ilk yardım

2.7.2. Boyun Vertebrası Kırığı
Medulla Spinalis, kırık parçalar tarafından zedelenir. Atlas ve eksen vertebraların kırığı, solunum merkezinin fonksiyonunu bozar.
Kırık şüphesinde, boyun hareket etmeyecek şekilde tesbit edilir. Boyun pamuk ve bandajlarla desteklendikten sonra sarılır. Boyun dik, çene yukarıda sarılmalıdır.
Kazazedenin sedyeye alınması:
·Kazazedenin elleri karnı üzerinde birleştirilir,
·Kazazedenin beli hizasına yastık veya battaniye konur,
·Üç kişi ile sedyeye alınmalıdır. Biri kazazedenin başı ve omuzlarını, diğerleri bel ve bacaklarını bir düzlemde tutarak yerden kaldırırlar,

2.7.3. Sırt, Bel Vertebraları ve Pelvis Kırığı
Kırıkların en tehlikeli olanıdır. Omiriliğin yaralanması şiddetli ağrıya sebep olur. Pelvis kırığında iç organlarda yırtılmalar, kanamalar vs. olur. İdrar ve dışkıda kan görülür.

Vertebra kırığının tesbit edilişi:
Üç yada dört kişi gerekir,
·Sedyeye bir battaniye açık olarak konur, bel ve boyun boşluklarına yastık yerleştirilir
·Bir kişi kazazedenin baş ve çenesinden, bir diğeri de ayaklarından tutar ve kendilerine doğru çeker. Bu tutuş ve çekme tesbit sonuna kadar devam eder,
·Diğer kişiler kazazedeyi omuzlarından, belinden ye bacaklarından tutarak hazır*lanmış sedyeye yerleştirirler,
·Boyun desteklenir, bacaklarının arasına yastık konur ve bacaklar 6-8 yerinden birbirine bağlanır,
·Kazazedenin üstü battaniye ile örtülür
·Sedye yerine kapı veya kazazedenin boyunca uygun tahta da kullanılır,

Yaralanma veya hastalığa bağlı toraks ve karın boşluğuna olan kanama, kaza yerinde uygulanan ilk yardımla kontrol altına alınamaz. Bu yüzden öncelikle hastaneye gönderilir.

__________________

İç kanamalı kazazedede yapılacak ilkyardım uygulamaları:
·Açık hava yolu sağlanır,
·Hasta sırt üstü yatırılır ve başı yan çevrilir,
·Kanama ekstremitelerde ise basınçlı pansuman yapılır,
·Kırıklar uygun şekilde tesbit edilir,
·Boyun ve beli sıkan giysiler gevşetilir,
·Kazazedeye ağızdan birşey verilmez,
·Her 5 dakikada bir hayati belirtiler alınır,
·Mümkün olduğu kadar çabuk sağlık kuruluşuna gönderilir.

2. KANAMANIN TANIMI
Kanama ; damarlarda dolaşan kanın herhangi bir nedenle damardan dışarı çıkmasına denir. Kan kaybına bağlı ölümü engellemek için, hemen müdahaleyi gerektiren ve yaşamı tehdit eden bir olaydır.

3. KANAMANIN NEDENLERİ
·Her yara ile birlikte genellikle kanama olur,
·Kırık, çıkık ve burkulmalarda kanama meydana gelebilir,
·Yüksek yerlerden düşme iç yada dış kanamalara neden olur,
·Bazı hastalıklarda kanamaya neden olur (Tüberküloz, hipertansiyon, mide ülseri, hemofili, lösemi vb)
·Aşırı basınç değişiklikleri sonucu genellikle iç kanama gelişebilir.

__________________

4. KANAMANIN SINIFLANDIRILMASI
Kanama dış ve iç kanama diye ikiye ayrılır.

4.1. Dış Kanama
Kanamanın dışarıdan görülmesidir.

4.1.1. Dış kanama çeşitleri
Kanayan damara göre dış kanama üçe ayrılır

4.1.1.1. Arter kanaması
Arterden kan kaybedilmesidir. Kanama fışkırır tarzda, bol ve hızlıdır. Kanın rengi parlak kırmızıdır. Pıhtılaşma zordur. Arter tamamen koparsa büzülür ve kan durur. Arter yırtılmışsa kanama devam eder.

4.1.1.2. Ven kanaması
Yeniden kan kaybedilmesidir. Kanama bol ve süreklidir. Kanın rengi koyudur. Yüzeydeki ven kanamaları kolay durdurulur. Derin venlerdeki kanama boldur ve kontrol altına alınması zor olabilir.


4.1.1.3. Kapiller kanaması
Kapiller bir yataktan kan kaybedilmesidir. Kan akımı yavaş ve pıhtılaşır.

4.1.2. Dış kanamanın durdurulması :
Kanayan yeri bulmak ve kanamayı durdurmak yapılacak ilk iştir, ilk önce büyük ven ve arter*lerden olan kanama durdurulmaya çalışılır.
Yetişkin bir kişiden 1 litre kan kaybedilmesi yaşamı tehdit edebilir. Bebekte kan kaybı 25 ml ise tehlike yaratır.
Dış kanamayı durdurmak için bazı yollardır vardır. Bunlar:
·Direkt basınç uygulamak veya basınçlı pansuman yapmak,
·Organı yükseltmek,
·Basınç noktalarına basınç uygulamak,
·Tesbit tahtaları kullanmak.
·Tansiyon aleti manşetini kullanmak,
·Turnike tatbik etmektir.

.1.2.1. Direkt basınç uygulanması:
Dış kanamayı kontrol altına almada en etkili yöntem*dir. Direkt basınç; kanayan yere elle ya da basınçlı pansumanla yapılan bir uygula*madır.

Kanama hafif olduğunda şunlar yapılır:
·Kanayan yere steril gaz bezi yoksa temiz bir mendil, bu da yoksa çıplak elle basınç yapılır.
·Genellikle 10-20 dakika basınç uygulamak kanamayı durdurur,
·Kanama durmuşsa yara bölgesi pansuman edilir ve sarılır,
·Eğer ilk yapılan pansuman kan ile ıslanmış ise, kaldırılmadan üzerine yenisi ilave edilir ve sarılır,
·Kanayan yerde yabancı çişim veya kırık kemik uçları varsa, yaranın üzerine doğrudan basınç yapılmaz. Yaranın üzerine simit şekline getirilmiş pet konur

Kanama bol ise şunlar yapılır:
·Gaz bezi veya temiz bir mendil bulmak için zaman harcanmaz,
·El direkt olarak kanayan yere yerleştirilir, sıkı basınç yapılır ve bu uygulamaya kanama kontrol altına alınıncaya kadar devam edilir,
·Kanama kontrol altına alındıktan sonra elde bulunan temiz basınçlı pansuman yapılır.

Kanama kontrol altına alınamıyorsa :
·Parmaklar yaranın içine sokularak kanayan damar yakalanıp sıkıştırılır,
·Eğer damar tutulamıyorsa, damar parmakla kemik arasında sıkıştırılır.
Basınçlı pansuman, kanamayı kontrol altına almak için yeterince sıkı olmalıdır. Bir kaç tane giz bezi üst üste getirilerek yaranın (kanayan yerin) üzerine yerleştirilir ve geniş bir şekilde sarılır. Kanama devam ediyorsa, avuç içi ile pansumanın üzerinden basınç yapılır.
Vücudun bazı bölgelerindeki kanama, basınçlı pansumanla kontrol altına alınamayabilir (Örneğin : Koltuk altı yaralanmasında olduğu gibi) Buraya direkt basınç uygulanır.
Unutulmamalıdır ki. kan kaybı, yaranın kontamine olmasından daha önemli bir durum*dur.

4.1.2.3. Basınç Noktalarına Basınç Uygulanması
Direkt basınç uygulamak veya organı yükseltmek ya da her ikiside yapılamıyorsa (Örneğin : Hem bıçak saplanmış, hem de kırık olduğunda) vücudun bazı yerlerindeki noktalara basınç yapılır.
Bu basınç noktaları ana arterlerin vücut yüzeyine yakın ve bir kemik üzerinde bulunduğu yarlerdir. 22 büyük basınç noktası vardır. Bunlardan 12 tanesi aşırı kanamayı kontrol etmek için kullanır. Bunlara örnek verirsek :
-Brakial arter: Üst taraftaki organların kanamasında kullanılır.
-Femoral arter: Alt taraftaki organların kanamasında kullanılır
-Karotis arter: Boyun kanamalarında kullanılır.
-Temporal arter: Basınç üst kısmının kanamalarında kullanılır.
-Fasiyal arter : Yüz kanamalarında kullanılır.
-Subklavial arter: Göğüs duvarı veya koltuk altı kanamalarında kullanılır.
Basınç noktası teknikleri, direkt basınç veya direkt basınç + yükselme ile kanama kontrol edilmemişse kullanılır.


Üst ekstremite kanamaları :
Brakial arter üzerine basınç uygulanır. Dirsek ile koltuk altı arasında yaklaşık orta yerde biseps kası ile humerus kemiği arasındaki yiv üzerine basınç yapılır. Yeterli basınç yapılırsa radial nabız alınmaz. Eğer kanama yeri organın didtalindeyse, bu metodla kanama kontrol edilemeyebilir.

Alt ekstremite kanamaları :
Femoral artere basınç yapılır. Gövde ile bacağın birleştiği yerde ve bacağın iç kısmında bulunur. Kasıktan biraz aşağıda arterin pulsasyonu hissedilir. Buraya yapılan basınç, kanama kontrol altına alınıncaya kadar devam edilmelidir. Eğer hasta şişmansa daha fazla basınç uygulanır.

Boyun kanaması
Karotis artere basınç yapılır. Dikkatli olmak gerekir. Acemi birinin bunu yapmaması gerekir. Boyunda olan bol kanama direkt basınçla durdurulamıyorsa bu teknik kullanılır. Kesin*likle aynı anda iki karotise birden basılmaz. Trakeaya fazla basınç uygulanmamalıdır, hasta bayılabilir.

4.1.2.6. Turnike Uygulanması
Ekstremite kanamalarında turnike uygulamak son çaredir. Yaşamı tehdit eden kanama diğer yöntemlerle kontrol altına alınamadığında kullanılır.
Turnike uygulanması ekstremite kopmalarında kullanılır.
Turnike bir kez yerleştirilir ve gevşetilmez. Turnikenin gevşetilmesi yeterli pıhtılaşmanın olması veya hayatı tehlikeye sokan bir şokun gelişmesi durumunda yapılır.
Turnike uygulanan yerin altında kalan dokularda toksik maddeler birikir, eğer turnike kalırsa hastanın sağ kalım şansı daha fazladır.
Hastanede kullanılan turnikelerden yoksa, bunun yerine, kravat, çorap, kuşak vb. kullanılır. Turnike olarak kullanılan malzemenin eni en az 1,5 - 2 cm olmalıdır. İp, tel gibi malzemeler kullanılmalıdır, bunlar kazazedenin dokularını keser.
Turnike uygulamasında yapılacak işlemler :
·Arterin geçtiği yer tespit edilir ve üzerine bir mendil konur
·Koltuk altından 8-10 cm aşağıya Humerus’a ve yine kasıktan 8-10 cm aşağıya Femura turnike uygulanır.
·Turnike olarak kullanılacak malzeme ile pet üzerine gelecek yerde önce bir düğüm yapılır, sonra 20 cm. uzunluğundaki bir çubuk yerleştirilir ve üzerine 2 düğüm atılır,
·Çubuk, kanama duruncaya kadar döndürülür, başka bir malzeme ile çubuğun serbest ucu tespit edilir.
·Uygulandıktan sonra gevşetilmez,
·Kazazedeye turnike uygulandığını ve uygulama zamanını sağlık merkezindekilere bildiren not yazılır. Bu notta saat mutlaka belirtilmelidir. Notu yazmak için gerekli kağıt kalem yoksa, not ruj ya da kazazedenin kanı ile alnına yazılır.

4.1.3. Burun Kanamasının Durdurulması
Buruna gelen travmalar, burun mukozasının iritasyonu, üst solunum yolu enfeksiyonları, hi*pertansiyon gibi sebeplerle burun kanaması meydana gelebilir. Kanama tek ya da çift taraflı olabilir.
Burun kanamasını durdurmak için yapılacak uygulamalar:
·Kişi oturtulur ve başı öne eğilir,
·Kişiye kanayan burun deliğini, burnun sert bölümü ve parmak arasında sıkıştırması söylenir,
·Ağızdan nefes alması ve sümkürmemesi hatırlatılır,
·Baş, ense ve ağzın üst kısımlarına buz tatbikatı yararlı olabilir,
Buruna tampon koymak gerekiyorsa pamuk doldurulup, ip bağlandıktan sonra buruna yerleştirilir. Bu tampon hastanede değişti*rilir. Burun kanamasının sebebi mutlaka araştırılmalıdır.

4.1.4. Avuç İçi Kanamasının Durdurulması
Travma etkisiyle avuç içinde meydana gelen yaradan kanama olabilir. Böyle bir kanamanın durdurulması için; sert bir cisim sargı ile kaplandıktan sonra avuç içine yerleştirilir ve sıkıştırılır. Kazazedenin yorulmaması için el sarılır ve düğüm el üzerine bağlanır.

4.1.5. Kulak Kanamasının Durdurulması
Dış kulak yolunun iritasyonu, travmalar, kulak zarının yırtılması, kafa travması veya beyin kanamasının bir sonucu olarak gelişebilir.
Kan gelen kulağa bir ped konur ve kan gelen kulak altta kalacak şekilde tutulur.

4.2. İç Kanama
İç organlardaki dokuları besleyen kan. damarlarının yırtılması veya zedelenmesi sonucu, kanın vücut boşluklarına akmasına denir.

4.2.1. İç kanama ikiye ayrılır. Bunlar:
·Gözle görülebilen bulguları olanlar: Hemoptizi, hematemez, melena, hematüri vb.
·Gözle görülebilir bulguları olmayanlar: Karaciğer, dalak, pankreas gibi organların kanamaları.

4.2.2. İç Kanamanın Nedenleri
·Kafatasını etkileyen yaralanmalarda,
·Göğüs veya karnı etkileyen yaralanmalarda,
·Karında geniş çürüklerin olduğu durumlarda,
·Karında hassasiyet, sertlik ve spazm varsa,
·Özellikle uzun kemiklerin kırıklarında,
·Bazı hastalıklarda (Tüberküloz, mide ülseri vb.) iç kanama olabileceği unutulma*malıdır

4.2.3. İç Kanamanın Belirti ve Bulguları:
İç kanamanın belirtileri şokun belirtileri ile benzerlik gösterir, iç kanamanın belirti ve bulguları şunlardır:
·Huzursuzluk,
·Titreme
·Yüzeysel ve hızlı solunum
·Hızlı ye zayıf nabız
·Kan basıncında düşme (90/60 mmHg ve daha aşağı)
·Nemli, soğuk ve soluk cilt
·Pupillalarda dilatsisyon
·Susuzluk hissi,
·Hava açlığı

4.2.4. İç Kanamanın Değerlendirilmesi
Kaza yerinde, ciddi iç kanamayı bilmek ve ne kadar kan kaybı olduğunu kestirmek zordur. Bunun yanında bazı bulgulardan yararlanabiliriz. Bunlar:
·Eğer birey kahve telvesi şeklinde kusuyorsa, mide kanaması geçirdiği düşünülür,
·Kan, öksürük ile geliyor ve açık renkli, köpüklüyse akciğerden geldiği düşünülür. Bu durumda kanama tehlikelidir.
·Karın spazmı ve sertliği batına kanama olduğunu düşündürür,
·Humerus, Femur ve Pelvis kırığı varsa en az 1 litre kan kaybı düşünülmelidir,
·Göğüs veya karın üzerinde bir erkek yumruğu büyüklüğündeki çürükte kan kaybı %10 olarak düşünülür.
4.2.5. İç Kanamada ilk Yardım
Kırık olan bölgede aynı zamanda iç kanamada olabileceği için, kırığın uygun şekilde tesbiti, buradaki kanamayı durdurabilir.