve ekonomik sahalarda dostluklar kurulabileceğini belirtmektedir. Nurcular, bu mânâda Üstadlarını, Hıristiyan-İslâm diyaloğunda asrımızın rehberi olarak adlandırıyorlarsa, bu husus Hıristiyanlar tarafından da kabul görür. Hıristiyanlar ve Müslümanlar bu şekilde karşılıklı olarak devletler hukuku üzerinde anlaşabilirler. Birlikte yaşayışa zarar vermeyecek bir ölçüde dinî farklılıklar kabul edilebilir. Azınlıkların bir devletin idare ve anayasasına dinî noktadan müdahelesi ise her hal ü kârda bu meselenin dışındadır.

Bu görüş iyi bir İslâmî geleneği ifade etmekte ve tarihte değişik defalar uygulama sahası bulmuştur. Bediüzzaman bu görüşü, zamanımız için gerçek bir beraber yaşamanın gerçekleşmesinde çok önemli bir prensip olarak tespit etmiştir. Bu görüş, toleranslı bir beraberliğin ötesine geçmemektedir.

Üçüncü nokta:

Hıristiyan-İslâm diyaloğu için, temel şartlardan birisi de, Risale-i Nur noktasından baktığımızda, her şeyden önce her iki dinin ortak noktaları ortaya çıkar. İşte bu ortak noktalar, İslâmın ve Hıristiyanlığın bütün dünyada ateizme, materyalizme, komünizme v.s. karşı ortak hareket etmeleri imkânını vermektedir. Bediüzzaman Said Nursî bu dâvaya delil olarak En’âm Sûresinin 48. âyetini delil olarak göstermektedir. Semavi dinlerin “hayırlı işlerde yarış”ması, bilhassa dinsizliğe karşı ortak mücadele, ittihadı temin ederek tek bir ümmeti ortaya çıkarmaktan daha önce gelmektedir. Onlar hakkındaki kararı insanlar değil de, Cenab-ı Hakkın kendisi verecektir. Allah’a hakkıyla hizmet edebilmek gibi umumi bir gaye için hiçbir şey esirgenmemelidir. Bu, Cenab-ı Hakka hizmet yolunda dinlerin birbirini karşılıklı desteklemesinden başka bir şey değildir. Eğer biz Müslüman olsaydık, bu hareketimizi Bediüzzaman Said Nursî’nin de yaptığı gibi En’am Sûresinin 48. âyetine dayanırdık.

O gerçek Hıristiyanları ve iyi bir Hıristiyan geleneğiyle şekillenmiş Almanya’yı bütün dünyadaki din düşmanlarına karşı mücadelede fevkalâde bir dâvâ arkadaşı olarak görmüştür. Müşterek olarak Cenab-ı Hakka hizmette bulunmak Bediüzzaman için, zamanımızda, sadece tolerans göstermekten ve hattâ Hıristiyanları Müslümanlaştırmaktan çok daha önemli, kalbî bir arzu olarak kalmıştır. Bu vazifenin dışında kalan her şey, diyalog noktasından baktığımızda geri plânda bırakılmalıdır.

Son olarak şunu belirtmek isterim: Dinler, farklılıklarını belki kıyamete kadar sürdüreceklerdir.

Bu geniş temelden hareket eden Bediüzzaman, Hıristiyan-İslâm diyaloğunun en önemli hedefinin, her iki dinin ortak değerlerinin keşfedilmesi ve dinsizlikle olan mücadelede Kur’ân’ı olduğu gibi İncil’i de hazır kuvvet olarak görmektedir. Bu hizmeti sürdürürken hiçbir din “Sadece ben gerçeğim” gibi bir yola girmemelidir. Bu müştereklik daha önce bahsedilen karşılıklı toleranstan çok üstün bir şeydir. Bundan dolayı biz Hıristiyanlar, Müslümanların ibadetlerini yapabilmeleri için kiliselerimizi seve seve tahsis ediyoruz. Bu davranışımız dinsizliğe karşı ortak mücadelemize kuvvet verecekse ibadetleri neden ortak olarak yapmayalım?

Bediüzzaman’ın Lem’alar’da “Âhirzamanda İsevîlerin hakiki dindarları ehl-i Kur’ân’la ittifak edip...” şeklinde ifade ettiği esası kelimesi kelimesine alırsam, onun bu diyaloğu tasvip etmekle kalmayıp bizzat kendisinin de katılacağını söyleyebilirim.

Hıristiyan-İslâm diyaloğunda en önemli mesele nedir?

Bediüzzaman gerçek bir üstad olduğunu bu yolda göstermiştir. Bu meseleyi üç maddede toplamak mümkündür:

1. Herşeyden önce Cenab-ı Hakka dinî ortak değerlerimizle hizmet etmek.

3. Cenab-ı Hakkın adını yüceltmek.

4. Dünyada onun adını ananların sayısını arttırmak.

____________________

Ursula Spuler 1939’da Almanya’da doğdu. Tahsilini Amerika-Los Angeles’te ve İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesinde yaptı. Bu esnada din ilimleri, şarkiyat, Farsça, Arapça ve Türkçe öğrendi. Doktorasını ise Bonn Üniversitesinde çağdaş Türk edebiyatı üzerinde yaptı.

Spuler, hâlen Marburg Üniversitesinde, din ilimleri çerçevesinde; İslâm tarihi, Kur’ân, sünnet, din, İslâmın temel esasları, tasavvuf ve bilhassa günümüz İslâm düşüncesi üzerinde dersler vermektedir.

Bediüzzaman Said Nursî ve Nurculuk hakkında 20 yılı aşkın bir zamandan beri araştırmalar yapmakta olan Ursula Hanımefendi, 20 yıl önce ilk makalesini Bediüzzaman hakkında yazmıştı.

1. Bediüzzaman Said Nursî. Lem’alar, s. 144.

2. Bediüzzaman Said Nursî. Emirdağ Lâhikası, II:156.

3. Bediüzzaman Said Nursî. Kastamonu Lâhikası, s. 45.

4. Necmeddin Şahiner. Bilinmeyen Taraflarıyla Bediüzzaman Said Nursî. s.163.

5. Bakara Sûresi, 256.

6. Bediüzzaman Said Nursî. İşârâtü’l-İcâz, s. 53-54.

7. Bediüzzaman Said Nursî. Münazarat, s. 19.

BEDİÜZZAMAN’DA TECDİT VE ISLÂH METODU

Prof. Dr. ABDÜLVEDUD ÇELEBİ

(Ezher Üniversitesi - MISIR)

İslâm tarihinde Müslümanların imanını muhafaza eden birbirine benzer üç hareket vardır: Hindistan’da İmam-ı Rabbanî, Cezayirde İbni Badis ve Türkiye’de Bediüzzaman Said Nursî hareketidir.

Bediüzzaman Said Nursi, Arap âleminde pek duyulmamış bir isimdir. İlk emri “oku” olan bir dinin mensupları okumamış, cehalet her tarafımızı kaplamıştır. Eğitim ve kültür sahasında uzman bir profesörün, Peygamberimizin (a.s.m.) nerede doğduğunu ve nerede vefat ettiğini bilmemesini tasavvur edebilir misiniz? Üstelik bu profesör, Resulullahın Kâbe’de metfun bulunduğunu zannediyorsa...

Bütün dünyanın tanıdığı en mühim ve en büyük insan hakkında cehaletin boyutları bu dereceye ulaşmışsa; Arap olmayan diğer âlimler hakkındaki cehalet ve ilgisizliği varın siz düşünün!

el-Ezher’de “İslâm Dâvâsı Yüksek Meclisi” genel sekreterliğinde bulunduğum sıralarda, İhsan Kâsım es-Salihî’nin Bediüzzaman Said Nursî hakkında yazdığı Tarihçe’den yüzlerce satın almıştım. Bunun üzerine birçok kimse tarafından soru yağmuruna tutuldum: “Bu kitabı niçin alıyorsun? Said Nursî kimdir? Hangi ülkede yaşadı? Şair mi, yazar mı? İslâm âlimi mi, filozof mu? Hindistanlı mı, Arap mı?”

Bu sorular, varlığımızı ve özümüzü tehdit eden cehalet musibetinin ve yıkılış sebeplerinin bir göstergesinden başka bir şey değildir.

Bu sempozyum için şöyle bir başlık seçtim:

“Bediüzzaman’da tecdit ve ıslâh medodu.” Diğer bir ifade ile: “Dâvâsında bütün tecdid ve ıslâh hareketleri şekillenmiş bir ıslâhatçı: Bediüzzaman Said Nursî.”

Araştırmamı dört maddede toplamaya çalıştım:

1. Bediüzzaman’ın yaşadığı asra genel bir bakış.

2. Bediüzzaman’ın yaşadığı asırda yaygın olan ıslâh hareketleri.

3. Bediüzzaman’ın tebliğ metodu.

4. Bediüzzaman’ın üstlendiği hizmet.

19. asır, İslâm tarihinin en dehşetli asrıydı. Türklerin ve diğer bütün Müslümanların en karanlık dönemleriydi. Bu dönemde yıkılışlar ve çöküşler başladı. Kralların istibdadı ve zulmü, kifayetsizlikleri ve sefahatleri; devlet adamlarının ihanetleri ve milleti aldatmaları; halkın rahata ve refaha düşkünlüğü; cehalet ve hurafelerin yaygınlaşması gibi musibetler alabildiğine yaygınlaşmıştı. Müslümanların temel ilimlerle olan bağları kopmuş; fıkıh, dil, edebiyat ve matematik gibi ilimleri öğrenenler azalmış, hattâ çokları, fizik, kimya ve matematik gibi fen ilimlerine küfür veya sihir nazarıyla bakar olmuştu. Zihinler birtakım hurafelerle boyanmıştı. Kurtuluş yanlış kapıda arandı. Yol gösterenler itham edildi. İpin ucunu deccallar ve ihtilâlciler yakaladı. Doğudan Batıya İslâmî eğitim gören talebelerin tartıştıkları şey, kibrite dokunmak caiz midir, onu bir yakıcı olarak kullanmak ve yemek pişirmek caiz olur mu; kibrit maddesinden yapılan zımparaya dokunan günaha girer mi gibi mânâsız şeylerdi.

Felaket korkunç, musibet büyüktü. İslâmiyet ve Müslümanlara karşı açılan savaş şiddetliydi. Tarihçi Cebertî’nin dediği gibi.

“O yıllarda büyük savaşlar, dehşetli hâdiseler, korkunç boyutlarda tabii âfetler ve peş peşe gelen belâlar yaşandı. Zamanın dengesi bozuldu, karakterler değişti, değerler inkılâba yüz tuttu. Nesiller arası çelişkiler baş gösterdi Her şey yıkıldı, yakıldı... ‘Allah, halkı salih olan bir beldeyi haksız yere zulmen helâk etmez”2

Bunun ardından tâbiî olarak reaksiyon başladı. Sömürgecilerin tutumları ve Haçlıların taassubu Müslümanları harekete geçirdi. Gayret ve cihad ruhunu hızlandırdı. Müslüman toplumlarda ve cemaat liderlerinde dinî şuur canlanmaya başladı.

O günlerde din, tek başına bir itici güç teşkil ediyordu. Âlimler, İslâm âleminin bedeninde canlı bir uzuv gibiydi. Kılıç ile kalem yan yana iş görüyordu. İşte, Kafkas kahramanı Şeyh Şâmil, Somali ve Sudan’da çıkan Mehdîler, bu kılıç ve kalemi yan yana getiren yakın İslâm tarihinin ender şahsiyetlerinden birkaçıdır.3

İslâm tarihinde üç hareket

İslâm tarihinde birbirine benzer, belki birbirinin aynı üç İslâmî hareket çıkmıştır. Bu hareketlerin her birisi, Müslümanların inançlarını muhafaza etmekte büyük rol oynamıştır.

Bunlardan birincisi: Hicrî ikinci bin yılının imamı, Hindistanlı müceddid, mücahid ve zâhid İmam-ı Rabbânî’nin hareketiydi.

İkincisi: Cezayir’de Abdülhamid bin Bâdis’in hareketi.

Üçüncüsü: Türkiye’de Bediüzzaman Said Nursi’nin hareketi.

İbni Bâdis’in hareketi:

Cezayir’de İslâmiyete ve Araplara ait herşeyi değiştirmeye ve yok etmeye çalışan Fransız sömürgesine karşı idi. Zira Fransız Kardinali L. Figri şöyle diyordu:

“Cezayir artık İslâmiyeti temsil etmiyor, Hıristiyanlığın beşiği haline gelmiştir. Her mescidde ve her köşede ezan seslerinin yerine kilise çanlarının seslerinin yükselmesi gerekir.”

Kan ve fışkı ortasından çıkan süt gibi, sabah da karanlık ve gecenin bağrından doğar. İşte bu karanlık dönemde bütün Cezayir halkı Abdülhamid bin Bâdis’in sabahı müjdeleyen sesiyle uyandı:

Cezayir halkı Müslümandır ve Araptır.

Kim dese ki onlar aslından kopmuştur, yalandır.

Onları imha etmeye kalkışanlar bilsinler ki,

Muhali talep etme sevdasına kapılmışlardır.

İbni Bâdis, eğitim, öğretim, vaaz, irşat, cemaat faaliyeti, kitap yayını ve gazeteciliğe önem vermiştir.

İbni Bâdis Bediüzzaman’la çağdaştı. Bediüzzaman, Hicrî 1293 tarihinde doğmuş, 1379 tarihinde vefat etmiş; İbni Bâdis ise, 1308’de doğmuş 1359’da vefat etmiştir.

İmam-ı Rabbanî Hareketi

İmam-ı Rabbani’nin hareketini Bediüzzaman’ın hareketiyle karşılaştırdığımızda tamamen mutabık olduğunu görmekteyiz. İmam-ı Rabbanî (k.s.) Hindistan’ın en sefih hükümdarlarından Ekber Şah zamanında yaşadı. Ekber Şah İslâmiyeti tamamen ortadan kaldırmak istedi. İslâmiyeti sinsice tahrif etmeye teşebbüs etti. Putperestliğe yer veren yeni bir din kurmak arzusuna kapıldı. Güya bu hareketiyle saltanatını muhafaza edecek, Hindulara şirin gözükecek, kalplerinde taht kuracaktı. Sonunda geniş çaplı bir program tatbik etmeye başladı. İcraatlarından bazıları şunlardır:

1. Hindu emîrlerin kızlarıyla evlendi. Evlendiği bu kızlar, dinlerine bağlı kalacaktı. Sarayda diledikleri gibi inançlarını yaşayabileceklerdi.

2. Giyim kuşamda onların âdet ve geleneklerini taklit etti.

3. İslâmiyete karşı nefret ve düşmanlık getirdi. Bu nefret ve düşmanlığı o dereceye vardırdı ki Peygamberimizi tahkir maksadıyla hizmetçilerine “Ahmed, Muhammed” gibi isimleri taktı.

4. Hicrî takvimi, “İlâhî Takvim” diye isimlendirdi ve başlangıç olarak da kendisinin tahta çıkış tarihini koydu.

Bununla beraber içki, kumar ve her türlü menhiyatı meşru kıldı. Ekber Şah icraatlarında yalnız değildi. En büyük destekçileri, maalesef ilmin şerefini ayaklar altına alan âlimlerdi. Bu âlimler Ekber Şah’a “Sicil” adını verdikleri bir lâyiha sunarak masum (günahsız) olduğunu ilân ettiler. Ayrıca bu lâyihada ona, dilediği kanunu çıkarabilme, istediği hükmü verebilme ve arzu ettiği şeyi yapabilme fetvasını verdiler.

Kısacası, bütün bu icraat, İslâm dininin yerine yeni bir din ihdas etme gayretkeşliğinin ön hazırlıklarıydı. Zira, kendisinin ve çevresindekilerin görüşlerine göre, İslâm asrın ihtiyaçlarına cevap veremiyordu. Bunun için yeni bir “din”e ihtiyaç vardı.

Ve sonunda “İlâhî Din” dedikleri yeni dinlerini ilân ettiler. Sloganları da, “Allahü Ekber”di. Bununla-Hâşâ-Ekber Şah’ı kasdediyorlardı.

Bu dönem, Müslümanlar için felaket yıllarıydı. Yangın ülkenin her tarafını sarmıştı. İşkencelerden, hapislerden, sürgünlerden nasibini alan alana... Fakat en elim olan ve gözleri en çok yaşartan şey, halka gelen bu belâların, o asrın en büyük âlimlerine de ulaşmasıydı. Bu fitnenin karşısında çok az sayıda âlim ayakta kalabildi. Âlimlerin ekseriyeti Krala boyun eğmişti.

O dehşetli günlerde, ortaya Allah’ın inayetine mazhar olan bir zat çıktı. Şah’ın karşısına dikilerek cihad bayrağını açtı. İşte bu zât, Hicrî ikinci bin yılının imamı, İmam-ı Rabbânî Hazretleridir. Cenab-ı Hakkın inayetine mazhar olan İmam-ı Rabbanî cihadıyla Kralın fitnesini tarihe gömdü.4

* * *

İslâm dini “tevhid dini” olduğu için birlik dinidir.

“İşte bütün bu peygamberlerin getirdikleri din, tek bir dindir ki, o da sizin dininiz olan İslamdır.” 5

“Müşriklerden olmayın. O müşrikler ki, dinlerinde ayrılığa düşerek parça parça olmuşlardır. Ve herbir fırka, kendi diniyle övünüp durur.” 6

İslâmiyet şirki ortadan kaldırdığı gibi, şirkin neticesi olan bölücülüğü ve ihtilafı da yasaklamıştır. Bu hususta Resulullah (a.s.m.) şöyle buyurmaktadır:

“Benden sonra birbirinin boynunu vuran kâfirlere dönmeyiniz.” 7

Müslümanlar arasındaki ihtilafın sebeplerinden biri olan cehalet bugün ortadan kalkmış değildir. Günümüz Müslümanları arasında hâlâ İbn-i Teymiye ve ibn-i Kayyum el-Cevzî gibi âlimleri dalaletle itham edenler var. Tasavvuf ve tarikata “hurafe” diyenler var. Muhyiddin İbni Arabi hakkında kâfir ve mürted görüşünde olanlar var. Bugün hâla birçok kimse İmamiye Şiasını küfür ve zındıklıkla itham ediyor.

Bediüzzaman, bütün bu ihtilafların karşısına bir hâkim-i âdil sıfatıyla çıktı, cehalet ve taassubun doğurduğu görüş ayrılıklarını adaletin hassas terazisiyle tarttı.

İhsan Kasım es-Salihî’nin dediği gibi:

“Risale-i Nurlar, şahıs ve cemaatlar hakkında hüküm verirken haşir meydanında kurulacak olan İlâhî adalet terazisinin bir benzerinin bu dünyada da kurulmasına davet eder.

“Bediüzzaman, ihtilafa düşen tarafların aralarını bulmak için, ölçüler koyarken; ne bir tarafı terk edip sadece diğer tarafı ele alır ve ne de birinin hakkına göz yumarak karşı taraftakini haklı çıkarır. Her iki tarafın iyilik ve kötülüklerini ve onları o yola sevkeden sebepleri ve çevre faktörlerini nazara alarak hükmünü verir. İslâm âlimleri ve cemaatlari hakkındaki tarihî ihtilaflar konusunda Risale-i Nurların takip ettiği yol budur.”

Şu ifadelerde de Risale-i Nurun realiteye uygun ince yorumları bir derece hissedilebilir.

“Âlem-i İslâmda ehl-i sünnet ve cemaat denilen ehl-i hak ve istikamet fırka-i azimesi, hakaik-i Kur'âniyeyi ve imaniyeyi istikamet dairesinde hüve hüvesine sünnet-i seniyyeye ittiba ederek muhafaza etmişler, Ehl-i velayetin ekseriyet-i mutlakası, o daireden neş'et etmişler. Diğer bir kısım ehl-i velayet, ehl-i sünnet ve cemaatin bazı desatirleri haricinde ve usullerine muhalif bir caddede görünmüş. İşte şu kısım ehl-i velayete bakanlar iki şıkka ayrıldılar:

“Bir kısmı ise, ehl-i sünnetin usulüne muhalif oldukları için velayetlerini inkâr ettiler. Hattâ onlardan bir kısmının tekfirine kadar gittiler.

“Diğer kısım ki, onlara ittiba edenler, onların velayetlerini kabul ettikleri için derler ki: ‘Hak yalnız ehl-i sünnet ve cemaatin mesleğine münhasır değil.’ Ehl-i bid’adan bir fırka teşkil ettiler, hattâ dalalete kadar gittiler. Bilmediler ki, her hâdi zat, mühdi olamaz. Şeyhleri hatasından mazurdur. Çünkü meczubdur. Kendileri ise mazur olamazlar.

“Mutavassıt bir kısım ise, o velilerin velâyetlerini inkâr etmediler, fakat yollarını ve mesleklerini kabul etmediler. Diyorlar ki; ‘Hilaf-ı usul olan sözleri, ya hale mağlub olup hatâ ettiler veyahut mânâsı bilinmez müteşâbihat misillü şatahattır.’

“Maatteessüf birinci kısım, hususan ulemâ-i ehl-i zâhir meslek-i ehl-i sünneti muhafaza niyetiyle, çok mühim evliyayı inkâr, hatta tadlil etmeye mecbur olmuşlar. İkinci kısım olan tarafdarları ise, o çeşit şeyhlere ziyade hüsn-ü zan ettikleri için hak mesleğini bırakıp, bid’ate, hattâ dalalete girdikleri olmuş...” 8

Şeyhülislâm İbn-i Teymiye ve sadık talebesi İbn-i Kayyum el-Cevzi hakkında Risale-i Nurun görüşü nedir? Muhyiddin-i Arabî hakkındaki kanaati nedir?

Emirdağ’da ikamet ettiği yıllarda bir talebesine gönderdiği bir mektubunda Bediüzzaman Hazretleri, İbn-i Teymiye ve İbni Kayyum el-Cevzi’nin kendileri ve eserleri hakkında, “Meşhur dehşetli dâhi”; “pek acip ve câzibedar eserler” diye söz eder ve şöyle der:

“Meşhur dehşetli dahilerden İbni Teymiye ve İbni Kayyum el-Cevzi’nin pek acip ve câzibedar eserleri İstanbul’da çoktan beri hocaların eline geçmesiyle...” 9

Muhyiddin-i Arabi’ye gelince, iki ayrı risaleden iki paragraf alıyoruz. Birisi kendisi hakkında, diğeri de mesleği hakkındaki hükmü açıklıyor.

“Mustafa Sabri ile Musa Bekuf’un efkârını muvazene etmek için vaktim müsait değildir. Yalnız bu kadar derim ki: Muhyiddin, kendisi hâdi ve makbuldür. Fakat her kitabında mühdi ve mürşid olamıyor. Hakaikte çok zaman mizansız gittiğinden, kavaid-i ehl-i sünnete muhalefet ediyor ve bazı kelâmları, zahiri dalâlet ifade ediyor; fakat kendisi dalaletten müberrâdır. Bazan kelâm küfür görünür, fakat sahibi kâfir olamaz.”

Devamında ise kitapları hakkında şu hususa dikkat çekiyor:

“Evet bu zamanda Muhyiddin’in kitapları, hususan vahdetü’l-vücuda dâir mes’elelerini okumak, zararlıdır.” 10

Bu ihtilaf ve tenakuzlara karşı Bediüzzaman’ın tutumu, İmâm-ı Gazâlî’nin kendi zamanında yaygın olan ihtilaf ve tenakuzlara karşı tutumu gibidir. İmam-ı Gazâlî, fikirleri ve ilmî mevkii itibariyle müstakil bir şahsiyetti. Görüşleri kendinden öncekilerinkinden, hattâ mensup olduğu mezhebe bağlı olan âlimlerinkinden bile farklıydı.

İmam-ı Gazâlî, bazı kelâm meselelerinde, Eş’arî’den farklı görüşe sahip olduğu gibi; mensubu bulunduğu Şâfiî Mezhebinin imamı Şâfiî’den de bazı fıkhî meselelerde farklı düşünmüştür. Meselâ, İhyâu Ulûmuddin’de su bahsinde şöyle der:

“Candan arzu ederdim ki, İmam Şâfiî’nin mezhebi de İmâm-ı Mâlik’in, ‘su, ne kadar az olursa olsun, üç vasfından biri değişmedikçe pislenmez’ dediği gibi olsaydı.” Ve sonra İmâm-ı Mâlik’i yedi delil ile te’yid eder... 11

Onun İmam-ı Eş’arî’ye olan muhalefeti, bazı Eşa’rîlerin damarına dokunmuş; hattâ onu yoldan çıkmakla, küfürle itham etmişlerdi. Bu kimseler,

“Gazâli’nin bazı kitaplarında Sahabenin ve mütekellimîn ulemasının mezhebine muhalefet vardır. Halbuki Eş’arî mezhebinden sapmak küfürdür. Onun görüşlerine ters düşmek dalâlettir, hasârettir”

diyerek ona hücum etmişlerdi. 12

Bediüzzaman ve çağdaş mütefekkirler

Bediüzzaman Said Nursi, siyasete günlük mânâsıyla ehemmiyet vermez. Onun siyasete karşı ilgisi, İslâm âleminin dertleriyle azap çeken bir Müslümanın ilgisidir. Bu asırda bilinen mânâsıyla siyaset, konuştuğu şeyin tersini yapmaktır.

İslâmiyetteki siyaset ise, dinî inançlara ve bu inançların sağladığı ahlâkî değerlere bağlı kalmaktır.

Bediüzzaman Said Nursi’nin bu inancı ve bunun çağrıştırdığı ahlâkî değerleri yaşatmak gayretindedir. Mesele Resulullahın (a.s.m.) şu hadisi etrafında dönmektedir:

“Kim Müslümanların işlerine ihtimam göstermezse, onlardan değildir.”

Bu hadis her Müslüman kadın ve erkeğe hakkı açıkça söylemeyi, yeryüzünde Allah’ın adını yüceltme konusunda gayret göstermeyi, meşru vesileleri kullanarak İslâma hizmeti şart kılıyor.

Bediüzzaman bu hususta Cemâleddin Afgânî gibi hakkı apaçık söylemiştir. Zâlimlerin yüzlerine karşı “Millete yaptığınız zulme son verin” diye haykırmıştır.

Bununla beraber Bediüzzaman’ın üslûbu siyasi değil, fikir ve eğitim ağırlıklıdır. Bu yönüyle Şeyh Muhammed Abduh’a benzemektedir. Muhammed Abduh’un bu konuda meşhur bir sözü vardır:

“Geçmişte, şimdide ve her zaman, siyasetten kaynaklanan her şeye ve siyasete Allah lânet etsin...”

Şeyh Muhammed Abduh’un nazarında, îmanın muhafazası ve takviyesi için en önemli vesile, Kur’ân-ı Kerîm tefsiridir...

Abduh, âyeti okur, şayet âyet îmana dair ise, başka âyetlerden de istifade ederek kâfi derecede izah ederdi. Şayet ahlâka ait bir âyet ise, bu âyette geçen ahlâkî düsturların, milletin ıslâhındaki tesirini ve aydınlatcı yönlerini beyan ederdi. Şayet âyet-i kerime sosyal hayatın esaslarından bahsediyorsa, milletin hayatında bu esasların önemini nazara olarak açıklardı. 13

Muhammed Abduh, Tefsîrü’l-Menâr’ında bu üslûbu tercih etmiş. Seyyid Kutub, Fî Zılâli’l-Kur’ân’da bu üslûbu tercih etmiş. Ezher şeyhlerinde Mahmud Şeltut bu üslûbu tercih etmiş. Daha sonra da İslâm dünyasında birçok âlim bu üslûbu tercih etmiştir.

Bediüzzaman Said Nursî’nin Risale-i Nur tefsirinde tercih ettiği üslûba gelince; Üstad, risaleleri tarif ederken şöyle eder:

“Risale-i Nur doğrudan doğruya Kur’ân’ın bâhir bir bürhanı ve kuvvetli bir tefsiri ve parlak bir lem’a-i i’caz-ı mânevîsi ve o bahrin bir reşhası ve o güneşin bir şuâı ve o mâden-i ilm-i hakikattan mülhem ve feyzinden gelen bir tercüme-i mâneviyesidir.” 14

“Risale-i Nurlar, çeşitli ilim ve fen kaynaklarından istifade edilerek yazılan diğer eserler gibi değildir. Üstad Bediüzzaman, Kur’ân’dan başka hiçbir kitaba müracaat etmeden ve te’lifat zamanında yanında hiçbir kitab bulunmadan Nur Risalelerini te’lif etmiştir.” 15

“Sual: Risale-i Nurlar bildiğimiz diğer tefsirlere benzemiyor, nasıl onlara Kur’ân-ı Kerim tefsiri nedir?

“Cevap: Tefsir iki kısımdır: Biri, âyetin ibaresini ve lâfzını tefsir eder; biri de, âyetin mâna ve hakikatlarını izah ile isbat eder. Risale-i Nur, bu ikinci kısım tefsirlerin en kuvvetlisi ve en kıymettarı ve en parlağı ve en mükemmeli olduğu, ehl-i tahkik ve tetkikten binlercesinin şehadetiyle ve tasdikiyle sabittir.”16

* * *

Bediüzzaman Said Nursi, Muhammed ikbâl ile aynı zamanlarda dünyaya gelmişti. Her ikisi de 19. asrın yetmişli yıllarında doğdular. Fakat Bediüzzaman, Muhammed ikbâl’den daha fazla yaşamıştır. Bu iki değerli âlim, Batı medeniyetine karşı aynı tutumu izlediler. Her ikisi de Batının adlatıcı, parlak görünüşüne itibar etmediler. Batı medeniyetinin ruhuna nüfuz ederek içyüzünü ortaya çıkardılar.

İlmin ve terakkinin aslâ karşısında olmadılar. Her ikisi de zulümden kurtuluş çarelerini aradılar. Bütün bunlar, zaten bizim inancımızın bir parçasıdır. Çünkü İslâm dini, ilim öğrenmeyi farz kılan tek dindir.

Bediüzzaman’ın, Kur’ân’la barışmayan Avrupanın ikinci yüzü olan Batı medeniyetine bakışı şöyledir:

“Küfür ve küfranı dağıtıp neşreden onun bedbaht ruhudur! Acaba hem ruhunda, hem vicdanında, hem aklında, hem kalbinde dehşetli musîbetlerle musîbetzede olmuş ve azaba düşmüş bir adamın cismiyle, zahirî bir surette aldatıcı bir zînet ve servet içinde bulunmasıyla saadeti mümkün olabilir mi? Ona mes’ud denilebilir mi? Âyâ görmüyor musun ki, bir adamın cüz’î bir emirden me’yus olması ve vehmî bir emelden ümidi kesilmesi ve ehemmiyetsiz bir işten inkisar-ı hayale uğraması sebebiyle tatlı hayaller ona acılaşıyor, şirin vaziyetler onu tazib ediyor, dünya ona dar geliyor, zindan oluyor. Halbuki senin şeâmetinle, kalbinin en derin köşelerinde ve ruhunun tâ esasında dalâlet darbesini yiyen ve o dalâlet cihetiyle bütün emelleri inkıtâa uğrayan ve bütün elemleri ondan neş’et eden bir bîçare insana hangi saadeti temin ediyorsun? Acaba zâil, yalancı bir Cennette cismi bulunan ve kalbi, ruhu Cehennemde azap çeken bir insana mes’ud denilebilir mi? İşte sen bîçare beşeri böyle baştan çıkardın. Yalancı bir Cennet içinde Cehennemî bir azap çektiriyorsun.”16

Alex Carrel’de İnsan Denen Mechul kitabında aynı meâlde şeyleri söylememiş midir? Tomby’nin bu medeniyetin yorumunu yaparken ikazda bulunduğu şey, aynı şey değil midir? Evet, eskiden birçok medeniyetin çökmesi gibi, bu medeniyetin de çöküşünün yaklaştığını haber veren son zamanlarda birçok kitap ve araştırmanın yayınlandığını görmekteyiz.

Muhammed İkbâl’in haber verdiği gibi, ruhu susuzluktan ölmeye yüz tutmuş Avrupa, içinde medeniyet görünen aldatıcı serapta intihar ediyor. Bugün değilse de, yarın mutlaka edecektir. Zira, temel taşları kaymış olan bu medeniyetin en ufak bir sadmeye dahi tahammülü kalmamıştır. Bu hüküm kapitalizm için geçerli olduğu kadar, komünizm için de geçerlidir. Her ikisi de Allah Teâlâ’nın yeryüzünün halifesi olarak yarattığı insan gerçeğine zıddır. 17

Verilen haberin yarısı komünizmin çöküşüyle gerçekleşti. Diğer yarısının tamamlanması ise uzak değildir.

Evet, biz sıradan bir adamın karşısında değiliz. Abbas el-Akkad’ın Hz. Ömer (r.a.) hakkında dediği gibi,

“Fevkalâde üstün meziyetlere sahip, kusursuz bir insan, hâlifelik konusunda mümtaz bir şahsiyet. Böyle şahsiyetler bir zaman dilimi içinde ancak bir kaç tane bulunabilir.”

“Evet, o hiç şüphesiz güçlü bir insandır. Zîra her büyük insan güçlüdür. Böyle insanları gerçek yönleriyle tanımak kolay değildir. Çünkü o insan tarihte emsâli az görülen bir şahsiyettir. Bazan olur ki, ahlâk ve karakterlerinin incelikleri bakımından böyle büyük şahsiyetler tarihte tek başlarına bir tarz, bir ekol hükmünde yerlerini alırlar.”

Bediüzzaman’ın cesaret ve cihadı

İşte Said Nursi, böyle bir büyüklüğün ve gücün en üst mertebesine ulaşmış bir şahsiyettir.

Küfre karşı imân gücü...

Bâtıla karşı hak gücü...

Hurafelere karşı ilim gücü...

Ölüme ve tehditlere karşı kahramanlık gücü... Bediüzzaman’ın Rus Generali Nikolaviç ile olan kıssası, onun bu cesaret ve gücüne canlı bir misaldir.

Şeriatı tatbik etmek isteyen bir harekete katıldığı gerekçesiyle mahkemeye sevkedilen Bediüzzaman’ın mahkemedeki tavrı da bu güce canlı bir misâldır. O gün mahkeme, pencereden bakıldığında dışarıda idam edilmiş 15 kişinin cesetlerinin görüldüğü bir manzaraya sahipti. Mahkeme Reisi sorar:

“Sen de Şeriat istedin mi? İşte şeriatı isteyenler böyle asılırlar.”

Bediüzzaman’ın ise cevabı şudur:

“Şeriatın bir hakikatına bin ruhum olsa feda etmeye hazırım.

“Ben hapishane denilen âlem-i berzahın kapısında durmuşum ve darağacı denilen istasyonda âhirete giden şimendiferi bekliyorum.

“Bu hükümet, zaman-ı istibdatta akla husumet ederdi. Şimdi de hayata adavet ediyor. Eğer hükûmet böyle olursa yaşasın cünun! Yaşasın mevt! Zalimler için de yaşasın Cehennem!”

“Âlimler ıslâh olursa, âlem de ıslâh olur.” Evet, âlim ıslâh olursa, âmirler de ıslâh olur. Âmirler ıslâh olursa, onların işleri de sâlih olur.

Resulullah (a.s.m.) buyuruyorlar ki: “Ümmetimden iki sınıf vardır ki, bunlar ıslâh olduğu zaman insanlar da ıslâh olur. Bunlar bozulduğu zaman insanlar da bozulur. Bu iki sınıf âlimler ve âmirlerdir”.

Önce âlim... Çünkü gerçekleri dile getirmekten o sorumludur. Sonra âmirler gelir; çünkü onlar da âlimlerin izahları istikametinde karar alıp tatbik ederler.

Muhammed bin Sâlih şöyle anlatıyor:

“Hammad bin Seleme’nin ziyaretine gittim. Evinde bir hasır, bir Mushaf, bir kitaplık ve bir ibrik vardı. Kendisiyle otururken kapı çalındı. Kapıyı açtık, baktık Muhammed bin Süleyman. Müsaade edildi, içeri girdi ve huzurunda oturdu. Sonra, ‘Sizi görünce beni bir heybet sardı, bunun hikmeti nedir?’ diye sordu.

Hammad:

“Çünkü Resûl-i Ekrem (a.s.m.), ‘Âlim, ilmi ile Allah rızasını murad ederse, ondan her şey korkar. Fakat ilmi ile dünya menfaatini kasdederse, o her şeyden korkar’ buyurmuştur.” 18

Evet, Bediüzzaman Said Nursi, İslâm âleminin vicdanında yaşayacaktır. Dünyada tek bir Müslüman kaldığı müddetçe eserleri ve hizmetleri devam edecektir. Onun şöhret ve cihadı ölümüyle son bulmayacak ve bulmamıştır. Neşrettiği nur-u Muhammedîyi söndürmeye kimsenin gücü yetmeyecektir. Yoksa, tâ el-Ezher diyarı olan Mısır’dan bizi buralara kadar getiren sır nedir? İslâmiyet ne ırk, ne de dil farkı tanır. Zalimler, en büyük kötülük olarak, bu İslâm ümmetini cahil ve ırkçı toplumlar haline getirmeye çalışsalar bile...

Bediüzzaman Said Nursi’nin şahsında İslâm güneşi parlamaya başladı. Öyle bir güneş ki, zaman, mekân, hâl ve müstakbel sınırlarını aşıyor.

Öyle bir güneş ki, ümitsizlikle kararmış kalplerde ve İslâmbol minarelerinden yeniden ümit ruhunu canlandırıyor.

Artık İslâmbol eski haliyle geri dönüyor. Her renkten, her milletten İslâmın evlâtları, onun bu dönüşünü kutluyor...

____________________

1. Tahsilini el-Ezher Üniversitesinde yaptı. Yüksek ihtisasını Camridge, Oryantal ve Pencap Üniversitelerinde tamamladı. Mısır’ın İngiliz işgalinden kurtulmasında aktif rol aldı. Bunun üzerine İngilizler tarafından tutuklanarak işkenceye tabi tutuldu. İhvân-ı Müslimîn saflarında hizmet gördüğü yıllarda Cemal Abdünnâsır’ın zulmüne uğrayanlar arasındaydı.

Mısır’da ve diğer İslâm ülkelerinde önemli görevler üstlendi. Uzun yıllar Avustralya’nın Sidney şehrinde faaliyet gösteren İslâm Merkezinin Müdürlüğünü ve Ezher İslâm Dâvâsı Yüksek Meclisi Genel Sekreterliğini yapmış olan Çelebi, Mısır Yazarlar Birliği, Pakistan İslâm Dâvâsı Yüksek Meclisi ve Sudan İslâm Dâvâsı Cemiyeti gibi kuruluşların âzâsıdır. Mezhepler Arasında Yakınlık Noktalarını araştıran milletlerarası ilmî meclisin de kurucu üyesidir.

Çok iyi bir hatip olan Çelebi, daha çok İslâmî tebliğ konusunda Asya, Avrupa, Afrika ve Avusturalya’da 70’ten fazla milletlerarası konferansa katıldı.

Abdülvedud Çelebî’nin İngilizce ve Arapça olarak 15’in üzerinde yayınlanmış eseri bulunmaktadır.

2. el-Cebertî. Acîbu'l-Asâr. Kahire: Dârü’ş-Şa’b.

3. el-Mehdî el-Sudânî. Kahire: Dârü'l-Maarif, 1981.

4. Mesud En-Nedevî. Nazratün İcmâliyye İlâ intişâri'd-Da'vâti'l-İslâmiyye Fî'l-Hind, s. 20.

5. Enbiya Sûresi, 92.

6. Rum Sûresi, 31-32.

7. Buharî, İlim: 471

8. Bediüzzaman Said Nursî. Mektubat, s. 319.

9. Bediüzzaman Said Nursî. Emirdağ Lâhikası, I:201.

10. Bediüzzaman Said Nursî. Lem'alar, s. 262.

11. İhyâu'Ulûmid-Dîn, C.1; 3 Kitâb; 1. Bâb.

12. Dr. Yusuf el-Kardâvî. el-İmâmü'l-Gazâlî, s. 67, 68

13. Târihu'l-Üstâzi'l-İmam Li Reşid Rızâ, Muhammed Abduh Li'l-Akkad, Züamâu'l-Islâh, Ahmed Emîn, s. 329. Beşinci baskı.

14. Bediüzzaman Said Nursî. Şu'alar: 576.

15. Bediüzzaman Said Nursî. Tarihçe-i Hayat, s. 143.

16. A.g.e., s. 143.

17. Bediüzzaman Said Nursi, Lem'alar, s.106.

18. Allâme Ebûl-Hasen en-Nedevî. Revâiu'l-İkbâl.

19. (Buharî, Edeb'inde; Müslim, Erba'a'sında rivayet etmiştir.)

BEDİÜZZAMAN’IN EDEBİ GÜZELLİĞİ

Prof. Dr. İMADÜDDİN HALİL

(Musul Üniversitesi - IRAK)

Bediüzzaman’ın eserlerinde fevkalâde bir estetik göze çarpmaktadır. Said Nursî, kâinatın güzelliğinden, Kur’ân’ın sönmez güzelliğine, oradan da Resulullah’ın güzelliğine intikal ederek vicdanı harekete geçiriyor.

BİRİNCİ BÖLÜM

Bediüzzaman’ın edebî güzelliği

Sözler’i başından sonuna kadar dikkatle okudum. Bediüzzama-n’ın o güzel düşünce dünyasında saatlerce kendisiyle beraber oldum. Üslûbu bir şelâle gibi akıcıydı. Önce, o denizin yüzünde seyrettim, sonra yavaş yavaş derinliklerine daldım. Ve o büyük mütefekkirin önüne diz çöktüm. Hitabını kelime kelime hazmetmeye çalıştım. Zaman oldu ki, kelime ve harfleri, yazarının elinden birer inci tanesi gibi aldığımı hissettim.

Başlangıçta bu güzellikler bahçesinden güzel ifade ve cümleleri seçip sunmayı düşündüm. Üstadı böylece anlatmayı plânladım. Ancak okudukça bunun imkânsız olduğunu farkettim. Çünkü güzellikleri birbirine tercih edemiyordum. Ya bütün eseri birden alacaktım veya bırakacaktım. Güzelliğin nabzı, Bediüzzaman’ın eserlerinde hiç durmadan ve temposunu düşürmeden her yerinde atmaya devam ediyordu.

O halde ne yapmalıydım?

Sözler’in tamamını nazara veremeyeceğime göre, o deryadan damlalar sunmakla, iktibaslar yapmakla o güzelliğe bir ayna tutmayı tercih ettim.

Bediüzzaman’ın iman ufkunun sonsuzluğu karşıma çıktı. Görünen âlemden, göklere ve ötesine, âhirete uzanıyor. Atomların titreşimlerinden, yıldızların ve sistemlerin hareketlerine ulaşıyor. Kanunlardan kanunlar üstü gücün varlığına intikal ediyor. Akıldan vicdana geçiyor, cansızlardan canlılara, bitkilerden hayvanlara, hayvanlardan insanlara; nehirlere, şelâlelere, dağlara; özetle, kâinat kitabının bütün fasıllarına atlayarak, eşsiz bir seyahat ettiriyor. Bu seyahatini Kur’ân-ı Kerimdeki âyet ve hükümlerle pençinleyip noktalıyor.

Said Nursî bu maddeperest asırda kâinatın güzelliğinden Kur’ân’ın sönmez güzelliğine, oradan da Resulullahın (a.s.m.) güzelliğine intikal ederek vicdanları harekete geçiriyor.

Bediüzzaman, tam beklenilen bir zamanda zuhur ediyor. Kur’ân’ın îcazı hakkında vicdanları sarsıcı izahlarda bulunuyor. Allah’ın kelâmını bu asrın anlayışına taze olarak sunuyor. Kâinatta, dünyada, varlık âleminde, insanda, eşyada ve atomlardaki göz kamaştırıcı hârika sanatları açıklayıp gözler önüne seriyor.

Bu konudaki söz çok uzar ve sanırım, bir kitap hacmine de zor sığar. İnşaallah bu da bir gün gerçekleşir. Fakat ben şimdi, bir tebliğ hacmi içinde Sözler’in ele aldığı “Cemal”li mevzuların tahlillerini kısaca aktarmaya çalışacağım.

Bediüzzaman’ın eserlerinde fevkalâde bir estetik göze çarpmaktadır. Hitap üslûbu olarak lügatten işe başlar. Kelimeleri kâinattaki varlıkların yaratılış, şekil, biçim ve muhtevalarını kucaklayacak şekilde seçer. Böylece insan, kâinattaki yaratılışın büyük güzelliğine intikal eder. İnsanın ruh, kalb, görünen ve görünmeyen âlemlerle münasebetini ve bu noktadan İslâmın hakikatının güzelliğini sergiler. Ele aldığı mevzularda ulaşılamamış güzelliğe ulaşır. Kur’ân ve sünnette geniş sahalar açar ve onları yegâne hareket noktası kabul eder.

Sözler’i Arapçaya kazandıran İhsan Kasım es-Sâlihî sıradan bir mütercim değildir. Dilin bütün inceliklerine sahip olarak, hassas bir edebiyatçı ruhuyla ölü ve kuru lâfzî tercümelerden farklı olarak, Risale-i Nurdaki tesiri aslına en yakın bir şekilde ortaya koyuyor. Oku-yucuyu Bediüzzaman’ın vermek istediği atmosferin içine çekiyor.

Edebî zirve: Lemeât

Bediüzzaman’ın kullandığı dil, lâfızdan ziyade mânaya önem vermektedir. Üslûbunda âdeta kâinatın bağrındaki musiki nağmelerinin ritmi çağlar. Şiir kalıplarına mahkûm olmadan şâirane bir tarz ortaya koyar. Bazan vezin kullanır, fakat kafiyeyle uğraşmaz. Bu durum manzum bir nesri andırır.

Bediüzzaman Said Nursî, üstadı Mevlâna Celâleddin-i Rûmî’nin tesiri görünen Lemeât isimli eserinde tevazu göstererek şöyle der:

“El-mer’u adüvvün limâ cehile, kaidesiyle ben dahi nazım ve kafiyeyi bilmediğimden ona kıymet vermezdim. Sâfiyeyi kafiyeye kurban etmek tarzında hakikatın suretini nazmın keyfine göre tağyir etmek hiç istemezdim. Şu kafiyesiz, nazımsız hitaptan, en âli hakikatlere en müşevveş bir libas giydirdim.”

Bunu bir özür olarak beyan ederken, şiirin gereklerini bilmediğini söylüyor. Bununla o, fikrini lâfza mahkûm etmek değil, mânâya bağlı kılmak ister. Hattâ fikri lâfza tâbi etmeye tenkit gözüyle bakar ve şöyle der: “Cesedi libasa (elbiseye) göre yontmakla rendeleyen şuarâya (şairlere) tenkidimi göstermek isterdim.”

Şüphesiz, bütün şairler böyle değildir. Bazıları bu tenkidin dışına çıkarlar. Meselâ, Celâleddin-i Rûmi, Sa’di-i Şirazî, el-Mütenebbi, el-Buhteri, el-Muarri gibi edebiyat dâhileri bu zor imtihanı geçerek parlak manâları kifayet derecesinde nazma dökebilmişlerdir.

Bediüzzaman bunun idraki içinde olarak şöyle der:

“Ey okuyucu! Ben hata ettim, itiraf ederim. Sakın sen hata etme. Yırtık üslûba bakıp o âli hakikatlere karşı dikkatsizlik ile hürmetsizlik etme!” Ve devamla, “Nazım ve vezin ise, ömrümde bir fıkra yapmamıştım.”

Bediüzzaman Said Nursî Lemeat’ta önümüze şekil ve mânâ meselesini çok güzel bir tarzda koyar. Bu mesele hakkında Cahiz’den Fransız Roland Bart’a kadar çok şeyler söylenmiştir. Çünkü hepimiz biliyoruz ki, şekil ve mânânın her ikisi beraber bulunmadığı takdirde edebi bir eser ortaya konulamaz. Lemeat’ta, Bediüzzaman mânâya verdiği önem kadar, edebi bir gayret sergilediği de gözlenmektedir.

“Birden bire zihnime, nazma karşı musırrâne bir arzu geldi. Sahabelerin gazevâtına dair ‘Kavl-i Nevale Sisiban’ namında bir destan vardı. Onun İlâhi tarzındaki tâbii nazmına ruhum hoşlanıyordu. Ben de kendime mahsus onun tarz-ı nazmını ihtiyar ettim. Nazma benzer bir nesir yazdım. Fakat vezin için katiyyen tekellüf yapmadım. İsteyen adam, nazmı hatıra getirmeden zahmetsiz, nesren okuyabilir. Hem nesren olarak bakmalı tâ mânâ anlaşılsın. Her kıt’ada ittisal-i mânâ vardır. Kafiyede tevakkuf edilmesin. Külâh püskülsüz olur, vezin de kafiyesiz olur, nazım da kaidesiz olur. Zannımca lâfız ve nazım, san’atça câzibedar olsa, nazarı kendisiyle meşgul eder. Nazarı mânadan çevirmemek için perişan olması daha iyidir.”

Az çok şiir türünde bir çalışma olan Lemeat’tan gözlerimizi Sözler’in geniş, edebi ufkuna çevirirsek, kendimizi, tarzı fevkalâde orijinal bir edibin karşısında buluruz. Evet o, mânâyı ifade etmek için dil kaidesini, istiare, mecaz, kinaye, teşbih gibi edebi sanatları nasıl kullanacağını çok iyi biliyordu. Daha da önemlisi, Bediüzzaman, üslûbun gerektirdiği zaruretler hariç, genelde derin fikirler manzumesi olan eserlerinde şâirane ritimlerden uzaklaşmaz. Okuyucusunu şevk içinde terakki ettirir. Hülâsa, Bediüzzaman, fikirlerini insana, dünyaya kâinata ulaştıran yüksek bir hitab içine saran, son derece mahir bir edibdir.

Lemeat’ın şiirden uzaklaştığını farz etsek bile, Bediüzzaman’ı eserlerinin bütününde bir sanatçı hassasiyet ve mes’uliyetini taşıdığını görürüz. Bu noktada Sarter’in şiir hakkındaki sözünü hatırlamak gerekir: Diyor ki: “Şairin kendi derûnundakileri anlatması için şiirin kalıplarından çıkması gerekir.”

Gerçekten şiir büyük mütefekkirlerin engin fikirlerini taşıyamaz, bunu ancak nesir ortaya koyabilir. Bundan dolayı Bediüzzaman en yüksek hakikatları nesir halinde, fakat tatlı güzel ve şâirâne ibare ve üslûblarla dile getiriyor. Tabiri caizse o, manzum nesir ve mensur şiir üslûbuyla ifadelerine musikinin edasını katıyor. İfadesinin güzelleşmesi için temsil, hikâye, remiz, muhavere, mukteza-yı hale uygun ifadeler, zamirler, mecazlar, istiareleri sık sık kullanıyor.

Sözler’i okuyan insan, edebiyat zevki içinde sunulan yüksek bir ilim ve iman zenginliği ile karşı karşıya kalır. Şu kelimeler bu zenginliği taşıyan mefhumlardan sadece bazılarıdır:

Sözler’deki anahtar mefhumlar ve nidalar

Şua, tecelli, zinet, sanat, nur, dallar, reşhalar, lem’alar, katreler, cevherler, elmas, şûle, nakış, cilve, inci, lâtife, ziya, şeffafiyet, nuraniyet, tecelli, deniz, zehra, hüsün, hakikat nurları, vicdan, bedî, incisam, cemâl, itkan, kemal, elvan, savt v.s. gibi...

Dikkat edilirse, Bediüzzaman, bu kelimeleri işlediği mevzuların başında ve içinde bir odak noktası olarak kullanır. Mantık adına güzellikten uzak; kuru tabirler yerine, son derece canlı kelimelerle şeffaf bir üslûb ortaya koyar.

Bediüzzaman’ın, konuların başında ve sonunda kullandığı nida üslûbu da çok tesirlidir:

“Ey kardeş!” “Nefsimle beraber dinleyen kardeşim!” “Ey Kardeşim!” “Aziz ve Sıddık Kardeşlerim!” “Ey dostum!” “Ey bedbaht nefsim!” “Ey gafil nefsim!” “Ey kardeşim, eğer bunu anladınsa gel!” v.s.

Sık sık kullandığı bu nidâ üslûbu okuyucuyu doğrudan konuya iştirak ettirmeye sebep oluyor.

Başkalarını gördüğü ince ve derin hakikatlere iştirak ettirmek için en ince nidâ üslûbunu kullanır. Nidasına cevap verir vermez muhatabını âdeta melekût âlemlerine götürür. Ancak, aklı perdeli, kalbi mühürlü ve şeytan vesvesesine mağlup olanlar bu manevî seyahate katılmayı reddederler.

Nida bazan kişinin damarına dokunup aksi tesir yapabilir. Bunu dikkate alan Bediüzzaman, çok defa kendi nefsine hitap eder. Hakikatleri, nihayet derecede tevazu içinde başkalarına anlatır. Hakikatın parlak yüzüne engel olan nefsânî duygularını kırmak için bu yolu seçer. O, ne dediğinin idraki içindedir. Bediüzzaman gibi yüksek bir şahsiyet kendi nefsini ele alarak kötülerse, onu okuyanlar da herhalde lütfedip kendi nefislerine bakma gereğini duyacaklardır. Bediüzzaman, gaflet, cehalet, enaniyet perdelerini kaldırmak için nefsiyle dâimi bir mücadele içindedir.

Dilerseniz onun kullandığı tesirli bazı tabirlerden örnekler verelim:

“Ebedü’l-âbâd yolculuğunda ne kadar mühim, değerli, revnaktar bir bilet...” “Şu çiçeğe bak ki, kısa bir zamanda o çiçek tebessüm edip bize bakar, derakab fena perdesinde saklanır... Kendisi gider, fakat onu gören her şeyin hâfızasında zahirî suretini ve her bir tohumunda manevî mahiyetini bırakıp öyle gidiyor.”

“Hattâ eğer hayalen bin sene evvel kendini farz etsen, sonra o zamanın iki cenahı olan mazi ile müstakbeli birbirine karşılaştırsan, asırlar, günler adedince misâlî haşir ve kıyametin nümunelerini göreceksin.”

“Evet, her kim fikren tarihe binip mazi cihetine gitse, şu zaman-ı hazırda gördüğümüz menzil-i dünya, meydan-ı ibtilâ, meşher-i eşya gibi, seneler adedince vefat etmiş menziller, meydanlar, meşherler, âlemler görecek.”

Bu gibi güzel ifadeler pek çoktur. Ve risalelerin her yerine dağılmıştır. Tıpkı Süleyman Aleyhisselâmın neşideleri gibi hikmet ve güzellik bir araya gelmiştir. Bediüzzaman, bu ifadelerde görüldüğü gibi, ebediyet, fanilik, diriliş gibi fikirler takdim eder. O güneşi, gülü, tohumu, şekil ve suretleri, menzilleri, sergileri gayesi istikametinde pek güzel kullanır. Zamanın hareketini, tarihin hükmünü de katarak fikirlerine güzel elbiseler giydirir.

Bediüzzaman’ın edebi üslubundan örnekler vermeye devam edelim.

Diyalog

Diyalog, belâğat unsunlarından biri olarak eserlerinin pek çok yerinde başvurduğu bir üslûptur. Burada onları sıralamak mümkün değil. Olsa olsa sadece kaynak gösterebiliriz. Meselâ, Sözler’in 53. 261. 303. 553. 560. sayfalarında bu örneklere rastlamak mümkündür. Bediüzzaman bu diyaloglarda, tarafsız bir muhakemeden hareket ederek, kendini meydandan çeker, her iki tarafı konuşturur. Hattâ fıtrî olması için günlük hayattan alınan konuşmaları tercih eder. Ancak, bu karşılıklı diyalog içinde gerçekleri son derece sanatkârane bir şekilde derinliklerine inerek ispat eder.

Mesel

Said Nursî temsilleri sık sık kullanır. Temsil, uzak hakikatları akla yaklaştıran bir dürbün gibidir. Bunun da pek çok örneği vardır. Yalnız birkaçını zikredeceğiz. Meselâ,

“Demek derd-i maişet için namazını terk eden, o nefere benzer ki, tâlimi ve siperini bırakıp çarşıda dilencilik eder. Fakat namazını kıldıktan sonra Cenab-ı Rezzak-ı Kerimin matbaha-i rahmetinden tayinatını aramak, başkalara bâr olmamak için bizzat gitmek güzeldir, mertliktir.”

Gözünü dünyaya diken adamın durumunu ise şu misâlle açıklıyor:

“Nasıl dünyaya hasr-ı nazar, aziz bir lezzeti, elîm bir eleme kalbeder. Meselâ şu karyede (yani, Barla’da) iki adam bulunur. Birisinin yüzde doksandokuz ahbabı İstanbul’a gitmişler. Güzelce yaşıyorlar. Yalnız bir tek burada kalmış. O dahi oraya gidecek. Bunun için şu adam İstanbul’a müştaktır, orayı düşünür. Ahbaba kavuşmak ister. Ne vakit ona denilse, “Oraya git” sevinip gülerek gider. İkinci adam ise, yüzde doksan dokuz dostları buradan gitmişler. Bir kısmı mahvolmuşlar, bir kısmı ne görür, ne de görünür yerlere sokulmuşlar; perişan olup gitmişler, zanneder. Şu bîçare adam ise, bütün onlara bedel, yalnız bir misafire ünsiyet edip teselli bulmak ister. Onunla o elîm âlâm-ı firakı kapamak ister.

“Ey nefis! Başta Habîbullah, bütün ahbabın kabrin öbür tarafındadırlar. Burada kalan bir iki tane ise, onlar da gidiyorlar. Ölümden ürküp, kabirden korkup başını çevirme. Merdâne kabre bak, dinle ne talep eder? Erkekçesine ölümün yüzüne gül, bak, ne ister. Sakın, gafil olup ikinci adama benzeme!

“Ey nefsim! Deme ‘Zaman değişmiş, asır başkalaşmış, herkes dünyaya dalmış, hayata pereştis eder, derd-i maişetle sarhoştur.’ Çünkü ölüm değişmiyor. Firak, bekaya kaybolup başkalaşmıyor. Acz-i beşerî, fakr-ı insanî değişmiyor, ziyadeleşiyor. Beşer yolculuğu kesilmiyor, sür’at peyda ediyor.”

Bir başka örnek 22. Söz’ün Altıncı Bürhan’ında şöyle geçiyor:

“Gel bu geniş ovaya çıkacağız. İşte o ova içinde yüksek bir dağ var. Üstüne çıkacağız; tâ bütün etrafı görülsün. Hem her şeyi yakınlaştıracak güzel dürbünleri de beraber alacağız. Çünkü, bu acip memlekette acip işler oluyor. Her saatte hiç aklımıza gelmeyen işler oluyor. İşte bak! Bu dağlar ve ovalar ve şehirler birden değişiyor. Hem nasıl değişiyor. Öyle bir tarzda ki, milyonlarla birbiri içinde işler gayet muntazam surette değişiyor. Âdeta milyonlar mütenevvi kumaşlar birbiri içinde beraber dokunuyor gibi pek acip tahavvülât oluyor. Bak, o kadar ünsiyet ettiğimiz ve tanıdığımız, çiçekli miçekli şeyler kayboldular. Muntazaman yerlerine ve mahiyetçe onlara benzer, fakat suretçe ayrı başkaları geldiler. Âdeta şu ova, dağlar, birer sahife; yüzbinlerle ayrı ayrı kitaplar içinde yazılıyor. Hem hatasız, noksansız olarak yazılıyor. İşte, bu işler yüz derece muhaldir ki, kendi kendine olsun.”

Dikkat edilirse, Said Nursî iman hakikatlerini akıl ve kalbe yerleştirmek için meseleyi, hayattan alınmış müşahhas örneklerle canlandırıyor.

Hikâye

Bazan hikâye, bazan da bir kıssa, Bediüzzaman’ın kullandığı diğer bir üslûp tarzıdır. Gerçekleri akla kabul ettirmek ve gerçeğin bütün yönlerini açığa çıkarmak ve meselenin tesir gücünü artırmak için bu tarzı tercih etmektedir. Hikâye ve misâl birer belâğat unsurudur, edebî türdür. Hikâye için hemen Birinci Söz’de çok güzel bir örneğe rastlıyoruz:

“Şöyle ki: Bedevî Arap çöllerinde seyahat eden adama gerektir ki, bir kabile reisinin ismini aslın ve himayesine girsin. Tâ, şakîlerin şerrinden kurtulup hâcatını tedarik edebilsin. Yoksa tek başıyla hadsiz düşman ve ihtiyâcatına karşı perişan olacaktır.

“İşte böyle bir seyahat için iki adam sahraya çıkıp gidiyorlar. Onlardan birisi mütevazi idi. Diğeri mağrur. Mütevazii bir reisin ismini aldı. Mağrur almadı... Alanı her yerde selâmetle gezdi. Bir katiü’t-tarike rastgelse, der: ‘Ben filân reisin ismiyle gezerim.’ Şaki defolur, ilişemez. Bir çadıra girse o nam ile hürmet görür. Öteki mağrur bütün seyahatinde öyle belâlar çeker ki, tarif edilmez. Dâima titrer, dâima dilencilik ederdi. Hem zelîl, hem rezil oldu.

“İşte ey mağrur nefsim! Sen o seyyahsın. Şu dünya ise, bir çöldür. Aczin ve fakrın hadsizdir. Düşmanın, hâcatın nihayetsizdir. Madem öyledir, şu sahranın Malik-i Ebedîsi ve Hâkim-i Ezelîsinin ismini al. Tâ bütün kâinatın dilenciliğinden ve her hâdisatın karşısında titremeden kurtulasın.”

Birinci Söz’den 22. Söz’e kadar bu şekilde pek çok hikâyeye rastlıyoruz. Bütün bu hikâye ve remizlerde hakikatın her yönüne işaret ve delâlet eden hususlar ortaya çıkar. Bediüzzaman madde âlemin-den çıkıp gayb âlemlerine yükselir. Oralara çıkmak için günlük hayattan anahtar hükmünde kelime ve remizler uzatır.

Ritim

Ritim, Bediüzzaman Said Nursî’nin çok takdir ve hayranlık duyduğum şâirâne üslûbunu gösteren bir özelliğidir. Bu estetik üslûp, bir noktadan başlayıp melekût âlemine doğru kanat açar. Bütün engelleri aşarak semâlara yükselir. Ruh âlemlerinin en nihâî köşelerine kadar ulaşır, gayb âlemlerinde cevelan eder. Zaman zaman bu âleme dönmeyi de ihmal etmez. Zira bu âlemde henüz doğru yoldan nasipsiz olanlar onun himmet elini beklemektedir. Onların önüne binlerce delil serer; karanlık dehlizlerden nurlu âlemlere bu sayede çıkarır. Bu âlem de Kur’ân ve Resulünün sünnetidir.

* * *

Sözler’in en yaygın örgüsü iki noktada toplanmaktadır: Celâl ve Cemal. Dikkat edildiğinde de fark edileceği üzere, bu âlemdeki tecelliler bu iki noktada temerküz etmektedir.

Risâle-i Nurun verdiği mesajın tamamını ifade etmek mümkün değildir. Bunun için sizi bizzat eserlere havale etmekten başka çaremiz yoktur. 33 adet “Sözler” ayrılmaz bir bütündür. Bu bütündeki manzum nesri ve yüksek ritmi idrak edebilmek ancak bu şekilde kabildir.

Birinci Söz öyle tatlı bir nida ile biter ki, herkes kalbinden o nidaya katılmaya can atar:

“Ey nefis! Böyle ebleh olmamak istersen, Allah namına ver, Allah namına al, Allah namına başla, Allah namına işle! Vesselâm.”

32. Söz’ün sonunda Veysel Karanî’nin duasıyla Rabbine el açan Bediüzzaman şöyle diyor:

“Ya Rab! Nasıl büyük bir sarayın kapısını çalan bir adam, açılmadığı vakit, o sarayın kapısını, diğer makbul bir zatın sarayca me’nus sadasıyla çalar, tâ ona açılsın. Öyle de, bîçare ben dahi, senin dergâh-ı rahmetini, mahbub abdin olan Üveyse’l-Karanî’nin nidasıyla ve münacatıyla şöyle çalıyorum. O dargâhını ona açtığın gibi, rahmetinle bana da aç. Ekulü kemâ kale:”

Evet, Birinci Söz’den 32. Söz’e kadar her sayfada sevgi pınarları çağlıyor. Delil ve bürhan gözleri kaynıyor, Mesnevi-i Mevlâna gibi muhabbet dalgaları yayılıyor. Bir farkla ki, Mevlâna şiirle konuşuyor, Bediüzzaman nesirle. Fakat ikisi de şiirin nabzını elinde tutuyor.

Beşinci Söz’ün sonunda nefsine şöyle hitap ediyor:

“Demek ey nefsim! Eğer hayat-ı dünyeviyeyi gaye-i maksat yapsan ve ona daim çalışsan, en edna bir serçe kuşunun bir neferi hükmünde olursun. Eğer hayat-ı uhreviyeyi gaye-i maksat yapsan ve şu hayatı dahi ona vesile ve mezraa etsen ve ona göre çalışsan, o vakit hayvanatın büyük bir kumandanı hükmünde ve şu dünyada Cenab-ı Hakkın nazlı ve niyazdan bir abdi, mükerrem ve muhterem bir misafiri olursun. İşte sana iki yol! İstediğini intihab edebilirsin. Hidayet ve tevfiki Erhamürrahimînden iste...”

Yedinci Söz’de insanı önce hazin ve korkulu manzaralarla karşılaştırıyor, sonra da imanın insanı o korkulu ve hüzünlü hallerden nasıl kurtarıp sevinçli âleme götürdüğünü ispat ediyor:

“İşte ey gençliğinde gülmüş, şimdi güldüğüne ağlayan nefsim! Bil, o biçare asker ise, sensin ve insandır. Ve o arslan ise eceldir. Ve o darağacı ise, ölüm ve zeval ve firaktır ki, gece gündüzün dönmesinde her dost veda eder, kaybolur. Ve o iki yara ise, birisi, müz’iç ve hadsiz bir acz-i beşerî; diğeri, elîm, nihayetsiz bir fakr-ı insânîdir. Ve o nefy ve yolculuk ise, âlem-i ervahtan, rahm-ı maderden, sabavetten, ihtiyarlıktan, dünyadan, kabirden, berzahtan, haşirden, sırattan geçer bir uzun sefer-i imtihandır. Ve o iki tılsım ise, Cenab-ı Hakka iman ve âhirete imandır.

“Evet, şu kudsî tılsım ile ölüm, insan-ı mü’mini, zindan-ı dünyadan bostan-ı cinana, huzur-u Rahman’a götüren bir musahhar at ve burak suretini alır. Onun içindir ki, ölümün hakikatını gören kâmil insanlar ölümü sevmişler. Daha ölüm gelmeden ölmek istemişler. Hem zeval ve firak, memat ve vefat ve darağacı olan mürur-u zaman, o iman tılsımı ile Sani-i Zülcelâlin taze taze, renk renk, çeşit çeşit mu’cizat-ı nakşını, havârik-i kudretini, tecelliyat-ı Rahmetini, kemal-i lezzetle seyir ve temâşaya vasıta suretini alır. Evet, güneşin nurundaki renkleri gösteren aynaların tebeddül edip tazelenmesi ve sinema perdelerinin değişmesi, daha hoş, daha güzel manzaralar teşkil eder. Ve o iki ilâç ise biri sabır ve tevekküldür. Hâlikının kudretine istinat, hikmetine itimattır. Öyle mi? Evet, emr-i kün feyekûn’e mâlik bir Sultan-ı cihana acz tezkeresiyle istinat eden bir adamın ne pervası olabilir?”

Onuncu Söz’de şu münacatı dinliyoruz:

“Ey bizi nimetleriyle perverde eden Sultanımız! Bize gösterdiğin nümunelerin ve gölgelerin asıllarını, menbalarını göster. Ve bizi makarr-ı saltanatına celbet. Bizi bu çöllerde mahvettirme. Bizi huzuruna al. Bize merhamet et. Burada bize tattırdığın leziz nimetlerini orada yedir. Bizi zeval ve teb’id ile tazip etme. Sana müştak ve müteşekkir şu mutî raiyyetini başı boş bırakıp idam etme.”

“Bak hem öyle yüksek bir fizar-ı istimdatkârane ile istiyor ve öyle tatlı bir niyaz-ı istirhamkârane ile yalvarıyor ki, güya bütün mevcudata, semavata, arşa işittirip vecde getirip duasına, ‘Âmin, Allâhümme âmin’ dedirtiyor.”

Onüçüncü Söz’de ise yüksek bir yerde durmuş, dünyaya aldananların görmediklerini görüyor, onlara haber veriyor ve diyor ki:

“İşte ey hayat-ı dünyeviyenin zevkine mübtelâ ve endişe-i istikbal ile istikbalini ve hayatını temin için çabalayan biçareler!

“Dünyanın lezzetini, zevkini, saadetini, rahatını isterseniz, meşrû dairedeki keyfe iktifa ediniz. O keyfinize kâfidir. Haricinde ve gayr-i meşrû dairedeki bir lezzetin içinde bin elem olduğunu sabık beyanatta elbette anladınız. Eğer mazi, yani geçmiş zamanın hâdisatını, sinema ile halihazırda gösterdikleri gibi, istikbaldeki ahval dahi, meselâ elli sene sonraki halleri bir sinema ile gösterilse idi, ehl-i sefahet şimdiki güldüklerine yüzbinlerce nefrin ve nefret edip ağlayacaktılar.”

Yine aynı sözde hapishanedeki arkadaşlarına hitap ederek şöyle diyor:

“Aziz yeni kardeşlerim ve eski mahpuslar! Benim kat’i kanaatim gelmiş ki, buraya girmemizin inayet-i ilâhiye cihetinde bir ehemmiyetli sebebi sizsiniz. Yani Nurlar tesellileriyle ve imanın hakikatleriyle sizi bu hapis musibetinin sıkıntılarından ve dünyevî çok zararlarından ve boşu boşuna gam ve hüzün ile giden hayatınızı faydasızlıktan, bâdiheva zayi olmasından ve dünyanızın ağlaması gibi âhiretinizi ağlamaktan kurtarıp tam bir teselli size vermektir.”

Onyedinci Söz’de şiire benzer bir kıtada şöyle diyor:

“Ya Rab! Madem çare-i necat budur. Senin yolunda o cüz-i ihtiyarîden vazgeçiyorum ve enaniyetimden teberri ediyorum. Tâ senin inayetin acz ve za’fıma merhameten elimi tutsun. Hem tâ senin rahmetin, fakr ve ihtiyacıma şefkat edip bana istinatgâh olabilsin, kendi kapısını bana açsın. Evet, her kim ki, rahmetin nihayetsiz denizini bulsa, elbette bir katre serap hükmünde olan cüz’î ihtiyarına itimat etmez, rahmeti bırakıp ona müracaat etmez. Eyvah! Aldandık. Şu hayat-ı dünyeviyeyi sabit zannettik. O zan sebebiyle bütün bütün zayi ettik. Evet, şu güzeran-ı hayat bir uykudur, bir rüya gibi geçti. Şu temelsiz ömür dahi, bir rüzgâr gibi uçar gider. Kendine güvenen ve ebedî zanneden mağrur insan, zevale mahkümdür. Sür’atle gidiyor. Hane-i insan olan dünya ise, zulümat-ı ademe sukut eder. Emeller bekasız, elemler ruhta baki kalır.”

Sonra diyor:

“Güzel değil batmakla gaip olan bir mahbub. Çünkü zevale mahkûm, hakiki güzel olamaz. Aşk-ı ebedî için yaratılan ve ayine-i Samed olan kalb ile sevilmez ve sevilmemeli. Bir matlup ki, gurubta gaybûbet etmeye mahkûmdur, kalbin alâkasına, fikrin merakına değmiyor. Âmâle merci olamıyor. Arkasında gam ve kederle teessüf etmeye lâyık değildir. Nerede kaldı ki kalb ona perestiş etsin ve ona bağlansın, kalsın. Bir maksud ki, fenada mahvoluyor, o maksudu istemem. Çünkü, fâniyim, fâni olanı istemem, neyleyeyim?”

Sonra yıldızları tatlı bir üslûbla canlandırıp konuşturuyor. Ve insana iman edebiyatının en yüksek ve en ulvî örneğini sunuyor:

“Binler müdakkik gözleriz biz.

“Tûba-i hilkatten semavat şıkkına, hem kehkeşan ağsanına

“Bir Cemil-i Zülcelâlin, dest-i hikmetle takılmış pek güzel meyveleriyiz biz.

“Şu semavat ehline birer mescid-i seyyar, birer hane-i devvar, birer ulvî âşiyane, birer misbah-ı nevvâr, birer gemi-i cebbâr, birer tayyareleriz biz. Bir Kadir-i Zülkemalin, bir Hakim-i Zülcelâlin birer mucize-i kudret, birer hârika-i san’at-ı hâlikane, birer nâdire-i hikmet, birer dâhiye-i hilkat, birer nur âlemiyiz biz.

“Böyle yüz bin dil ile yüz bin bürhan gösteririz, işittiririz, insan olan insana. Kör olası dinsiz gözü, görmez oldu yüzümüzü, hem işitmez sözümüzü, hak söyleyen âyetleriz biz.

“Sikkemiz bir, turramız bir, Rabbimize musahharız. Müsebbihiz, zikrederiz âbidane.

Son olarak Yirmidördüncü Söz’den kısa bir muhabbet bahsi ile nihayet vermek istiyorum:

“Ey nefisperest nefsim! Ey dünyaperest arkadaşım! Muhabbet şu kâinatın bir sebeb-i vücududur. Hem şu kâinatın rabıtasıdır, hem şu kâinatın nurudur, hem hayatıdır. İnsan kâinatın en câmi bir meyvesi olduğu için, kâinatı istilâ edecek bir muhabbet o meyvenin çekirdeği olan kalbine dercedilmiştir. İşte böyle nihayetsiz bir muhabbete lâyık olacak, nihayetsiz bir kemal sahibi olabilir.”

İşte Sözler bütünüyle baştan sona böylesi güzelliklerle dolu ve kâinatın bütün güzelliklerine kucak açıyor. Allah’ın iradesiyle mânen bütün kâinata sahip oluyor.

İKİNCİ BÖLÜM:

Risale-i Nurda güzellik mefhumu

Risale-i Nuru okuyan insanın gözüne ilk çarpacak olan şey, eserlerin kâinatla çok yakın bir ilgi içinde olduklarıdır. Risale-i Nuru tetkik eden insan, Bediüzzaman’ın kâinattaki her güzel varlıkla âdeta konuştuğunu, ülfet ve muhabbet içinde anlaştığını hisseder.

Onun kâinatla bu yakın alâkası, atomlardan başlayıp tâ kâinatın en geniş ve büyük galaksilerine kadar uzanır. Dünyadaki canlı ve cansız varlıklardan kâinatın en mükemmel varlığı olan insana, oradan da bütün maddî engelleri aşarak gayb âlemlerine intikal eder; bu âlemlerle dâimi bir irtibat kurar, ve o âlemden insanın dünyasına mânevî tatlar, kokular ve ruhu heyecana getiren tehassüsler getirir.

Bediüzzaman Said Nursî eserlerinde bu fikrî seyahati devamlı yapıyor. Bu seyahatin daha güzel ve mütekâmil şekillerini ise gayb âlemlerinde gerçekleştiriyor. İnsan ruhuyla muhavere ediyor, iç âlemlere nüfuz ediyor. Sonra melekût âlemindeki ruhanilerle; sonra ölüm, haşir ve dirilme, kıyâmet, hesap, azap ve mükâfatla bu seyahatini sürdürüyor. Oradan Cennetin güzelliklerine geçiyor ve onları bize dünyadaki benzerleri ve nümuneleri ile anlatıyor. Bütün bu fikrî seyahatler sırasında güzeller güzeli Resulullahı (a.s.m.) hiç unutmuyor. Varlıklar üzerinde ve gayb âleminde onun görüp haber verdiği güzellikleri terennüm ediyor.

Bediüzzaman aynı zamanda Kur’ân’ı ve onun güzelliklerini de ihmal etmiyor. Onun îcaz, belağat ve yüksek mânalarına ait risaleler kaleme alıyor.

Sonra okuyucusunun elinden tutup, Cemâl ve Celâl-i İlâhinin semâsına yükseltiyor. Efendimizin (a.s.m.) ifade buyurdukları “ihsan” makamına erdiriyor, “İhsan” makamını şu hadis-i şerifle öğreniyoruz:

“İhsan, Allah’ı görür gibi ibadet etmendir. Sen Onu görmüyorsan da O seni görüyor.”

Güzellik mefhumu Sözler şelâlesinde bütün teferruatıyla baştan sona öyle çağlıyor ki, âdeta kelimeler canlanıyor, varlıklar dile geliyor, güzelliklerini kendileri anlatıyor.

Bediüzzaman’da güzellik mefhumu o kadar geniştir ki, canlı ve cansız varlıklardan, kâinata, meleklerden, cinlerden tâ en geniş âlemlere kadar, Cenab-ı Hakkın hiç tükenmeyen kelimeleriyle örülüyor. Kâinatta güzellik ciheti olmayan hiçbir varlık yoktur. Ya güzel sesiyle, ya lâtif kokusuyla veya göz alıcı rengiyle, hareketiyle en ince ve mânidar davranışlarıyla, nizam ve intizamıyla bu güzelliği gözler önüne seriyor.

Kâinatın güzelliğine paralel olarak kâinatın özeti olan Kur’ân-ı Kerim, bütün belâğat, fesahat kaideleriyle âyetlerinin tenasüb ve intizamıyla hakikatlerinin bütün güzelliğiyle Peygamberimizin (a.s.m.) kalbine iniyor. Rasulullah (a.s.m.) böylece, güzellik mefhumunun en güzel nümûnesi haline geliyor. Bütün hal ve hareketleri söyledikleri bu güzelliğin en parlak bir aynası oluyor.

Bediüzzaman, Resulullaha Hira dağında gelen ilk vahiyden kıyamete, hattâ “gözlerin görmediği, kulakların işitmediği, kalblerin hissetmediği” güzelliklerin meydanı olan Cennete kadar bütün güzellikleri bize anlatıyor. Biz bu güzelliklerin âşıkı ve muftunuyuz; bu güzelliklerle münasebet kurarak Allah’a giden yolda ilerleyiz.

Filiz, toprağı çatlatıp yüzümüze gül ile güler. Kuş semada süzülür. Pınar yerden fışkırır. Güneş ışıklarını saçar. Ay nuruyla lemeân eder. Ve bunlar gibi kâinattaki binlerce varlık, aynı güzellik lisanıyla konuşur. Allah’ın varlık ve birliğini anlatır.

Kâinat, insan ve güzellik

Bediüzzaman, kâinattaki bu güzellikleri en güzel bir şekilde idrak edip bizimle kâinat arasında sevgi köprüleri kuruyor, daha da öteye giderek kâinatın esrarını, bilinmez hakikatlerini keşfediyor. Ve şöyle diyor:

“İşte Cennet bir çiçektir. Huri taifesi dahi bir çiçektir. Rûy-i zemin dahi bir çiçektir. Bahar da bir çiçektir. Sema da bir çiçektir; yıldızlar, o çiçeğin yaldızlı nakışlarıdır. Güneş de bir çiçektir, ziyasındaki yedi rengi, o çiçeğin nakışlı boyalarıdır. Âlem, güzel ve büyük bir insandır, nasıl ki insan küçük bir âlemdir. Huriler nevi, ruhaniler cemaati ve melek cinsi ve cin taifesi ve insan nevi birer güzel şahıs hükmünde tasvir ve tanzim ve icat edilmiştir.

“Hem herbiri, külliyetiyle, hem her bir ferdi, tek başıyla Sâni-i Zülcelâlinin esmâsını gösterdikleri gibi, Onun cemaline, kemaline, rahmetine ve muhabbetine birer ayrı ayrı aynalardır. Ve nihayetsiz cemal ve kemaline ve rahmet ve muhabbetine birer şâhid-i sadıktır. Ve o cemal ve kemalin ve rahmet ve muhabbetin birer âyâtıdır, birer emâratıdır. ”

Sonra Bediüzzaman melekût âlemine yükselir, oradaki varlıklarla alış veriş eder. Nazarlarını en uzak, en derin ve en geniş buudlara yayar. Atomlar âleminden başlayıp, sonsuzluğa kadar gider. Kâinat, Allah’ın sanat eserlerini gösteren bir meşher haline gelir. Ve nihayet insan bütün bu kâinat güzellikleri içinde bir odak noktası olarak yer alır. Kalbinden, aklından, ruhundan kâinata açılmış pencerelerle kâinat güzelliklerini insan ruhuna aksettirir. İnsan bütün bu güzelliklere ayna olmakla îman ve yakîn vecdine ve cazibesine erişir. Bu vecd ve câzibe, ruh, kalb, vicdan ve imanın lezzetidir. Bu helâl olan bir şaraptır ki, Mevlâna’nın dediği gibi onu içsek mest oluruz ve melekût âlemlerinde gezeriz.

İslâmiyetin bize bahşettiği bu ulvî, geniş ve feyizli hayat nerede, maddenin buudlarına sıkışmış kuru ve dar hayat anlayışı nerede?

İşte Bediüzzaman Said Nursî eserleriyle böyle bir hayat anlayışını önümüze seriyor, Allah’ın kâinat ve insanla istediği o güzel münasebet halkasını koruyor ve bu hakikatı şöyle dile getiriyor:

“Hem zeval ve firak, memat ve vefat ve darağacı olan mürur-u zaman, o iman tılsımı ile Sâni-i Zülcelâlin taze taze, renk renk, çeşit çeşit mucizat-ı nakşını, havârik-i kudretini, tecelliyât-ı rahmetini kemâl-i lezzetle seyr ve temaşaya vasıta suretini alır. Evet, güneşin nurundaki renkleri gösteren âyinelerin tebeddül edip tazelenmesi ve sinema perdelerinin değişmesi, daha hoş, daha güzel manzaralar teşkil eder.” 2

Sonra Bediüzzaman, bize gece ve gündüzün bir saat dakikliği içinde an be an değişmesine karşı insanların, ülfet gözü ile bakışlarını değiştirip bu muazzam hâdisenin altındaki hârika tasarrufatı gösteriyor. Ve diyor ki:

“Nasıl ki haftalık bir saatin saniye ve dakika ve saat ve günlerini sayan milleri birbirine bakarlar, birbirinin misalidirler ve birbirinin hükmünü alırlar. Öyle de Cenab-ı Hakkın bir saati kübrâsı olan şu âlem-i dünyanın saniyesi hükmünde olan gece ve gündüz deveranı ve dakikaları sayan seneler ve saatleri sayan tabakat-ı ömrü insan ve günleri sayan edvarı ömrü âlem birbirine bakarlar, birbirinin misâlidirler ve birbirinin hükmündedirler ve birbirini hatırlatırlar. Meselâ, fecir zamanı, tulûa kadar evveli bahar zamanına, hem insanın rahm-ı madere düştüğü âvanına, hem semavat ve arzın altı gün hilkatinden birinci gününe benzer ve hatırlatır. Ve onlardaki şuûnat-ı İlâhiyeyi ihtar eder...3

Bediüzzaman derin ve dikkatli bir nazarla kâinatın muhteşem sanatını göze göstererek şöyle diyor:

“Şu muhteşem kâinat, öyle bir saraydır ki, Ay, Güneş lâmbaları, yıldızlar mumları, zaman bir ip, bir şerittir ki, o Sani-i Zülcelâl, her sene başka bir âlemi ona takıp gösteriyor. O taktığı âlemin içinde üç yüz altmış tarzda muntazam suretlerini tecdit ediyor. Kemal-i intizamla ve hikmetle değiştiriyor. Yeryüzünü bir sofra-i nimet yapmış ki, her bahar mevsiminde üç yüz bin enva-ı masnuatı ile tezyin ediyor. Had ve hesaba gelmez enva-ı ihsanatı ile dolduruyor. Öyle bir tarzda ki, nihayet ihtilât içinde ve karışmış oldukları halde, nihayet derecede imtiyaz ve farkla birbirlerinden ayrılıyor. Başka cihetleri buna kıyas et. Nasıl böyle bir sarayın Saniinden gaflet edilebilir? Hem nasıl ki, bulutsuz, gündüz ortasında güneşin deniz yüzünde bütün kabarcıklar üstünde ve karada bütün parlak şeylerde ve karın bütün parçalarında cilvesi göründüğü gibi ve aksi müşahede edildiği halde güneşi inkâr etmek ne derece acîb bir divanelik hezeyanıdır.” 4

Soruyor Bediüzzaman:

“Hiç mümkün müdür ki, şe’n-i Rububiyet ve saltanat-ı Uluhiyet, bâhusus böyle bir kâinatı kemalâtını göstermek için gayet âlî gayeler ve yüksek maksatlar ile icat etsin, onun gayât ve maksadına karşı, iman ve ubudiyetle mukabele eden mü’minlere mükâfatı bulunmasın. Ve o maksadı red ve tahkir ile mukabele eden ehl-i dalâlete mücazat etmesin.” 5

Bu soruyla iki şık ortaya koyuyor. Ya kâinattaki bu güzellikler baştan sona abestir, mânâsızdır veya iman mertebelerinde yükselmek için o güzellikler birer hikmetli alâmet ve işaretlerdir. Bunları abes olarak görenlerin kalbi ölmüş, aklı gözüne inmiş, kulakları tıkanmış maddeperestlerdir. Onlar bu gerçeği görmüyor ve göremiyorlar:

“Bu kâinatı cilvesiyle süslendiren bir Cemal-i Mutlak ve umum mahlukatı sevindiren bir Rahmet-i Mutlaka, böyle hadsiz bir çirkinlikten ve kubh-u mutlaktan ve böyle bir zulm-ü mutlaktan, bir merhametsizlikten, elbette nihayetsiz derecede münezzehtir ve mukaddestir.” 6

Bediüzzaman pek çok yerde kâinatta abesiyetin, intizamsızlığın olmadığını, her şeyde hikmet ve intizamın hükmettiğini ve güzellik ve intizam mefhumunun insanların bakışlarına göre değiştiğini bize bir misalle anlatıyor:

“Bir adam, elinde bir ayineyi güneşe karşı tutar. O ayine miktarınca bir ışık ve yedi rengi câmi bir ziya olur. O nisbetle güneşle münasebettar olur, sohbet eder ve ışıklı ayineyi karanlıklı hanesine veya dam altındaki bağına tevcih etse, güneşin kıymeti nisbetinde değil, belki o ayinenin kabiliyeti miktarınca istifade edebilir. Diğeri ise, hanesinden veya bağının damından geniş pencereler açar, gökteki güneşe karşı yollar yapar. Hakiki güneşin dâimî ziyasıyla sohbet eder, konuşur. Ve lisan-ı hal ile böyle minnettarane sohbet eder. Der: ‘Ey yeryüzünü ışığıyla yaldızlayan ve bütün çiçeklerin yüzünü güldüren dünya güzeli ve gök nazdarı olan nazenin güneş. Onlar gibi benim haneciğimi ve bahçeciğimi ısındırdın, ışıklandırdın.’ Halbuki ayine sahibi böyle diyemez. O kayıt altındaki güneşin aksi ise, asârı mahduttur, o kayda göredir.” 7

“Ve lekad Zeyyene’s-Semâe’d-dünyâ” âyetini açıklarken Bediüzzaman, okullarda okutulan astronominin ruhsuz meseleleriyle darlaşan zihinlere ve aklı gözüne inmişlere bu âyetin geniş hakikatlerini ortaya koyuyor:

“... Kâinatı had ve hesaba gelmeyen tezyinat ve mehasin ve nukuş ile süslendirip tezyin etmesi, bilbedahe, mütefekkir, intihsan edici ve mütehayyir takdir edicilerin enzârını ister.”8

Varlıkların asıl yaratılış gayeleri

Hepimizin hayatı okullarda geçmiş, orada bize verilen hakikatlar derma çatma, hakikate eriştirmeyen bilgiler olup, akılla ruh arasında kalın duvarlar örmektedir. His ve vicdan arasında derin engel koymakta, gönünen eşya ile delâlet ettiği güzellikler arasında yine bir mânia koymaktadır. Bu sebepledir ki, talebeler bu okullarda giderek maneviyattan uzaklaşıyor, hayatı ve insanlığı kaybediyor. Meselâ okul, güneşin sadece fizikî özelliklerinden bahsediyor. Ama onun Allah’ın güzel sanatkârlığına işaret eden yönüne hiç temas edilmiyor. Said Nursî bu konuyu ele alırken şöyle diyor:

“Şu siraç tabiriyle âlemi bir kasır suretinde, içinde olan eşya ise, insana ve zîhayata ihzar edilmiş müzeyyenat ve mat’umat ve levazımat olduğunu ve güneş dahi musahhar bir mumdar olduğunu ihtar ile Rahmet ve ihsan-ı Halikı ifham eder. Şimdi bak! Şu sersem ve geveze felsefe ne der? Bak diyor ki: ‘Güneş, bir kitle-i azîme-i mâyia-yı nâriyedir. Ondan fırlamış olan seyyaratı etrafında döndürüp cesameti bu kadar, mahiyeti böyledir, şöyledir.’ Müthiş bir dehşetten, müthiş bir hayretten başka rûha bir kemal-i ilmî vermiyor. Bahs-i Kur’ân gibi etmiyor. Buna kıyasen, batinen kof, zahiren mutantan felsefî meselelerin ne kıymette olduğunu anlarsın.”9

Bununla Bediüzzaman Said Nursî, güneşi bu şekilde ele almakla, güneş, aklî, ruhî ve imanî hakikatlere bir delil olsun istiyor. Maddî ve mânevî yönlerini birleştirip güneşin dünyaya ışık vermesi gibi ruhlara da nur versin ve insanı inkârın karanlıklarından kurtarsın.

Bediüzzaman dağları ele alıp konuşturup, o dağlar ki Bediüzzaman

“Her cebelin bir şahs-ı mânevisi bulunduğunu ve ona münasip birer tesbih ve birer ibadetin olduğunu”10

belirtiyor.

Ateşten bahsederken

“Ateş dahi sair esbab-ı tabiiye gibi kendi keyfiyle, tabiatiyle körü körüne hareket etmiyor. Belki emir tahtında bir vazife yapıyor ki, Hz. İbrahim’i (a.s.) yakmadı. Ve ona ‘yakma’ emrediliyor.”11

Tabiatta görünen değişiklikler ve yeni yeni oluşlar hususunda Bediüzzaman’ın şu ifadeleri ne kadar manidardır:

“Milyonlarla birbiri içinde işler gayet muntazam surette değişiyor. Âdeta milyonlar mütenevvi kumaşlar birbiri içinde beraber dokunuyor gibi pek acib tahavvülât oluyor.”12

Şu âlemdeki varlıkların birbirine karşı olan vaziyetlerini izah ederken şöyle diyor:

“Bu âlemde o derece intizam ile küllî işler yapılıyor ve umumî inkılâblar oluyor ki, âdeta bütün bu saraydaki mevcut taşlar, topraklar, ağaçlar, her bir şey, birer fâil-i muhtar gibi bütün bu âlemin nizamat-ı külliyesini gözetip, ona tevfik-i hareket ediyor. Birbirinden en uzak şeyler, birbirinin imdadına koşuyor.”13

Irmakların kabarcıklarına bakarak onlardan öyle yüksek bir hakikata delil çıkarıyor ki, hayran kalmamak elde değil:

“Nasıl ki bir ırmağın kabarcıkları gidiyor, arkasından gelen kabarcıklar, gidenler gibi parladığından anlaşılıyor ki, onları parlattıran, dâimî ve yüksek bir ışık sahibidir. Öyle de bu işlerin sür’atle değişmesi, arkalarından gelenlerin aynı renk alması gösteriyor ki, zevalsiz, dâimî bir tek zatın cilveleridir, nukuşlarıdır, âyineleridir, sanatlarıdır.”14

İlim nazarında bakıldığında dünya milyonlarca yıldızdan birisi olarak güneş etrafında döner, küçük bir varlıktır. Fakat iman gözüyle bakıldığında onun pek çok manâları olduğunu işaret eden Bediüzzaman şöyle diyor:

“Zemin semaya nisbeten maddeten küçüklüğüyle ve hakaretiyle beraber mânen ve san’aten bütün kâinatın kalbi, merkezi; bütün mucizat-ı sanatının meşheri, sergisi; bütün tecelliyat-ı esmâsının mazharı, nokta-i mihrakiyesi; nihayetsiz faaliyeti Rabbaniyenin meşheri, ma’kesi; hadsiz Hallâkiyet-i İlâhiyenin, hususan nebatat ve hayvanatın kesretli enva-ı sağiresinden cevâdâne icadın medarı, çarşısı ve pek geniş âhiret âlemlerindeki masnuâtın küçük mikyasta nümunegâhı ve mensucat-ı ebediyenin sür’atle işleyen tezgâhı ve menâzır-ı sermediyenin çabuk değişen taklitgâhı ve besatîn-i dâimenin tohumcuklarına sür’atle sümbüllenen dar ve muvakkat mezraası ve terbiyegâhı olmuştur.

“İşte arzın bu azamet-i mâneviyesinden ve ehemmiyet-i sa’aviyesindendir ki, Kur’ân-ı Hakîm, semâvata nisbeten büyük bir ağacın küçük bir meyvesi hükmünde olan arzı, bütün semâvata karşı küçücük kalbi, büyük kalıba mukabil tutmak gibi denk tutuyor. Onu bir kefede, bütün semavatı bir kefede koyuyor, mükerreren ‘Rabbü’s-semavati ve’l-ardı’ diyor.”15

Bediüzzaman sanki bir kamera ile bütün varlıkların, çeşitli cephelerden görüntülerini alıyor ve eşyanın maddesiyle mânâsını yoğurarak Allah’a delâlet eden cihetlerini ortaya koyuyor.

Bu gerçeği merak edenler 25. Söz’ün İkinci Şua’sının misâllerine bakabilirler.

Sema boşluğunda yıldızların hareketlerindeki intizama dikkat çeken şu ifadeler de manidardır:

“Hem semavat yüzünde, öyle bir haşmet içinde bir parlamak ve bir zinet içinde bir tebessüm var ki, Sani-i Zülcelâlin ne kadar muazzam bir saltanatı, ne kadar güzel bir sanatı olduğunu gösterir. Donanma günlerinde kesretli elektrik lâmbaları, sultanın derece-i haşmetini ve o terakkiyat-ı medeniyede derece-i kemalini gösterdiği gibi, koca semavat, o haşmetli, zinetli yıldızlarıyla Sani-i Zülcelâlin kemal-i saltanatını ve cemal-i sanatını, öylece nazar-ı dikkate gösteriyorlar.”16

Meselenin özü şudur: Bu kâinatta her şey bir gaye ve maksada dayandığı gibi, aynı zamanda bir güzelliğe delâlet ediyor. Aynı zamanda hikmet, inayet ve ilâhî sanatı gösteriyor. Kâinatın baştan sona insana musahhar edildiğini ve insanı şükre sevkedecek bir nimetler manzumesi olduğunu gösteriyor.

32. Söz’de Bediüzzaman ehl-i dalaletin vekili ile ehl-i imanın temsilcisi arasında kurduğu bir diyalog ile zerreden başlayarak kâinatın en ücra köşelerine kadar şirki reddedip Allah’ın varlık ve birliğini ispat ediyor. Bu diyalog içinde de yine kâinattaki güzellik mefhumunu ihmal etmiyor.

____________________

1. 1939’da Irak’ın Musul şehrinde dünyaya geldi. Tahsilini Musul, Bağdat ve Kahire’de tamamladı. İslâm tarihi konusundaki doktora tezini 1968 yılında Aynü’ş-Şems Üniversitesinde (Mısır) yaptı.

Birçok İslâm ülkesi üniversitelerinde dersler verdi ve çeşitli ülkelerde tertip edilen konferans ve sempozyumlara katıldı

İslâm düşüncesi, edebiyat, tarih ve tarih felsefesi sahasında 40’ın üzerinde yayınlanmış kitabı bulunmaktadır. Çalışmalarında teoriye, kritik yapmaya ve düşünce dünyasına yeni kapılar açmaya dikkat etmiştir. Bazı eserleri ise Türkçeye tercüme edilmiştir.

Halen Musul Üniversitesinde İslâm Tarihi ve Araştırma Tenkitleri öğretim üyeliği yapan İmadüddin Halil, evli ve üç çocuk babasıdır.

2 . Sözler, S. 589-590

3. Sözler, S. 28.

4. Sözler, S. 38-39.

5. Sözler, S. 54-55.

6. Sözler, S. 57.

7. Sözler, S. 98.

8. Sözler, S. 120.

9. Sözler, S. 163.

10. Sözler, S. 227.

11. Sözler, S. 242.

12. Sözler, S. 243.

13. Sözler, S. 264.

14. Sözler, S. 264.

15. Sözler, S. 268.

16. Sözler, S. 325.

17. Sözler, S. 564.

İMANIN KUVVETLENMESİNDE BEDİÜZZAMAN FAKTÖRÜ

Prof. Dr. AHMED ABDURRAHİM ES-SÂYİH 1

(Katar Üniversitesi - KATAR)

Bediüzzaman, iman hakikatlerini en parlak delillerle ispat etmiştir. İmanî meseleleri asrın insanının anlayacağı şekilde ortaya koymuştur. İnsanlık için de bir hayat tarzı ve ahlâk programı çizmiştir.

Asrımızda insanlık mânevî buhranın girdabına düşmüş, bütün değerlerini yitirmeye başlamıştı. Hayatın asıl gayesini anlamak, müsbet hisleri geliştirmek, emniyet ve asayişi sağlamak için bir rehbere muhtaçtı. İşte, o rehber bütün eserlerinin şehadetiyle Bediüzzaman Said Nursî’dir.

İslâm âlemi, bu asrın ilk çeyreğinde düşmanları tarafından açılan savaşlarda mağlup düşerek bütün toprakları işgal edilmişti. Düşman bununla da yetinmeyip Müslümanların öz varlığını, mânevî değerlerini tahrip etmek için korkunç bir kültür savaşı başlatmıştı. Kur’ân ve iman hakikatleri tahrip ediliyordu. İşte bu durumda Said Nursî, gerçek cihadın, îman hakikatlerini takviye ile olacağını idrak etmişti.

Zira hakikî iman, insanı insan eder. Onu istikamet dairesinde yaşatarak tahripçi bir unsur olmaktan kurtarır.

Ayrıca iman insanın düşünce ufkunu genişleterek faaliyet ve gayret gücünü geliştirir.

İman, insanı tükenmez bir enerjiye sahip kılar. Onu İslâmî bir hayat çerçevesinde mücadeleye hazırlar. Zira İslâmiyet nazarında hayat, daimî faaliyet ve hayırlı işlerde yarışmak ve yardımlaşmaktır.

İman insana İslâmî bir şahsiyet kazandırır. Onu ölçülü ve dengeli kılar, günahlardan alıkoyar, menfaatperestlikten kurtarır. Fikrî dalâletlere düşmekten muhafaza eder.

Hakiki iman, insanları, aynı fikrî ve ahlâkî değerler etrafında birleştirir ve geliştirir.

Hakiki îmanı elde eden adam, başkalarının hidayeti için çalışır. Mes’uliyet hissiyle insanlığı adalet ve barış sahillerine götürmek için elinden geleni yapar.

Bilindiği gibi, İslâm âleminin maruz kaldığı en büyük tehlike, inanç, ahlâk ve kültür sahalarında şahsiyetini kaybetmesinden doğmaktadır.

Yıkılışımıza sebep olan dinamitin fitili, İslâmî şahsiyetin çökmesiyle ateşlenmiştir. İşte bu sebepledir ki Bediüzzaman, bütün himmetini Risale-i Nurun neşrine sarfetmiş; talebelerini bu hususta teşvik etmiştir. Çünkü Risale-i Nur Müslümanları bu hakikatlere götüren yolda birer irşat meş’alesidir.

İman hakikatleri ve İslâm akaidi

Önce şu hususu ifade etmek isterim: İman hakikatlerinin ehemmiyetini işleyebileceğim bir başlık bulabilmek için uzun müddet düşündüm. “Buldum” dediğimde mutlaka bir noksan tarafı gözüme çarpıyordu. Bu esnada, Bediüzzaman’ın şu sözü gözüme ilişti:

“Ben tahmin ediyorum ki, eğer Şeyh Abdülkadir-i Geylânî (r.a.) ve Şâh-ı Nakşibend (r.a.) ve İmam-ı Rabbânî (r.a.) gibi zatlar bu zamanda olsaydılar, bütün himmetlerini, hakaik-i imâniyenin ve akaid-i İslâmiyenin takviyesine sarfedeceklerdi. Çünkü Saâdet-i ebediyenin medarı onlardır. Onlarda kusur edilse, şekavet-i ebediyeye sebebiyet verir. İmansız cennete gidemez.”2

Bediüzzaman’ın bu sözü, konuya düşünebileceğim en münasip bir başlıktı. Evet, Kur’ân-ı Kerim pek çok yüce hakikatlere ısrarla inanmaya davet etmiştir. Yâni, kâinatın yaratıcısı olan Allah’a, âhiret hayatına ve Cenab-ı Hakkın insanlara bildirmek istediği bütün hakikatleri ders veren nübüvvet ve vahye iman etmeye davet etmiştir.

İşte, Bediüzzaman Said Nursî’nin Risale-i Nur Külliyatından sadece Sözler’i okuyan bir kimse açıkça görür ki, o Kur’ân’da geçen bu hakikatleri, gaybî meseleleri isbat ve takviyede fevkalâde bir başarı ortaya koymuştur.

Meselâ, bu gerçeği “İkinci Söz”de, “Vellezîne yü’minûne bi’l-ğaybi” âyetinin mühim bir sırrını tefsir ederken görebiliyoruz. Sâni-i Âlemin varlığını mükemmel bir şekilde açıklayan “Onuncu Söz”ün “Mukaddime”sinde görebiliyoruz. Risâletin birçok vazifesiyle beraber, Risalet-i Ahmediyeyi isbat eden aynı Mukaddime’nin “İkinci İşaret’inde görebiliyoruz. Onuncu Söz’de geçen, “Onikinci Hakikat”ta haşri isbat eden “Onuncu Söz”ün Hâtime’sinde görebiliyoruz. “Ondokuzuncu Söz”ün, “Onikinci Reşha” sında: “İşte bu zât, şu mev-cûdat Hâlikının vahdâniyyetinin hakkaniyeti derecesinde hak bir bürhan-ı nâtık, bir delil-i sâdık olduğu gibi; haşrin ve saâdet-i ebediyenin dahi bir bürhan-ı katıı, bir delil-i sâtııdır” bahsinde görebiliyoruz. Tevhid bahsi olan “Yirmiikinci Söz”de görebiliyoruz. “Yirmidokuzuncu Söz”de görebiliyoruz.

Hülâsa, bu gerçeği açık ve net bir şekilde, Bediüzzaman Said Nursî’nin eserlerinin her yerinde görebiliyoruz. Ve şunu kesin olarak anlıyoruz ki, varlık âleminin sırlarını noksansız bir şekilde açıklayan ancak İslâmiyettir. Hem anlıyoruz ki, Allah ile kâinat, Allah ile insan ve insan ile kâinat arasındaki ilişkiyi, tereddütlere mahal bırakmayacak şekilde izah eden sadece İslâmiyettir.

Bütün bunların hepsi biraraya geldiğinde, insanda kâmil bir iman ve geniş bir görüş ufku teşekkül ediyor. İman konusunda başka vesilelere muhtaç olmayacağı gibi; hiçbir aklî kavramın zorluklarına da takılmaz. 3

Bediüzzaman, Müslümanları muhatap alarak iman hakikatlerini izah ederken, aslında bütün insanlığa hitap etmekte ve insanın bu kâinat içinde çok önemli bir mevki işgal ettiğinin şuuruna varmasını istemektedir.

İnsan, çok yönlü bir varlıktır. Bir yönüyle kâinatta bulunan diğer varlıklara, bir yönüyle de hayvana benzer. Zira onlarla birçok ortak noktaları bulunur. Allah Teâla bu konuda şöyle buyurmaktadır:

“Allah, her hayvanı sudan yarattı. İşte bunlardan kimi karnı üstünde sürünür, kimi iki ayağı üstünde yürür, kimi dört ayağı üstünde yürür.” 4

Başka bir yönüyle insan, yalnız insana benzer. Yâni, mânevî yönü itibariyle sair mahlukattan ayrılır ve bu yönüyle bütün varlıkların üstüne çıkar.

Bu sebeple Bediüzzaman insana hitaben şöyle der:

“Ey insan, eğer hakikat ilmini, hakiki hikmeti istersen marifetullahta terakki et. Çünkü bütün mevcudat Onun Hak isminin şuaları, Esmâ-i Hüsnâsının mazharları, sıfatlarının tecellîleridir.”

Beşer aklının, nizam ve intizamının belki yüzde birine bile vakıf olamadığı ve mükemmelliği önünde dehşete kapıldığı Cenab-ı Hakkın şu mahlukatına tefekkür gözüyle bakıldığında insan anlar ki, her şeyi yaratan ve ihsanıyla yaşatan ve kâinattaki bütün zerreleri belirli gayelerde istihdam eden bizzat Cenab-ı Haktır. Bütün mahlukat yalnız Ona yönelir, yalnız Ona secde eder ve yalnız Ona boyun eğerler.

Bu hususta Cenab-ı Hak şöyle buyurmaktadır:

“Şüphesiz semâvat ve arzın yaratılmasında, gece ile gündüzün birbiri peşinden gelmesinde, insanların faydasına olan şeyleri, denizde taşıyarak yüzüp giden gemilerde, Allah’ın gökten indirdiği bir su ile ölmüş olan toprağı diriltmesinde, yeryüzünde her çeşit canlıyı yaymasında, rüzgârları ve yer ile gök arasında emre hazır bekleyen bulutları döndürmesinde elbette düşünen bir topluluk için Allah’ın varlığını ve birliğini isbatlayan pekçok delil vardır.” 5

“Onun delillerinden biri de, gökleri ve yeri yaratması, lisanlarınızın ve renklerinizin değişik olmasıdır. Şüphesiz bunda bilenler için alınacak dersler vardır.” 6

“Yine Onun delillerindendir ki, size korku ve ümit vermek üzere şimşeği gösteriyor, gökten su indirip ölümünün ardından arzı onunla diriltiyor. Doğrusu bunda, aklını kullanan bir kavim için alınacak dersler vardır.” 7

Fakat insanlık, tarih boyunca Yaratıcısına karşı büyük hataların içine düşmüştür. Bu hususta dalâlete sapanlar ve başkalarını da saptıranlar çoktur. Çoğu kez aklın sesini dinlemeyip sefih hükümdarların sapık fikirlerine tabi olmuşlar ve onları Rablerinden daha fazla yüceltmişlerdir. Hem zaman olmuş, zenginlik ve servet sarhoşluğuyla hayatın o güzel yanlarını görememişlerdir.

Üstadın talebelerinden Zübeyir Gündüzalp bu hususu şöyle dile getirmektedir:

“Bu asırda din ve İslâmiyet düşmanları, evvelâ îmâ-nın esaslarını zayıflatmak ve yıkmak plânını, programlarının birinci maddesine koymuşlardır. Hususan bu yirmibeş sene içinde, tarihte görülmemiş bir halde münâfıkane ve çeşit çeşit maskeler altında îmanın erkânına yapılan su-i kasdler pek dehşetli olmuştur, çok yıkıcı şekiller tatbik edilmiştir.

“Halbuki: îmanın rükünlerinden birisinde hâsıl olacak bir şüphe veya inkâr, dînin teferruatında yapılan lâkaydlıktan pek çok defa daha felâketli ve zararlıdır. Bunun içindir ki; şimdi en mühim iş, taklidî îmanı tahkikî îmana çevirerek îmanı kuvvetlendirmektir, îmanı takviye etmektir; îmânı kurtarmaktır. Herşeyden ziyade îmanın esasatıyla meşgul olmak kat’i bir zaruret ve mübrem bir ihtiyaç, hattâ mecbu-riyet haline gelmiştir.”8

İman hakikatleri mü’minin mânevî bünyesini güçlendirerek onun bütün kalbî hastalıklarını tedavi eder. Bu sebepledir ki Bediüzzaman, îman hakikatlerini en ince teferruatına kadar açıklamıştır.

“Çünkü bu hakikatler, insanı Allah’a sım sıkı bağlar ve onu kâinatın hem mülk, hem de melekût cihetine dost yapar. İnsana huzur ve emniyet hissi verir ve onu inkârcı ve bâtıl akımlara karşı güçlendirir. İnsanın yolunu aydınlatır ve onu yüce gayelere sevk eder, dertlerini ve problemlerini halleder.”9

Bir mü’minin, bütün kâinatın karşısına izzet ve vakar sahibi olarak çıkabilmesi için, kalbine bu hakikatlerin yerleşmesi gereklidir.

İman hakikatlerini güzel bir üslupla açıklayan Risale-i Nur mü’minlerin yeniden yapılanmasında ve kendilerinde yüksek değer yargılarının teşekkülünde aktif rol oynamaktadır. Çünkü, kişiyi kâinatın sırlarını ve muammasını çözecek bir bakış açısına sahip kılmaktadır. Bu ise hayat kanunlarını ve himmetin hangi gayeler peşinde sarf edileceğini göstermek için en mühim bir esastır.

Bediüzzaman’ın dâvâsı

Bediüzzaman, yalnız Kur’ân-ı Kerimi esas aldığından, dâvâsı, akılların ve kalplerin tasdikine mazhar olmuştur. Kendi nefsini çok yakından tanımıştır. Tıpkı bir hekim gibi, onun iyi ve kötü, hasta ve sıhhatli bütün hallerini teşhis etmiştir. Hastalanmadan önce nasıl korunacağını, hastalandığında nasıl tedavi edileceğini bilmiştir.

İşte Risale-i Nur Bediüzzaman’ın bu Kur’ân irfanının ve nefsin iyi teşhis edilmesinin bir tezahürüdür. Kalplerde yaktığı îman meşalesiyle insanları manevî cennetlere, mârifet-i ilâhiyeye ve huzur-u daimîye sevketmiştir.

Dünyada, insana tükenmez bir enerji vererek kemâlâta sevkeden îmandan başka güç yoktur. Bu sebeple, hakiki îmanı elde eden bir insan, îmanın binlerce güzelliğine mazhar olur (Bak: 23. Söz)

Tarihin seyrini değiştiren dâvâlarda, îman gücünün hâkim olduğu görülür. Bunun içindir ki, bir dâvâ adamı imâna ehemmiyet verir, kemiyete, sayı çokluğuna değil, keyfiyete, kaliteye bakar.

İlk Müslümanları bütün dünyaya üstad ve muallim yapan sır, onların sahip oldukları îman kuvvetidir. Şiddetli belâ, musibet ve acılara maruz kalmalarına rağmen, dâvâlarında asla gevşeklik göstermemişlerdir. Şayet aynı musibetlere başkaları maruz kalsaydı, belki asıllarını inkâra kadar giderlerdi. Meselâ Bilâl Habeşî, Ammar bin Yâsir, Mus’ab bin Umeyr ve Suheyb-i Rûmî îman salâbetinde ve ihlâsta denilebilir ki dünya rekoru kırmışlardır.

Bediüzzaman, îman hakikatlerini en parlak delillerle isbat etmiştir. Yâni, Allah’a, melâikeye, semavî kitaplara, âhiret hayatına, peygamberlere ve Peygamberimizin (a.s.m.) risaletine ait îmanî meseleleri asrın insanının anlayacağı şekilde ortaya koymuştur. İnsanlık âlemi için de bir hayat tarzı ve bir ahlâk programı çizmiştir. İslâm âlemi, inşaallah çok kısa bir zamanda îmanın hayat bahşeden altın değerini anlayacak ve ona olan ihtiyacını hissedip elde etmeye çalışacaktır. Evet, Bediüzzaman’ın da dediği gibi, bu zamanda en büyük vazife, imanı kurtarmak, başkalarının îmanına kuvvet verecek şekilde çalışmaktır.

Bediüzzaman’ın üslûbu îman hakikatlerini tesbit ve kuvvetlendirme üslûbudur. Hissiyatı tahrik ederek infiale ve şuursuz hareketlere sebep olan bir üslup değildir. Doğrudan doğruya akıl ve kalbe hitap etmiş ve ulaşmıştır.

Bediüzzaman’ın niçin îmana ve îmanî meselelere bu derece ehemmiyet verdiği akla gelebilir. Resulullahın (a.s.m.) hayatını, İslâmiyetin ilk zuhurunu ve yeryüzüne yayılmasını inceleyen insan bu sorunun cevabını bulacaktır. Peygamberimizin (a.s.m.) hayatında, îman meselesi esas teşkil eder. Bütün faaliyetleri îmana dayanır ve îman içindir. İslâmiyetin ilk çıkışı da, insanları îmana davetle başlamış ve bütün dünyaya îmanı neşrederek yayılmıştır. Bu asırda da iman za’fa uğradığından Bediüzzaman’ın îmana ve îman hakikatlerine verdiği ehemmiyeti anlayabiliriz. İman, bütün hakikatlerin gerçek yönlerini gösteren bir dürbün, aynı zamanda hayattar âlemlere açılan bir penceredir.

Terakki yolunda ilerlemeye çalışan milletler, ilim cihetiyle inkişaf etmeli ve sırtlarını Allah inancına dayandırmalıdırlar. Müslümanlar âlimlerden istifade etmeli ve sözlerine kulak vermelidirler.

____________________

1. Tahsilini Ezher Üniversitesinde tamamladı. Doktorasını yaptıktan sonra aynı üniversitenin Usûlü’d-Dîn Fakültesi İslâm Akaidi ve Felsefe bölümünde öğretim üyeliği görevinde bulundu. Şimdi ise Katar Üniversitesi Şeriat ve İslâmî İlimler Fakültesinde dersler vermektedir.

Mısır Yazarlar Birliği, Mısır Felsefe Cemiyeti ve Ürdün Medeniyet Vakfı gibi kuruluşların azası olan es-Sayih pek çok ilmî makale yazmış ve şu anda Körfez ülkeleri radyo ve televizyonlarında programlar yapmaktadır. Bu arada milletlerarası birçok konferansa da katılmıştır.

İslâm düşüncesi ve diğer konularda 35 kadar eseri bulunan es-Sâyih’in kitapları, Mısır, Suudi Arabistan, Katar, Suriye ve Lübnan’da yayınlanmıştır.

2. Bediüzzaman Said Nursi, Mektubat, s. 20.

3. Dr. Ahmed es-Sâyih, İlmü’l-Akîde Beyne’l-Esâleti ve’l-Muasıra, s. 12.

4. Nûr Sûresi, 45.

5. Bakara Sûresi, 164.

6. Rûm Sûresi, 22.

7. A.g.s. 24.

8. Bediüzzaman Said Nursi, Sözler, s. 716.

9. es-Sayih, s. 20.

BEDİÜZZAMAN’A GÖRE İSLÂM ÂLEMİNİN ANA MESELELERİ VE ÇÖZÜM YOLLARI

Prof. Dr. İBRAHİM CANAN 1

(Atatürk Üniversitesi)

“Alem-i İslâmdaki ihtilafı, tadil edecek çare nedir?” sorusuna Bediüzzaman şu cevabı verir: “Evvela müttefekun aleyh olan (herkesin ittifakla kabul ettiği) makasıd-ı âliyyeye (yüce maksadlara) nazar etmektir. Çünkü Allah’ımız bir, Peygamberimiz bir, Kur’ânımız bir, zaruriyat-ı diniyye’de umumuz müttefik.”2

Ben sizlere Bediüzzaman’ın bir asra yaklaşan hayatı boyunca verdiği mücadelenin özünü teşkil eden üç temel meseleyi tanıtacağım. Mevzuun daha iyi anlaşılması için, önce bir kaç noktaya parmak basmak istiyorum:

Birinci nokta: Bediüzzaman’ın fikri bütünlüğü: Bediüzzaman, bir asra yakın uzun bir hayat geçirmiş kimsedir. Bu asır, sadece Türk tarihinde değil, insanlık tarihinde de en büyük inkılâpların cereyan ettiği bir devirdir. Bu esnada yaşayan nice insanlar fikrî zikzaklar geçirip düşünce değişiklikleri ortaya koymuştur. Bediüzzaman’da dikkat çeken husus, onun ilk söyledikleri ve yazdıkları ile son söyledikleri ve yazdıkları arasında bir farklılığa rastlanmamasıdır.

İlmî ve fikrî olgunluğa çok erken yaşta ulaşması ve Bitlis’teki hocalarından Şeyh Emin’in henüz büluğa ermemiş bir çocuk olan Said’e “kisve-i ilmiye” giydirmeye kalkması, Bediüzzaman’ın dikkatleri çeken istisnâî hâdiselerden biridir.

Bu hususa şunu belirtmek için temas ediyoruz: Bediüzzaman, daha işin başında, hayatı boyu mücadelesini yapacağı temel fikirleri sistematize etmiş, bir program halinde sunmuştur. Ele alacağımız üç düşman meselesi, onun kendisi için yaptığı programın âdeta nokta-i merkeziyesini, kalbini teşkil etmektedir. Üç düşmanın onun düşünce sistemindeki yerini görmek için mezkur programı özetle vermede fayda var.

İkinci nokta: Bediüzzaman’ın efkârının programı ve davasının esasları: Bediüzzaman, 1909’da Dini Ceride adlı bir gazetede “Dağ meyvesi acı da olsa devadır” adlı makalesinde fikriyatını “dokuz” madde halinde özetler. Bu makalenin alt başlığı, onun şuurlu şekilde belli maksatları mücadele programına aldığını göstermesi bakımından zikre değer: “Bediüzzaman’ın Fihriste-i Makasıdı ve Efkarının Programıdır.” Bu dokuz maddeyi şöyle özetleyebiliriz:

Birinci madde: İslâm âlemini terakkiye sevkedecek uyanışı sağlamak.

İkinci madde: İslâm maarifini sağlayan üç merkez arasındaki ihtilafı gidermek: Bu üç merkez medrese, mektep ve tekkedir.

Üçüncü madde: İlmî çevrelerde ilmî hürriyeti tesis etmek.

Dördüncü madde: Medreselerde ihtisas şubeleri te’sis etmek.

Beşinci madde: Mürşid-i umumi olan vaiz ve hatiplerin yetişmesini de ele almak.

Altıncı madde: Osmanlılarda terakki meylini uyandırmak. Burada asıl mevzumuzu teşkil eden üç düşman mevzubahis edilir.

Yedinci madde: Hilafet makamının ıslâhı meselesi.

Sekizinci madde: Osmanlı Devletinin beylikler devrine dönüşmemesi için, Müslüman halklar arasında ittihad-ı Muhammedî fikrinin geliştirilmesi.

Dokuzuncu madde: Millî birliği sağlayarak, Kürtlerin ihtilafı sebebiyle zayi olan kuvve-i cesimelerinden istifade etmek.3

Hemen kaydedelim ki, 1907’de İstanbul’a gelmiş olan Bediüzzaman’ın bu fikirleri çok önceleri geliştirdiği, İstanbul’a gelmezden önce bunlardan bir kısmının tahakkuku için yıllar önce, aşiretler nezinde çalışmalar yaptığı bilinmektedir. Hattâ İstanbul’a da fikirlerinin tahakkuku maksadıyla gelmiştir.4

Bediüzzaman dokuz maddede hülasa ettiği bu temel fikirleri, “hem bir meslek takip ettiğini göstermek”5, hem “hakikat olduğu için” hem de hak olan bir davanın iyice yerleşmesi için onun esaslarına “mükerreren irca-ı nazar lâzım olduğu” için bütün kitaplarında ve yayınlarında tekrar tekrar ele alır.6

Üçüncü nokta: Bir mukayese: Bediüzzaman’ın İslâm dünyasında oynamakta olduğu rolü hakkıyla anlamak, hattâ şu anda sadedinde olduğumuz üç düşman meselesinin şümulünü kavrayabilmek için, Batı hayatında büyük bir ameliyat icra etmiş olan Kalvin’le (Calvin 1509-1564) kısa bir mukayese yapmak istiyoruz. Herkesin bildiği üzere, Kalvin Hıristiyan dünyasında ciddi bir reform yapmıştır. Alman Sosyolog Max Weber’in reddedilemeyen açıklamalarına göre, bugün kapitalizm diye ifade ettiğimiz Batı teknolojisi de varlığını Kalvin’e borçludur. Çünkü o, Batı hayatına üç temel fikir vermiş, bu fikirlerin hayata geçmesi ile Batıda ilim, fen ve teknoloji gelişmiştir. Açıklanması uzun kaçacak bu üç temel fikir şunlardır: İlim, çalışmak ve zühd (dünyaya ehemmiyet vermemek). Weber yaptığı çalışmalarda ilmî ve teknik gelişmelerin, bütün Batı memleketlerinde, Kalvin’in yolunda giden protestan çevrelerde geliştiğini göstermiştir.

Üç düşman: Bediüzzaman’ın üç düşmanı cehalet, zaruret ve ihtilaftır. Bu üç düşmana Eski Said dönemindeki yazıların hemen hepsinde olmak üzere, bütün yazılarında rastlamak mümkündür. Bu üç temaya değişik vesilelerle çok farklı üsluplarla yer vermiştir. Birinde şöyle der:

“Her bir mümin i’la-yı Kelimetûllahla mükelleftir. Bu zamanda en büyük sebebi maddeten terakki etmektir. Zira ecnebiler, fünun ve sanayi silâhıyla bizi istibdad-ı mânevileri altında eziyorlar. Biz de fen ve san’at silâhıyla İ’la-yı kelimetullahın en müthiş düşmanı olan cehil ve fakr ve ihtilaf-ı efkâra cihad edeceğiz.”7

Bir başka yazısında

“Bizim düşmanımız cehalet, zaruret, ihtilaftır. Bu üç düşmana karşı san’at, marifet, ittifak silâhıyla cihad edeceğiz” demiştir.8

Bediüzzaman, bu meseleyi tekrar ederken marifet yerine “ilim ve fen” kelimelerini, zaruret yerine “fakr” ve “ihtiyaç” kelimelerini, ittifak, uhuvvet, kardeşlik kelimelerini ihtilaf yerine, nifak, keşmekeş, adavet, husumet, düşmanlık kelimelerini fen ve sanat yerine, sa’y (çalışmak) vs. kelimelerini kullanır.

Az yukarıda dokuz madde halinde fihriste-i maksadını ve fikirlerinin programını belirtirken altıncı maddede üç düşman meselesine yer verdiğini söylemiştik. Bediüzzaman’ın bu üç düşmanla mücadeleden elde etmek istediği maksadı, bütün şümulüyle kavramak için o maddeyi aynen görmekte fayda var, Der ki:

Altıncı madde: “Osmanlılığın meylutterakkisini faal etmektedir. Şöyle ki: Bu devletin mabihi’l-hayatı (kendisini yaşatan şey) ve dini, din-i İslâm olduğundan, her bir Osmanlı, i’la-yı şevket-i islâ-miyeye mükellef ve her bir mü’min i’la-yı kelimetullaha muvazzaftır. Ve bu zamanda İ’la’nın en büyük sebebi maddeten terakki olduğundan ve terakkinin en müthiş düşmanı olan “cehalet” ve “zaruret” ve “ihtilaf”a seyfu’l-marifet (ilim kılıcı) ve say’-i insani (çalışma) ve ittihad ile din namına ittihad edeceğiz. Amma a’da-i harici (dış düşmanlar), medeni olduklarından fikren galebe çalmak lâzımdır. O cihadı berâ-hin-i şeriata havale edeceğiz.”9

Bütün kötülüklerin başı cehalet: Bediüzzaman devamlı üç düşmana nazar-ı dikkati çekerse de, bazı açıklamalarında hepsinin cehaletten kaynaklandığını ifade eder:

“Hem de bizim düşmanımız ve bizi mahveden cehalet, ağa oğlu” “zaruret efendi ve hafidi (torunu) husumet” bey’dir. “Ermeniler bize düşmanlık etmişlerse, şu üç müfsidin kumandası altında yapmışlardır.”10

Bediüzzaman’ın şu gelecek ifadesi göz önüne alınınca, onun nazarında, bütün içtimai bozuklukların, zikredilen üç düşmandan ve dolayısıyla da cehaletten ileri geldiği anlaşılır:

“Hem de düşmanlarımız onlar (ecnebiler) değil. Asıl bizi bu kadar düşürüp İ’la’yı Kelimetullaha mani olan cehalet ve neticesi olan muhalefet-i şeriattır. Ve zaruret ve onun semeresi olan sû-i ahlâk ve harekattır. Ve ihtilaf ve onun mahsulü olan ağraz ve nifaktır ki, ittihadımızın (gayesi) bu üç insafsız düşmana hücumdur.”11

Her kötülüğümüzün dip temelinde cehaleti gören Bediüzzaman, kurtuluşu da ilimde bulur. Der ki:

“Ben Vilâyet-i Şarkiyyede aşiretlerin hâl-i perişaniyetini görüyordum. Anladım ki, dünyevi bir saadetimiz, bir cihetle fünun-u cedide-i medeniye ile olacak.”12

Bediüzzaman’ı ilme ehemmiyet vermeye sevkeden bir başka kanaati daha vardır. Bu, onun muasırları açısından son derece orjinal bir görüştür. Bu asrın başlarında ilmin geleceği hakkında bu kadar kesin basîrete her ilim adamında rastlamak zordur. Der ki:

“Elbette nev’i beşer âhir vakitte ülûm ve fünuna dökülecektir. Bütün kuvvetlerini ilimden alacaktır. Hüküm ve kuvvet ise, ilmin eline geçecektir.”13

Ayrıca kuvvete dayanan hükümetlerin aynen kuvvet gibi çabuk ihtiyarlayacağını, ilmin şanı tezayüd (artma) olduğundan ilme dayanan hükümetlerin hızırvâri (ebedi) bir ömre mazhar olacaklarını”14 belirterek devletimizin mutlaka ilme istinat etmesini söyler.

Cehalet meselesinin halli: Bütün ahlâksızlıkların, gerilikler ve harici düşmanlara karşı mağlubiyetlerin asıl sebebi gördüğü cehaletin izalesini, medreselerin yaygınlaştırılmasında görmüştür. Ancak o, devrindeki medreselerden hem kemiyet (sayı) hem de keyfiyet yönüyle memnun değildir. Evet, medreseler sayıca artırılmalıdır. Fakat bundan önce ıslâh edilmeli, medreselerde inkılâb yapılmalıdır. Ona göre medreseler, taşıdıkları üç eksiklik sebebiyle asrın ihtiyacına uygun adam yetiştirememektedirler.15

Bu eksiklikleri intizam, tefeyyüz, mahrec olarak tesbit eder.

İntizam’la iç yapıdaki mühim eksikliği kasteder:

Medreseler tek tip insan yetiştirmektedir. İhtisas şubeleri yoktur. Halbuki o, medreselerin, Darü’l-Fünun’da (Üniversitede) olduğu gibi, ihtisas şubelerine ayrılmasını temenni etmektedir. Birbirleriyle irtibat halinde olan şubelere ayrılmalıdır. “Taksimü’l-a’mal kaidesini (iş bölümünü) bi-temâmihâ tatbik etmelidir” der16. Başka açıklamalarını da dikkate aldığımızda, medreseler yeniden elden geçirilip önce bir kısım temel dersleri alan, sonra da ihtisas bölümlerine, yani fakültelere ayrılan üniversitelere dönüştürülmelidir.

Tefeyyüz’le ilmî ilerlemeyi kasdetmektedir. Bu eksikliğin, ona göre bir çok sebebi var:

1. Âlet dersleri asıl derslerin yerine geçmiştir. Âlet dersleri ile Arapçayı ve Arapçaya bağlı temel ilimleri kasdeder. Talebe bunların ötesine geçememekte, ömrü ibare çözmekle tükenmektedir.

2. Medresenin resmi programına aynı meseleleri işleyen çok kitap girmiştir. Talebeler, ömrü tüketen bu kitapların dışına çıkamamaktadır. Ana metinler, bunlar üzerine yapılan şerhler, şerhlere yapılan haşiyeler, bazan haşiyenin haşiyesi vs. bunlar talebenin “evkat” ve “efkârını” kendine hapsedip harice çıkmasına meydan vermemiştir. 17

3. İhtisaslaşma olmadığı için, talebeler fıtrî meyillerine uygun gelişme göstermiyorlar, kendi tabirleriyle herkeste meyl’ül-ağalık ve meyl’ül-amiriyet gibi tehakküm hissi galebe çalıyor ve ilmin gelişmesine sahip çıkan olmuyor. “Medreseler, bu yüzden indirasa uğradı” der.18

Tefeyyüze mâni bir diğer husus medreselerde fenni ilimlerin yokluğudur. Bediüzzaman medreselere müsbet ilimler dediğimiz fen ilimlerinin (veya ulûm-u medeniyenin) konmasını teklif etmektedir. Bunun eksikliği talebelerde taassuba sebep olmaktadır. Az ileride de temas edeceğimiz üzere Bediüzzaman medreselere fen ilimlerinin konulmasını teklif ederken mekteplere de dini ilimlerin konulmasını teklif eder. Fen ilimlerinin eksikliği medrese talebesini taassuba atmakta, dini ilimlerin eksikliği de mektep talebelerini şüpheye, hileye sevketmektedir.19

Mahrec meselesi: Bu, medrese mezunlarının iş sahasıdır. Bu eksiklik medreselere kaliteli, kabiliyetli talebelerin gitmesini engellemektedir. “Zekiler mektebe gitti, zenginler medresenin maişetine tenezzül etmedi”20 diyerek, mahreç eksikliğinin medreseler üzerinde hasıl ettiği menfi tesirlere dikkat çeker. Onun ideali olan ve kendi ifadeleriyle 55 yıl açılmasına gayret gösterdiği Medresetü’z-Zehra’nın taşıması gereken şartlarını sayarken, onun müdavimlerinin yüksek tahsil yaptıran diğer müesseselerle müsavi tutulmaları, imtihanlarının da öbürlerinin imtihanı gibi aynı ölçüde muteber kılınıp akim bırakılmamalarını da kaydeder.21

Çocuklarınızı okutun: Bediüzzaman, bir taraftan medreselerin ıslahı, sayıca artırılması için mücadele verirken, diğer taraftan da çocukların okutulmasına teşvikte bulunmuştur. O kadar ki, Cumhuriyetten sonra, okullardan din derslerinin tevhid-i tedrisat kanunuyla tamamen çıkarılması sebebiyle, yurt sathında yaygın hale gelen ve kimlerin ne maksadla çıkardığını bilmediğim “Bunlar gavur okuludur, çocuklarınızı buralarda okutmayın” sloganı, dindar çevrelerde müessir olduğu devrelerde bile Bediüzzaman “Bütün fenler, kendi lisan-ı mahsuslarıyla mütemadiyen Allah’tan bahseder, siz muallimleri değil, onları dinleyin” diyerek okullardan geri kalmayı değil, bilakis çocukların okullara gönderilmesini tavsiye eder. Bediüzzaman’la ilgili hatıralarda, bu çeşit tavsiyelere sıkça rastlanır.22

İkinci düşman : Zaruret Bediüzzaman, zaruret’le Müslümanların maddi ve teknik yönden maruz kaldıkları gerilikleri kasteder. Bunu bazan “fakr”, bazen açlık manasına gelen “cu” bazan “ihtiyaç” vs. kelimeleriyle ifade eder. Bediüzzaman, İslâm âleminin sikleti altında kıvır kıvır kıvrandığı, her an omuzunda ağırlık ve zilletini hissettiği bu fakirlik, yani gerilik, yani ihtiyaç halini olduğu gibi kabul ve itiraf eder. Ama, bunu bir kısım maddecilerin yaptığı gibi, insanları mefluç hale getiren, yapabileceği şeye bile teşebbüsünden alıkoyan yeis ve atalet vesilesi yapmaz. Bilakis istikbalde, Müslümanların, tekrar terakki edip fen ve teknikte Batılılara yetişip, hattâ onların önüne geçeceklerine dair kanaatine delil yapar.23 Batının kalkınmasını, orada ortaya çıkan ihtiyaç ve darlıkla izah eder. Bu sadedde sıkça kullandığı bir vecizesi şudur: ” ihtiyaç medeniyetin üstadıdır.”24 O, bu prensibin şahsi bir kanaati olmadığını, “Hikmeten (yani ilmen) sabit” olduğunu söyleyerek medeniyetlerin gelişmesinde, harp, kuraklık, zelzele, salgın gibi ciddi felaketlerin müsbet rol oynadığı hususunda sosyologların ileri sürdüğü nazariyelere atıf yapar.25

Bediüzzaman, fakr ve ihtiyacın insanları gayrete sevkettiğini, böylece fıtratlarında mevcut olan meylü’t-terakkinin kuvveden fiile geçtiğini, teşebbüs ve çalışma sonunda terakkinin geldiğini belirtir.

Bu bahsin ikna edici bir açıklığa kavuşmasında Bediüzzaman çeşitli tahlillere girer. “Çalışmayı sevkeden âmiller nelerdir, bizde çalışma şevki niçin kırılmıştır, bu şevk nasıl uyandırılır, insanlardaki ukde-i hayatiye nasıl intibaha getirilir, takip edilen kalkınma modelinin yanlışlıkları nelerdir, nasıl bir model takip edilmelidir?” gibi meseleleri birer birer gündeme getirir, açıklamalar sunar.

Meselâ “Hayat bir faaliyet ve harekettir, şevk ise onun matiyyesi (yani bineği) dir”26 veya “sa’-yi insani’nin buharı”dır.27 diyerek, bütün faaliyet ve gayretin temelinde şevk yattığını söyler. Geçmişte, zamanın şartlarını yeterince göz önüne alamayan bir kısım yetersiz âlim ve vâizlerin, bazı dini metinlerin zahirlerine bağlı kalarak insanları yanlış bir tevekkül anlayışına iterek çalışma şevkini kırıp atalete attıklarını söyler.”28 Bu noktada İslâmın gerçek tevekkül anlayışı nedir, onu belirtir. Çalışma şevkinin kişideki himmet (yani milletini düşünme) duygusu ile yakın alakasını belirtir. Dine hizmet gibi yüce maksatlar taşıyan insanın himmetinin de yücelerek, değerinin artacağına dikkat çeker: “Kimin himmeti milleti ise o tek başına küçük bir millettir” der29 Batılıların “Bizden hırsızladıkları” milliyetçilik duygusuyla terakki ettiğini30, Ermenilerin bu himmet yüceliği ile büyük fedakâr-lıklar izhar ettiklerini belirtir.31 Bediüzzaman’a göre Batı terakkisinin üssü’l-esası milliyetçilik duygusudur.32 Bu duygunun bizde de uyandırılması lâzımdır. Ancak o, milliyetçilikten İslâmcılığı anlar. “Milliyet bir bedendir, Ruhu dindir.” “Din milliyetin hayatı ve ruhudur” der. 33 Batının fen ve ilmini almamız gerektiğini, ama bunu yaparken kendi millî âdetlerimizden fedakârlık etmemenin şart olduğunu belirtir. Millî âdetlerin terkini o milletin ihtiyarlaması kabul eder.34 Bu sebeple terakkide Japon Modeli’ni takip etmeyi uygun bulur ve,

“Kesb-i medeniyette Japonlara iktida bize lâzımdır ki, onlar, Avrupadan mehasin-i medeniyeti almakla beraber, her kavmin mâbihi’l-bekası (devamını sağlayacak) olan âdet-ı milliyeyi muhafaza ettiler” der.35

Maddi terakki için çalışmanın Müslümanlara dinî bir vecibe olduğunu söyler:

“Her bir mü’min, i’la’yı kelimetullahla mükelleftir, bu zamanda en büyük sebebi maddeten terakki etmektir” der.36

Çalışmak, Cenab-ı Hakkın tekvînî (tabiata hakim) şeriatındandır. Bu şeriatın emirlerine uymanın veya uymamanın mükâfat veya cezası dünyada peşindir. “Çalışmanın sevabı servettir, ataletin cezası sefalettir” der.37

Çalışma ve gayrete insanı ziyade sevk eden şevkin kaynağı olan himmeti kıran düşmanlar üzerinde müstakil olarak durur ve bunları dağıtma çarelerini gösterir.38

Verimli bir çalışmanın olması için fıtrî meyle uygun meslek tavsiye eder.39

Gayr-ı müslimin san’atından istifade edilebileceğini, kâfirin küfrünün veya fasıkın fıskının maharete ve sanata zarar getiremeyeceğini belirtir.40

Yerli olarak imal edilen malların kullanılmasını tavsiye eder. Aynen Gandi’nin yaptığı gibi Batı mamülatını hayatı boyu boykot ederek ” ...yanlız memleketimin maddi ve mânevî mahsulatını giyiyorum” der.41

Fakr bahsi ile ilgili olarak son bir nokta daha belirtelim: Bediüzzaman’a göre Osmanlı Devletindeki azınlıklar zenginleşirken Müslümanların fakirleşmesinin bir sebebi de meslek seçimi ile ilgilidir. “Biz gayr-ı tabii ve tembelliğe müsait ve gururu okşayan imaret (amirlik) maişetine el atıp belamızı bulduk” der. Maişet ve geçimin “tabii” ve “meşru” ve “hayattar” yollarının: “ziraat”, “ticaret” ve “san’at” olduğunu belirtir. “Bence” der, “memuriyete ve imarete giren, yanlız hamiyet ve hizmet için girmelidir, yoksa maişet ve menfaat için girse bir nevi çingenelik eder.”42

Üçüncü mesele : İhtilaf Bediüzzaman’ın üzerine gittiği üçüncü mesele, yani üçüncü düşman ihtilaftır. Bunu bazen keşmekeş, bazan nifak, bazan husumet gibi başka kelimelerle de ifade eder. Bunun zıddı ittifaktır, bunu da vifak, tesanüt, teavün, ittihad, uhuvvet gibi benzer kelimelerle ifade eder.

Farklı beyanlarına bakılınca “ihtilaf”la hem dar çerçevedeki Müslümanlar arasındaki ihtilafı, hem dini gruplar arasındaki ihtilafı kasdettiği, bunlardan her birine ehemmiyetleri nisbetinde temas ettiği, tekrar ettiği görülür. Israrla üzerinde durduğu ve telafisi için çareler teklif ettiği ihtilaflardan biri de feyiz kaynağı olan üç büyük şubenin, medrese, mektep ve tekke arasındaki ihtilaftır.

Cemiyet seviyesindeki ihtilafların kendi nazarındaki ciddiyetlerini ifade edebilmek için matematikteki bir kaideye başvurur.

“Cemiyette vahid-i sahih olmazsa cem ve zam, kesir darbı gibi küçültür” der ve açıklar: “hesapta malumdur ki, darb ve cem (çarpma ve toplama) ziyadeleştirir: Dört kere dört onaltı eder. Fakat kesirlerde darb ve cem bilakis küçültür. Sülüsü sülüs ile (üçte biri üçte birle) darbetmek tüsü’ (dokuzda bir) olur. Aynen onun gibi insanlarda sıhhat ve istikamet ile vahdet olmazsa ziyadeleşmekle küçülür, bozuk olur, kıymetsiz olur!”43

Cemiyetteki ihtilafın kendisine verdiği ızdırabı ifadede Yavuz Sultan Selim’in şu beytinden istifade eder:

“İhtilafu tefrika endişesi,

Kûşe-i kabrimde hattâ bî karar eyler beni,

İttihatken savlet-i âdayı def’e çaremiz,

İttihat etmezse millet, dağdar eyler beni!”44

Bediüzzaman’a göre “hayat ittihattadır.”45

Hayatı ve devamı olan herşey, belli bir ittihadla vücut bulmaktadır. “İttifakta kuvvet var, ittihadda hayat var, uhuvvette saadet var” der.46 İslâm âlemi, aralarında tam bir birlik yapabilseler, hiçbir dünyevi gücün bunun önünde duramayacağını söyler.

İttifakla hasıl olacak gücü belirtmek için, dört elif ayr ayrı oldukları takdirde dört kıymetinde olacaklarını, bir maksadla yan yana gelmeleri halinde bin yüz on bir kuvvetine ulaşacaklarını, keza dört tane dört ayrı ayrı iken onaltı ettikleri halde bir maksadla ittihad edip omuz omuza verince dört bin dört yüz kırk dört kuvvetine ulaşacakların söyler.47

İhtilafın sebepleri Bediüzzaman, Müslümanlar arasındaki ihtilafların, iman zaafı, bencillik, en doğruyu (ehakkı) aramak gibi bir kısım eksikliklerden ve yanlış davranışlardan ileri geldiğini belirtir. Ona göre, Müslümanları geri bırakan altı hastalıktan dördüncüsü “ehl-i imanı birbirine bağlayan nurani rabıtaları” bilmemektir .48

Öyleyse bu imânî, dinî bağları ortaya çıkarıp harekete geçirmek gerekmektedir.

“İttifak hüdadadır, heva ve heveste değil” der. 49 Böylece din dışı, beşerî formüllerle birlik sağlanamayacağını belirtir. Mesela birliğin sağlanmasında, korku ve baskının (cebr’in) hiçbir fayda sağlamayıp, bilakis aradaki nifak ve tefrikayı daha da artıracağını söyler.50

Tevhid’in çareleri Bediüzzaman, bu maksatla pek çok çare zikreder, yollar gösterir, açıklamalar yapar. Biz mühim olan birkaçına dikkat çekeceğiz:

İmani Şuur: Kur’ân-ı Kerim ihtilafa düşüldüğü takdirde Allah (c.c) ve Resulü’nün (a.s.m.) hakemliğine başvurmayı emrettiği için (Nisa 59) mü’min, mü’min kaldıkça bu emri gözardı edemez.

Bediüzzaman, mü’minler arasında birliği gerektiren bağların Uhud Dağı azametinde ve Kâbe hürmetinde olduğunu, aralarında ihtilafa ve ayrılığa götüren sebeplerin çakıl taşı hükmünde olduğunu söyler ve dini değerleri düşünmeden mü’mine küsüp darılmanın çakıl taşlarını Uhud Dağından büyük, Kâbe’den daha hürmetli tutmak kadar bir divanelik olduğunu belirtir. 51

“Âlem-i İslâmdaki ihtilafı, tadil edecek çare nedir?” sorusuna Bediüzzaman şu cevabı verir “Evvela müttefekun aleyh olan (herkesin ittifakla kabul ettiği) makasıd-ı âliyyeye (yüce maksadlara) nazar etmektir. Çünkü Allah’ımız bir, Peygamberimiz bir, Kur’ânımız bir, zaruriyat-ı diniyyede umumumuz müttefik” der. 52

Eşitlik: Bediüzzaman bilhassa millî birliği sağlayacak hususlardan biri olan eşitliğe ehemmiyet verir. “ittihad-ı millet, ref’-i imtiyazdan başka ne ile olur?” der.53

Bunun kanun hâkimiyetini tam olarak sağlamakla gerçekleşeceğini söyler, aksi takdirde, her bir idarecinin müstakil bir müstebit olacağına, araya komiteciliğin girerek istibdadı artıracağına dikkat çeker.54

Sevad-ı a’zam’a uyma: Bediüzzaman’a göre bir kısım meselelerde sevad-ı a’zama uymak ihtilafı kaldıracaktır. Ekseriyetten ayrılmak tehlikelidir.55

Maarif : Bediüzzaman bugün Doğu bölgelerimizi kasıp kavuran anarşiyi bu asrın başlarında sezmiş, bunun maarif yoluyla önlenebileceğini söyleyerek, Doğunun ismen saydığı belli başlı merkezlerinde medreseler açılarak devlet eliyle talebeler yetiştirilmesini teklif etmiştir. Gerekçeyi şöyle ortaya koyar:

“Bununla, maarifin temeli teessüs eder. Ve bu mebde-i teessüsten ittihad takarrur edecektir (birlik hasıl olacaktır). İhtilaf-ı dâhilinden dolayı mahvolan kuvve-i cesimeyi (büyük kuvveti) hükümetin eline vermekle harice sarfettirmek için hakkıyla müstehakk-ı adalet ve kabil-i medeniyet oldukları gibi cevher-i fıtriyetlerini gösterecekler”.56

Bu cümleler, sanki günümüzün şartlarına parmak basıyor gibidir.

Ehakkı aramak: Bilhassa mezhep ihtilaflarını ve dini gruplar arasındaki ihtilafları bertaraf edecek bir formül, budur. “Hakta ittifak ehakta ihtilaf olduğundan bazan hak, ehaktan ehaktır”57 der. Herkesin kendi mesleğini “hak” bilmeye, daha güzel bilmeye hakkı olduğunu, amma başkalarının mesleğini batıl ve çirkin bilmeye hakkı olmadığını söyler. Kişinin sadece kendi mesleğine hak demesini zihniyet-i inhisar olarak tavsif eder, bunun bencillikten, “hubb-u nefs”ten geldiğini belirtir. Bu hastalığı tedavi maksadıyla “hakkın taaddüd edeceğine” misaller verir.58

Muhabbete muhabbet, adavete adavet: İhtilafın giderilmesinde, mü’minlere karşı muhabbetin yaygınlaştırılmasını, husumetin yok edilmesini tavsiye eder. “Biz muhabbet fedaileriyiz, husumete vaktimiz yok” der. 59, Kendisine hayatı boyu işkence yapıp ızdırap veren, karakol karakol, mahkeme mahkeme süründüren, hapislere attıran kimselerin hepsine hakkını helâl ettiğini ilân eder.60

İTTİFAK ETMESİ GEREKENLER Bediüzzaman ittifakı sağlayacak formüllerden başka, ittifak etmeleri gerektiğine dikkat çektiği ve mesai sarfettiği bazı müesseseler de var. Onları da belirtmemiz gerekmektedir:

Üç büyük şubenin ittifakı: Bunlar, daha önce kaydettiğimiz üzere, mekteb, medrese ve tekkedir. “Medeniyette geri kalışımızın en büyük sebebinin, istibdaddan sonra, mürşid-i umumi üç büyük şube olan ehl-i medrese, ehl-i mekteb ve ehl-i tekkenin tebayün-ü efkârı ve tehalüf-ü meşaribi” olduğunu söyler.61

Ona göre, “bu tebayün-ü efkâr, ahlâk-ı İslâmiyenin esasını sarsmış, ittihad-ı milleti çatallaştırmıştır...” Bediüzzaman tahlilinin devamında medreselerin mektebleri tekfir ettiğini, onların da bunları techil ettiğini söyler. İlmin halka mal edilebilmesi için halkın itimad ettiği ulema kanalıyla halka sunulması gerektiğini belirtir. 62 Bunun için medreselerde fen ilimlerinin okutulmasının, mekteplerde de din ilimlerinin okutulmasının şart olduğunu söyler. Bu ilimlere müfredatında yer verecek olan Medresetü’z-Zehra’nın faydalarından birinin de üç şubeyi barıştırmak olacağını belirtir. 63

Burada kaydetmek isterim: Cumhuriyet, döneminde bu üç şubeden ikisini yasaklamak suretiyle getirilen çözümün isabetliliği yeni nesilde ortaya çıkan anarşi sebebiyle münakaşaya açıktır.

Dini cemaatlerin ittifakı: Bediüzzaman bu meselede de kanaatimizce bugün dahi muteber çözümler teklif etmiştir. Herşeyden önce o farklı cemaatlerin varlığını gerekli ve faydalı görür. Cemaatlerin gayede bir olmalarını arar. Elbette bu gaye müsbet ve yapıcı olacak. Dine, millete hizmet etmek olacak. Bu varsa, metodda ve meşrebde birlik aranmaz. Böylesi birliğin fayda değil, zarar getireceğini, insanları “nemelazım başkası düşünsün” demeye iteceğini söyler.64 Şöyle der:

“Muhabbet-i din saikasıyla (din sevgisinin sevkiyle) teşekkül eden cemaatlerin, iki şart ile umumunu tebrik ve onlarla ittihad ederiz.

“Birinci şart: Hürriyet-i şer’iyeyi ve asayişi muhafaza etmek.

“İkinci şart: Muhabbet üzerine hareket etmek, başka cemiyete leke sürmekle kendisine kıymet vermeye çalışmamak.”65

Bediüzzaman, görüldüğü üzere, ihtilalci cemiyetlere karşıdır.

Adem-i merkeziyet’e hayır Bediüzzaman, Prens Sabahattin’in ortaya attığı adem-i merkeziyet ve tevsi-i mez’uniyet fikrini beğenir. Fakat taraftar olmaz. Çünkü milletin fertleri arasında Osmanlılığı sağlayan bağlar kuvvetlendirilip, millî sevgi sağlanmadan buna gidilmesi onüç asır önce ölmüş olan ırkçılığı ihya edip fitneyi uyandıracak ve memleket beylikler devrine dönecektir. Bu düşünce, onun millî birliğe verdiği ehemmiyeti gösterir. Bu meselelerin yeniden gündeme geldiği Türkiye’de Bediüzzaman’ın bu mülâhazaları da gözden uzak tutulmamalıdır.

Harici düşman Bediüzzaman, ısrarla en büyük ve hakiki düşman olarak cehalet, zaruret ve ihtilaftan söz edince ister istemez “harici düşman hakkında ne diyor?” sorusu akla gelmektedir. Zaten çoğu kere aynı bahislerin devamında o, bu meseleye temas eder. Onlara maddi silâhla savaşılacak düşman olarak bakmaz. Hattâ onlara dost nazarıyla bakmak gerektiğini söyler ve buna birkaç sebep gösterir:

1. Onlar bizim uyanmamıza vesiledir.

2. Onlardan fen alacağız.

3. Onları, İslâmın sulh dini olduğunda ikna etmemiz gerekmektedir.

4. Onlar komşularımızdır, komşuluk dostluğu gerektirir. 66

Bir ifadesi şöyle: “Ecnebilere düşman nazarıyla değil, belki saadetimize ve İ’la-yı Kelimetullaha bu zamanda vasıta olan terakki ve medeniyete bizi teşvik ve icbar ettiklerinden dost ve hâdim nazarıyla bakacağız..”67

Bediüzzaman, Avrupanın İslâm hakkındaki yanlış kanaatlerini silme meselesine daha bir ağırlık verir ve

“Avrupa bizdeki cehalet ve taassub müsaadesiyle, şeriatı hâşâ ve kellâ istibdada müsait zannettiklerinden nihayet derecede kalben üzülmüştüm. Onların zanlarını tekzip etmek için meşrutiyeti herkesten ziyade şeriat namına alkışladım” der.68

Bu mevzuda ısrarla tekrar ettiği bir husus, gayr-i müslimlerin medeni oldukları ve medenilere karşı cihadın silâhla değil, ikna ile olacağıdır. İttihad-ı Muhammedi cemiyeti hakkında bilgi verirken der ki:

“Bu ittihadın meşrebi muhabbettir. Husumeti ise cehalet ve zaruret ve nifaktır. Gayr-ı müslimler emin olsunlar ki, bu ittihadımız bu üç sıfata hücumdur. Gayr-i müslimlere karşı hareketimiz iknadır. Zira onları medeni biliriz. İslâmiyeti (onlara) mahbub ve ulvi göstermektedir” 69

Medenilere karşı silâh : Harici düşmanlara karşı takib edilecek temel politika ikna olunca, “silâh” anlayışının da değişeceği tabiidir. Nitekim onlara karşı silâhımızın şeriatın kat’i bürhanları olduğunu sıkça tekrar etmiştir.70 “Ermenileri nasıl mağlub edeceğiz?” sorusuna cevabı onun “silâh” anlayışına ışık tutar: “Onlar sizi mağlup ettiği silâh ile, yani akıl ile, fikr-i milliyetle, meyl-i terakki ile, temayül-ü adalet ile mağlub edebilirsiniz.”71 Bir başka beyanında: “İstikbalde silah kılınç yerine hakiki medeniyet ve maddi terakki ve hak ve hakkaniyetin mânevi kılıçları düşmanları mağlup edip dağıtacak” der.72

Bir başka tavsiyesinde silâh olarak İslâmı fiilen yaşamayı zikreder.73 Biz İslâmı ef’alimizle gösterecek olsak yeryüzünde birçok kıtaların kendiliğinden İslâma dahil olacağını söyler.74

Geleceğin en güçlü silâhının belağat ve cezalet olduğunu belir-ten75 Bediüzzaman, artık, şecaat-ı fıtriyenin de devrinin geçtiğini, bunun yerini şecaat-ı fenniyyenin aldığını söyler.76 Ve yeni nesillere:

“Kılınçlarınızı fen ve san’at ve tesanüd-ü hikmet-i Kur’âniye cevherinden yapmalısınız!” 77 der.

Artık, cihad da cephelerden ziyade, fen ve san’at ve tesanüd-ü hikmet-i Kur’âniyeyi elde etme yolu olan nefis dairesinde olmalıdır. “Herkes kendi âleminde bir kumandan olduğundan, âlem-i asğarında cihad-ı ekberle mükelleftir” der. 78

Sonuç: İstikbal ümidi: Bediüzzaman demek, mücessem ümit demektir. Eserleri üç beş ana maddeye icra edilerek özetlense, bunlardan biri mutlaka istikbal ümidi olacaktır. Bu sebeple, tebliğimizi ümitle kapatmak isteriz. O, islâm âleminin şu ana kadar tahlil ettiğimiz her üç düşmanı da yenip, gelecekte maddi cihette de insanlığa önderlik edip, sulh-u umumi getireceğine inanmaktadır. “Akıl ve ilim fen hükmettiği istikbalde elbette, burhan-ı akliye istinat eden ve bütün hükümlerini akla tesbit ettiren Kur’ân hükmedecek” der.79 “İstikbal yalnız ve yalnız İslamiyetin olacak. Ve hâkim, hakaik-i Kur’âniye ve imaniye olacaktır” der.80

“Bilâ-perva olarak ilân ederim... İtikat ve yakinimdir. Hak neşv ü nemâ bulacaktır. Hem de itikadımdır ki, istikbale hüküm sürecek ve her kıtasında hâkim-i mutlak olacak yalnız hakikat-ı İslâmiyedir” der.81

“Yakinim var ki, istikbal semavatı ve zemini Asya,

Bahem olur teslim yed-i beyza-yı İslâma!” 82 der.

“İ’lay-ı Kelimetullahın bayrağı olan hilâl-yıldız bayrağı teâli edecek, eski şevketini bulacak inşaallah” der. 83.

____________________

1. 1940 yılında Konya’da doğdu. İlk öğrenimini memleketinde tamamladı. Konya Erkek Lisesi (1958) mezunu. Kayseri (1962-64) ve Akşehir’de (1966-67) orta dereceli okullarda öğretmenlik yaptıktan sonra, Atatürk Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi’nde 1972’de başladığı öğretim üyeliği görevini aynı üniversiteye bağlı olarak kurulan İlahiyat Fakültesi’nde sürdürdü. Makalelerini fakülte dergileri yanı sıra Diyanet, Hakses, İslâm, İslâm Medeniyeti, Zafer, Sur, İcmal, Kadın ve Aile, Altınoluk, Okul gibi dergilerde yayımladı. Resulullah’a Göre Okul ve Ailede Çocuk Terbiyesi adlı eseriyle 1979’da Türkiye Milli Kültür Vakfı Ödülü’nü aldı.

Eserleri: Tarihçi Açısından Din (Arnold Toynbee’den çeviri, 1978), Seminer ve Tez Rehberi (1979), Resulullah’a Göre Okul ve Ailede Çocuk Terbiyesi (1988), Atatürk Üniversitesi Lojmanları ve Taklitçiliğimizin Muhasebesi (1979), İslamda Çocuk Hakları (1980), İslamda Temel Eğitim Esasları (1980), Sulh Çizgisi (1980), Tebliğ Terbiye ve Siyasi Taktik Açısından Hicret (1981), Hz. Peygamberin Sünnetinde Terbiye (1980), Yeni Usul-i Hadis (Zafer Ahmed el-Osmani’den çeviri (1982), Kur’an ve Hadise Göre Fitne ve Anarşi (1981), Kur’an’da Çocuk (1984), Peygamberimizin Hadisleriyle Medeniyet Kültür ve Teknik (1984), Ahkâmu’s-Siğâr (Üstruşeni’den çeviri, 1984), Peygamberimizin Okuma-Yazma Seferberliği ve Öğretim Siyaseti (1985), İslâm’da Zaman Tanzimi (1985), 88), İslamda Çevre Sağlığı, Kütüb-i Sitte Muhtasarı Şerhi 1-15 (1988).

2. Bediüzzaman Said Nursî. Âsâr-ı Bediiyye, (Osmanlıca olarak neşredilen risaleleri cemeden bir eserdir) s. 669.

3. Âsâr-ı Bediiyye, s. 372-378.

4. Bediüzzaman Said Nursî. Divân-ı Harb-i Örfî, İstanbul, 1990. s. 28-29.

5. Bak. Âsâr-ı Bediiyye, s. 385; Mesnevî-i Nûriye, İstanbul, 1958. s.217.

6. Weber Max, Ethique Protestante et L’esprit du Captilazim, (Fransızcaya çeviren Jacques Chavy) Plon, Paris, 1987, p, 81. (Eserin Türkçesi: Protestan Ahlâkı Kapitalizmin Ruhu’dur)

7. Divân-ı Harb-i Örfî, s. 57. (Bu ibare Mart 1909 tarihli 70 numaralı Dinî Ceride’de çıkan yazısından alınmadır.)

8. A.g.e. s. 15.

9. Âsâr-ı Bediiyye, s. 375.

10. Bediüzzaman Said Nursî. Münazarat, İstanbul, 1991, s.69.

11. Âsâr-ı Bediiyye, s. 381.

12. Divân-ı Harb-i Örfî, s. 28.

13. Bediüzzaman Said Nursî. Sözler, İstanbul, 1985, s. 264.

14. Münazarat, s. 134.

15. Sözler, s. 264.

16. Münazarat, s. 128.

17. Muhakemat, İstanbul, 1977. s. 47.

18. A.g.e., s.47.

19. Münazarat, s. 127.

20. A.g.e., s.134.

21. A.g.e., s. 128.

22. Şahiner, Necmeddin. Son Şahitler. İstanbul:1988. 4:372; Çeleğen, Nuriye. Bediüzzaman’ı Gören Hanımlar, İstanbul:1987. s.11.

23. Âsâr-ı Bediiyye, s. 349; D.H.Ö. s. 69.

24. Sünuhat, Ankara, 1976. s. 55. (Bediüzzaman’ın bu görüşü, “Muvaffak olma ihtiyacı şahsiyetin bir parçasıdır” tezinden hareketle, ders kitaplarında yer alan hikâye, destan ve masal gibi edebi nev’den parçalarla genç nesle telkin edilmiş olan muvaffak olma ihtiyacı bir müddet sonra o milleti iktisadî hayatında gözle görülür bir terakkinin meydana geleceğini bir kısım araştırmalarla ispatlayan Amerikan sosyologu Mc Clelland’ı hatırlatır. Ancak hikâye ve masalla sun’i olarak aşılanan muvaffak olma ihtiyacı ile imanın bir emri, dinin bir gereği olarak vicdanın derinliklerinden gelecek olan bir terakki ihtiyacının farkı açıktır. Mc. Clelland’ın nazariyesi hakkında biraz daha geniş bilgi ve kaynak için Hz. Peygamberin Sünnetinde Terbiye, s. 117 ve Hz. Peygamberin Hadislerinde Medeniyet, Kültür ve Teknik, s. 54-55 adlı kitaplarımız görülebilir.)

25. Bu hususta geniş bilgi Arnold Toynbee’nin L’Historie adlı eserinde vardır. (Fransızcaya çeviren Elizabeth Julia Gallimard, Paris, 1951) s. 104-157 vd.

26. Bediüzzaman Said Nursî. Münazarat, s. 136.

27. A.g.e. s. 30.

28. A.g.e., s. 78.

29. Bediüzzaman Said Nursî. Hutbe-i Şâmiye, İstanbul, 1990. s. 56.

30. Hutbe-i Şâmiye, s. 58-59; Münazarat, s. 100-101.

31. Münazarat, s. 98.

32. A.g.e. s. 100.

33. Hutbe-i Şâmiye, s. 64.

34. Âsâr-ı Bediiyye, s. 359.

35. Âsâr-ı Bediiyye, s. 350.

36. Bediüzzaman Said Nursî. Muhakemat, s. 37.

37. Hutbe-i Şâmiye, s.129; Sözler, s. 726.

38. Münazarat, s. 136-139

39. Muhakemat, s.46.

40. Âsâr-ı Bediiyye,, s. 396.

41. Divân-ı Harb-i Örfî, s.15-16 (Dipnot)

42. Münazarat, s. 77-79.

43. Hutbe-i Şâmiye, s.124.

44. Divân-ı Harb-i Örfî, s. 21-22.

45. Âsâr-ı Bediiyye, s. 356.

46. Muhakemat, s. 42.

47. Bediüzzaman Said Nursî. Lem’alar, s. 150-151.

48. Hutbe-i Şâmiye, s. 20.

49. Hutbe-i Şâmiye, s. 89; Divân-ı Harb-i Örfî, s. 58.

50. Divân-ı Harb-i Örfî, s.52.

51. Bediüzzaman Said Nursî. Mektubat, s. 287.

52. Bediüzzaman Said Nursî. Tulûât, s. 84 (Sünûhat’la birlikte basılmıştır)

53. Divân-ı Harb-i Örfî, s. 41.

54. Divân-ı Harb-i Örfî, 41.

55. Hutbe-i Şâmiye,124.

56. Şahiner, Necmeddin. Bilinmeyen Taraflarıyla Bediüzzaman Said Nursî, İstanbul:1974. s., 64; Âsâr-ı Bediiyye, s. 267.

57. Hutbe-i Şâmiye, s. 124-125.

58. Bediüzzaman Said Nursî. Sözler, s. 719.

59. Divân-ı Harb-i Örfî, s. 57.

60. Bediüzzaman Said Nursî. Tarihçe-i Hayat. İstanbul:1976, s. 604.

61. Divân-ı Harb-i Örfî, s. 80,; Âsâr-ı Bediiyye, s.355.

62. Divân-ı Harb-i Örfî, s. 28.

63. Münazarat, s. 132.

64. Hutbe-i Şâmiye, s. 99; Âsâr-ı Bediiyye, s.391.

65. Hutbe-i Şâmiye, s. 98; Âsâr-ı Bediiyye, s. 390.

66. Âsâr-ı Bediiyye, s.357.

67. Âsâr-ı Bediiyye, s.389.

68. Divân-ı Harb-i Örfî, s. 16.

69. Âsâr-ı Bediiyye, s.379.

70. Divân-ı Harb-i Örfî, s.57; Hutbe-i Şâmiye, s.88; Âsâr-ı Bediiyye, s.375.

71. Münazarat, s. 68.

72. Hutbe-i Şâmiye, s.35.

73. A.g.e., s.96.

74. A.g.e., s. 24.

75. Sözler, s.264.

76. Divân-ı Harb-i Örfî, s.28.

77. A.g.e., s.54.

78. Münazarat, s. 68.

79. Hutbe-i Şâmiye, s. 27.

80. A.g.e., s. 21.

81. Muhakemat, s.7.

82. Sözler, s. 694; Bediüzzaman Said Nursî. Şuâlar, s. 502.

83. Âsâr-ı Bediiyye, s.679.

BEDİÜZZAMAN’IN EĞİTİM METODU

Prof. Dr. ÂDEM TATLI 1

(Selçuk Üniversitesi)

Bediüzzaman, geçmişin medresesini günümüz anlayışına göre ıslâh edip bunu fen ilimleriyle barıştırmış ve ikisini bir arada başarıyla sunarak, değişik eğitim sistemleriyle bunalmış insanlığa yep yeni bir eğitim modeli sunmuştur.

Toplumların bütün gayret ve faaliyeti, maksat ve gayesi, ferdin ve dolayısıyla bütün bir cemiyetin refah ve huzurunu temindir. Bunun sağlanması da, hem ferdin arzu ve isteklerinin iyi bilinmesine ve hem de fertleri birbirlerine bağlayan rabıtaların tesbitine ve tesisine tabidir. Bunları sağlayacak olan da eğitimdir. Şahsı, hem maddi ve hem de mânevi yönüyle ele alamayan eğitim nakıstır, eksiktir, onun biyolojik yapısına uygun değildir, aile ve toplum saadet ve muhabbetini, şefkat ve merhametini teminden uzaktır.

İnsanın ortaya çıkışını, bilhassa evrimci ve tamamen maddi bir nazarla değerlendiren, onun arzu ve isteklerini, yaratılış gayesine uygun hissiyatının ve beklentilerinin yeterince dikkate alınmadığı günümüz Batı eğitim sisteminin neticesi olan hâl-i âlem buna en güzel şahittir.

Evrimci Batı felsefesine göre insan, konuşan bir hayvandır. Bu insan, alt seviyedeki birtakım canlıların zaman içinde tesadüfen hasıl olan değişiklikleriyle maymun seviyesine yükselmiş, en son olarak da tüylü postunu bırakarak mağaradan çıkmıştır.

Biyolojik olarak da, belirli şekil ve yapıda, belli sayıda hücrelerden hasıl olmuş tüysüz bir hayvandır.

Böyle bir insanın bütün gayesi ise, sahip olduğu sınırlı bir dünya hayatında, şahsi ihtiyaçlarını temin ederek en iyi şekilde yaşamaktır. Ona verilmeye çalışılan eğitimin gayesi de tamamen bunu sağlamaya yöneliktir.

İnsan, hem geçmiş ve hem de gelecekle alakadardır

Risale-i Nur ise, Kur’ân’dan ilhamen, insanın eşref-i mahlukat olarak (mahlukatın en üstünü) ve kasdî bir irade ile en mükemmel şekilde yaratıldığını, maddi ve mânevî pek çok duygularla bezetildiğine dikkat çeker. Ona çok geniş ve umumi bir istidat ve kabiliyet verildiğini, onda nihayetsiz arzuların bulunduğunu hesaba katar. Hepsinden önemlisi, kâinatın sahibi bulunan Allah’a muhatap olma keyfiyetini gözönünde bulundurur. Maddi ve mânevî cihetiyle onu bir bütün olarak değerlendirir ve şöyle bir yaklaşımda bulunur:

“İnsan zaiftir, belaları çok... Fakirdir, ihtiyacı pek ziyade... Acizdir, hayat yükü pek ağır... Eğer, Kadir-i Zülcelal’e (Cenab-ı Hakka) dayanıp tevekkül etmezse ve itimat edip teslim olmazsa, vicdanı dâim azap içinde kalır. Semeresiz meşakkatler (sıkıntı ve zahmetler), elemler, teessüfler onu boğar. Ya sarhoş veya canavar eder”.2

Risale-i Nur insanın, nihayetsiz arzuya sahip olduğuna da dikkat çeker:

“İnsan, kâinatın ekser envaına (nevilerine) muhtaç ve alakadardır. İhtiyacı âlemin her tarafına dağılmış, arzuları ebede kadar uzanmış...Bir çiçeği istediği gibi, koca bir baharı da ister. Bir bahçeyi arzu ettiği gibi, ebedî Cenneti de arzu eder”3

Böyle ruhî yapıya sahip bir insan, hem geçmiş, hem de gelecekle alakadar olacaktır. Nitekim Bediüzzaman bunu şu şekilde ifade eder:

“Geçmiş zamanın elemleri ve gelecek zamanın korkuları herbir lezzetin dahi elem-i zevali (lezzetin gitmesiyle bıraktığı elem) onun zevklerini bozuyor.”4

İnsanın bütün maksadı dünya hayatı olmamalı

Risale-i Nurda, bu kadar ince duygu ve düşüncelerle bezetilen, maddi ve mânevî en güzel şekilde yaratılan insanın, sadece dünya hayatını esas maksat yapması halinde Allah’a muhatap olamayacağına dikkat çekilir:

“Ahsen-i takvim suretinde (en güzel şekilde) yaratılan insan, hayat-ı dünyeviyeye hasr-ı fikr etse (bütün hissiyatiyle dünyaya yönelse), yüz derece sermayece hayvandan yüksek olduğu halde, yüz derece serçe kuşu gibi bir hayvandan aşağı düşer.”5

Peki, insanın makamını yükselten, onu lâyık olduğu mevkiye çıkaran ne olacaktır? Bunun cevabı, insanını dünyaya bakış tarzında, bu âlemin fâni ve geçici oluşunu idrakte aranmalıdır. Bediüzzaman’ın ifadesiyle;

“Sen burada misafirsin. Ve buradan da diğer bir yere gideceksin. Misafir olan kimse, beraberce getiremediği bir şeye kalbini bağlamaz. Bu menzilden ayrıldığın gibi, bu şehirden de çıkacaksın. Ve keza, bu fani dünyadan da çıkacaksın. Öyle ise, aziz olarak çıkmaya çalış. Vücudunu Mûcidine fedâ et (Hayatını, seni yaratan Cenab-ı Hakkın rızası yolunda sarfet). Mukabilinde büyük bir fiyat alacaksın (Karşılığında Cennet verilecektir).6

İnsanın değeri, Allah’a muhatap olduğu nisbette yükselir

İnsanı, maymunun tesadüfi değişmesiyle hasıl olmuş bir hayvan olarak telakki eden Batı felsefesi, bekaya müştak, maddi-mânevî elemlerle âlûde insan ruhuna hangi kemalâtı verecek, onu ne gibi güzelliklerle bezetecektir? Şimdiye kadar taraftarlarına, sıkıntı, ızdırap ve rezilliklerle beraber canavarlaşmış bir halet-i ruhiyeden başka ne vermiştir ki, bundan sonra ne beklenecek?

Ama, Kur’ân’dan ders alan Bediüzzaman, Risale-i Nurlarla Kur’ân yolunu göstererek şöyle sesleniyor:

“Sen, çendan (gerçi) nefsin ve suretin itibariyle hiç hükmündesin. Fakat vazife ve mertebe noktasında, sen şu haşmetli kâinatın dikkatli bir seyircisi, şu hikmetli mevcudatın belağatlı bir lisan-ı nâtıkı (Bütün varlıkların namına, Allah’a muhatap olarak en güzel ve beliğ şekilde konuşan bir dili) ve şu kitab-ı âlemin (kitap şeklinde halkedilmiş bu âlemin) hayretli bir nâzırı ve şu ibadet eden masnuatın (san’atkârane yapılmış varlıkların) hürmetli bir ustabaşısı hükmündesin...

“Netice-i kelâm, sen eğer nefis ve şeytanı dinlersen, esfel-i safiline (Cehennemin en aşağı tabakası) düşersin. Eğer Hak ve Kur’ân’ı dinlersen, âlâ-yı İlliyine (Cennetin en yüksek tabakası) çıkar, kâinatın bir güzel takvimi olursun.”7

Ve Bediüzzaman devam ediyor:

“Aklı başında olan insan, ne dünya umurundan (işlerinden) kazandığına mesrur ve ne de kaybettiği şeye mahzun olmaz. Zira dünya durmuyor, gidiyor. İnsan da beraber gidiyor. Sende yolcusun. Bak, ihtiyarlık şafağı kulakların üstünde tulû etmiştir. Başının yarısından fazlası beyaz kefene sarılmış. Vücudunda tavattun etmeye (yerleşmeye) niyet eden hastalıklar, ölümün keşif kollarıdır. Maahâza (Bununla beraber) ebedî ömrün önündedir. O ömr-ü bakide (ebedî hayatta) göreceğin rahat ve lezzet, ancak fâni ömürde sa’y (gayret) ve çalışmalarına bağlıdır. Senin o ömr-ü bakiden hiç haberin yok. Ölüm sekerâtı uyandırmadan evvel uyan!”8

Şimdi bu dersi alan ve hayatını, ideallerini ve gayesini bu ölçülere göre tanzim eden bir fert, insaniyetin efendisi, âlemin reisi, kâinatın en güzel meyvesi ve Cenab-ı Hakkın en nazdar ve nazenin bir kulu olmaya layık değil midir? Ve bu şekilde ahlâka sahip fertlere insanlık ne kadar muhtaçtır?

İnsana verilecek eğitimde onun bütün arzuları dikkate alınmalıdır

İşte bir eserin insanın şahsî hayatında tesirli olabilmesi için, onun istek ve arzularını bir hat altına alarak müsbet bir yöne kanalize edebilmesi, evvel emirde, bu insanın aklına, kalbine, his ve ruh âle-mine hitap etmesi ile mümkündür.

Bilhassa, orta ve yüksek öğretim gençliğinin kalb ve ruhlarına ait arzu ve isteklerin göz ardı edilmemesi gerekir. Şimdiye kadar bunu dikkate almadık. Dolayısiyle orta veya lise talebelerinin okullarını bitirince, kitaplarını bahçede yakarak etrafında dans etmeleri, sıkça şahit olunan hâdiselerden biri haline geldi.

Pek çok yüksek öğretim kurumunda, ne sınıfta kalma korkusu, ne de istikballerini kazanma endişesi, onlara ders kitaplarını hakkıyla okuma şevk ve gayretini vermiyor. Bazı derslerin bir kaç gecede halledilmeye çalışılması ve hele mezuniyetten sonra kitapların kütüphane raflarında tozlanması, bunun bariz göstergeleridir.

Yüksek okullardan sadece maddi bilgilerle mezun ettiklerimizin halet-i ruhiyesi ise, ibretle incelenmeye değer. Genelde hangi meslek erbabımızı dinleseniz, hemen hepsinde en refah bir şekilde yaşama arzusunu işitir, kısa zamanda ne pahasına olursa olsun, köşeyi dönme hesaplarının yapıldığına şahit olursunuz.

Ne fertler ve ne de millet ve memleket için bunların pek çoğundan, ferâgat, fedakârlık, hamiyet gibi hamasî duygu ve gayretleri bekleyemezsiniz. İstemeye de hakkımız yoktur. Çünkü biz onlara bu mânâda bir eğitim vermedik ki. Sadece, nasıl kazanacaklarını öğretmeye çalıştık. Kalb ve ruhlarının arzu ve isteklerini ihmal ettik.

İşin dahası da var. Yüksek okullardan mezun ettiğimiz bazı mühendislerden ve çeşitli meslek erbabından, sanayi kuruluşları ile iş yerlerini korumak, mal ve can emniyetini sağlamak da zaruret halini almıştır. Beğenmesek de, bizim yetiştirdiklerimiz bunlardır.

Şimdi aynı perspektifle, Risale-i Nur’dan istifade edenlere bakacağız. Ondan feyz alan, onun tavsiyelerini dinleyen, kalb ve ruhunu onun çeşmesinden sulayanları temaşa edeceğiz.

Okuma ve yazmada yediden yetmişe gönüllüler ordusu

1930’lu yıllar, her türlü dini eserin okunup yazılmasının, dağıtılmasının ve hattâ bulundurulmasının yasak olduğu yıllardır. “Din öldürülecektir” emrinin verildiği yıllardır. İşte o yıllarda, Doğudan sürgün edilmiş ihtiyar bir zat, Bediüzzaman:

“Ben cemiyetin iman selâmeti yolunda âhiretimi de feda ettim. Gözümde ne Cennet sevdası var, ne Cehennem korkusu. Cemiyetin, yirmibeş milyon Türk cemiyetinin imanı namına bir Said değil, bin Said feda olsun. Kur’ân’ımız yeryüzünde cemaatsiz kalırsa Cenneti de istemem, orası da bana zindan olur. Milletimizin imanını selamette görürsem, Cehennemin alevleri içinde yanmaya razıyım. Çünkü vücudum yanarken gönlüm gül-gülistan olur”9

deyip, Kur’ân hakikatlerini te’life başlıyor. Isparta’nın Barla nahiyesinde dikte ettirilen 20-30 sayfalık âhiret ve imana ait bir risale, gizlice Sav köyüne ulaştırılıyor. Burada, eli kalem tutan kadın, erkek, çocuk herkes, bu fedakâr âlimin imdadına koşuyor. Bin kalem, bu risaleleri mum ışığında, perde veya kilimle kapatılmış duvar içinde ve yüklüklerde yazıyor. Zira, jandarma ve emniyetin mes’eleye muttali olması halinde gidilecek yer hapishanedir.

Biz, ne taltif ve ne de not korkusuyla bile, pek çok maddi kolaylıklar sağlamamıza rağmen kitap okutamazken, yediden yetmişe bu insanları okuma ve yazmaya sevk eden âmil nedir? Hem de devletin baskısı ve hapis tehdidine rağmen.

Elbette yakın gelecekte bütün dünya sosyolog ve eğitimcileri bunun üzerinde önemle duracaklardır. Bunu onlara havale ederek, günümüze nazar edelim.

Halk üniversitesi

Bediüzzaman, hangi yaş ve tahsil seviyesinde olursa olsun, bütün insanların diz dize oturup birarada ve beraberce istifade edebileceği eserler te’lif etmiştir. Bu eserleri tahsil için ne mekân, ne zaman ve ne de maddi imkâna gerek yoktur. Her zaman ve mekânda bunlardan faydalanmak mümkündür. Dolayısıyla Bediüzzaman’ın eserleri, girdiği her yeri aydınlatmış, hapishaneleri birer Medrese-i Yusufiyeye, mektepleri birer tefekkürhaneye, fabrikaları birer ibrethaneye ve haneleri saadet saraylarına çevirmiştir. Bediüzzaman eski medreselerin beş-on senede verdiği eğitimi, Nur medreselerinin beş-on haftada temin edebileceğini belirtir.”10

Hemen her akşam, bütün beldelerde, değişik meslekte, farklı yaşta ve farklı tahsil seviyesinde yüzlerce, hattâ büyük vilayetlerde belki binlerce insan, üçer-beşer kişilik gruplar halinde bir araya gelerek gürül gürül Risale-i Nurları okuyor. Âdeta halka açık bir üniversite. Yediden yetmişe herkesin severek ve isteyerek katıldığı ve okuduğu bir üniversite.

Risale-i Nur’un bu şekilde bir halk mektebi haline gelmesindeki hususlardan bazıları şunlar olabilir:

1. İnsanı Allah’a muhatap edecek bir maksat ve gaye gütmesi,

2. İnsanı, maddi ve mânevî yönüyle birlikte ele alarak, hem dünya ve hem âhiret saadetini netice verecek ölçüleri zikretmesi,

3. Ye’s ve ümitsizliği değil, dünya ve âhiret için devamlı çalışma aşk ve şevkini verebilmesi,

4. İnsanı çevreleyen kâinattaki bütün varlıkların bir gaye için, ince ve hassas mizanlar, dakik ölçülerle hikmet ve san’atlı yaratılışlarına dikkati çekerek, alışılagelmiş nazarlardaki ülfet perdesini yırtması,

5. En şümullü İslâmî hakikatleri dahi, temsil usülüyle akıllara yaklaştırarak muhatabın zihnini yormadan verebilmesi,

6. Müellifin Hak ve hakikati tebliğde, başkasını değil, doğrudan kendi nefsini muhatap alması, yani ifadedeki harbiliğin bulunması.

7. Kur’ânî hakikatlere iyi bir ayna olmasıdır.

Risale-i Nurları okuyan şahısları dinlediğiniz zaman, her birisinin kendi kabiliyeti ve kapasitesi nisbetinde faydalandığını, imanlarının inkişaf ettiğini, fertlere ve cemiyete karşı şefkat ve muhabbet hislerinin geliştiğini, memleket ve millete olan bağlılığının arttığını, fedakârlık duygularının ön plâna geçtiğini görüyorsunuz. İşte bunun sırrı Risale-i Nur’un eğitim metodunda gizlidir. Çünkü bu eserler insanın sadece aklına hitap etmekle kalmaz, diğer duygularını da göz önüne alır. Bediüzzaman bununla alakalı olarak şu değerlendirmeyi yapar:

“Risale-i Nurun gıda ve taam hükmündeki hakikatlerinden hem akıl, hem kalb, hem ruh, hem nefis, hem his, hisselerini alabilir.”11

Bir başka ifadesinde de şunu belirtir:

“...gördüm ki, içinde hem küllî zikir, hem geniş fikir, hem kesretli tehlil, hem kuvvetli imani ders, hem gafletsiz huzur, hem kudsi hikmet, hem yüksek bir ibadet-i tefekküriye gibi nurlar var.”12

Fedakârlık ölçüsü

Risale-i Nurlarda, memleket ve millet için yapılabilecek fedakâr-lığın ölçüsü ise şöyle özetlenir:

“Bir adamın kıymeti, himmeti nisbetindedir. Kimin himmeti milleti ise, o kimse tek başıyla küçük bir milletttir...Kimin himmeti yalnız nefsi ise, o insan değil.”13

İşte bizim verdiğimiz eğitimle Risale-i Nur’un verdiği eğitimin farkı. O, sadece nefsini düşünen birisini, insan sıfatına layık görmüyor.

Risale-i Nur, hapishaneleri birer ıslahhaneye çevirmiştir

Bediüzzaman, insanlık tarihi hadiselerini bir sosyolog gibi tahlil eder ve onlardan eğitim noktasında önemli dersler çıkarır:

“Ben Rusya’da esir iken, en evvel bolşevizm fırtınası hapishanelerden başladığı gibi, Fransız İhtilal-i Kebiri (Büyük Fransız İhtilali) dahi en evvel hapishanelerden ve tarihlerde ‘serseri’ namiyle yâdedilen mahpuslardan çıkmasına binâen, biz Nur Şakirtleri, hem Eskişehir, hem Denizli, hem burada (Afyon’da) mümkün oldukça mahpusların ıslâhına çalıştık. Eskişehir ve Denizli’de tam faidesi görüldü.”14

Bugün hapishanedekilerin her zamankinden daha fazla Risale-i Nur’a ihtiyaçlarının olduğu gözden uzak tutulmamalıdır.

Din eğitiminin ihmal edilmesi anarşiyi netice vermiştir

Bediüzzaman, gençlerin dinî eğitimlerinin ihmal edilmesinin, istikbalde telafisi imkânsız zararlar vereceğini, memleket ve milletin başına anarşistlerin musallat olacağını, o zamanın yetkililerine müteaddit defalar söylemiş ve bunu bir mahkemede şu şekilde dile getirmiştir:

“Efendiler, siz ne için bizimle ve Risale-i Nur’la uğraşıyorsunuz? Kat’iyyen size haber veriyorum ki: Ben ve Risale-i Nur, sizinle değil mübareze, belki sizi düşünmek dahi vazifemiz haricindedir. Çünkü, Risale-i Nur ve hakiki şakirtleri, elli sene sonra gelen nesl-i âtiye gayet büyük bir hizmet ve onları byük bir vartadan ve millet ve vatanı büyük bir tehlikeden kurtarmaya çalışıyor. Farz-ı muhal olarak, o saadet ve selamet hizmeti bir mübareze olsa da, kabirde toprak olmaya yüz tutanları alâkadar etmemek gerektir.

“Bin seneden beri bu fedakâr millet, bütün ruh u canıyla Kur’ân’ın hizmetinde emsâlsiz kahramanlık gösterdikleri halde, elli sene sonra o parlak mazisini dehşetli lekedâr, belki mahvedecek bir kısım nesl-i âtinin eline elbette Risale-i Nur gibi bir hakikatı verip o dehşetli sukuttan kurtarmak en büyük bir vazife-i milliye ve vataniye bildiğimizden, bu zamanın insanlarını değil, o zamanın insanlarını düşünüyoruz...

“Çünkü bir Müslüman başkasına benzemez. Dini terk edip İslâmiyet seciyesinden çıkan bir müslim, dalalet-i mutlakaya düşer, anarşist olur, daha idare edilmez...

“Madem hakikat budur, adliyenin, değil beni ve onları itham etmek, belki, Risale-i Nuru ve şakirtlerini himaye etmek en birinci vazifeleridir. Çünkü, onlar bu millet ve vatanın en büyük bir hukukunu muhafaza ettiklerinden, onların karşısında, bu millet ve vatanın hakiki düşmanları Risale-i Nura hücum edip, adliyeyi şaşırtıp, dehşetli bir haksızlığa ve adaletsizliğe sevkediyorlar.”15

Bizim yaşta olanlar iyi bilirler. Bizler, Bediüzzaman ve Risale-i Nur aleyhtarlığı ninnileriyle, bunların vatan ve millete verdiği ve vereceği zarar ve düşmanlığın telkiniyle büyüdük. Ama yakından tetkik edince anladık ki, hakikat hiç de öyle değildir.

Peki eserlerinde ne demiş bu zat?

Vatan ve milletin muhafazası, hukukumuzun müdafaası, insanların dünya ve âhiret saadet ve mutluluğu için bilhassa gençlerin imanına sahip çıkılmasını istemiş. Bir Müslümanın, İslam dininden çıkarsa, hem kendine, hem ailesine ve hem de topluma zararlı bir uzuv haline geleceğine, bunların anarşist olacağına işaret etmiş.

Netice de böyle olmadı mı? Yanlış eğitim, Bediüzzaman’ı haklı çıkarmıştır.

Risale-i Nur’un kalb ve gönüllerde yaptığı inkılabın canlı bir misali

Şimdi sizlere, bir süre önce Güneydoğu’dan bir Risale-i Nur talebesinin gönderdiği mektubu, beldenin ismini vermeden aynen okumak istiyorum.

“Aziz muhterem, hizmet-i Kur’âniyede sebatkâr ve dirayetli ağabeylerim,

“Evvelâ, şuhûr-u selâsenizi (üç aylarınızı) tebrik ederim. Bu bereketli ayların âlem-i İslâm ve bizler hakkında rahmete vesile olmasını Rahmanü’r-Rahimden niyaz ederim.

“Sâniyen, beyaz kefenini giyen şu günlerde Şark’ta maddi ve mânevî fırtınalar eserken, karın soğuk perdesi altında bazen şeker gibi tatlı neticeler de meydana geliyor.

“Sâlisen, birkaç aydır şer güçlerin tahriki ile buradaki lisede çok dehşetli hâdiseler vuku buluyor. Yürüyüşler, boykotlar ve anarşi herşeyi kasıp kavururken, kardeşler tehdit edilirken, bütün esbap sukut ettiği, bütün maddi çarelere başvurulduğu halde bir türlü okul sakinleşmedi. Gizli komiteler durmadan parmak karıştırarak yakıp yıkarken dershanedeki kardeşler ve cemaat Müsebbibü’l Esbaba (Sebeblerin gerçek sahibi Allah’a) yüzlerini dönerek Allah’a iltica ettiler, yoğun bir hizmet programı başlatıldı. Okulda bu işi yapan elebaşlarından bir öğrenci yemeğe davet edildi. O vesileyle biraz tevhid, haşir ve nübüvvetten iki saat kadar ders yapıldı. Genç, dersin sonunda ok gibi yerinden fırlayarak, ‘Bana bir saat süre tanıyın, tekrar geleceğim’ dedi. Biraz sonra birkaç arkadaşıyla beraber geldi. ‘Hocam, bana anlattıklarınızın aynısını bu arkadaşlarıma da anlatın’ dedi.

“Biz de bir miktar onlarla sohbet ettik. Kalktılar, bizimle beraber akşam namazını kıldılar. Namazdan sonra şu itirafı yaptılar. ‘Bizler burayı böyle bilmiyorduk. Bizler bu güne kadar hep horlandık. Herkes, hattâ ailemiz, bizlere sert tepki gösterdiler, sizler bizlere birer ana baba gibi şefkat gösterdiniz, dertlerimizi dinlediniz, dertlerimize deva oldunuz. Bundan sonra biz, arkadaşlarımızla beraber geleceğiz’ dediler.

“Hakikaten her gün bir kaç arkadaşlarını beraber getiriyorlar. Gelenler, umumiyetle her sınıfın eski elebaşı talebeleridir. İçlerinde bir çoğu, ‘Eğer buraya gelmeseydik, dağa çıkacaktık’ diyorlar.

“Bu bir hafta içerisinde bu talebeler nasıl değişti?’ diye çevre hayret ediyor. Bir öğretmen sınıfa girdiğinde bakıyor ki, sınıf sessiz, herkes yerinde oturuyor, ellerinde birer kırmızı kitap okuyorlar görmüş, hayret etmiş, öğrencilere sormuş: ‘Nedir bu elinizdeki?’ demiş, Onlar da ‘Bediüzzaman’ın Risale-i Nur eserleridir’ demişler. O öğretmen, öğretmenler odasına gelince, bakmış umum öğretmenler aynı şeyi söylüyorlar. Hepsi de, bu çocukların bu kadar kısa süre içerisinde bu kadar düzelmiş olmalarına hayret ediyorlar.

“Allah’a şükür, şu sıralar bu havalide herkes üstünde Risale-i Nur hizmetinin müsbet bir tesiri oldu. Yakın ilçelerin birinde Mustafa kardeşimizin aynı şekilde müsbet bir hizmeti var. Okul müdürü ve öğretmenleri çok memnun olmuşlar. Dershane orada cıvıl cıvıl gençlerle dolup taşıyor. Şark, Nur cemaatinin şu müsbet mânâsına çok muhtaç. Nur hizmeti, ye’se düşmüş millete bir nokta-i istinat oluyor.

“Elhasıl, Cenab-ı Hak, Risale-i Nuru ankaribüzzamanda Şarkın imdadına yetiştirsin. Ümmet-i Muhammed’i bu helaket ve felaketlerden kurtarsın Amin. Şarkın hizmetine omuz verecek, ölümü Üstad gibi hakir görecek, hayatını Nur hizmetine tereddüt etmeden feda edecek, Nur kahramanları yetiştirsin Amin.

“Risale-i Nurun tahakkuk ettirmek istediği ve Resullulah’ın (a.s.m.) razı olduğu müsbet mânâyı âlem-i İslâma teşmil ettirsin Amin. Bu mânâyı deruhte eden Nur fedakârlarına ömürlerinin sonuna kadar bu hizmette ihlâsla sebat ve devam nasip etsin. Amin...

Duanıza muhtaç kardeşiniz Salih

Bunun hikmeti nedir? Dağa çıkacak kadar maddi ve mânevî muvazenesini kaybedenleri bir hafta gibi çok kısa bir zamanda Hak ve hakikat âşığı haline getiren sır nerede gizlidir?

Bu sorunun cevabını yine Bediüzzaman’ın sözlerinde bulabiliriz:

“Bizim iman derslerimiz anarşiye karşıdır, bozgunculuğa karşıdır, farmasonlar ve komünistlere karşıdır. Memleketin bütün zabıta dairelerinden sorulsun. Beşyüzbin Nur irfan mektebi talebesi neden (1940’lı yıllarda savcının belirttiği Nur talebesi sayısı) birinin nizam ve intizama aykırı bir vukuatı var mıdır? Yoktur. Elbette yoktur. Çünkü hepsinin kalbinde nizam ve intizamın en sağlam muhafızı olan iman bekçisi vardır.”

“...Hakiki bir Müslüman, samimi bir mü’min hiçbir zaman anarşiye ve bozgunculuğa taraftar olmaz. Dinin şiddetle menettiği şey, fitne ve anarşidir.”16

İşte aile ve toplum huzur ve saadetinin anahtarı buradadır. Şimdi, dahilde huzur isteyenlerin, eğitimcilerin, memleket ve milletini seven yetkili ve etkili mercilerin, peşin hükümlerden uzak bir şekilde, bu mektubun ifade ettiği mânâ üzerinde düşünmesi gerekir.

Bediüzzaman’a göre bu milletin yeniden hayat bulup dirilmesi, ancak dinin telkinatıyla olacaktır.

“Din hayatın hayatı, hem nuru hem esası, ihya-yı din ile olur şu milletin ihyası.”17

Toplum hayatında huzur ve saadetin zembereği ve anahtarı dindir. Bediüzzaman bunu şöyle ifade eder:

“Hayat-ı içtimaiyemizin esası olan sıdkı, doğruluğu içimizde ihya edip, onunla mânevî hastalıklarımızı tedavi etmeliyiz. Evet, sıdk ve doğruluk, İslâmiyetin hayat-ı içtimaiyesinin ukde-i hayatiyesidir.”18

Ona göre toplumların mânevî hastalıklarından birisi de ye’is, yani ümitsizliktir. Eğitimde bu hususlar gözden uzak tutulmamalıdır.

“Ye’is mâni-i herkemaldir...İslâm âlemini parça parça eden ye’isdir, ümmetlerin, milletlerin, seratan (kanser) denilen en dehşetli hastalığıdır.”19

Fen ve din ilimleri birlikte verilmelidir

Bediüzzaman’a göre bir memleketin huzur içinde kalkınması için gençlere hem fen ilimleri ve hem de din ilimleri birlikte verilmelidir. O, bunu şöyle ifade eder:

“Vicdanın ziyası, ulum-u diniyedir, (dini ilimlerdir) aklın nuru, fünun-u medeniyedir (fen ilimleri). İkisinin imtizaciyle (birleşmesiyle) hakikat tecelli eder. O, iki cenah ile talebenin himmeti pervaz eder (kanatlanır). İftirak ettikleri (ayrıldıkları) vakit, birincisinde taassup, ikincisinde hile ve şüphe tevellüd eder (doğar).”20

Fen, teknik ve felsefe ilimlerinin okutulduğu üniversitelerimizde, gençlerin mânevî yönlerini şimdiye kadar ihmal ettik. Onlar da genelde ya anarşist oldu, ya da sadece şahsi menfaatini herşeyin üstünde tutan, kısa yoldan köşeyi dönme hesapları yapan aydınlar haline geldi.

Bizim burada teklifimiz, daha fazla vakit geçirmeden Risale-i Nur külliyatının, orta ve yüksek, bütün eğitim kurumlarına mecburi ders olarak konması, radyo ve televizyondan da okunmasıdır. Böyle bir tatbikat, bu milletin âlem-i İslâmla birliğine de vesile olacaktır İnşaallah. Bediüzzaman, milletimizin İslâm âlemine karşı Risale-i Nurlarla iftihar edeceğini belirtir ve şöyle der:

“Size katiyen çok emarelerle ve kat’i kanaatimle beyan ediyorum ki, gelecek yakın bir zamanda, bu vatan, bu millet bu memleketteki hükümet, âlem-i İslâma ve dünyaya karşı gayet şiddetle Risale-i Nur gibi eserlere muhtaç olacak; mevcudiyetini, haysiyetini, şerefini, mefahir-i tarihiyesini onun ibraziyle gösterecektir.” 21

“Çünkü” diyor Bediüzzaman:

“Dalalet ve fenalıklar cehaletten gelse, defetmesi kolaydır. Fakat, fenden, ilimden gelen dalaletin izalesi çok müşküldür. Bu zamanda dalaletten ve ilimden geldiği için, ancak izale etmeye ve nesl-i âtiden (gelecek nesilden) o belaya düşen kısmını kurtarmaya karşılarında dayanmaya Risale-i Nur gibi her cihetle mükemmel bir eser lâzımdır.”22

Medreset’üz-Zehra

Bediüzzaman, İslâm âlemindeki gerilik, fakirlik ve ihtilaf gibi en mühim hastalıkların temelinde cehaleti görür. İstikbalde hâkimiyetin kılıçta değil, fende olacağını belirtir:

“Şimdi hükümferma şecaat-i imaniye ve akliye ve fenniyedir. Bazan bir münevverü’l-fikir yüze mukabildir. Ecnebiler bu şecaatle galebe çalıyorlar. Yalnız şecaat-i fıtriyye kafi değil” der 23, ve şu tavsiyede bulunur:

“Kılıçlarınızı fen ve san’at ve tesanüd-ü hikmet-i Kur’âniye cevherinden yapmalısınız.”24

Bilhassa Şark vilayetlerindeki maddi ve mânevî geriliğin giderilmesini, bu beldelerde eğitimle ilim ve irfanın yükseltilmesinde görür. Bunun için “Medrese” ismini taşıyan bir Doğu Üniversitesini teklif eder. Bu üniversitenin hedefini, teşkilatını, müfredatını, mahiyeti ve gelir kaynakları gibi temel esaslarını belirtir. Hedef ve mahiyeti ile alakalı olarak şöyle der:

“Camiülezher Afrika’da bir medrese-i umumiye olduğu gibi, Asya Afrika’dan ne kadar büyük ise, daha büyük bir daru’l-fünun, bir İslâm üniversitesi Asya’da lâzımdır. Ta ki, İslâm kavimlerini, meselâ, Arabistan, Hindistan, İran, Kafkas, Türkistan, Kürdistan’daki milletleri menfi ırkçılık ifsat etmesin. Hakiki, müsbet ve kudsi ve umumi milliyet-i hakikiye olan İslâmiyet milliyeti ile ‘İnneme’l-mü’minûne ihvetün’ Kur’ân’ın bir kanun-i esasisinin tam inkişafına mazhar olsun.”25

O, sözü edilen Medresetü’z-Zehra’nın şu şartlar üzerine bina edilmesini ister:

1. “Medrese” ismini taşımalıdır.

2. Eski medrese ilimleri ile yeni ilimler beraber okutulmalı. Tedrisat dili, Arapça ,Türkçe, Kürtçe olmalı; ancak, Arapça vacip, Türkçe lâzım, Kürtçe caiz olmalıdır.

3. Zülcenaheyn (dini ve dünyevi ilimleri bilen) ve hem Kürtlerin ve hem de Türklerin güvenecekleri (yani unsuriyetçi olmayacak) ekrad ulemasını veya istınas etmek (ünsiyet sağlamak) için lisan-ı mahalliye âşina olanları müderris olarak intihab etmeli.

4. Ekradın istidatları ile istişare etmeli. Onların sabavet ve besatetlerini nazara almalı.

5. Müşterek derslerle birlikte ihtisas şubeleri teşkil etmeli.

6. Mezunlara istihdam sahası bulmalı. Buradan mezun olanlar, diğer devlet üniversitesinden mezun olanlarla eşit haklara sahip olmalı.

7. Muallim yetiştiren mektepleri, geçici bir müddet bu medresede merkezleştirmeli, tâ ki intizam ve tefeyyüz ondan buna, fazilet ve diyanet bundan ona geçsin.

8. Kürdistandaki münferid tedrisat sistemini tadil edip umumileştirmeli.26

Bediüzzaman Medresetü’z-Zehra vasıtasıyla medrese, mektep, ve tekke mensupları arasındaki fikir ve ayrılıkları ve meşrep farklılıklarının kalkacağı, bütün İslâm âleminde, hassaten Yakın Şark’ta uhuvvet ve vahdetin te’sis edileceği kanaatindedir.

Bediüzzaman, bu medresenin fiilen gerçekleşmesi için Sultan Reşad, Mustafa Kemal ve son olarak da Celal Bayar ve Adnan Menderes’e müracaatlarda bulunmuştur.

Son müraacatında şöyle der:

“Vilayet-i Şarkiyenin merkezinde hem Hindistan, hem Arabistan, hem İran, hem Kafkas ve Hem Türkistan’ın ortasında Medresetü’z-Zehra mânâsında, Camiü’l-Ezher üslubunda bir darü’l-fünun, hem mektep, hem medrese olacak bir üniversite için tam 55 senedir, Risale-i Nur’un hakikatına çalıştığım gibi, ona da çalışmışım...”27

Büyük Millet Meclisi açıldıktan sonra bu medresenin hayatiyet kazanması için tekrar talepte bulunur. Mustafa Kemal’in de içinde yer aldığı iki yüz mebustan yüz altmış üçünün iştiraki ile yüz ellibin lira toplanmıştır. Mebusların ikisi, “Biz şimdi ulum-u an’ane ve ulum-u diniyeden ziyade garplılaşmaya ve medeniyete muhtacız” diye itiraz ederler. Onlara şu cevabı verir:

“Siz farz-ı muhal olarak, hiçbir cihette ihtiyaç olmasa da ekser enbiyanın Asya’da, Şarkta zuhuru ve ekser hükemanın ve feylesofların Garbta gelmelerinin delaletiyle Asya’yı terakki ettirecek, fen ve felsefenin te’siratından ziyade hiss-i dini olduğu halde, bu fıtrî kanunu nazar-ı dikkate almayarak garplılaşmak namıyla an’ane-i İslâmiyeyi bırakırsanız ve lâdini bir esas yapsanız dahi dört-beş büyük milletlerin merkezinde olan vilayet-i Şarkiye’de, millet, vatan selâmeti için dine, İslâmiyetin hakikatına katiyen taraftar olmak, size lâzım ve elzemdir.”28

Kalp ve gönülleri teshir eden, her yaşa ve her eğitim seviyesine hitap edebilen, fertleri cemiyete faydalı bir uzuv, Allah’a muhatap ve Cennete lâyık hale getiren Risale-i Nurlarla alakalı olarak kısaca şu söylenebilir: Geçmişin medresesini, günümüz anlayışına göre ıslâh edip, bunu fen ilimleriyle barıştırmış ve ikisini bir arada başarıyla sunarak, değişik eğitim sistemleriyle bunalmış ve kendisine bir çıkış yolu arayan beşeriyete yeni bir eğitim modeli sunmuştur. Bu eğitim modeli doğrudan Asr-ı Saadetteki Dârü’l-Erkam modelini, Ashab-ı Suffa tarzını yansıtmaktadır. Risale-i Nur eğitim metodu özellikle gençlerin Kur’ân terbiyesi ile yetiştirilmesine büyük bir ehemmiyet verir. Kemiyetten ziyade keyfiyeti esas alır.

Bediüzzaman, eğitiminde, ferdi Allah’a muhatap etmeyi, ona dünya ve âhiret saadetinin yollarını, Müslümanlar arasında vahdet, uhuvvet, tesanüt ve muhabbetin te’sis ve teminini esas almıştır.

____________________

1. 1947 yılı Antalya-Korkuteli doğumlu. Ankara Yüksek Öğretmen Okulu Hazırlık Lisesi (1966), Ankara Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü mezunu. Tokat İlköğretmen Okulunda iki yıl (1970-1971) öğretmenlik yaptıktan sonra, 1971’de Atatürk Üniversitesi Temel Bilimler Yüksek Okuluna asistan olarak girdi. Burada doktorasını verdi, doçentliğe yükselerek 1982’de Atatürk Üniversitesi Eğitim Fakültesine geçti.

1988’den beri Konya-Selçuk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesinde profesör ünvanıyla öğretim üyeliği görevini sürdürüyor. Makaleleri, 1987-1988 yılları arasında Zafer dergisinde; 1984-1988 yılları arasında Sur dergisinde; 1974-1980 yıyları arasında Yeni Asya Gazetesinde ve 1986 yılında Tercüman Gazetesinde yayınlandı.

Eserleri: Fosiller ve Evrim (Çeviri, 1984), Evrim Teorisi Hakkında Rapor Özeti (1985), Yaratılış, Evrim ve Halk Eğitimi (Çeviri, 1985), Yaratılış Modeli (Çeviri, 1985), Merak Ettiklerimiz (1988).

Ayrıca uzmanlık dalında yayınlanmış eserleri de vardır.

2. Bediüzzaman Said Nursî, Sözler (İstanbul:1959), s. 29.

3. A.g.e.s. 333.

4. A.g.e.s. 338.

5. A.g.e.s. 339.

6. Bediüzzaman Said Nursî, Mesnevi-i Nuriye. Mütercim: Abdülmecid Ünlükul. (İstanbul: Sözler Yayınevi, 1979), s.108.

7. Nursî, Sözler, s.343.

8. Nursî, Mesnevi-i Nuriye, s.119.

9. Bediüzzaman Said Nursî, Tarihçe-i Hayat. (İstanbul: Sinan Matbaası, 1960), s.524.

10. Bediüzzaman Said Nursî, Emirdağ Lahikası, (İstanbul: Sinan Matbaası, 1959) I:245.

11. A.g.e., s.64.

12. Nursî, Tarihçe-i Hayat, s. 256.

13. Bediüzzaman Said Nursî, Hutbe-i Şamiye (İstanbul: Envar Neşriyat, 1990), s.60.

14. Nursî, Tarihçe-i Hayat, s.496.

15. A.g.e., s. 386.

16. A.g.e., s.544-45.

17. Nursî, Sözler, s.703.

18. Nursî, Tarihçe-i Hayat, s.81.

19. Nursî, Hutbe-i Şamiye, s.81.

20. Bediüzzaman Said Nursî, Münazarat. (İstanbul: Sözler Yayınevi, 1977), s.72.

21. Nursî, Emirdağ Lahikası, I:72.

22. Nursî, Tarihçe-i Hayat, s.387.

23. Bediüzzaman Said Nursî, Divan-ı Harbi Örfi (İstanbul: Enver Neşriyat, 1990), s.28.

24. A.g.e.s. 54.

25. Nursî, Emirdağ Lahikası II:195.

26. Nursî, Münazarat, s. 127-129.

27. Emirdağ Lâhikası, II: 196.

28. A.g.e.

RİSALE-İ NURUN METOD VE GAYESİ

Prof. Dr. ŞENER DİLEK 1

(İnönü Üniversitesi)



Risale-i Nur, davetini hikmetle yapmış, yumuşak söz ve tatlı dille mesajını sürdürmüştür. Davasını sabır ve çile içinde, yılmadan, yıkılmadan, müsbet hareketle yürütmüştür. Tarz ve üslubünda insanı esas almıştır. Geleceğe ümitle bakmıştır. Hâlis bir fedakârlar ordusu tesis etmiştir.



BİRİNCİ BÖLÜM

Risale-i Nurun meslek ve meşrebi

Bir fikir hareketi ya da bir düşünce sistemi incelenirken, evve-lâ incelemeye esas olabilecek bazı temel kriterler ortaya koymak ve bu kriterler çerçevesinde sistemi birtakım ciddi süzgeçlerden geçirmek ve mihenge vurmak gerekir. Çünkü tahkik mesleği bunu emreder, hakikat bunu ister. Böylece o aksiyon, o düşünce sisteminin gerçek değeri, mahiyeti ve önem derecesi ortaya konulmuş olur. Risale-i Nur Külliyatının müellifi Bediüzzaman Said Nursî Münazarat isimli eserinde,



“Hiçbir müfsit ben müfsidim demez. Dâimâ sûret-i haktan görünür. Yahut bâtılı hak görür. Evet, kimse demez, ayranım ekşidir. Fakat siz mihenge vurmadan almayınız. Zira çok silik söz ticarette geziyor. Hattâ benim sözümü de, ben söylediğim için hüsn-ü zan edip tamamını kabul etmeyiniz. Belki ben de müfsidim, veya bilmediğim halde ifsat ediyorum. Öyle ise, her söylenen sözün kalbe girmesine yol vermeyiniz. İşte söylediğim sözler hayalin elinde kalsın, mihenge vurunuz. Eğer altın çıktı ise kalbde saklayınız. Bakır çıktı ise, çok gıybeti üstüne ve bedduâyı arkasına takınız, bana reddediniz, gönderiniz”2demektetir.



Biz de bu gerçekler ışığında “mihenk taşı” niteliğinde bazı sualler belirledik. Kanaatimizce, fikir hareketleri, düşünce sistemleri aşağıda sıralayacağımız sualler ile ciddi bir biçimde test edilmelidir. Böylece, sistemin temel çizgisi, kökeni, derinliği, mizaç, hedef ve mahiyeti-belli ölçüler içerisinde-anlaşılmış olur.



Sistemlerin test edilmesinde belirlediğimiz sualleri şöyle sıralayabiliriz:



1. Test edilecek fikir hareketi ve düşünce sistemi fıtrat kanunlarına uygun mudur?



2. Menbaı (kaynağı), me’hazi, kökeni nedir? Arzî midir, semâvî midir? Nerelerden ve kimlerden beslenir, güç alır?



3. İnsanın iç iklimine yaptığı etki nedir? Bu etki, sathî (yüzeysel) ve şeklî midir, yoksa hayattar, dinamik ve derûnî midir?



4. İçtimai bünyenin tesis ve tekmiline kuvvet verebilecek “temel değerleri” nelerdir? Sosyal yapı ve beşerî ilişkiler açısından belirlediği “esaslar”, “hedefler” var mıdır? İçtima-i hayatta istikamet, müsbet hareket, sükûn ve huzuru mu esas alır, yoksa gayesi, kin, kan ve intikam mıdır?



5. Eğitici, öğretici, ufuk açıcı ve yol gösterici midir; yoksa, slogan



üretici, uyutucu, avutucu, his ve hevayı tahrik edici midir?



6. Tek yönlü, tek hayatlı, sırf dünya boyutlu mudur? Yoksa, madde ile mânâyı mezceden, dünya ile ukbayı (ahireti) birlikte kucaklayabilen bir mizaçta mıdır?



7. Dahilî ve haricî, menfi ve yıkıcı cerayanların etkisinde midir? Onların yörüngesine girip, onlara âlet ve tabi olabilir mi?



Tebliğimizin bu ilk bölümünde bu suallerle ilgili bazı değerlendirmeler yapılacak ve Risale-i Nur’un meslek ve meşrebi yukarıda sıraladığımız sualler çerçevesinde özet bir biçimde açıklanacaktır. Tebliğimizin ikinci ve üçüncü bölümlerinde “Risale-i Nur’un metod ve gayesi” genel hatlarıyla ve sistematik bir yaklaşımla, suallere cevap olabilecek bir nitelikte beyan edilecektir.



* * *



Birinci sual:

Risale-i Nur fıtrat kanunlarına uygun mudur?

Bu suale cevap vermeden önce fıtrat kanunları hakkında kısaca açıklamalarda bulunalım:



Fıtrat kanunları: Cenab-ı Allah’ın, “âdetullah”, “sünnetullah” diye tabir ettiğimiz kâinatta vaz ettiği ve âlemde câri olan kanunları ile insanın mahiyetine dercettiği kanunlarının hey’et-i mecmuasıdır. Bu kanunların bir kısmı, kâinatta câri olan kanunlardır ki, bu kanunları bugünkü tatbîkî ilimler keşfetmektedirler. Meselâ, yerçekim kanunu, suyun kaldırma kanunu gibi... Diğer kısmı, insanın hilkatine dercedilmiş kanunlardır. İnsan fıtratına nakşedilmiş kanunlardan bazılarını önemine binaen zikredelim:



* “Beşer dinsiz yaşayamaz.”



* “İnsan fıtratında mülkiyet esastır.”



* “İnsan acz ve zaaf üzere yaratılmıştır. Şefkate muhtaçtır.”



* “İnsan ihsanın kölesidir.”



* “İnsan tahakküm ve terörden hoşlanmaz.”



* “İnsan sadece maddi ve süfli bir varlık değildir. Midesi rızka muhtaç olduğu gibi, kalb ve ruhu da mânevî rızıklara muhtaçtır.”



* “İnsan ebed için halkolunmuştur. İnsan fıtratı ebediyeti arar, bekayı ister.”



* “İnsan sevdiğini anar, sevdiğini zikreder.”



* “İltica, istiğfar, istimdat, dua ve talep fıtratın vazgeçilmez lâzımlarındandır.”



* “Fıtrat, insaniyete layık itibar ister.”



Kâinata vaz edilmiş, fıtrata nakşedilmiş bu kanunlar kâinattan koparılıp atılamaz, fıtrattan sökülüp çıkarılamaz. İnsaniyet bu kanunlar arasındaki ilişkiyi kavradığı, dengeyi tesis ettiği zaman kemalini bulur. Ancak, fıtrata nakşedilen bu esasları keşfetmek, kanunlar arasındaki dakik dengeyi kavramak, fıtrattaki bu muvazeneyi tefsir etmek ve hayatın bütün tabakalarına, beşerin bütün ilişkilerine hikmet ve adaletle tam yansıtabilmek beşerin takatının fevkindedir. Bu sebeple beşer, bu esasları ders verecek, bu hakikatları talim ettirecek bir muallime, bir mürebbiye, bir müfessire muhtaçtır. Bu muallim ve müfessir ise Kur’ân-ı Kerimdir, Furkan-ı Hakimdir. Bu hakikat Risale-i Nurda şöyle dile getirilir:



“Evet, Kur’ân-ı Hakim, şu Kur’ân-ı azîm-i kâinatın en âli bir müfessiridir ve en beliğ bir tercümanıdır. Evet, O Furkandır ki, şu kâina-tın sahifelerinde ve zamanın yapraklarında kalem-i kudretle yazılan âyât-ı tekviniyeyi cin ve inse ders verir”3



Bediüzzaman’a göre, şu muhteşem, muazzam ve mükemmel olan kâinat bir kitab-ı ekberdir. Kur’ân-ı Hakim ise, “kâinat kitabının kıraatıdır ve nizâmâtının tilâvetidir ve Nakkaş-ı Ezelisinin şuûnâtını okuyor ve fiillerini yazıyor.”4Bediüzzaman’daki bu tespitler bizi şu neticeye ulaştırmaktadır: Fıtrat kanunlarını anlayabilmek için Kur’ân-ı Kerimi mütalâa etmek şarttır.



Risale-i Nur Külliyatını okuduğumuz zaman şu realite ile yüzyüze geliriz: Risale-i Nurun yüklendiği görev, kâinatta ve insan fıtratında câri olan fıtrat kanunlarını açıklamaktır. Risale-i Nur, Kur’ân-ı Kerimin hakiki ve mânevi bir tefsiri olduğu için onun maksadı, kâinat kitabını okumak, fıtratın gayesini, hilkatin neticesini beyan etmektir. Çünkü, Cenab-ı Hak kâinatı insan için, insanı da marifet ve muhabbeti için halketmiştir. Bu hakikatları Bediüzzaman’dan dinleyelim:



“Kat’iyyen bil ki, hilkatin en yüksek gayesi ve fıtratın en yüce neticesi iman-ı billahtır. Ve insaniyetin en âli mertebesi ve beşeriyetin en büyük makamı, iman-ı billah içindeki marifetullahtır. Cin ve insin en parlak saadeti ve en tatlı nimeti, o marifetullah içindeki muhabbetullahtır. Ve ruh-u beşer için en hâlis sürur ve kalb-i insan için en sâfi sevinç, o muhabbetullah içindeki lezzet-i ruhaniyedir. Evet, bütün hakiki saadet ve hâlis sürur ve şirin nimet ve sâfi lezzet, elbette marifetullah ve muhabbetullahdadır. Onlar onsuz olamaz. Cenab-ı Hakkı tanıyan ve seven, nihayetsiz saadete, nimete, envâra, esrara ya bilkuvve veya bilfiil mazhardır. Onu hakiki tanımayan, sevmeyen, nihayetsiz şekavete, âlama ve evhama mânen ve maddeten mübtelâ olur. Evet, şu perişan dünyada, âvare nev-i beşer içinde, semeresiz bir hayatta; sahipsiz, hâmisiz bir surette; âciz, miskin bir insan, bütün dünyanın sultanı da olsa kaç para eder?”5



İşte Risale-i Nurların ilk ve en birinci gayesi, fıtratın en yüce neticesini anlatmak; yani Allah’ı bildirmek, onun muhabbet ve marifetini kalb ve ruhlara nakşetmektir. Altı bin küsür sayfalık Risale-i Nur Külliyatının mihveri budur. Hep bu mânâ etrafında döner, durur. Onu anlatır, ondan bahseder. Kalb ve gönülleri bu mânâ için tutuşturur, yakar. Fıtratı aşk ile yoğrulmuş gibi sermest-i cami-i aşk olan Mevlânâ Câmi bu hakikatı şöyle vecizleştirir:



* Yeki hah: Yani yalnız biri iste, başkaları istenmeye değmiyor.



* Yeki han: Biri çağır, başkaları imdada gelmiyor.



* Yeki cuy: Biri taleb et, başkaları layık değiller.



* Yeki bin: Biri gör, başkalar her vakit görünmüyorlar.



* Yeki dan: Biri bil, marifetine yardım etmeyen başka bilmekler faidesizdir.



* Yeki guy: Biri söyle, Ona ait olmayan sözler, mâlâyani sayılabilir. 6



Bediüzzaman içtimai hâdiselerdeki başarının sırrını da fıtrat kanunları ile açıklamaktadır. Ona göre, beşerin içtimai hayatında bir çığır açan fıtrat kanunlarına uygun hareket etmezse, hayırlı işlerde ve terakkide muvaffak olamaz. Bütün hareketi şer ve tahrip hesabına geçer. 7İçtimai çarklar altında kalır, ezilir. Fıtrata muhalefet edene fıtrat muvafakat vermeyecektir.8 Bunun tarih sahnesinde yaşanan en canlı örneği komünizmdir. Çünkü komünizm fıtrata muhalefet ettiği için yıkılmıştır. Fıtrata muhalefet eden bütün sistemler er geç yıkılacak, param parça olacaktır.



Bediüzzaman, İslâmiyet ile fıtrat kanunları arasındaki ilişkiyi şu cümleler ile dile getirmektedir:



“Evet, Hazret-i Muhammed Aleyhissalâtü Vesselâmın getirdiği şeriatın hakaiki, fıtratın kanunlarındaki muvazaneyi muhafaza etmiştir. İçtimaiyatın rabıtalarına lâzım gelen münasebetleri ihlal etmemiştir. Zaman uzadıkça, aralarında ittisal (bağlılık) peyda olmuştur. Bundan anlaşılır ki; İslâmiyet, nev’-i beşer için fıtri bir dindir ve içtimaiyatı tezelzülden (sansıntıdan) vikaye eden (koruyan) yegâne bir âmildir”9



İkinci sual:

Risale-i Nurun menbaı, me’hazi nedir? Arzî midir, semâvî midir? Nerelerden ve kimlerden beslenir?

Risale-i Nurun me’hazi, menbaı Kur’ân-ı Azimüşşandır. Rehberi Peygamber-i Zîşan Hz. Muhammed Aleyhissalâtü Vesselâmdır. Çizgisi, ehl-i sünnet ve’l-cemaatin cadde-i kübrasıdır. Cemiyeti ayakta tutan, insanları birbirleriyle pekiştiren kuvvetler içerisinde hiçbir kuvvet din kuvveti kadar müessir olamaz ve dinî kuvvetin yerini tutamaz. Vicdanın tâ derinliklerine kadar inmek, kalp ve ruhları hakikatlara raptetmek, hissiyat-ı insaniyeti aşk ve şevk ile uyandırmak için me’hazin kudsi olması lâzım ve elzemdir. Kuvvetler kudsileşmedikçe ve kudsiyet umumiyet ve külliyet kesbetmedikçe, tesir cılız ve sönük kalır. Me’haz kudsi olursa, tesir köklü, derin, küllî ve dâimî olur. Bu hakikatı Bediüzzaman şu cümleler ile ifade eder:



“Me’hazin kudsiyeti çok bürhanlar kuvvetinde te’sirat gösteriyor; onun ile ahkâmı umuma kabul ettiriyor.”10



İşte Risale-i Nur, Kur’ân’ın kudsiyetinden telemmü eder, o kudsiyeti terennüm eder. Bediüzzaman:



“Elde Kur’ân gibi bir mu’cize-i bâki varken, başka bürhan aramak aklıma zâit görünür.



“Elde Kur’ân gibi bir bürhan-ı hakikat varken, münkirleri ilzam için gönlüme sıklet mi gelir?”11der.



Üçüncü sual:

Risale-i Nurun insanın iç ikliminde yaptığı etki nedir? Bu etki sathî ve şeklî midir, yoksa hayattar, dinamik ve derunî midir?

Risale-i Nur insanın iç mimarisini esas alır, onun nakşına yönelir. Etkisi derin, hayattar ve köklüdür, ruhu şekillendirir, düşünce ufkunu açar, akıl ve kalbin imtizacını sağlar. Onun etkisi, insanı en büyük ve en mükemmel bir değişime hazırlamaktır. Risale-i Nur, insanın iç iklimine rıza-i ilâhî, ihlâs, hasbîlik, saffet ve samimiyet gibi hissiyatları yerleştirir. Batı dünyası, Garb medeniyeti bu hisleri bilmez, bu kavramları tanımaz. Çünkü bunlar imânî, amelî, vicdânî ve hâlîdir. Kavlî ve lisanî değil. Bunlar para ve maddenin içinde aranmaz, şan ve debdebenin içinde bulunmaz.



Risale-i Nurun etkisi, hayat ve ameldedir. Davranışlarda görünür, simada okunur. Bu münasebetle bir hatıramı sizlere aktarmak istiyorum:



Yıllar önce mektep ve medrese görmemiş köylü bir zatla tanışmıştım. Ara sıra yanıma uğrar, hal hatırımı sorardı. Bir gün bir sohbet esnasında elindeki Risale-i Nurları göstererek, “Şu kitaplarda acîp bir iksir, müthiş bir tesir var” dedi.



“Nereden biliyorsun? Okuyup tetkik ettin mi?” diye sordum.



Bana: “Benim doğru dürüst okur yazarlığım yok. Fazla okumuş da değilim. Fakat müşahade ettiğim ve izlediğim kadarıyla bende şu kanaat oluştu: Bir gencin cebine bu risalelerden bir tanesini koy, bir hafta sonra gel bak; şekli değişmiş, hali değişmiş, siması değişmiş...” dedi.



Dördüncü sual:

Risale-i Nurun içtimai bünyenin tesis ve tekmiline kuvvet verebilecek temel değerleri nelerdir? Sosyal yapı ve beşerî ilişkiler açısından belirlediği esasları, hedefleri var mıdır? İçtimai hayatta istikamet, müsbet hareket, sükûn ve huzuru mu esas alır, yoksa gayesi kin, kan ve intikam mıdır?

Risale-i Nur, içtimai bünyenin sıhhat ve istikametine fevkalâde önem verir. İçtimai sükûn ve istirahat-ı umumiyenin tesisine çalışır. Yıkıcı, dağıtıcı, parlayıcı ve parçalayıcı hareketlere aslâ itibar etmez. Müsbet hareketi bir vazife olarak görür, bir şiâr bilir. Menfi hareketlere müsaade etmez. Cemiyet bünyesinde muhabbet ve kardeşliği pekiştirir. İttihat, imtizaç ve ittifakın lüzumunu ortaya koyar. Dinimizdeki kardeşlik ruhunu söndüren, Müslümanlar arasındaki muhabbeti, samimiyeti parçalayan hareketlere; yani kabilecilik, aşiretçilik, kavmiyetçilik, unsuriyetçilik, menfi milliyetçilik gibi his ve fikirleri katiyyetle red ve tardeder.



Risale-i Nur, içtimai bünyede istinat noktası olarak hakkı kabul eder. Hakkın hatırının âli kılındığı bir cemiyette zorba mecal bulamaz, kaba kuvvet tahakküm edemez. Hakkın adaletle dağıtıldığı, hakikatın incitilmediği bir cemiyette ittifak hayat bulur.



Risale-i Nurun içtimai bünyedeki hedef ve gayesi, rıza-i İlâhî ve fazilettir. Fazilet yerine madde ve menfaatin, alkış ve gösterişin sergilendiği bir cemiyette bütün ilişkiler dalkavukluk ve riyakârlık esasları üzerine kurulur, hakiki muhabbet ve tesanüt tesis edilemez.



Risale-i Nur, içtimai hayatta teavün (yardımlaşma) düsturunu esas kabul eder. Fakirin, âcizin, garibin, muhtaç ve kimsesizin, yetim ve sahibsizin imdadına koşar. Boğuşmaya, çarpışmaya, kin ve kana musaade etmez. İçtimai hastalıkları hilim ve şefkatle tedaviye çalışır.



Beşinci Sual:

Risale-i Nur eğitici, öğretici, ufuk acıcı ve yol gösterici midir; yoksa slogan üretici, avutucu, his ve hevayı tahrik edici midir?

Risale-i Nurun mesleği okuma mihveri üzerine kurulmuştur. Amacı, muhataplarını hakikat ve marifet ile eğitmek, okutarak onlara şahsiyet kazandırmaktır. Risale-i Nurun mütalâası lezizdir. Metodu ikna edicidir. Meseleleri mantık ve muhakeme esaslarıyla ele alır, delil ve bürhanlarla yoğurur. Aklın istifadesi yanında kalb, ruh, sır gibi diğer latifelerin de hissesini verir; keyfiyeti yüksek, ufku geniş, hamiyeti büyük dava ve ideal elemanları yetiştirmeyi gaye edinir.



Risale-i Nurun eğitim ile ilgili şu açıklayacağımız metodu kanaatimizce eğitim müesseseleri ve pedagoglar tarafından incelenmelidir. Bediüzzaman, “Bâtılı tasvir, sâfi zihinleri idlal eder (dalalete götürür)” demektedir. Bu sebeple Risale-i Nurun eğitim tarzı, bâtılı anlatmadan müsbeti vermek, yara açmadan tedavi etmektir. Çünkü fena şeylerle meşgul olmak kalb ve ruhta menfi iz bırakır, saf zihinleri bulandırabilir. Risale-i Nur sloganlar ve menfi fikirler yerine, kalb ve gönüllere nuru yerleştirerek zulmeti izale ediyor; iyiyi öğreterek fenayı fark ve tefrik ettiriyor; hakikatı ders vermekle batıldan kurtarıyor. 12



Altıncı sual:

Risale-i Nur tek yönlü, tek hayatlı, sırf dünya boyutlu mudur? Yoksa madde ile mânâyı mezceden dünya ile ukbayı (âhireti) birlikte kucaklayan bir mizaçta mıdır?

Günümüzde ve tarih boyunca Batı orjinli düşünce sistemleri, insan realitesini genellikle madde ağırlıklı ve tek boyutlu olarak ele almış olduklarından insanın mahiyet ve derinliklerine, melekûtî inceliklerine ulaşamamışlardır. Neticede tek kanatlı kalmış, dengeyi tesis edememişlerdir. Halbuki Risale-i Nur, gerçek saadet ve hayat kaynağı olan İslâmiyetin esaslarını terennüm ettiği için insanın dünyevî, içtimai görev ve sorumlulukları yanında âhiret sorumluluğunu, kulluk görevlerini de fevkalâde hassasiyet ve ciddiyetle nazara verir.



“Elbette en bahtiyar odur ki; dünya için âhireti unutmasın; âhiretini dünyaya feda etmesin; hayat-ı ebediyesini hayat-ı dünyeviye için bozmasın; mâlâyani şeylerle ömrünü telef etmesin” 13 der.



Yedinci sual:

Risale-i Nur dahili ve harici, menfi ve yıkıcı cereyanların etkisinde midir? Onların yörüngesine girip, onlara âlet ve tabi olabilir mi?



Bediüzzaman Said Nursî, hak ve hakikat, din ve adalet hesabına olmayan, belki inat, asabiyet-i milliye ve menfaat-i cinsiye ve nefsin enaniyetine dayanan, dünyada emsali görülmeyen bir zulüm hesabına çalışan cereyanlara, değil taraftar olmak; hattâ, merakla o cereyanları takip etmenin, onların yalan ve aldatıcı propagandalarını dinlemenin ve zulümlerine bakmanın caiz olmadığını ifade etmektedir. Çünkü, zulme rıza zulümdur; taraftar olsa zalim olur. Meyletse-velâ terkenû ilellezîne zalemû fetemessekümünnar âyetine mazhar olur”14 demektedir.



Bediüzzaman’ın bu konudaki şu tesbitleri fevkalâde dikkat çekicidir:



“İşte böyle hiçbir kanun-u adalete ve insaniyete ve hiçbir düstur-u hakikata ve hukuka muvafık gelmeyen boğuşmalardan, elbette âlem-i İslâm ve Kur’ân teberri eder. Yardımcılıklarına, tenezzül edip tezellül etmez. Çünkü onlarda öyle dehşetli bir firavunluk, bir hodgâmlık hükmediyor, değil Kur’ân’a, İslâma yardım; belki kendine tâbi ve âlet etmekle elini uzatır. Öyle zalimlerin kılıçlarına dayanmak, hakkaniyet-i Kur’âniye elbette tenezzül etmez. Ve milyonlarla masumların kanıyla yoğrulmuş bir kuvvet yerine, Hâlik-ı Kâinatın kudret ve rahmetine dayanmak, ehl-i Kur’ân’a farz ve vacibtir.” 15



Bu zamanda ehl-i gaflet, dalalet ve dinini dünyaya satan ve bâki elmasları şişeye bilerek tercih eden gafil insanların nazarında bu kudsi hizmet-i imaniyeyi hiçbir cereyana tâbi ve âlet etmemek, bu Kur’ân hizmetini umumun nazarında tenzil etmemek için âfâki, hârici meselelerle meşgul olmadığını söyleyen Bediüzzaman, bunun sebebini soranlara karşı,



“... Tâ ki, kudsî hizmetimize zarar gelmesin. Bunun sebebi şudur ki: İman hizmeti, iman hakaiki, bu kâinatta herşeyin fevkindedir, hiç bir şeye tâbi ve âlet olamaz.” 16



“Bu zamanda ehl-i iman öyle bir hakikata muhtaçtırlar ki, kâinatta hiçbir şeye âlet ve tâbi ve basamak olamaz ve hiç bir garaz ve maksat onu kirletemez ve hiç bir şüphe ve felsefe onu mağlup edemez bir tarzda iman hakikatlarını ders versin. Umum ehl-i imanın, bin seneden beri teraküm etmiş dalaletlerin hücumuna karşı imanları muhafaza edilsin.



“İşte bu nokta içindir ki, dâhili ve hâricî yardımcılara ve ehemmiyetli kuvvetlerine, Risale-i Nur ehemmiyet vermiyor, onları arayıp tâbi olmuyor. Tâ avâm-ı ehl-i imanın nazarında, hayat-ı dünyeviyenin bazı gayelerine basamak olmasın ve doğrudan doğruya hayat-ı bakiyeden başka hiçbir şeye âlet olmadığından, fevkalâde kuvveti ve hakikatı, hücum eden şüpheleri ve tereddütleri izale eylesin”17demektedir.



İKİNCİ BÖLÜM

Çalışmamızın bu ikinci ve müteakip üçüncü bölümünde Risale-i Nurun metod ve gayesi üzerinde durulmuştur. Risale-i Nurun metod ve gayesi incelenirken, konuyu sistematik bir bütünlük içerisinde ele almak, tahlile esas olabilecek bir tasnif ile bir çerçeve çizmek ve bu çerçeve içerisinde, fazla ayrıntıya girmeden ana başlıklar altında açıklamalarda bulunmak gerekir.



Risale-i Nur’un mesleği, tarz ve üslubuna iki açıdan bakılabilir:



Birincisi: Risale-i Nur mesleğinin esasları nelerdir? Diğer bir tabirle, Risale-i Nurun mesleği hangi esaslar üzerine oturtulmuştur?



İkincisi: Risale-i Nur hizmetinin icrasındaki metodları nelerdir?



Bu iki bakış açısından Risale-i Nur Külliyatı ve hizmet tarzı hakkındaki tesbitlerimizi özet bir biçimde sunacağız. Bu ikinci bölümde Risale-i Nur mesleğinin esasları açıklanacak, üçüncü bölümde ise Risale-i Nur hizmetinin icrasındaki metodlar üzerinde durulacaktır.



I. Risale-i Nur mesleğinin esasları:

1. Risale-i Nurun mesleği, hizmet-i iman, dâvâ-yı Kur’ân’dır

Risale-i Nur mesleğinin esası; imana, Kur’ân’a hizmettir. Yaratılışın gayesi Allah’a imandır. En büyük dâvâ, bâki olan âlemi kazanmaktır. Cihan savaşlarından ve zemin yüzündeki hâkimiyet-i âmme dâvâsından daha ehemmiyetli dâvâ budur. Bâki ve ebedî bir âlemi kaybetmek veya kazanmak dâvâsı her Müslümanın başına açılmıştır. İman vesikası sağlam elde edilmezse, bu dâvâ kaybedilecektir. İşte Bediüzzaman’ın dâvâsının özü, özeti budur. Bu sebeple beşeri küfür bataklığından, fısk ve dalalet çukurlarından kurtarıp, iman dairesine celbetmek, bu mânâ için çalışmak, didinmek, yanmak ve tutuşmak, onun dâvâsının mihverini oluşturmaktadır. İnsan sadece bir “yığın”, bir “ceset” değildir. İnsanın hayat felsefesi yalnız cesede hizmet etmek için değildir. “Cesedi beslemek için kalb, dil, akıl, dimağ koparılıp o cesede yedirilmez. Onlar imha edilmez. Onlar da idare ister.



“Ve madem kabir kapısı kapanmıyor ve madem kabrin öbür tarafındaki endişe-i istikbal her ferdin en mühim mes’elesidir. Elbette milletin itaat ve hürmetine istinat eden vazifeler, yalnız milletin hayat-ı dünyeviyesine ait içtimai ve siyasi ve askeri vazifelere münhasır değildir. Evet, yolculara seyahat için vesika vermek bir vazife olduğu gibi, ebed tarafına giden yolculara da hem vesika, hem o zulümatlı yolda nur vermek öyle bir vazifedir ki, hiçbir vazife o vazife kadar ehemmiyetli değildir”.18



Bu vazife, saadet-i ebediyenin anahtarı olan imandır. Ve imanın ders ve takviyesidir.



Sefih medeniyet beşer ruhunda kapatılması müşkil gedikler açmıştır. Küfrün, ahlâksızlığın ezici, boğucu ve bunaltıcı etkisinden çözülen, hırpalanan, parçalanan insanlara kim el atacaktır? Bunlara kim hâmi olacak, kim yol gösterecektir? Bediüzzaman’ın ızdırabı budur. Bu ızdırabını şu cümleler ile dile getirmektedir:



“Dünya, büyük bir mânevî buhran geçiriyor. Mânevî temelleri sarsılan Garb cemiyeti içinde bir hastalık, bir veba, bir tâun felaketi gittikçe yeryüzüne dağılıyor. Bu müthiş sâri illete karşı İslâm cemiyeti ne gibi çarelerle karşı koyacak? Garbın çürümüş, kokmuş, tefessüh etmiş bâtıl formülleriyle mi? Büyük kafaları gaflet içinde görüyorum. İman kalesini, küfrün çürük direkleri tutamaz. Onun için, ben yalnız iman üzerine mesaimi teksif etmiş bulunuyorum. Ben, cemiyetin iç hayatını, mânevi varlığını, vicdan ve imanını terennüm ediyorum. Yalnız Kur’ân’ın tesis ettiği tevhid ve iman esası üzerinde işliyorum ki, İslâm cemiyetinin ana direği budur. Bu sarsıldığı gün, cemiyet yoktur.”19



2. Risale-i Nurun mesleğinin esası ihlâstır

Risale-i Nurun yolu ihlâs yoludur. Necat ve kurtuluş ancak ihlâs iledir. Kur’ân’a hizmetteki muvaffakiyetin, kabul ve makbuliyetin mânevî şifresi ihlâstır. Amelde Allah’ın rızası esas alınmalıdır. Bediüzzaman, Risale-i Nurun en büyük kuvvetinin ihlâs olduğunu ifade etmektedir. Bu maksatla bir risale telif etmiştir. Bu risalenin başına “En az 15 günde bir defa okunmalı” kaydını koyması onun ihlâsa ne derece önem verdiğini göstermektedir.



Kur’ân hizmetini yürüten hakikat kahramanlarının riya, gösteriş, kıskançlık, hırs ve tama gibi pes hislerden sıyrılabilmelerinin yolunun ancak ihlâsdan geçtiğini beyan etmiştir. Hubb-u cah, nazarı kendine celbetmek ruhî bir marazdır. Risale-i Nurun mesleğinde yalnız ve yalnız Cenab-ı Hakkın rızasını esas yapmak gerekir.



Risale-i Nur bu derece muvaffak olmuşsa ve oluyorsa, herhalde bunun sırrı ihlâsta aranmalıdır.



3. Risale-i Nurun mesleğinin esası uhuvvettir

Risale-i Nurdaki ilişki, hasbi, samimi, hakiki kardeşlik ilişkisidir. Şeyh ile mürid, peder ile evlat arasındaki ilişki değildir. Nur talebeleri Kur’ân dersinde kardeş ve arkadaştırlar. Birbirlerinin muîn ve müzahiridirler. Bu düstur Risale-i Nurda “Fenâ fi’l-ihvan” tabiriyle ifade edilmiştir. Yani, birbirinde fani olmak, kardeşinin meziyet ve hissiyatıyla fikren yaşamaktır. Eksiğini görse tamamlamak, yırtığını görse dikmek, fenalığını görse ona acımak, tahakkümle değil, lûtuf ile ıslâhına çalışmaktır.



İman, muhabbeti; İslâmiyet, uhuvveti iktiza etmektedir. Mü’minler arasında birlik, ittifak ve imtizaç rabıtalarını tesis eden bağlar Esmâ-i İlâhiyye sayısıncadır. Bu ilişkiyi Bediüzzaman şöyle açıklamaktadır:



“Her ikinizin Halikınız bir, Malikiniz bir, Mabudunuz bir, Râzıkınız bir... bir bir, bine kadar bir bir. Hem Peygamberiniz bir, dininiz bir, kıbleniz bir... bir bir, yüze kadar bir bir. Sonra köyünüz bir, devletiniz bir, memleketiniz bir... ona kadar bir bir.” 20



Bütün bu rabıtalar, kâinatı ve küreleri birbirine bağlayacak mânevî zincirlerdir. Bu ilişkiler maddî, şeklî, sathî, siyasî ilişkiler değildir. Bu ilişkiler kaynağını Kur’ân’dan alan, hamiyet-i diniyenin kudsî heyecanı ile coşan, davâ ruhu içinde bütünleşen ve kenetlenen ilişkilerdir.



4. Risale-i Nurun mesleği acz, fakr, şefkat ve tefekkürdür

Risale-i Nurun mesleği bu dört esas üzerine kurulmuştur. Bediüzzaman’ın Kur’ân’dan çıkartmış olduğu bu yol Allah’a vâsıl olacak en keskin, en selâmetli ve en kısa bir yol olarak nitelendirilmiştir. Mü’min, Allah’a karşı acz ve fakrını, naks ve kusurunu idrak ettiği nisbette terakki edecektir. Böylece acz onu ibadet yolu ile mahbubiyete, fakr yolu ile de Rahim ismine ulaştıracaktır. Bu yolda mü’min fıtratındaki acz ve fakr madenini işlete işlete tecelli-i samedaniyete bir ayna olacaktır.



Risale-i Nurun mesleğinin dörtte biri şefkattır. Kur’ân nâmına ve âhiret hesabına mânen yıkılan ve dökülen insanlara şefkat elini uzatmak, onların kurtuluşu için çırpınmak, didinmek ve yoğun gayret göstermek de Nurun mesleğinin esaslarındandır.



Şefkat, aşk gibi, belki daha keskin ve geniş bir yoldur. Şefkat yolu, rahmet yoludur. Bediüzzaman şefkat noktasından bütün Müslümanlarla, hattâ bütün beşerle alakadardır. Şu sözler onun yoğun şefkatini göstermektedir:



“Bana, ‘sen şuna buna niçin sataştın?’ diyorlar. Farkında değilim. Karşımda müthiş bir yangın var. Alevleri göklere yükseliyor. İçinde evladım yanıyor, imanım tutuşmuş yanıyor. O yangını söndürmeye, imanımı kurtarmaya koşuyorum. Yolda biri beni kösteklemek istemiş de ayağım ona çarpmış, ne ehemmiyeti var? O müthiş yangın karşısında bu küçük hâdise bir kıymet ifade eder mi? Dar düşünceler! Dar görüşler!”21



Risale-i Nurun mesleğinin temel rükünlerinden birisi de tefekkürdür. Meseleleri büyük boyutlarda ele almak, dakik ve ince düşünmek, olayları fikir süzgecinden geçirerek süzmek, rafine etmek; neticede tasnife, tahlile, terkibe ulaşmak, onun mesleğinin esaslarındandır. Risale-i Nurda engin bir tefekkür vardır. Marifet ile ilgili tefekkür boyutu enfüsî ve âfâkîdir. Enfüsî tefekkürü, derin ve dakiktir. Hakikat-i insaniye haritasını ve mahiyet-i insaniye âyinesini mütalâa ederek i’zâni bir vicdan ve itmi’nan ile iman-ı tahkikinin nihayetsiz derecelerinde yol katetmek, esrar-ı İlâhiyede kulaç atmaktır.



Risale-i Nurun kazandırdığı âfâki tefekkür ise, kâinat kitabını bab bab, sayfa sayfa, satır satır, Allah namına, Esmâ hesabına okumaktır.



Risale-i Nurlarda tefekküre azim rağbet vardır. Bu rağbet “Bir saat tefekkür bir sene nafile ibadetten hayırlıdır” hadis-i şerifindeki sırra yetişmek içindir.



5. Risale-i Nurun mesleği sebat ve sadakattır

Risale-i Nur, “kendi sâdık ve sebatkâr şâkirtlerine kazandırdığı çok büyük kâr ve kazanç ve pek çok kıymettar neticeye mukabil fiat olarak, o şakirtlerden tam ve hâlis bir sadakat ve dâimî ve sarsılmaz bir sebat ister.”22



Ölünceye kadar, şartlar ne olursa olsun, yılmadan, çekinmeden hizmette sebat etmek, Risale-i Nurlardaki düsturlara kanaat ederek izzet-i İslâmiyeyi muhafaza ile, Kur’ân dâvâsına sadakat göstermek de Risale-i Nurun mesleğinin esaslarındandır.



İslâm tarihinde yaşadığı asırda kilit görevler görmüş büyük şahsiyetler ile isimlerini tarihe yazdırmış kahramanların en bariz vasıflarından birisi sadakattır. Dâvâ ruhu, sadakat ile ile yürür, sadakat ile yaşar. Bediüzzaman’daki sadakat, sadakat-ı sıddıkiyedir. Şu sözler onun sadakat ve kahramanlığını göstermeye kâfidir:



“Saçlarım adedince başlarım bulunsa, her gün biri kesilse, bu hizmet-i imaniyeden çekilmem.” “Dünyayı başıma ateş yapsanız, hakikat-i Kur’âniyeye fedâ olan bu başı zındıkaya eğmem.” 23



6. Risale-i Nurun mesleğinin esası, şevk-i mutlak ve şükr-ü mutlaktır

Elemde, kederde, zevkte ve sürurda, her halde ve her mekânda, her zamanda şevkini muhafaza etmek, ye’se düşmemek, bulunduğu durum ve şartlar ne olursa olsun rahmet-i İlâhiyeyi itham etmeden şükrünü ifa etmek de Risale-i Nur mesleğinin esaslarındandır.



Bediüzzaman’a göre “Yeis mâni-i herkemaldir. İslâm âlemini param parça eden ye’stir. Yeis, ümmetlerin, milletlerin seratan (kanser) denilen en dehşetli hastalığıdır.”24



Her türlü kemâlâta mânidir, korkak, aşağı ve âcizlerin vasfıdır.



Bediüzzaman, hakkında idam kararları verildiği, her türlü ihanet plânlarının sergilendiği o korkunç ve karanlık dönemlerde bile asla ye’se düşmemiş, eğilmemiş, celadetini, dinî izzetini muhafaza etmiştir. Gittiği her yere “dâvâ aşkı”nı, ümidi, şevki götürmüş, hamiyetleri alevlendirmiştir. Risale-i Nurdaki şevk, hâdiselerle gelen, hâdiselerle giden bir şevk değildir. Belki, şevk-i dâimîdir. Bunu, bizzat Risale-i Nurdan dinleyelim:



“Evet, evet... Sivrisinek tantanasını kesse, balarısı demdemesini bozsa, sizin şevkiniz bozulmasın, hiç teessüf etmeyiniz.”25



“Evet, ümitvar olunuz! Şu istikbal inkılâbı içinde en yüksek gür sadâ İslâmın sadâsı olacaktır!”26



Risale-i Nurdaki esaslardan ikincisi ise, şükr-ü mutlaktır. Halik-ı Rahmanın kullarından istediği en mühim iş şükürdür. Âlemde yaratılan her şey bir cihette şükre bakmakta, şükrü netice vermektedir. Hilkat şeceresinin meyvesi şükürdür.



“Şükrün mikyası; kanaattir ve iktisattır ve rızadır ve memnuniyettir. Şükürsüzlüğün mizanı; hırstır ve israftır, hürmetsizliktir, haram helâl demeyip rastgeleni yemektir.”27



Şükrün nevileri bulunduğunu anlatan Bediüzzaman, o neviler içerisinde en câmi ve fihriste-i umumiyenin namaz olduğunu ifade etmektedir.



“İnsanı, bu câmiiyete göre en âla bir mevki olan ahsen-i takvime çıkarmak vasıtası, şükürdür. Şükür olmazsa, esfel-i sâfiline düşer; bir zulm-ü azîmi irtikap eder.”28



ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

II. Risale-i Nur hizmetinin icrasındaki metodları

1. Risale-i Nur Kur’ân-ı Azimüşşana ayna olmuştur

Bediüzzaman’a göre, Müslümanların ahkâm-ı diniyede göstermiş oldukları lâkaydlığın, tembellik ve ihmalin en mühim sebeplerinden birisi, yazılan eserlerin, telif olunan kitapların Kur’ân’ın me’hazındaki kudsiyeti layıkıyla yansıtamamalarıdır. Ona göre, kitaplar, içtihatlar Kur’ân’a cam gibi ayna olmalı, içinde Kur’ân’ı göstermelidir. Kitaplar vekil ve gölge olursa, me’hazdaki kudsiyet kaybolur. Çünkü cumhuru bürhandan ziyade me’hazdaki kudsiyet imtisale sevketmektedir.



“Bir adam İbn-i Hacer’e nazar ettiği vakit, Kur’ân’ı anlamak ve Kur’an’ın ne dediğini öğrenmek vasıtasıyla nazar etmeli. Yoksa İbn-i Hacer’in ne dediğini anlamak maksadıyla değil.”29



Eğer nazarlar bu tarzda Kur’ân’a çevrilse, zaruriyet-i diniyede doğrudan doğruya Kur’ân gösterilse, vicdanlar daha ziyade ikaz olunur, ruhların hakikata karşı şevki artar, Kur’ân’ın kudsiyet ve câzibesi vicdanları ihtizaza getirir. İman vasıtasıyla hakikatların telkini nefisleri etkiler, bu suretle Kur’ân doğrudan doğruya nefisler üzerinde bütün mânasıyla hâkim ve nâfiz olur.



İşte bu orijinal metoda Risale-i Nurlar tam ayna olmuştur. Kur’ân’ın kudsiyetini şeffaf bir biçimde göstermek gayesiyle muhataplarını doğrudan doğruya Kur’ân ile karşı karşıya getirip, kendi şahsiyetini tamamen azletmiştir. Hayatında, sohbetlerinde ve telifatında kendisine “Kutbü’l-Arifin”, “Gavsü’l-Vâsilin” süsü vermemiş, kendisini Kur’ân’ın bir dellâlı ve bir hizmetkârı olarak görmüştür.



Bu sebeple “Risale-i Nuru okuyan, Müellifin şahsına bakmaz; doğrudan doğruya eserin içindeki hakikatlara, bürhan ve delillere hasr-ı nazar eder.” 30



Risale-i Nurun hizmetindeki muvaffakiyetin sırrını da Bediüzzaman şöyle ifade etmektedir:



“Ben görüyorum ki; Kur’ân-ı Hakîmin hakaikına ait bazı kemâlat, o hakaika dellallık eden vasıtalara veriliyor. Şu ise yanlıştır. Çünkü, Me’hazin kudsiyeti çok bürhanlar kuvvetinde te’sirat gösteriyor; onun ile, ahkâmı umuma kabul ettiriyor. Ne vakit dellal ve vekil gölge etse, yani onlara teveccüh edilse, o me’hazdaki kudsiyetin te’siri kaybolur.”31



Bu zamanda “hiç bir şeye âlet olmayacak bir tarzda bir Kur’ân dersi vermek lâzımdır ki; küfr-ü mutlakı ve mütemerrid ve inatçı dalaleti kısrın; herkese kat’i kanaat verebilsin. Bu kanaat da, bu zamanda, bu şerâit dahilinde dinin hiçbir şahsî, uhrevî, dünyevî, maddî ve manevî bir şeye âlet edilmediğini bilmekle husule gelebilir.



“Kader-i İlâhî ihtiyarım haricinde dini, hiç bir şeye âlet etmemek için beşerin zalimâne eliyle mahz-ı adalet olarak beni tokatlıyor, ikaz ediyor: Sakın, diyor, iman hakikatını kendi şahsına âlet yapma; tâ ki imana muhtaç olanlar anlasınlar ki yalnız hakikat konuşuyor, nefsin evhamı, şeytanın desiseleri kalmasın, sussun.”



“İşte Nur Risalelerinin, büyük denizlerin büyük dalgaları gibi gönüller üzerinde husule getirdiği heyecanın, kalblerde ve ruhlarda yaptığı tesirin sırrı budur; başka bir şey değil. Risale-i Nurun bahsettiği hakikatların aynını binlerce âlimler yüzbinlerce kitaplar daha beliğâne neşrettikleri halde yine küfr-ü mutlakı durduramıyorlar. Küfr-ü mutlakla mücadelede bu kadar ağır şerâit altında Risale-i Nur bir derece muvaffak oluyorsa, bunun sırrı işte budur. Said yoktur; Said’in kudret ve ehliyeti de yoktur; konuşan yalnız hakikattır, hakikat-ı imaniyedir.” 32



2. Risale-i Nur ilm-i akide ve kelâmda tecdid yapmıştır

Risale-i Nur, iman hakikatları ve İslâm esaslarını aklî ve mantikî delillerle isbat ve izah etmiştir. Merhum Mehmed Akif’in:



“Doğrudan doğruya Kur’ân’dan alıp ilhamı,



Asrın idrakine söyletmeliyiz İslâmı” beytiyle ifade ettiği mânâya Risale-i Nur tam ayna olmuştur.



Risale-i Nur, Kur’ân-ı Hakimin bu asrın idrakine bir dersidir. Risale-i Nurlarda Kur’ân hakikatleri, ilim ve tekniğin dili ile asrın idrakine uygun bir biçimde açıklanmıştır. Mantık ve muhakeme sentaksı içerisinde “sırr-ı temsil” metodu ile uzak hakikatlar yakınlaştırılmış, dağınık meseleler sistematik bir yaklaşımla biraraya getirilmiş, en yüksek hakikatlara ulaşılmıştır. Aklın istifadesi yanında, nefis, hayal, vehim, heva gibi his ve duyguların da istifadesi gözetilmiştir. Metod olarak, uzak yerlerden dağları kazarak su getirmek yerine, Musa Aleyhisselâmın asâsı gibi, her yerde suyu bulmuş, asasını nereye vurmuşsa oradan âb-ı hayatı fışkırtmıştır.



“Risale-i Nur, sâir ulemanın eserleri gibi, yalnız aklın ayağı ve nazarı ile ders vermez ve evliya misillü, yalnız kalbin keşf ve zevkiyle hareket etmiyor. Belki akıl ve kalbin ittihat ve imtizacı ve ruh vesair letâifin teavünü ayağıyla hareket ederek evc-i âlâya uçar; taarruz eden felsefenin değil ayağı, belki gözü yetişemediği yerlere çıkar; hakaik-i imaniyeyi kör gözüne de gösterir.”33



Risale-i Nur aleyhinde yapılan sinsi planlara, uydurulan yalan ve propagandalara rağmen onun yurt içinde ve dışında kemâl-ı iştiyak ile okunmasının sebeplerinden biri de iman ve küfür muvazenelerinde ortaya koymuş olduğu orijinal bir metod ile küfür ve dalaletin dünyadaki elim ve ürkütücü neticelerini göstererek, hakiki ve elemsiz lezzetin ancak ve ancak imanda olduğunu isbat etmesidir.



Risale-i Nur, “Bu dünyada bir mânevî Cehennemî, dalalette gösterdiği gibi, imanda dahi bu dünyada manevi bir Cennet bulunduğunu” isbat etmiş, “günahların ve fenalıkların ve haram lezzetlerin içinde mânevi elim elemleri gösterip hasenat ve güzel hasletlerde ve hakaik-i şeriatın amelinde, Cennet lezâizi gibi lezzetler bulunduğunu” 33 gözlere göstermiştir. “Akibeti görmeyen ve bir dirhem hazır lezzeti, ileride bir batman lezzetlere tercih eden hissiyat-ı insaniye akıl ve fikre galebe ettiğinden, ehl-i sefaheti sefahatinden kurtarmanın yegâne çaresi, aynı lezzetinde elemini gösterip hissini mağlup etmektir.” 35



Risale-i Nurdaki bu metod, “İmanın kuvvetini lakaydlığa, ibadetin iştiyakını sefahata hâkim kılmak”tır.



Bu asırda diğer dehşetli bir hal ise, küfr-ü mutlak, fen ve felsefeden ve küfr-ü inadiden gelen bir temerrüdün iman hakikatlarına karşı muaraza etmesidir. Bunlara karşı atom bombası gibi küfrün temellerini param parça edecek bir hakikat-i kudsiye lâzımdır. Bu hakikat, Kur’ân’ın elmas bir kılıcı olan Risale-i Nurdur. Çünkü bu asırda mânevî cihat, iman-ı tahkiki kılıcı ile olacaktır. Dindeki “Sâhib-i rüşt ve dâvâ” hakikatına bihakkın ayna olan ve hak ve hakikatları gözlere gösteren Risale-i Nurdur.



3. Risale-i Nur bir şahs-ı mânevî tesis etmiştir

Bediüzzaman’a göre, bu asırda komitecilik ve cemiyetcilik fikrinden doğan dehşetli dinsizlik şahs-ı mânevîyesine karşı çıkan bir şahıs en büyük bir mânevi mertebede de bulunsa, küfür ve dalaletten gelen vesveseleri tamamiyle izale edemez. Dinsizliğin şahs-ı mânevisine karşı mukabele edebilecek bir şahs-ı mânevi gerektir. Risale-i Nur, bugün milyonlarca insanı kendine celbetmiş, bir şahs-ı mânevi oluşturmuştur. Bu şahs-ı mânevi, siyasetçilik, cemiyetçilik, komitecilik, dernekçilik, kavmiyetçilik, bölgecilik, şahsiyetçilik gibi vasıf ve biçimler taşımaz. Bunlar, Kur’ân’ın mânevi ve hakiki bir tefsiri olan Risale-i Nur etrafında toplanan, ondaki hikmet ve marifete müşteri olan hakikat halkalarıdır. Bu şahs-ı mânevî, siyasi ve içtimaî anlamda bir teşkilat, gizli veya açık bir cemiyet değildir. Belki kalbî ve vicdanî bir ilişkiden kaynaklanan, bir “gönül birliği” ve bir “Kur’ân mensubiyeti” dir.



Risale-i Nurun şahs-ı mânevisinin hizmet tarz ve anlayışı, maddi, siyasi, şeklî, sathî kalıplar içerisine girmez ve sıkıştırılamaz. Onun şahs-ı manevisinin hizmeti bir merkeze, bir şahsa, bir muhite münhasır değildir. Onda, maddi, şeklî bir emir-komuta zinciri, alt-üst ilişkisi yoktur. Risale-i Nurun şahs-ı mânevisi, bir “Kur’ânî yakınlaşma” ve “ulvî hisleri paylaşma” oluşumudur. Risale-i Nurun şahs-ı mânevîsi, toplum hayatının en kuvvetli, en güçlü mânevi dinamiğidir.



Risale-i Nurun şahs-ı mânevisi, farklı boyutlardaki insanı bir araya getirmiştir. Birbiri içinde merkezden muhite doğru açılan “talebe-kardeş-dost” olarak ifade edilen bu hakikat halkalarının hizmet sunuş yelpazesi çok yönlüdür. Bu tarz, içtimai hayatın farklı, yaygın ve değişken cephelerine Kur’ân hakikatlarını hasbî olarak ulaştırmayı amaçlamaktadır. Risale-i Nurun meslek-i esası aynı olmakla birlikte, bütün bu farklı tezahürler meşrebe bakar, esasa taalluk etmez. Yani, Risale-i Nur, “tek-boyutlu”, “şablon” insan yetiştirmez. Risale-i Nur “ism-i Câmi”ye mazhar olduğundan, onun küllî marifet, hikmet, hakikat, fikir ve hizmet çerçevesini herkes kendi idrak ve anlayışı, teveccüh ve kabiliyeti, ruhundaki kabul ve saffeti, azm ve gayreti nisbetinde alır, öyle yansıtır. Bu meşreb anlayışı, hakaik-i nisbiyenin vuzuh ve huzuruna sebep olur. Tabiri caizse, Risale-i Nurun şahs-ı mânevisi içinde tek tip meyva ağacı yetiştiren bir bahçe değil, belki mütenevvi ağaçlar, meyveler, çiçekler, güller ve gülistanlar barındıran muhteşem ve mükemmel bir bahçe, tatlı bir iklimdir. Bu tezahürler kendi bütünlüğü içinde, belki “güzel”, “daha güzel”, “en güzel” olarak nitelendirilebilir.



4. Risale-i Nurun metodu müsbet harekettir

Bediüzzaman Said Nursî’nin vefatından önce vermiş olduğu en son ders: “Müsbet hareket” dir. Son dersinde şöyle der:



“Bizim vazifemiz müsbet hareket etmektir. Menfi hareket değildir. Rıza-yı İlâhîye göre sırf hizmet-i imaniyeyi yapmaktır, vazife-i İlahiyeye karışmamaktır. Bizler âsayişi muhafazayı netice veren müsbet iman hizmeti içinde her bir sıkıntıya karşı sabırla, şükürle mükellefiz.”36



“Bütün hayatımda bütün kuvvetimle âsayişi muhafazaya çalışmışım. Bu kuvvet dahile değil, ancak harici tecavüze karşı istimal edilebilir. Vazifemiz, dahildeki âsayişe bütün kuvvetimizle yardım etmektir. Cihad-ı mâneviyenin en büyük şartı da; vazife-i İlâhiyeye karışmamaktır ki, ‘Bizim vazifemiz hizmettir, netice Cenab-ı Hakka aittir; biz vazifemizi yapmakla mecbur ve mükellefiz.”



“Ben de Celaleddin Harzemşah gibi, benim vazifem hizmet-i imaniyedir; muvaffak etmek veya etmemek Cenab-ı Hakkın vazifesidir deyip ihlâs ile hareket etmeyi Kur’ân’dan ders almışım.”36



Bediüzzaman bu memleket ahalisini birbirine karşı sertleştirecek, tarafgirlik ve iltizam hissini verebilecek, âsayiş ve sükûneti bozabilecek her türlü hareketten şiddetle kaçınmış ve talebelerini de kaçındırmıştır. Onun şu sözleri fevkalâde dikkat çekicidir:



“Risale-i Nur, kırılmaz; ona iliştikçe kuvvetleşir. Ve millet ve vatan aleyhinde hiçbir vakit istimal edilmemiş ve edilmez ve edilemez.”38



Bediüzzaman’ın müsbet harekete ve âsayişe bu derece ehemmiyet vermesinin birçok hayatî ve köklü sebepleri vardır:



İçtimai hayat bulanırsa, onun teskin ve durulması uzun bir zamana muhtaçtır, yeniden tesisi ve sükûneti, büyük himmet ve gayret ister. İstibdad, terör ve anarşi ile çalkalanan içtimaî bir bünyede sağlıklı, sürekli ve müessir bir hizmet yapılamaz. Kur’ân hakikatlarının kalb ve idraklere nakşı için içimai sükûn elzemdir. Olaylara “akıl-mantık-muhakeme” zinciriyle değil “heyecan-fiziki güç ve tarafdarlık” hissiyle bakılırsa, zıtlaşma şiddet kazanır, içtimai nabız yükselir. Şiddetli çalkantılar cemiyetin iç huzurunu, kalbî bütünlüğünü bozar. Sükûnet giderse, onun yerini anarşi, istibdat ve terör doldurur. Bu içtimaî kargaşanın, fesat ve ihtilallerin önünü kesecek ve durduracak sed, müsbet hareket etmektir.



Bediüzzaman, hayatında hiçbir kitap telif etmemiş olsaydı sadece takdim edeceğim su vecizesi, kalbî duygulardan, niyet ve nazar dairesinden tutun tâ fert ve aile ilişkilerine, içtimai ilişkilerden tutun tâ âfâki ve geniş dairelere kadar hayatın bütün boyutlarında, beşerin bütün ilişkilerinde rahatlıkla kullanılabilecek bir reçetedir:



“Güzel gör, hem güzel bak. Ta güzel düşünmeli:



Güzel bil, hem güzel düşün. Tâ leziz hayatı bulmalı.



Hayat içinde hayattır hüsn-ü zanda emeli.



Su-i zanla yeistir, saadet muharribi, hem de hayatın katili.”39



5. Risale-i Nur siyasetten tecerrüt etmiştir

Bediüzzaman, hayatı boyunca fiili siyasete asla itibar etmemiş, siyasetten tamamen tecerrüd etmeyi de hizmet tarzının esası olarak görmüştür. İçtimai ve siyasi olayları gayet hakîmane ve mükemmel bir biçimde fikren tahlil edebilen bir zatın bu derece siyasetten tecerrüt etmesi, düşündürücüdür. Gerçekten, siyasetten tamamen uzak bir hizmet tarzı benimsemiş olması, onun düşünce ve fikirlerinin en orijinal, en önemli ve dikkatle araştırılması gereken yönlerinden birisidir. Bediüzzaman neden bir parti kurmamış, siyasi bir model üzerinde çalışmamış, bütün himmet ve gayretini Kur’ân hizmetine tahsis etmiştir? Bu sualin cevabını, Risale-i Nurları tarayarak özet bir biçimde maddeler halinde sıralamaya çalışalım:



a. Bediüzzaman’a göre, içtimaî hâdiseler değerlendirilirken teşhis tam, sağlam ve sağlıklı olmalıdır. Onun teşhisinin özeti şudur:



Milletin hastalığı zaf-ı diyanettir. Kalbler bozulmuştur, iman zedelenmiştir. Şu zamanda, hayat-ı beşeriye yolculuğu bataklığa girmiştir. Pis ve kokuşmuş çamur içerisinde kafile-i beşer düşe kalka gitmektedir. Bunlardan ancak bir kısmı selametli bir yolda gitmektedir. Bir kısmı da mümkün olduğu kadar bataklıktan kurtulmak için bazı vasıtalar bulmuştur. Fakat o gidenlerin %20’si sarhoştur. Dalaletten telezzüz etmektedir. O pis çamuru misk ü amber zannediyorlar, yüzlerine gözlerine bulaştırıyorlar, boğuluyorlar. Geriye kalan %80’i ise mütehayyirdirler. Bataklığı biliyor, pis olduğunu hissediyorlar, dalaletten nefret ediyorlar, fakat çıkamıyorlar, yol bulamıyorlar. İşte bunlara nur vermek, nur göstermek gerektir 40Siyaset topuzu ile kalbleri tenvir etmek zordur. Hem fırtınalı bir zamanda sağlam hizmet edilemez. Bazı arızalar ile topuz kırıldığı zaman nur dahi uçar veya söner. Onun için o ciheti bırakıp, en mühim, en lüzumlu, en selâmetli olan imana hizmet cihetini tercih etmiştir.



Dahildeki cihad-ı mânevi için, maddi değil, mânevi hizmetler lâzımdır.



b. Risale-i Nurlar, iman ve Kur’ân dersidir. Maksadı, rıza-ı İlâhîdir. İman dersi için gelenlere, kim olursa olsun tarafgirlik nazarıyla bakılamaz. Dost-düşman derste farketmez. Halbuki siyaset tarafgirliği bu mânâyı zedeler, ihlâs kırılır.41



c. Kalb, mide, beden, hane dairesinden tutun tâ mahalle, şehir, vatan, memleket, küre-i arz ve nev-i beşer, dünya dairesine kadar birbiri içinde daireler vardır. Her bir dairede, herbir insanın bir nevi vazifesi bulunabilir. Fakat en küçük dairede (kalb dairesi) en büyük ve ehemmiyetli ve dâimî vazife vardır. En büyük dairede ise en küçük, muvakkat ve ara sıra vazife bulunabilir.42Fakat büyük daire daha caziptir.



“Cazibesi ile meraklıları kendi ile meşgul eder. Hakiki ve büyük vazifeyi unutturur. Tarafgirlik meylini verir, zalimlerin zülmünü hoş görür, şerik olur.”43



Gaflet veren, dünyaya boğduran, âhireti unutturan en geniş daire siyaset dairesidir. Siyasi bir insanın ihlâs, saffet ve samimiyetini muhafaza etmesi zordur. Mücadele suretindeki hâdiseler karşısında güneş gibi bir iman lâzımdır ki tâ boğmasın. Onun için,




“Siyasetçi, ekserce tam müttaki ve dindar olamaz. Tam ve hakiki dindar müttakiler de siyasetçi olamazlar. Halbuki dindar ise, bütün kâinatın en büyük gayesi ubudiyet-i insaniyedir diye siyasete, aşk-ı merak ile değil, ikinci, üçüncü mertebede onu dine ve hakikata âlet etmeye-eğer mümkünse-çalışabilir.”44



d. Sırr-ı ihlâs siyasetten tecerrüdü emreder. Kur’ân’ın elmas gibi hakikatlarını “siyasi propaganda” ithamı altında cam parçaları kıymetine indirmemek için siyasetten tecerrüd gerektir. Tâ ki o elmaslar kıymetini her kesimin, her taifenin nazarında parlak bir biçimde göstermiş olsun, ihlâs kırılmasın.45



e. Siyaset dairesi bulaşıcı ve yaygın bir hastalıktır. İspanyol nezlesine benzer, fikri hezeyanlaştırır. Müslümanları tefrikaya atar. Kendi siyasi görüşünü paylaşmayan melek gibi bir mü’min kardeşine düşmanlık eder, kin besler, el-hannas gibi bir siyaset arkadaşına muhabbet ve tarafgirlik eder, zulmüne rıza gösterir, cinayetine mânen iştirak eder. İcraatta adalet, hakkaniyet esaslarını zedeler, onun yerine siyasi tarafgirlik esas alınır, içtimai râbıtayı bozar. 46



f. Siyasi hâdiselerde “müteharrik-i bizzat değiliz. Bilvasıta müteharrikiz. Avrupa üflüyor, biz burada oynuyoruz.” 47Siyasi olayların menbaı, tezgâhı Batıdır. Onların çirkef, çıkarcı oyun ve manevralarına bilerek veya bilmeyerek âlet olmak ihtimali vardır. O cereyanlara kapılanların hareketi hariç hesabına geçer, iradesi hükümsüzdür. Niyetinin hâlis olması fayda vermez.48



g. Bediüzzaman, fert psikolojisi açısından da siyaset ile meşguliyete taraftar değildir. Çünkü, âfâkî ve siyasi boğuşmaları merak ile takip edenler, tarafgirâne bakanlar, ruhlarını sersem, akıllarını geveze ederler. Siyaset bu zamanda kalbleri ifsat eder, asabi ruhları azap içerisinde bırakır. Selâmet-i kalb ve istirahat-ı ruh isteyenler siyaseti bırakmalıdırlar. 49



h. Kur’ân-ı Hakimin hizmetinin bütün siyasetlerin fevkinde bir kutsiyet ve ulviyeti vardır. Çoğu yalancılıktan ibaret olan dünya siyasetine tenezzül edemez. Bize ve merakımıza dairemiz içinde ezvak-ı mâneviye ve envar-ı imaniye kâfi ve vâfidir. 50



6. Risale-i Nurun aksiyon gücü orijinaldir

Risale-i Nur hizmetinin aktif, güçlü ve sürekli bir aksiyon gücü vardır. Bu gücün kaynağı imandır. İman inkişaf ettiği nisbette fertte aksiyon da inkişaf eder. Bediüzzaman’ın ifadesi ile



“İman hem nurdur, hem kuvvettir. Evet, hakiki imanı elde eden adam, kâinata meydan okuyabilir. Ve imanın kuvvetine göre hâdisatın tazyikatından kurtulabilir.”51



Kalblere sahip çıkamayan, ruhları tutuşturamayan hizmetler zahiren ve şeklen ne kadar büyük görünürse görünsün hakikat noktasında çabuk parlayan, alevleri sönen saman ateşine benzerler, kalıcı ve etkili olamazlar. Risale-i Nurun aksiyonu en büyük bir mâna içindir. “Akıl-kalb-ruh” üçlüsünü esas aldığı için slogan değil, hayat ve tatbikattır. Yıkım, paralama, parçalama, hiddet, fizik gücü, silâh değil; aşk-ı hakikat, kalbi irşattır. Sistemsiz, hedefsiz, gayesiz değildir. Onun aksiyon gücü âsayiş ve emniyetin teminine yardım eder, fitnenin kapısında durur, içtimai yıkım ve çalkantılara fırsat vermez. Bu aksiyon, bozulan, laşkalaşan çarkları rıfk ve mülayemetle, şefkat ve merhametle tedaviye çalışır. Onun aksiyonu nakkaştır, kalblerin derinliklerine kadar iner, hissiyatın en incelerini heyecana getirir, ulvî istidatları inkişaf ettirir.¨



Risale-i Nurun aksiyon gücünün etkinliğini ifade etmesi açısından yaşanmış bir olayı dile getireceğim:



1985 yılında sıkıyönetim mahkemesinde Risale-i Nurlardan dolayı yargılanan bir nur talebesinin koğuşuna-muhtemelen-ASALA örgütüne mensup bir Ermeni getirilir. İstanbul doğumlu bu Ermeni vatandaş gayet güzel Türkçe bildiğinden aralarında şöyle bir konuşma geçer:



Ermeni sorar:



“Sen ne suç işledin? Ne diye seni buraya getirdiler?”



“Bir suçum yok. Sadece kitap okuduğumuz için...”



“Ne kitabı?”



“Risale-i Nur..”



“Risale-i Nur” kelimesini işitince, Ermeni bir an durur ve dudaklarından şu kelimeler dökülür:



“Nurculuk... Dünyanın en sessiz, fakat en kuvvetli gücü.”



7. Risale-i Nurun eğitim ve öğretim metodu mükemmeldir

Risale-i Nur bütün vatan sathında yaygın ve sürekli bir eğitim tezgâhı kurmuştur. Vatan sathını bir mektep, bir irfan müessesesi haline getirmiştir. Bugün Risale-i Nur Türkiye’de ve dünyada 7’sinden 70’ine kadar uzanan yaş grupları tarafından iştiyakla ve sürekli olarak “gürül gürül” okunmaktadır. Hiçbir zorlama ve aralarında maddi bir bağ bulunmadığı halde, belki milyonlarca insanın Risale-i Nurun ders ve hakikatlarının etrafında-lillah için-kenetlenmeleri Kur’ân namına büyük bir hizmet ve ehemmiyetli bir olaydır. İslâm tarihinde, hiçbir müellifin yazmış olduğu eserin etrafında bu derece bir içtima yaşanmamıştır. Risale-i Nur, sahabe mesleğinin bu asırda bir cilvesi olduğundan, onun eğitim modeli doğrudan doğruya Asr-ı Saadetteki “Darü’l-Erkam” modelini yansıtmaktadır.



Risale-i Nurun eğitim ve öğretim metodu mü’minlerin, özellikle genç nesillerin Kur’ân terbiyesi ile yetiştirilmelerine büyük önem verir. Eğitimdeki amacı, kemiyetten ziyade, keyfiyete bakar. Bu anlamda “Ashab-ı Suffa” tarzını örnek alır, “1000 koyuna bedel bir aslan” felsefesini yansıtır.



8. Hizmetin icrasında ecir ve ücret istemez

Risale-i Nur, neşr-i hakta enbiyaya ittiba eder. Yani hizmetinin karşılığında ecir ve ücret istemez. Ücretini Cenab-ı Allah’tan bekler, bu dünya hizmet yeridir, ecir ve ücret yeri değildir. Risale-i Nurun bu metodu riyasız, alkış ve gösterişten uzak, sâfi bir hizmet metodudur. Risale-i Nur bu tarzı ile “şâşâasız hizmet” düsturunu esas almıştır. Halktan istiğna ve iktisada riayet ile de, ilmi vâsıta-i cer etmekten kurtarmış, ilimdeki izzetini muhafaza etmiştir.



SONUÇ:

Bediüzzaman Said Nursi, Sikke-i Tasdik-i Gaybi isimli eserinde,



“Ben kasemle (yeminle) te’min ederim ki; Risale-i Nuru senâdan maksadım, Kur’ân’ın hakikatlarını ve imanın rükünlerini te’yid ve isbat ve neşirdir. Halik-ı Rahimime yüzbinler şükrolsun ki, kendimi kendime beğendirmemiş, nefsimin ayıplarını ve kusurlarını bana göstermiş. Ve o nefs-i emmâreyi başkalara beğendirmek arzusu kalmamış”demektedir.



Bu ifadelerin ışığı altında biz de tebliğimizde, Said Nursî’nin şahsiyetini nazara vermek değil, belki onun Kur’ân’a ve İslâma yapmış olduğu hizmeti anlayabildiğimiz ölçüde sizlere aktarmaya gayret gösterdik. Biraz uzun gittik, sabrınızı taşırdık. Ancak, böyle bir Allâme-i Kur’ân’ın, böyle bir sahib-i zamanın Kur’ân namına medih ve senâsı herhalde israf olamaz. Çünkü o Kur’ân’ın emrindedir, Kur’ân’ın şakirdidir.



Çünkü o, asrın bunalımlarını teşhis etmiş Lokman-ı Hekim, tabib-i iman, dellal-ı Kur’ân, mânâ âleminde mütehassıs-ı cihandır.



Bediüzzaman, asrın hastalıklarına Kur’ân’ın eczahanesinden ilaçlar sunan tabib-i zamandır.



Bediüzzaman, sünnet-i Resulüllahın ihyasına çalışan ve Kur’ân’ın kutsiyetini ilân eden dellal-ı Kur’ân’dır.



Bediüzzaman, kurtuluşu Kur’ân’da arayan, nazarları Kur’ân’a celbeden rehber-i zamandır.



Bediüzzaman, dâvâ-yı Kur’âniyenin mes’uliyetini omuzuna almış nâşir-i nur-u Kur’ân’dır.



Bediüzzaman, kalb-i küllîyi ve vicdan-ı umumiyi hikmet-i Kur’âniye ile tamir eden mimar-ı imandır.



Bediüzzaman, marifetullahın esrarında kulaç atan küheylan-ı zamandır, muarrif-i Kur’ân’dır. Ve nihayet, beklenen ümid-i İslâmdır.



Bediüzzaman, mesleğini sağlam temeller üzerine oturtmuştur. Çizdiği yol hakîmanedir ve fıtrata uygundur. İnsana en lâzım olandan başlamış, beşeri “Tevhid”e çağırmıştır. Müntesiplerini fikrî, kalbî ve ruhî bir istihaleden geçirerek tefekkürün engin ufkunda gezdirmiş, müstakim ve kâmil bir cemaat tesis etmiştir. Dâvetini hikmetle yapmış, yumuşak söz ve tatlı dille mesajını sürdürmüştür. Kaba, sert, tutarsız, kırıcı ve yıkıcı bir üsluba asla iltifat etmemiştir. Dâvâsını sabır ve çile içerisinde celadetle, yılmadan ve yıkılmadan, müsbet hareket ile yürütmüştür. Kenetleşmiş, samimi, hâlis bir fedakârlar ordusu tesis etmiş, küfrün şahs-ı mânevisi karşısında nurlu ve metin bir şahs-ı mânevi oluşturmuştur. Geleceğe ümitle bakmış, ye’se düşmemiştir. Konuştuğunu yaşamış, yaşadığını konuşmuştur. Yaşayan bir hakikat olarak gönüllerde taht kurmuştur. Mesleğinde, meşrebinde, tarz ve üslubunda insanı esas almış, ona ulaşmanın yollarını çizmiş, onun inşa ve ikmaline büyük önem vermiştir.



Said Nursî, ihlâs-ı tammı, engin tefekkürü, hadsiz fedakârlığı, toprakvari mahviyeti, imtizaçkârane ruhu, yoğun şefkati, enaniyetsiz büyüklüğü, rekabetsiz hizmeti, gösterişsiz ve hâlis ubudiyeti, metin sadakatı ile çağın beklenen halaskârı olmuştur. Yirminci yüzyılda Asr-ı Saadet modelini çağa yansıtmış, Darü’l-Erkam ve Ashab-ı Suffa usulünü yaygınlaştırarak durgun ve donuk kitleleri aşk-ı hakikat ile harekete geçirmiştir. İslâm idealini, dinin ulvî ve kudsî gayelerini, her türlü şahsî ihtiras ve menfaatlerin üzerinde tutmuştur. İzzet-i diniyeyi muhafaza etmiş, ihlâs, istiğna, ferağat ve azamî iktisadi hayatına temel esaslar yapmıştır. Merkezden muhite yayılan bir hizmet anlayışı içerisinde ise kendinden başlamış, nefsine hitap etmiştir. Onun hizmet enerjisi, belli bir mekâna, belli bir zamana, belli bir muhite inhisar etmemiş, sürekli ve hasbî hizmet anlayışını her mekânda, her zamanda, her şart altında sürdürmüştür.



Elhasıl: Risale-i Nur doğrudan doğruya Kur’ân’dan telemmü etmiştir. Risale-i Nur:



“Takdir-i Hüda, kuvve-i bazu ile dönmez



Bir şem’a ki, Mevlâ yaka, üflemekle sönmez” hakikatına mazhar olmuştur.



Risale-i Nur yüklü mesajı, keskin fikri ve derin ilmi itibarı ile “muallim” vasfını; nefisleri tezkiye, kalbleri tatmin, ruhları tezhip etmesi itibariyle de “mürebbi” sıfatını taşır.



Risale-i Nurun mütalâası, insana insanı unutturur, insanı marifet iklimine ulaştırır, Kur’ân’ın esrar ve envarında yoğurur, şekillendirir, tasaffi ettirir. İnsanı Resulullah’a, Kur’ân’a, Allah’a bağlar. Esmâ ve sıfat-ı İlâhiyede tayerân, aşk ve muhabbet-i ilahiyede seyeran verir.



İşte böyle bir Kur’ân tefsiri ve hakikat manzumesine bütün İslam âlemi, belki umum beşer hidayet noktasından muhtaçtır. Ve her geçen gün, bu ihtiyaç artacak, Risale-i Nur insaniyetin gündeminde kıyâmete kadar tazeliğini koruyacaktır.



____________________







1. 1949 yılında Erzurum’un Hınıs ilçesinde doğdu. 1970 yılında Atatürk Üniversitesi İşletme Fakültesinibitirdi. 1970-72 yılları arasında Erzurum Ticaret Lisesinde meslek dersleri öğretmeni olarak görev yaptı.



1972’de İşletme Fakültesine asistan oldu. 1976’da doktorasını tamamlayan Şener Dilek, 1983 yılında doçent, 1989 yılında ise profesörlüğe yükseldi.



Halen İnönü Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesinde öğretim elemanı olarak görev yapmaktadır.



Risale-i Nur’da derin bir vukufu bulunan Prof. Dr. Şener Dilek’in kendi sahasında yayınlanmış çalışmaları bulunmaktadır.



2. Nursi, B. S, Münazarat, Sözler Yayınevi, 1977, s. 11.



3. Nursi, B. S, Sözler, Envar Neşriyat, s. 131.



4. Nursi, B. S, Mesnevi-i Nuriye, Envar Neşriyat, s. 168.



5. Nursi, B. S, Mektubat, Envar Neşriyat, s. 222.



6. Nursi, B. S, Sözler, s. 217.



7. Nursi, B. S, Lem’alar, Sinan Matbaası, 1959, s. 160.



8. Nursi, B. S, İşaratü’l-İ’caz, Envar Neşriyat, s. 124.



9. Nursi, B. S, İşaratü’l-İ’caz, Envar Neşriyat s. 125.



10. Nursi, B. S, Mektubat, s. 319.



11. Nursi, B. S, Sözler, s. 365.



12. Nursi, B. S, Tarihçe-i Hayat, Envar Neşriyat, s. 609.



13. Nursi, B. S, Mektubat, s. 71.



14. Nursi, B. S, Kastamonu Lâhikası, Envar Neşriyat, s. 189.



15. Nursi, B. S, Kastamonu Lâhikası, Envar Neşriyat, s. 190.



16. Nursi, B. S, Kastamonu Lâhikası, Envar Neşriyat, s. 126.



17. Nursi, B. S, Emirdağ Lâhikası, Sinan Matbaası, s. 73.



18. Nursi, B. S, Lem’alar, s. 171.



19. Nursi, B. S, Tarihçe-i Hayat, s. 629.



20. Nursi, B. S, Mektubat, s. 264.



21. Nursi, B. S, Tarihçe-i Hayat, s. 629.



22. Nursi, B. S, Kastamonu Lâhikası, s. 122.



23. Nursi, B. S, Tarihçe-i Hayat, s. 701.



24. Nursi, B. S, Hutbe-i Şâmiye, s. 38.



25. Nursi, B. S, Münazarat, s. 9.



26. Nursi, B. S, Tarihçe-i Hayat, s. 133.



27. Nursi, B. S, Mektubat, s. 366.



28. Nursi, B. S, Mektubat, s. 367.



29. Nursi, B. S, Sünuhat, Tülûat, İşârât, s. 28.



30. Nursi, B. S, Tarihçe-i Hayat, s. 478.



31. Nursi, B. S, Mektubat, s. 319.



32. Nursi, B. S, Tarihçe-i Hayat, s. 678.



33. Nursi, B. S, Kastamonu Lâhikası, s. 12.



34. Nursi, B. S, Hutbe-i Şamiye, s. 18.



35. A.g.e., s. 7.



36. Nursi, B. S, Emirdağ Lâhikası-2, s. 241.



37. Nursi, B. S, A.g.e., s. 242.



38. Nursi, B. S, Emirdağ Lâhikası-1, s. 18.



39. Nursi, B. S, Sözler, s. 571.



40. Nursi, B. S, Mektubat, s. 48.



41. Nursi, B. S, Emirdağ Lâhikası-2, s. 36



42. Nursi, B. S, Şuâlar, s. 202.



43. A.g.e., s. 202.



44. Nursi, B. S, Emirdağ Lâhikası-1, s. 57



45. Nursi, B. S, Mektubat, s. 49.



46. Nursi, B. S, Kastamonu Lâhikası, s. 113.



47. Nursi, B. S, Sünuhat, Tülûat, İşârât, s. 46.



48. A.g.e., s. 46.



49. Nursi, B. S, Kastamonu Lâhikası, s. 123.



50. Nursi, B. S, Mektubat, s. 48. , Kastamonu Lâhikası, s. 109.



51. Nursi, B. S, Sözler, s. 314.