Mektubat-ı Rabbani

Bu mektûb, molla Sekîb-i Isfehânîye yazilmisdir. (Nefehât) kitâbindaki bir yaziyi açiklamakdadir:

Her hamd Allahü teâlâ içindir. Salât ve selâm, Peygamberlerin efendisine ve Onun temiz Âlinin hepsine olsun! (Nefehât) kitâbindaki karisik bir sözün açiklanmasini istiyorsunuz. Bunun için, birkaç kelime yazmaga kalkisdim. Kiymetli efendim! Ayn-ül-kudât-i Hemedânî, hiç gidilmemis bir yolda, delîlsiz, rehbersiz gidenler için diyor ki, (Bunlardan birkaçini, bir maglûb, kendi siginagina aldi. Sekr hâli, bunlara gölge yapmak için geldi. Akli basinda olanlar, baslarini kaldirdilar). Gidilmis yol demek, Allahü teâlâ bilir, sülûk yolu demekdir. Bilinen on makâma, birer birer ve her inceliklerine varmak demekdir. Bu yolda, önce nefs tezkiye edilir, temizlenir. Kalbin tasfiyesi bundan sonra olur. Bu yolda hidâyete kavusmak için, bir rehbere inâbet, ya'nî baglanmak lâzimdir. Gidilmemis yol ise, cezbe ve muhabbet yoludur. Bu yolda, kalbin tasfiyesi, parlatilmasi önce olur. Nefsin tezkiyesi sonra olur. Seçilenlerin yoludur. Bir rehbere baglanmak lâzim degildir. Sevilmislerin ve istenilenlerin yoludur. Birinci yol, sevenlerin ve isteyenlerin yolu idi. Bunlardan çogu, kuvvetle çekildikleri ve kendilerini muhabbet kapladigi için, âfâkî ve enfüsî seytânlardan korundular. Seytânlarin aldatmasindan, yoldan çikarmalarindan kurtuldular. (Bir maglûb) ve (Sekr) dedigi, bu cezbe ve muhabbetdir. Bunlarin rehberleri yok ise de, Allahü teâlânin ihsânina kavusmuslardir. Bu ihsân, onlara yol göstererek, hedefe ulasdirmisdir. Sü'ûrlu olanlari, ya'nî çekilmiyenleri ve kendilerini muhabbet kaplamiyanlari, rehberleri de olmadigi için, din düsmanlari, bunlarin yolunu kesdi. Helâke sürükledi. Sonsuz olan ölüme yakalandilar. Maglûblar arasinda, o iki Türkmen vardi. Hüseyn Kassâb ?rahmetullahi aleyh", bu ikisini, isâret ile bildiriyor ve diyor ki, (Büyük bir kervân ile gidiyorduk. Kervân arasindan ânsizin iki Türkmen çikdi. Hiç gidilmemis olan yolda ilerlemege basladilar) diye, [(Nefehât) kitâbinin fârisî ikiyüzseksendördüncü [284] sahîfesinde, emîr Alî Abûr isminde] uzun anlatiliyor. Büyük kervânin gitdigi yol, sülûk yolu demekdir. Bu yolda bilinen on makâm, sira ile bütün incelikleri ile geçilir. Çünki, büyüklerden çogu, hele eskilerin hemen hepsi, bu yoldan vâsil olmuslardir. Bu iki Türkmenin gitdigi ve Hüseyn Kassâbin da katildigi, o hiç gidilmemis olan yol da, cezbe ve muhabbet yoludur. Bilinen birinci yoldan dahâ kisadir. Bu yolun baslangici, lezzet almak ve râhatlik duymakdir. Bu lezzet, duygulari giderir. Sü'ûrsuzluga sebeb olur. Bu hâli, gece olarak göstermekdedir. Bu hissizlik ve insanlardan haberi olmamak, Allahü teâlâ ile huzûra ve Ona sü'ûra sebeb oldugundan, bu huzûra ve sü'ûra ay demisdir. Burasini biraz dahâ açiklamak lâzimdir. Iyi dinleyiniz:

Cesedi, bedeni idâre eden rûhdur. Bedeni yetisdiren, kalbdir. Ceseddeki kuvvetler rûhdan gelmekdedir. His, duygu da, kalbin nûrundan hâsil olmakdadir. Cezbe yolunda, kalb ve rûh, Allahü teâlâya dönünce, baslangicda bedenin idâresi ve terbiyesi azalir. His kalmaz olur. Sü'ûr islemez olur. Organlarin hareketinde gevseklik olur. Insan yere yikilir. Büyük âlim seyh Muhyiddîn-i Arabî ?kuddise sirruh" bu hâle (Fütûhât-i Mekkiyye) kitâbinda, rûhun simâ'i demisdir. Raks ile ve dönerek olan simâ'a da, tabî'î simâ' demisdir ve bunu siki yasak etmisdir. Buradan anlasiliyor ki, bedendeki duygu ve hareketin azalmasi, ma'nevî huzûru göstermekdedir. Ceseddeki duygusuzluk rûhun sü'ûruna alâmetdir. Bunu aya benzetmek uygundur.

Sözümüze dönelim: Ayin kara bulutla örtülmesi demekle, baslangiçda olanlarin huzûrunu örten insanlik sifatlarinin meydâna çikmasini anlatmakdadir. Insanlik sifatlarinin huzûru örtmesi, yolun ortasina kadar devâm eder. Yolun ortasinda olanlar, örtüden tâm kurtulamazlar ise de, bu kadar örtülüs yokdur. Belki bunu anlatmak için, (Gece yarisi olunca, ay bulutdan çikdi. O iki gencin ayak izlerini gene buldum) demekdedir. Çünki, huzûr zemâni olan bast hâlinde yol aydinlanir. Çok ilerlemek olur. Sabâh olunca, ya'nî o hissizlik ve hareketsizlik gidince ve huzûr kuvvetlenince ve halk ile de karisinca demek istemekdedir. Bu huzûru günesin dogmasi diye anlatmakdadir. Insanin varligina dag demekdedir. Bu zemân kendi varligindan haberi olmakdadir. Çünki bu yolda, nefsin tezkiyesi, kalbin tasfiyesinden sonradir. O iki türkmenin cezbeleri kuvvetlenince ve kendilerini muhabbet kaplayinca, bir kahramân gibi ayaklarini insanlik daginin tepesine koydular ve bir sâatde tepeye çikdilar. Biraz Fenâya kavusdular. Hüseyn Kassâbda bu cezbe kuvveti olmadigi için, dagin tepesine çok güç çikabildi. Bu da, o iki türkmenin arkasinda gitdigi için oldu. Yoksa kafasini uçururlardi. Askerlerin bulundugu yer, (a'yân-i sâbite)yi anlatmakdadir. A'yân-i sâbitede bütün mahlûklarin (Te'ayyün-i hakîkî)leri ve (Te'ayyün-i Ilmî-i Vücûbî)leri birlikde bulunur. Sayisiz çadirlar, bu te'ayyünleri anlatmak içindir. Büyük çadir, (Te'ayyün-i Ilmî-i Vücûbî)yi göstermekdedir. Buna, sultânin çadiri demislerdir. Hüseyn Kassâb, sultânin çadirini isitince, aranilani buldum sanarak sekr, sü'ûrsuzluk bineginden inmek istedi. Bu merkeb olmadan bu yolda gidilemez. Sag ayagini disari koyarken kulagina bir ses gelerek sultân çadirda yokdur dedi. Dogrusu da böyledir. Hüseyn Kassâbi çeken kuvvet yokdur. Ufak bir müjde ile sekr hâlinden çikdi. Iki türkmen ise, kuvvetle çekildikleri için ve kendilerini muhabbet kaplamis oldugu için, bu gibi müjdelerle aldanmadilar ve kahramânca yukari çikdilar. Hüseyn Kassâb, bin sene dahâ beklese, sultâni çadirda hiç bulamaz. Çünki Hak teâlâ, ötelerin ötesidir. Sag ayak demesi, rûhu anlatmakdadir. Çünki, hiç gidilmemis olan bu yolda, kalb ve rûh ayaklari ile gidilir. Ilm ve ibâdet ile gidilmez. Ilm ve ibâdet sülûk yolunda ise yarar. Sekr hâlinden önce çikan rûhdur. Sonra kalb çikar. Sol ayak kalbi göstermekdedir. Sultân oturmusdur ve ava gitmisdir demek, güzel aynalarda, güzel yerlerde yerlesmisdir ve âsiklarin gönüllerini avlamaga gitmisdir demekdir. Bu ses ve böyle söylemek, Hüseyn Kassâba anlatabilmek için idi. Onun anlayabilecegi gibi söylenmisdi. Yoksa, Allahü teâlâ için oturmak ve ava gitmek gibi seyler söylenemez. Fârisî beyt tercemesi:

(Yokdur) ve (odur) gibi sözler,
O makâmdan geri dönerler.

(Nefehât)da (Ayn-ül-Kudât-i Hemedânî)den alarak yazilmis olan bu sözlerden baska seyler de anlasiliyor ve Hak teâlânin birligine ve büyüklügüne dahâ uygun oluyor. Her ne kadar, o makâma tâm uygun degil ise de, baskalarindan dahâ uygundur. Söyle ki, vâhidiyyet mertebesinin üstündeki te'ayyün-i evvel olan vahdet mertebesine oturmusdur. Vahdet mertebesinde ilmî ve aynî te'ayyünlerin hepsi yok oldugu için, hayvanlarin ve kuslarin yok edildigi ava benzetilerek, ava gitdi buyurulmusdur. Seyh Muhammed Ma'sûk-i Tûsî ve Emîr Alî Abûr, Sultânin avlandigi yere giderek, ona av oldular. Ma'sûk-i Tûsî dahâ önde gitdi ve dahâ yaklasdi. Hüseyn Kassâb, sultânin geri dönecegini sanarak, (Vâhidiyyet) çadirlarinda kaldi.

Yukaridaki sözlerden ne anlasilacagini dogru olarak ancak Allahü teâlâ bilir. Tesavvuf yolunun büyükleri ?kaddesallahü teâlâ esrârehüm" hiç gidilmemis olan yolu seçmislerdir. Bu bilinmeyen yol, bu büyüklerin meshûr kolay yolu olmusdur. Kiymetli teveccühleri ve idâreleri ile, herkesi bu yoldan kavusdurmuslardir. Rehber olan pîrin edebleri ve emrleri gözetilirse, bu yol hep kavusdurur. Bu yolda, ihtiyârlarin, gençlerin, kadinlarin ve çocuklarin kavusmasinda hiç baskalik yokdur. Hattâ ölüler bile bu ni'mete kavusmayi umarlar. Behâüddîn-i Buhârî ?kuddise sirruh" buyurdu ki, (Hak teâlâdan elbette kavusduran bir yol istedim). Hâce hazretlerinin birinci talebesi olan hâce Alâ'üddîn-i Attâr ?kuddise sirruh" hazretleri, bunun için buyurdu ki, Fârisî beyt tercemesi:

Kapicinin incinmesi olmasaydi,
Açardim bütün cihân kapilarini.
Allahü teâlâ, hepimizi bu büyüklerin yolunda bulundursun! Vesselâm!

Bu mektûb, Küçük Beg Hisârîye yazilmisdir. Bir süâline cevâb vermekdedir:

Allahü teâlâya hamd olsun! Onun seçdigi kullarina selâm olsun! Küçük Beg Hisârî hazretleri soruyor ki, (Bir kimse, bütün bilgiler iki üç harfde yerlesmisdir) diyor. Bu söze inanilir mi?

Cevâb: Böyle söyleyen kimsenin bunu isiterek veyâ kitâblardan okuyarak söyledigi anlasilmakdadir. Çünki, önceki büyüklerden birkaçi böyle seyler söylemisdir. Hazret-i Emîr ?kerremallahü teâlâ vecheh" de (Bütün bilgiler, Besmelenin (B) harfinde, hattâ bu harfin noktasinda yerlesmisdir) buyurdu. Bunu size söyleyen kimse, böyle oldugunu biliyorum demek istemis ise, iki sey düsünülebilir:

1- Bütün bilgilerin iki-üç harfde yerlesdirildiklerini bana bildirdiler derse, bu harfleri bildigini veyâ bilmedigini söylese de sözü dogru olabilir.

2- Bütün ilmleri, iki-üç harf içinde bana bildirdiler. Bu iki-üç harf içinde bütün ilmleri anliyorum derse yalancidir. Bu söze inanilmaz. Dogru yolda olanlara ve Muhammed Mustafânin izinde gidenlere selâm olsun ?aleyhi ve alâ âlihissalevâtü etemmühâ ve ekmelühâ"!

Bu mektûb, mirzâ Fethullah-i Hakîme yazilmisdir. Büyüklerle tanisdikdan sonra ayrilanlara sasmakda, Eshâb-i kirâmin büyüklügü bildirilmekdedir:

Allahü teâlâ, bizi ve sizi, sevgili Peygamberinin dogru yolunda bulundursun ?alâ sâhibihessalâtü vesselâmü vettehiyye"!

Birgün, Tesavvuf büyüklerinin üzülmeleri üzerinde konusulmusdu. Bu büyüklere baglanip da, sonra ayrilanlarin, baskalarindan birseyler bekleyenlerin sürünecekleri söylenmisdi. Bu arada, sizin ve kâdî Senâmin adiniz geçmisdi. Bu konusma, iyi bilemiyorum, bir dakîka sürmüsmü idi? Hem de, sirasi gelerek söylenmisdi. Allah göstermesin ki, bir müslimânin incitilmesini düsünmüs olayim. Yâhud kalbimde bir kin bulundurayim. Bu bakimdan, mubârek kalbiniz hiç sikilmasin. Bilmeniz lâzimdir ki, bizim yolumuz, Allahü teâlânin ismleri üzerinde çalismak degildir. Bu yolun büyükleri, bu ismlerin sâhibinde yok olmagi aramakdadirlar. Onlar, dahâ ilk bakisda, sifatlarin disinda olan varligi istemekdedirler. Ismlerden, sifatlardan geçerek zâti taleb ederler. Bunun içindir ki, baska yollarin sonu, bunlarin baslangicinda yerlesmisdir. Fârisî misra' tercemesi:

Gül bagçemi gör de, behârimi anla!

O konusmamiz, agizdan agza dolasdikça, baska sekl alarak, sizi üzecek kadar degismis oldugu anlasildi. Bu üzüntünüzü gidermek için birkaç sey yazmak istedim: Sizinle tanismamiz, birseyimizi artdirmaz. Görüsmemek de birseyi azaltmaz. Düsüncemiz, istegimiz, yalniz sizin iyiliginizdir. Fekat (Kendi zararini istiyene, hiç acinmaz!) sözünü herkes bilir. Iyi biliniz ki, bu fakîr ?kaddesallahü teâlâ sirrehül'azîz" sizin zararinizi istemedim ve insâallah istemem de. Acidigim için söylenilen birseydi. Din adamlari, acidiklarindan, böyle söylerler. Hem de, bir sirasi gelerek söylenmisdi. Hiç üzülmeyiniz!

Bir kimsenin kendini, hazret-i Ebû Bekr-i Siddîkdan ?radiyallahü anh" dahâ üstün görmesi, iki seyden ileri gelir: Yâ koyu bir zindikdir. Yâhud da, kara câhildir. Birkaç sene önce, size gönderdigim bir mektûbda, Cehennemden kurtulacagi bildirilmis olan, Ehl-i sünnet vel-cemâ'at firkasini anlatirken bunu da yazmisdim. Onu okudukdan sonra, böyle sözlere inanmaniza sasilir. Hazret-i Alîyi bile, hazret-i Ebû Bekrden ?radiyallahü anhümâ" dahâ yüksek bilen bir kimse, Ehl-i sünnetden ayrilmis olur. Kendini yüksek bilenin ne olacagini artik düsünün! Bu yolun büyükleri bildiriyorlar ki, (Kendini, uyuz köpeklerden üstün gören bir sâlik, bu büyüklerin kemâlâtina kavusamaz). Bu ümmetin büyükleri, hazret-i Ebû Bekrin, Peygamberlerden baska, bütün insanlardan üstün oldugunu, sözbirligi ile bildirmislerdir. Hazret-i Hamzayi öldürmüs olan Vahsînin ?radiyallahü anhümâ", Resûlullahin yaninda bir kerre bulundugu için, Tâbi'înin en üstünü olan Veysel Karânîden dahâ üstün oldugunu, kitâblarimda ve mektûblarimda bildirmisdim. Böyle olunca, bunu yazan bir kimsenin böyle söyliyecegini düsünmek bile, akli olana yakisdirilamaz. Böyle düsünmege yol açan yaziyi görerek isin dogrusunu anlamasi lâzimdir. Birsey anlamadan, yalniz çekemiyenlere uymak, uygun olur mu? Bununla berâber, büyükler, ask serhoslugu denilen hâllerinde, uygunsuz seyler de söylemislerdir. Bâyezîd-i Bistâmî hazretleri, (Bayragim, Muhammed aleyhisselâmin bayragindan dahâ yüksekdir) dedi. Bu sözünden, onun dahâ yüksek olacagi anlasilamaz. Çünki, onu söylemek zindiklik olur. Bu fakîrin yazilarinda ise, böyle seyler, hiçbir zemân bildirilmemisdir. Vesselâm.

Bu mektûb, molla Hüseyne yazilmisdir. Allah yolunda olanlarin yaninda bulunmagi övmekdedir:

Allahü teâlâ, hâllerinizi güzel eylesin. Islerinizi fâideli eylesin! Maksadlarinizi islâh eylesin! Serefli mektûbunuz geldi. Sevgilerinizi bildirdigi için bizleri çok sevindirdi. Allahü teâlâ, bu yolun büyüklerine olan sevginizi artdirsin! Onlara baglilik arzûsunu, ömrünüzün sermâyesi yapsin! Hadîs-i serîfde, (El-mer'ü me'a men ehabbe) buyuruldu ki, (Kisi, sevdigi ile berâberdir) demekdir. Bu büyükleri seven, onlarla berâber olur. Onlarla berâber olan, sakî olmakdan [küfrden ve günâh islemekden] korunmus olur. Hadîs-i serîfde buyuruldu ki, (Insanlarin yapdiklarini yazan meleklerden baska melekler de vardir. Yollarda, sokak baslarinda dolasirlar. Allahü teâlâyi zikr edenleri ararlar. Zikr edenleri bulunca, birbirlerine seslenirler. Buraya geliniz, buraya geliniz derler. Kanadlari ile, onlari sararlar. O kadar çokdurlar ki, göke varirlar. Kullarinin her isini bilici olan Allahü teâlâ, meleklere sorarak: Kullarimi nasil buldunuz, buyurur? Yâ Rabbî! Sana hamd ve senâ ediyorlar ve senin büyüklügünü söylüyorlar ve senin ayblardan ve kusûrlardan temiz oldugunu söylüyorlar, derler. Onlar, beni gördüler mi, buyurur? Hayir görmediler, derler. Görselerdi, nasil olurlardi, buyurur? Dahâ çok hamd ederlerdi ve dahâ çok tesbîh ederlerdi ve dahâ çok tekbîr söylerlerdi, derler. Onlar, benden ne istiyorlar, buyurur? Yâ Rabbî! Cennetini istiyorlar, derler. Onlar, Cenneti gördüler mi, buyurur? Görmediler, derler. Görselerdi, nasil olurlardi, buyurur? Dahâ çok yalvarirlardi, dahâ çok isterlerdi. Yâ Rabbî! Bu kullarin Cehennemden korkuyorlar. Sana siginiyorlar, derler. Onlar Cehennemi gördüler mi, buyurur? Hayir görmediler, derler. Görselerdi, nasil olurlardi, buyurur? Görselerdi, dahâ çok yalvarirlardi ve ondan kurtulmak yoluna dahâ çok sarilirlardi, derler. Allahü teâlâ, meleklere, sâhid olunuz ki, onlarin hepsini afv eyledim, buyurur. Yâ Rabbî! O zikr edenlerin yaninda, filân kimse zikr etmek için gelmemisdi. Dünyâ çikari için gelmisdi, derler. Onlar benim müsâfirlerimdir. Beni zikr edenlerle berâberim. Onlarin yaninda bulunanlar da, zarar etmezler, buyurur). Bu hadîs-i serîf ve yukarida bildirdigimiz (Kisi, sevdigi ile berâberdir) hadîs-i serîfi gösteriyorlar ki, bu büyükleri sevenler, bunlarla berâberdirler. Bunlarla berâber olanlar, kazançli olurlar. Allahü teâlâ, bizi ve sizleri, bu büyükleri sevenlerden eylesin! Sevgili Peygamberi, ümmî ve hâsimî olan Muhammed ?aleyhi ve alâ âlihi ve eshâbihissalâtü vetteslîmât vettehiyyât" hurmetine düâmizi kabûl buyursun! Âmîn.

Seyh Ilahdâdin mektûbunda, kendinizden haber veriyorsunuz. Böyle ademler, ya'nî yokluklar, tâliblerde çok görülmekdedir. Çok çalisiniz. Ele geçenlerle doymayiniz! Fârisî beyt tercemesi:

Çok cilve var, aranan sevgilide,
Kavusdum sanma, bir cilve görünce!

Bu büyüklerle birlikde bulunmak, en fâideli seylerdendir. Allahü teâlâ, bunlarin sohbetine kavusdursun! Fârisî beyt tercemesi:

Ask serhoslarîle bulun, mey yoksa da, koku geçer.
Koku da bulunmaz ammâ, onlari görmek de yeter.

Gece gündüz karsisinda bulundugunuz büyük hazretden aldiginiz yola sariliniz. (Allah) mubârek ismini, hiçbirsey düsünmiyerek, kalbinizden geçiriniz! Hâzir ve nâzir oldugunu da düsünmeyiniz! Sifatlarindan hiçbirini hâtiriniza getirmeyiniz. Yüreginizin bulundugu yerde, gönülde (Allah) ismini hep bulundurunuz! Çok lâzim olan bilgiler, yazmakla anlasilamaz. Anlatmak lâzimdir. Bulusursak, bildirilir. Bulusunciya kadar, elinize geçenleri yaziniz. Onlari okumak, uzakdan teveccühe sebeb olur. Vesselâm.

Vefâsizdir, ey denî dünyâ senin her ni'metin!
Ecel firtinalari, mahv eyliyor her rif'atin.

Bu mektûb, mîr Muhammed Nu'mân-i Bedahsî hazretlerine yazilmisdir. Câhillerin dedi-kodu yapmalarina üzülmemegi bildirmekdedir:

Mîr hazretleri, asagi kimselerin bozuk sözlerine üzülmeyiniz! Isrâ sûresi, seksendördüncü [84] âyetinde meâlen, (Herkes, kendine uygun isi yapar) buyuruldu. Ya'nî, kisinin isi ve sözü, kendinin aynasidir. Alçaklarin sözlerine iyi veyâ kötü karsilikda bulunmamak dahâ iyidir. Yalanin sonu gelmez. Onlarin birbirini tutmiyan sözleri, kendilerini rezîl etmege yetisir. Allahü teâlânin aydinlatmadigi kimseye, kimse isik veremez. Siz, verilen vazîfeyi yapmaga bakiniz! Baska seyleri görmemezlikden geliniz! En'âm sûresinin doksanbirinci âyetinde meâlen, (Allah deyin, sonra onlari birakin. Bozuk islerinde oynasinlar!) buyuruldu. Kardesimiz Muhammed Sâdik, tâm vaktinde geldi. Ramezân-i serîfin son on günü i'tikâf yapdi. Ona çok seyler açildi. Yeni seylere kavusdu. Allahü teâlâya hamd olsun ki, diger sevdiklerimiz de ilerlemekdedirler. Kalbleri uyanikdir. Bu, Allahü teâlânin büyük ihsânidir. Diledigine ihsân etmekdedir. Onun ihsânlari boldur. Mahlûklarin en iyisi olan efendimiz Muhammed aleyhisselâma ve Onun Âline ve Eshâbinin hepsine bizden düâlar ve selâmlar olsun!

Bu mektûb, hâce Muhammed Esref-i Kâbilîye yazilmisdir. Isin basi, islâmiyyetin sâhibine uymak oldugu bildirilmekdedir:

Allahü teâlâ sizi, Muhammed Mustafâya tam uymakla sereflendirsin ?alâ sâhibihessalâtü vesselâmü vettehiyye"! Çünki, bütün islerin basi ve Siddîklarin birinci istekleri budur. Bundan baskasi, bos vehmler ve bozuk hayâllerdir. Allahü teâlâ, bizi ve sizi bunlardan korusun! Dogru yolda olanlara ve Muhammed Mustafânin izinde gidenlere selâm olsun ?aleyhi ve alâ âlihissalevâtü vetteslîmâtü dâimen"!

Kisi noksanini bilmek gibi irfân olmaz!

Bu mektûb, molla Abdülgafûr-i Semerkandîye yazilmisdir. Dünyânin kötülügü ve ona düskün olanlarin zevalliligi bildirilmekdedir:

Yâ Rabbî! Ölüm bizi uyandirmadan önce, sen bizi uyandir! Peygamberlerin efendisi ?aleyhi ve aleyhim ve alâ âlihissalâtü vetteslîmâtü etemmühâ ve efdalühâ" hurmetine, düâmizi kabûl eyle! Tatli olan mektûbunuz ve kiymetli yazilariniz gelerek bizleri sevindirdi. Buna karsilik olarak, Allahü teâlâ, size iyilikler versin!

Kardesim! Insanlari dünyâya, yalniz yiyip içmek için ve giyinip süslenmek için göndermediler. Istediklerimizi toplamak, sevdigimiz seylerle keyflenmek ve oynayip zevklenmek için yaratilmadik. Insanlarin yaratilmasi, Allahü teâlâya karsi asagiligini, gücü yetmezligini, muhtâc, zevalli oldugunu göstermeleri içindir. Kulluk da, bu demekdir. Fekat, bu kulluk, Muhammed aleyhisselâmin islâmiyyetinin izn verdigi gibi olmalidir. Yoksa, müslimân olmiyanlarin yapdiklari riyâzetler, mücâhedeler, bu parlak islâmiyyete uygun olmadigi için, zarar ve ziyândan baska sonu olmaz. Pismân olmakdan, üzülmekden baska birsey kazandirmaz. Ehl-i sünnet vel-cemâ'at denilen dogru yolun âlimlerinin bildirdiklerine uygun olarak i'tikâdi düzeltdikden sonra, ibâdetleri yapmakla berâber, kalbi Allahü teâlânin zikri ile süslemelidir. Tesavvuf yolunun büyüklerinden alinan vazîfeyi sik sik tekrarlamalidir. Bu büyüklerin yolunda, sonda ele geçecek olanlar baslangicda yerlesdirilmisdir. Bunlarin baglari, baskalarinin baglarindan çok üstündür. Kisa görüslü olanlar, inansa da, inanmasa da, bu böyledir. Maksadimiz, dostlari tesvîkdir. Inanmiyanlara bir diyecegimiz yokdur. Fârisî beyt tercemesi:

Masal sanana, masal gibi olur,
Kiymet bilene, çok fâideli olur.

Sözün kisasi sudur ki, âhiretde kurtulmak, çok zikr etmege baglidir. Enfâl sûresinin kirkaltinci âyetinde meâlen, (Allahü teâlâyi çok zikr ediniz ki kurtulasiniz!) buyuruldu. Bunun için, çok zikr etmek lâzimdir. Buna mâni' olan herseyi düsman bilmelidir. Âhiretde kurtulmanin ilâci, iste budur. Bizden, ancak söylemekdir. Fârisî beyt tercemesi:

Zikr et zikr, bedende iken cânin,
Kalb temizligi, zikrîledir Rahmânin.

Ra'd sûresi, otuzuncu âyetinde meâlen, (Biliniz ki kalbler zikr ile râhat bulur) buyuruldu. Allahü teâlâ, size bundan basari nasîb eylesin! Çünki, en lüzûmlu ve en kârli is budur. Mubârek zemânlarda çok giyilmis olan antâri gönderildi. Isleriniz hayrli olsun! Vesselâm.

Bu mektûb, mirzâ Hüsâmeddîn Ahmede ?rahmetullahi aleyh" yazilmisdir. Insanlarin bir arada bulunmasi, kalblerini berâber edecegi ve islâmiyyete uymiyan seylerin kiymetsiz oldugu bildirilmekdedir:

Allahü teâlâya hamd olsun! Onun seçdigi, sevdigi kimselere selâm olsun! Çok zemân geçdi, sizin ve mahdûm zâde hazretlerinin ve Cemâleddîn Hüseynin ve orada bulunanlarin ve hele seyh Ilâhdâd ve meyân Seyh-ul-hediyyenin selâmet haberlerinizi alamadim. Herhâlde, uzakda kalan bu kardeslerinizi unutdugunuz anlasiliyor. Evet, yakinda bulunmanin, kalblerin birlesmesinde büyük te'sîri vardir. Bunun içindir ki, hiçbir Velî, bir Sahâbînin derecesine yükselemez. Veysel Karânî ?rahmetullahi aleyh" o kadar sâni yüksek oldugu hâlde, Resûlullahi ?sallallahü aleyhi ve sellem" hiç görmedigi için, Eshâb-i kirâmdan en asagi olanin derecesine yetisemedi. Abdüllah bin Mubârek hazretlerinden soruldu ki, hazret-i Mu'âviye ile Ömer bin Abdül'azîzden hangisi dahâ yüksekdir? Cevâb olarak: (Mu'âviye ?radiyallahü anh", Resûlullahin ?sallallahü aleyhi ve sellem" yaninda giderken, atinin burnuna giren toz, Ömer bin Abdül'azîzden katkat dahâ yüksekdir) buyurdu.

Burada bulunanlarin hepsi iyiyiz. Allahü teâlâya bunun için, belki bütün ni'metleri için hamd ve sükrler olsun. Ni'metlerinin en büyügü olan, müslimân yapdigi için ve mahlûklarinin en iyisinin yolunda bulundurdugu için, ne kadar çok hamd edilse, yine azdir. Çünki, onun yolunda bulunmak, iyiliklerin basi, kurtulmanin çâresi ve dünyâ ve âhiret se'âdetlerinin kapisidir. Allahü teâlâ, Peygamberlerin en üstünü hurmetine ?aleyhi ve aleyhim ve alâ âlihissalâtü vesselâm", bizleri ve sizleri, her zemân bu yolda bulundursun! Âmîn. Fârîsî misra' tercemesi:

Is budur. Bundan baskasi hiçdir!

Tesavvufcularin sözlerinden, ele birsey geçmez. Onlarin hâllerinden insanin birseyi artmaz. Onlarin vecdleri ve hâlleri, islâmiyyete uygun olmazsa, on para etmez. Kesfleri, ilhâmlari, kitâba ve sünnete benzemezse, yarim arpa kadar degerleri olmaz. Tesavvuf yolunda ilerlemenin sebebi, islâmiyyetde inanilmasi lâzim olan seylere, yakînin, îmânin artmasi içindir. Hakîkî îmân da, bu demekdir. Ikinci sebebi de, fikhda bildirilen vazîfeleri yapmanin kolay ve tatli olmasi içindir. Tesavvuf, bu ikisine kavusmak içindir. Bunlardan baska birsey için degildir. Çünki, Allahü teâlâ, Cennetde görülecekdir. Dünyâda hiç görülemez. Tesavvufcularin aradiklari müsâhedeler, tecellîler, gölgelere kavusmakdir ve benzetilen, O sanilan seylerle avunmakdir. Allahü teâlâ, ötelerin ötesidir. Sasilacak seydir ki, onlarin müsâhedeler ve tecellîler diye övündükleri seylerin iç yüzleri, eger anlatilirsa, bu yola yeni girenlerin gevsemelerinden korkulur ve arzûlari, istekleri azalir. Eger iç yüzleri anlatilmazsa, dogrusunu bildigim hâlde, dogru ile yanlisin birbirlerine karismalarina göz yummus olmakdan korkarim. Ey, yollarini sasirmislara, dogru yolu gösteren Rabbim! Âlemlere rahmet olarak yaratdigin Muhammed ?aleyhisselâm" hurmeti için, bana dogru yolu göster! Hâlinizi arasira bildiriniz ki, sevgiyi artdirir. Dogru yolda bulunanlara selâm olsun!

Bu mektûb, kiymetli oglu meyân Muhammed Sâdika yazilmisdir ?kaddesallahü esrârehümel'azîz". Sâlik, kendini Peygamberlerin makâminda görür. Bunun sebebi bildirilmekdedir:

Sevgili yavrum! Soruyorsun ki, sâlik tesavvuf yolunda yükselirken, ba'zan kendini Peygamberlerin ?aleyhimüssalevâtü vetteslîmât" makâmlarinda buluyor. Ve ba'zan, bu makâmlarin da üstüne çikdigini anliyor. Hâlbuki, sözbirligi ile bildirilmisdir ki, Peygamberler ?aleyhimüssalevâtü vettehiyyât" herkesden dahâ üstündür. Evliyânin bütün kazançlari ?rahmetullahi aleyhim ecma'în", Peygamberlere uyduklari içindir. Onlarin yolunda gitmekle, Evliyâliga kavusmuslardir.

Cevâb: Sâlikin gördügü makâmlar, Peygamberlerin urûc etdikleri, yükseldikleri makâmlar degildir. O büyükler, urûc ederlerken, o makâmlardan çok yukari yükselmislerdir. Çünki o makâmlar, o büyüklerin mebde-i te'ayyünleri olan, Allahü teâlânin ismleridir. Allahü teâlâdan gelen feyzler, ni'metler, hep mebde-i te'ayyün denilen bu ismlerden gelir. Çünki, Allahü teâlânin, arada ismleri olmadan, bu âlem ile hiçbir ilgisi yokdur. Allahü teâlânin mahlûklara ihtiyâci ve mahlûklarla dogrudan dogruya ilgisi yokdur. Ankebût sûresi, altinci âyet-i kerîmesinde meâlen, (Elbette Allahü teâlânin bu âlemlere hiç ihtiyâci yokdur) buyuruldu. O büyükler, yükseldikleri makâmdan geri inerken, yukaridaki nûrlari da birlikde indirirler ve kendilerine mahsûs olan bu ismlerde yerlesip kalirlar. Bunun için, bir kimse bunlari ararsa, bu yerlesdikleri makâmlarinda bulur. Zât-i ilâhîyi isteyen, yüksek yaradilisli bir kimse, yükselirken bu ismlere yetisir ve onlardan da yukariya geçer. Allahü teâlânin diledigi makâma kadar yükselir. Fekat, bu sâlik yukaridan asagi inerken, kendi mebde-i te'ayyünü olan ve Peygamberlerin ?aleyhimüsselâm" bulunduklari ismlerden dahâ asagida olan isme gelip yerlesince, kendi makâmi ile onlarin makâmlari arasindaki farki anlar. Iste dahâ üstün olmak, bu makâmlar ile ölçülür. Makâmi yüksek olan kimse, dahâ yüksekdir. Sâlik, kendi makâmi olan isme inmedikçe ve bu makâmin dahâ asagida oldugunu anlamadikça, o büyüklerin dahâ üstün olduklarina zevkle ve hâl ile inanmaz. Dahâ üstün olduklarini, isiterek söylemekdedir. Önce îmân etmis oldugu için, yüksek olduklarini söyler. Fekat vicdâni, sözüne uygun degildir. Bu zemân, Allahü teâlâya siginmasi, yalvarmasi, câhil ve zevalli oldugunu söylemesi, dogrusunun kendisine bildirilmesi için düâ etmesi lâzimdir. Bu hâl, sâliklerin ayak kayacak, tehlükeye düsecek yerleridir. Bu yazimizi bir misâl ile açikliyalim. Biliyoruz ki, duman, sicak sivi ve kati zerrelerdir. Sicak olduklari için, genislemis, hafîflemis olan sivi ve kati dânecikler, havada yükselir. Bunu görünce, kati ve sivi dâneciklerin havadan dahâ hafîf olduklarini söylemek dogru olmaz. Çünki dâneler, isi enerjisi tarafindan kaldirilmakdadir. Soguduklari zemân, yine geri, asagi inerler. Yere düserler. Kendi yerlerinin havadan dahâ asagi oldugu anlasilir. Sâlik de, o makâmlardan yukari, fazla muhabbet enerjisi ile sürüklenmekdedir. Kendi makâmi, o makâmlardan asagidadir.

Buraya kadar bildirdiklerimiz, müntehî için idi. Müntehî, tesavvuf yolunda, çikabilecegi derecelerin sonuna varan Velî demekdir. Yolun baslangicinda, böyle sanilirsa, kendini büyüklerin makâmlarinda bulursa, bunun sebebi baskadir. Söyle ki, sonlarda bulunan her makâmin, yolun basinda ve ortasinda benzerleri, görünüsleri vardir. Baslangicda ve yolda olanlar, bu görüntülere gelince, o makâmlarin kendilerine geldiklerini sanirlar. Birseyin görüntüsü ile, kendisini ayird edemezler. O büyüklerin görüntülerini, benzerlerini de, makâmlarinin görüntülerinde bulunca, o büyüklerle ortak olduklarini sanirlar. Zan etdikleri gibi degildir. Bir seyin gölgesini, kendisine benzetmekden baska birsey degildir. Yâ Rabbî! Herseyin özünü, yapisini bize bildir! Sevgili Peygamberin hurmetine, bizleri bos, fâidesiz seylerle vakt geçirmekden koru! Âmîn.

Bu mektûb, mîr Muhammed Nu'mân-i Bedahsî ?kaddesallahü sirrehul'azîz" hazretlerine yazilmisdir. Kendinin (Mebde' ve Me'âd) adindaki kitâbinda yazili bir bilgiyi açiklamakdadir:

Elhamdü lillahi Rabbil'âlemîn. Vessalâtü vesselâmü alâ seyyidilmürselîn ve âlihittâhirîn ecma'în. Seyyid hazretleri, kiymetli kardesim mîr Muhammed Nu'mân, Allahü teâlâ ile olunuz! Buradakiler, çok sükr iyiyiz. Insana râhatlik veren o serâyinizda, sizden ayrilirken, kardesim Muhammed Esref, (Mebde' ve Me'âd) kitâbindaki bir yazinin açiklanmasini istemisdi. Vakt dar oldugundan, birsey anlatilamamisdi. Simdi, o yaziyi açiklamagi düsündüm. Böylece, dostlarimin sikintisini gidermek istedim. O yazi söyle idi: (Resûlullahin ?sallallahü aleyhi ve sellem" vefâtindan bin ve birkaç sene geçdikden sonra, hakîkat-i Muhammedî, kendi yerinden yükselerek, Kâ'benin hakîkati ile birlesir. Bu zemân, hakîkat-i Muhammedî ismi, hakîkat-i Ahmedî adina döner ve Zât-i ilâhînin mazhari olur. Iki ism de, ism sâhibi gibi olurlar. Îsâ ?aleyhisselâm" gökden inerek, Muhammed aleyhisselâmin dînine göre yasayacagi zemâna kadar, hakîkat-i Muhammediyyenin yeri bos kalir. O zemân, Îsâ aleyhisselâmin hakîkati, kendi makâmindan yükselerek, hakîkat-i Muhammediyyenin bos kalmis olan makâmina yerlesir).

Cevâb: Bir insanin hakîkati demek te'ayyün-i vücûbî demekdir. O kimsenin te'ayyün-i imkânîsi, bu te'ayyün-i vücûbînin zilli, görüntüsüdür. Bu te'ayyün-i vücûbî, Allahü teâlânin ismlerinden bir ismdir. Alîm, kadîr, mürîd, mütekellim gibi dahâ nice ismlerinden biridir. Allahü teâlânin bu ismi, o kimsenin rabbidir. Ya'nî, ona gelen her feyz, bu ismden gelir. Bu ism ile Allahü teâlânin çesidli baglantilari vardir. Sifat mertebesinde, Allahü teâlâya bu ism verilir. Sifatlar, Allahü teâlâdan ayri olarak vardirlar. Sân mertebesinde de Allahü teâlâya bu ism verilir. Sân mertebesi, Allahü teâlâdan ayrica var degil ise de, bir bakimdan ayrica vardirlar. Sifat ile sân arasindaki fark (Sülûk ve cezbe)yi anlatan mektûbda bildirilmisdi. Anlasilmiyan yerleri varsa, o mektûbdan okuyunuz! [Bu mektûb, birinci cildin ikiyüzseksenyedinci mektûbudur].

Sânin varligi, yalniz i'tibâr ile ya'nî bir bakimdan ise de, bu sânin üstünde de, baska bir bakimdan, baska bir mertebe de vardir. O mertebe bu sânin mebde-i vücûd-i i'tibârîsidir. Allahü teâlânin bu ismi, bu mertebede de vardir. Bu mertebenin üstünde de, dahâ baska bir bakimdan dahâ yüksek mertebe olur. Fekat, insan gücü bunu anliyamaz. Bu fakîr [ya'nî, Imâm-i Rabbânî hazretleri], bu mertebeyi de geçirildim. Fekat, bu mertebenin üstünde, insan yok gibi olmakdadir. (Her ilm sâhibinden dahâ büyük âlim vardir). Arabî beyt tercemesi:

Ni'mete kavusana âfiyet olsun!
Zevalli âsik, bir damla ile doysun!

Ehlullah ya'nî Evliyâ, kendi yaradilislarina, güçlerine göre, bu mertebelere kavusmakda birbirlerinden çok ayridirlar. Evliyâ arasinda, Allahü teâlânin ismine yetisenler pek azdir. Çogu, bu ismin zillerinden bir zille, bir görüntüye kavusmusdur. Önce, seyr ve sülûk ile, imkân mertebelerinden geçerek, sonra, bir zille kavusurlar. Yalniz cezbe yolu ile de bu isme kavusulabilir ise de, bunun kiymeti yokdur. Bu ismden dahâ yukari yükselenler pek azdir.

Bir insanin hakîkati, onun te'ayyün-i vücûbîsine denildigi gibi, onun te'ayyün-i imkânîsine de denir. Bunlari anladikdan sonra, deriz ki:

Muhammed Resûlullah ?sallallahü aleyhi ve sellem", her insan gibi, Âlem-i halk ile Âlem-i emrden yapilmisdir. Onun Âlem-i halkinin rabbi olan ism-i ilâhî, alîm sânidir. Âlem-i emrini terbiye eden de, alîm sâninin bir bakimdan üstünde olan mertebedeki alîm ismidir. Hakîkat-i Muhammedî, alîm sânidir. Hakîkat-i Ahmedî, alîm sâninin üstünde olan ve bu sânin mebdei olan ismdir. Bu ism, Kâ'benin de hakîkatidir. Âdem ?aleyhisselâm" yaratilmadan önce, Resûlullahda bulunan Peygamberlik, hakîkat-i Ahmedî bakimindan idi. Hadîs-i serîfde, (Âdem ?aleyhisselâm" toprak ile su arasinda iken Peygamberdim) bildirilen bu Peygamberlik idi ki, Âlem-i emrde idi. Îsâ ?aleyhisselâm" Kelime-tullah oldugu ve Âlem-i emr ile bagliligi çok oldugu için, Resûlullahin gelecegini, Ahmed ismi ile müjdelemisdi. Îsâ aleyhisselâmin, (Benden sonra Ahmed isminde bir resûl gelecegini size müjdeleyiciyim) dedigini Saf sûresi haber vermekdedir. Dünyâya tesrîflerinden sonraki Peygamberligi, hakîkat-i Muhammedîye bagli idi. Belki de, iki hakîkate de bagli idi. Rabbi ya'nî terbiye edicisi, yetisdiricisi olan da, hem bu sân ve hem de sânin üstündeki mertebe idi. Bunun için, bu mertebedeki da'vet, önceki mertebedeki da'vetden dahâ kuvvetli olmusdur. Çünki o mertebedeki da'veti, yalniz Âlem-i emrde idi ve terbiyesi, yalniz (Rûhâniyân)a ya'nî rûhlara ve meleklere idi. Bu mertebedeki da'veti ise, hem Âlem-i halkda, hem de Âlem-i emrdedir ve terbiyesi, hem maddeye, hem de rûhlaradir. Bu dünyâda, onun maddî tarafini melekî tarafindan dahâ kuvvetli yaparak, insanlarla ilgisi çogaltildi. Böylece, insanlarin fâidelenmeleri kolaylasdirildi. Allahü teâlâ, sevgili Peygamberine ?sallallahü aleyhi ve sellem" insanlik tarafini fazla açiklamasini emr buyurdu. Meselâ, Kehf sûresi, yüzonbirinci âyetinde meâlen, (Onlara söyle! Ben de sizin gibi insanim. Bana vahy olundu) buyuruldu. (Sizin gibi) buyurulmasi, insanligini kuvvetli bildirmek içindir. Bu madde hayâtindan Kâ'be hayâtina geçince rûhânî tarafi çogaldi. Insanlara bagliligi azaldi. Dîne çagirmak nûrâniyyeti degisdi. Eshâb-i kirâmdan ?aleyhimürridvân" birkaçi buyurdu ki, (Resûlullahi defn isini bitirmeden, kalblerimizde degisiklik duyduk). Evet, öyle oldu. Çünki, görerek olan îmânlari, görmeden olan îmâna döndü. Isleri, görmekden, isitmege kaldi. O yüce Peygamberin ?sallallahü aleyhi ve sellem" vefâtindan bin sene geçdikden sonra, rûhânî tarafi öyle kuvvetlendi ki, insânî tarafini büsbütün örtdü. Âlem-i halki, Âlem-i emr hâlini aldi. Bunun için, Âlem-i halkindan olanlar, kendi hakîkatlerine döndüler. Hakîkat-i Muhammedî de yükselerek, hakîkat-i Ahmedîye ulasdi. Ikisi birlesdi. Burada söyledigimiz iki hakîkat, onun Âlem-i halkinin ve Âlem-i emrinin te'ayyün-i imkânîleridir. Te'ayyün-i vücûbîleri degildir. Te'ayyün-i imkânî bu te'ayyün-i vücûbînin zilli, görüntüsüdür. Çünki te'ayyün-i vücûbî, yükselmez. Iki te'ayyün-i vücûbî birlesmezler. Îsâ ?aleyhisselâm" gökden inerek, âhir zemân Peygamberinin dînine uyunca, Onun hakîkati, kendi makâmindan yükselerek, Ona uydugu için, hakîkat-i Muhammedînin makâmina gelir. Onun dînini kuvvetlendirir. Bunun içindir ki, eski dinlerde, ülül'azm Peygamberin vefâtindan sonra bin sene içinde, yeni bir Peygamber gönderilirdi. Bunlarla, o Peygamberin dîni kuvvetlendirilirdi. Onun dîninin zemâni bitince, baska bir ülül'azm Peygamber ile yeni bir din gönderildi. Muhammed ?aleyhisselâm", Peygamberlerin ?aleyhimüssalevâtü vetteslîmât" sonuncusu oldugu için ve Onun dîni hiç degisdirilemiyecegi için, Onun ümmetinin âlimleri, Peygamberler gibi oldu. Islâmiyyeti kuvvetlendirmek isi bunlara yapdirildi. Bunlardan baska, ülül'azm bir Peygamber de, Onun dînine sokuldu. Onun dînini kuvvetlendirmek isi buna da verildi. Hicr sûresi dokuzuncu âyetinde meâlen, (Kur'ân-i kerîmi sana biz indirdik. Biz onu elbette koruyucuyuz) buyuruldu.

Resûlullahin ?sallallahü aleyhi ve sellem" vefâtindan bin sene geçdikden sonra, ümmetinden gönderilen âlimlerin sayisi az ise de, bu islâmiyyeti tâm kuvvetlendirmeleri için, çok yüksek olacaklardir. Resûlullah ?aleyhissalâtü vesselâm", hazret-i Mehdînin tesrîf edecegini haber vermisdir. Bin sene sonra gelecekdir. Îsâ ?aleyhisselâm" da, bin sene sonra, gökden inecekdir. Bin sene sonra gelen Evliyânin yükseklikleri, Eshâb-i kirâmin yüksekliklerine benzemekdedir. Her ne kadar, Peygamberlerden sonra, en üstün Eshâb-i kirâm ise de, sonra gelenler, bunlara çok benzedikleri için, hangilerinin dahâ üstün olduklari anlasilamaz gibi olmusdur. Belki de bunun içindir ki, Resûlullah ?sallallahü aleyhi ve sellem", (Öncekiler mi dahâ üstündür, yoksa sonrakiler mi? Bilinemez) buyurdu. Yoksa (Öncekiler mi dahâ üstündür, yoksa sonrakiler mi? Bilmem) buyurmadi. Çünki, hangilerinin dahâ üstün oldugunu biliyordu. Bunun için, (En üstün olanlar, benim zemânimda bulunan müslimânlardir) buyurmusdu. Fekat, çok benzedikleri için, sübhe hâsil oldugundan (Bilinemez) buyurdu.

Resûlullah ?sallallahü aleyhi ve sellem", Eshâb-i kirâmin ?ridvânullahi teâlâ aleyhim ecma'în" zemânindan sonra, Tâbi'înin ?rahmetullahi teâlâ aleyhim ecma'în" zemâninin yüksek oldugunu bildirdi. Bundan sonra da Tebe-i tâbi'înin zemâninin üstün oldugunu bildirdi. Bunlarin da bin sene sonra gelenlerden dahâ üstün olduklari anlasildi. Sonra gelenlerin, Eshâb-i kirâma çok benzemesi nasil olur? denilirse; Söyle cevâb veririz ki, o iki asrin, bu son gelenlerden dahâ üstün olmasi, belki onlarda Evliyâ ?rahmetullahi teâlâ aleyhim ecma'în" sayisinin çok ve bid'at sâhiblerinin az oldugu için olabilir. Bunun için, sonra gelenler arasinda birkaç Evliyânin, o iki asrda bulunan Evliyâdan dahâ yüksek oldugunu söylemek yanlis olmaz. Meselâ, hazret-i Mehdî ?rahmetullahi aleyh" böyledir. Fârisî beyt tercemesi:

Yine gelseydi eger feyz, Rûhülkudsden,
Îsâ mu'cizesi, görünürdü herkesden.

Fekat, Eshâb-i kirâmin zemâni, her bakimdan, dahâ yüksekdir. Bunun üzerinde konusmak bile lüzûmsuzdur. Önce gelenler, onlardir. Na'îm Cennetinde yakîn olanlar onlardir. Baskalarinin dag kadar altin sadaka vermesi, onlarin bir avuç arpa vermesinin sevâbina kavusduramaz. Allahü teâlâ, diledigini rahmetine kavusdurur.

(Mebde' ve Me'âd) kitâbinda, yukarida sorulan yazilarin dahâ üstünde yazili bilgiler de, yukaridaki cevâbimizla açiklanmis oldu. Ya'nî, Kâ'benin hakîkati, hakîkat-i Muhammedînin Kâ'besidir, hakîkat-i Muhammedî buna secde eder, sözünün anlasilmasi kolaylasmis oldu. Çünki, Kâ'benin hakîkati, hakîkat-i Ahmedîdir. Bu ise, hakîkat-i Muhammedînin aslidir. Hakîkat-i Muhammedî, bunun zillidir. Bunun için, hakîkat-i Muhammedî buna secde eder.

Süâl: Kâ'be, Onun ümmetinin Evliyâsini tavâf etmege gelir. Onlarin bereketlerine kavusmak ister. Kâ'benin hakîkati, hakîkat-i Muhammedîden üstün olunca, bu tavâf isi nasil câiz olur?

Cevâb: Hakîkat-i Muhammedî, Muhammed aleyhisselâmin mukaddes makâmlardan indigi makâmlarin en asagisidir. Kâ'benin hakîkati ise Kâ'benin çikabildigi en yüksek makâmdir. Hakîkat-i Muhammedî yükselirken, ilk çikacagi yer, hakîkat-i Kâ'bedir. Onun yükselmesinin sonunu, Allahü teâlâdan baska kimse bilemez. Onun ümmetinin Evliyâsinin ?rahmetullahi teâlâ aleyhim ecma'în" yüksek olanlari, Onun ?sallallahü aleyhi ve sellem" yükseldigi makâmlarin hepsinden pay aldiklari için, Kâ'benin bunlardan birseyler beklemesi, olmiyacak sey degildir. Fârisî beyt tercemesi:

Toprakdan çikan, gökleri asdi.
Yer ile zemân, geride kaldi.

(Mebde' ve Me'âd) kitâbinin o yerinde yazili olan bir incelik de, böylece anlasilmis oldu. Ya'nî, Kâ'benin maddeden olan yapisi, herseyin secde yeri oldugu gibi, Kâ'benin hakîkati de, herseyin hakîkatinin secde etdikleri makâmdir sözü anlasilmis oldu. Çünki, herseyin hakîkati, Allahü teâlânin sonsuz ismlerinden bir ismdir. Bu ism, o seyin varligi ve varlikda kalmasi için lâzim olan her feyzin kaynagidir. Kâ'benin hakîkati, bu ismlerin üstündedir. Bunun için, bu hakîkat, herseyin hakîkatlerinin secde yeri olur. Evliyânin büyükleri, hakîkat-i Kâ'beden yukari yükselir ve yukaridaki nûrlari alarak, kendi hakîkatlerine inerlerse, Kâ'be, onlarin bereketlerine kavusmak ister.

(Mebde' ve Me'âd) kitâbinda, ülül'azm Peygamberlerin ?salevâtullahi teâlâ ve teslîmâtühü" yükseklikleri de yazilmisdi. Ya'nî birbirlerinden üstünlükleri bildirilmisdi. O yazilar kesf ve ilhâm ile idi. Kesf ve ilhâm ise, tâm bilgi degildir. Onlari yazdigim ve üstünlüklerini ayirdigim için pismân oldum. Istigfâr ediyorum. Çünki, açik delîl bulunmadikça, o yolda konusmak câiz degildir. Estagfirullah ve etûbü ileyh min cemî'i mâ kerihallah kavlen ve fi'len!

Mektûbunuzda yaziyorsunuz ki, evde iken sormusdum, tâliblere tesavvuf yolunu ögretirsem, iyi olur mu? demisdim. Hayir olmaz buyurmusdunuz, diyorsunuz. Her bakimdan olmaz dedigimi hâtirlamiyorum. Sartlarina uymak lâzimdir. Sartlara uymadan ögretmek iyi olmaz demek istemisdim. Simdi de böyle biliniz! Sartlara uymakda titiz davraniniz! Gevseklik olmasin. Bildirmek lâzim oldugu istihârelerle açikça anlasilmadikca, ögretmemelidir. Kardesimiz molla yâr Muhammed Kadîme ?rahmetullahi teâlâ aleyh" de bunu söyleyiniz. Tarîkati ögretmekde acele etmemesini siki tenbîh ediniz. Kazanci çogaltmagi degil, Allahü teâlânin rizâsini kazanmagi düsünmelidir. Sik sik hâlinizi yaziniz.
Talebenizden sikâyet ediyorsunuz. Kendinizden sikâyet etmeniz lâzimdir. Onlarla öyle görüsüyorsunuz ki, sonu üzüntülü olmakdadir. (Üstâd, talebesinin karsisinda, iyi giyinmis, kendine düzen vermis olmali) buyurmuslardir. Onlarla senli benli olmamalidir. Arkadaslik etmemeli, hikâyelerle, latîfelerle vakt geçirmemelidir. Vesselâm.

Bu mektûb, mevlânâ Sekîb-i Isfehânîye yazilmisdir. (Nefehât) kitâbindaki bir yaziyi açiklamakda ve nasîhat vermekdedir:

Bu fakîre ?kaddesallahü teâlâ sirrehül'azîz" lutf ederek gönderdiginiz serefli mektûbunuzu okumakla sevindik. Selâmetde olunuz. Bu yolun büyüklerini seviniz. Bu sevgi, ömrünüzün sermâyesi olsun. Kiyâmet günü bu fakîrlerin sevgisi ile diriliniz. Fakîrlikle övünen ve fakîrligi, zenginlikden üstün tutan büyük Peygamberimiz ?sallallahü aleyhi ve sellem" hurmeti için, Allahü teâlâ, düâmi kabûl buyursun. Ihsân buyurarak, (Nefehât) kitâbindaki seyh Ibni Sekîne ?kuddise sirruh" hazretlerinin mürîdinin hikâyesini yaziyorsunuz. Söyle ki, birgün, gusl abdesti almak için Dicle nehrine dalmisdi. Basini sudan çikarinca, kendini Nil nehrinde buldu. Misra geldi. Burada evlendi. Ogullari oldu. Yedi sene sonra, gusl abdesti almak için Nil nehrine daldi. Basini çikarinca, kendini Dicle nehrinde buldu. Evvelce, Dicleye giderken, Dicle kenârina koymus oldugu elbiselerini, koydugu gibi buldu. Bunlari giydi. Evine geldi. Zevcesi, karsilayip, müsâfirlerin için istedigin yemekleri hâzirladim dedi.

Yavrum! Bu hikâyenin güç gelen yeri, yillarca yapilacak seylerin, bir ânda yapilmasi degildir. Çünki, böyle seyler çok görülmüsdür. Peygamberlerin sonuncusu Muhammed ?aleyhisselâm", mi'râc gecesi göklere gidip, binlerle senelik yollari geçdikden sonra, geriye gelince, yatmis oldugu yerin dahâ sogumamis oldugunu, abdestde ibrikden akan suyun dalgalarinin durmadigini gördü. (Nefehât) kitâbinda da, bu hikâyenin sonunda bildirildigi gibi, Allahü teâlâ, zemâni genisletmekdedir. Bu hikâyenin güç olan yeri, Bagdâdda bir ân olan kisa zemân, Misrda yedi sene uzamakdadir. Meselâ Bagdâdda o ân, hicretin üçyüzaltmisinci yili ise, Misrda, o ânda, üçyüzaltmisyedinci yil olmakdadir. Bu ise akla ve nakle uygun olmiyan birseydir. Böyle birsey, bir iki kimse için olabilir. Baska baska sehrler ve baska baska yerler için olacak sey degildir. Bu fakîrin ?kaddesallahü teâlâ sirrehul'azîz" hâtirina söyle geliyor ki, bu is uyanik iken olmamisdir. Bir rü'yâ olabilir. Bunu dinleyen kimse, rü'yâ sözünü rü'yet olarak anlamis olabilir. Uykuda olan, uyanik iken olmus sanilmisdir. Böyle yanlisliklar, çok görülmekdedir. Belki rü'yâda görmüs ve rehberine rü'yâda söylemis, sonra çocuklarina anlatmisdir.

Kitâbda, bu hikâyeden sonra, Muhyiddîn-i Arabî ?kaddesallahü teâlâ sirrehul'azîz" hazretlerinden haber verdigi hikâye de, bunun gibidir. Herseyin dogrusunu Allahü teâlâ bilir.

(Cesedi terbiye eden rûhdur. Kalibi terbiye eden kalbdir) sözünün açiklanmasini istiyorsunuz. Yavrum! Bu sözlerin ikisi de, birseydir. Insandaki Âlem-i halkdan olan maddelerin, Âlem-i emrden olan latîfeler tarafindan terbiye edildigi bildirilmekdedir. Cesed kelimesinin, rûh ile birlikde kullanilmasi âdet oldugu için ve kalip ile kalb kelimeleri de, birbirine benzedigi için, edebiyyat bilgisine uyarak böyle yazilmisdir.

Nasîhat istiyorsunuz. Yavrum! Bu bozuklugum ve dünyâya dalmis hâlim ve bilgisizligim ve basarisizligim ile, size nasîhat vermege kalkismakdan hayâ ederim, utanirim. Fekat, emr-i ma'rûfdan kaçinmakdan da korkarim ki, hasîslik ve alçaklik yapmis olmiyayim. Bunun için, birkaç kelime yazmaga kendimi zorluyorum. Yavrum! Dünyâda kalmak zemâni pek azdir. Bu kisa zemânin çogu da bos yere geçmis bulunuyor. Pek azi kalmisdir. Âhiret zemâni ise sonsuzdur. Orada basa gelecek seyler, bu birkaç günlük islere baglidir. Bundan sonra, yâ sonsuz ni'metler, zevkler veyâ bitmez tükenmez azâblar, acilar vardir. Muhbir-i sâdik, ya'nî hep dogru söyleyici, bunlari haber vermisdir. Elbette olacaklardir. Akli olan kimsenin, durmadan çalismasi lâzimdir. Yavrum! Ömrün en kiymetli zemânlari, bos yere geçdi. Allahü teâlânin düsmani olan nefsin isteklerini yapmakla tükendi. Simdi, ömrün en kiymetsiz, basarisiz zemâni kaldi. Artik, bununla da, Allahü teâlânin begendigi isleri yapmaz, kuvvetli zemânda elden kaçirilani, kuvvetsiz, kiymetsiz zemânda yakalayamaz isek ve az bir emekle ve kisa bir sikinti ile, sonsuz râhat ve ni'metlere kavusmaz isek ve sayisiz çirkin islerimizi, az bir iyi isle örtmez isek, yarin kiyâmet gününde, Allahü teâlânin huzûruna ne yüzle çikabiliriz? Oraya ne özr ve behâne götürebiliriz? Bu gaflet uykusu ne vakte kadar sürecek. Gaflet pamugu kulaklarda ne kadar kalacak? Birgün, gözlerden perdeyi kaldiracaklar. Kulaklardan gaflet pamugunu çikaracaklar. Fekat, fâidesi olmiyacak. O zemân pismânlikdan, utanmakdan baska yapilacak sey olmiyacak. Ölüm gelmeden önce, yapacak isi bilmeli. Yüzü ak olarak, Allahü teâlâyi özliyerek cân vermelidir. Önce, i'tikâdi düzeltmek lâzimdir. Dinden oldugu tevâtür yolu ile, ya'nî çok kimselerin söylemesi ile zarûrî olarak bilinen seylere inanmak elbette lâzimdir. Bundan sonra, fikh kitâblarinda yazili olan seyleri ögrenmek ve yapmak zarûrîdir. Bundan sonra da, tesavvuf yolunda ilerlemek gelir. Fekat bu, kimsenin bilmedigi seyleri ögrenmek, kimsenin görmedigi gizli seyleri görmek için de degildir. Nûrlari, renkleri görmek için degildir. Bunlar oyun, keyf verici seylerdir. Herkesin gördügü seyler ve renkler yetismiyor mu ki, bunlari birakip da, riyâzetler, sikintilar çekerek, bilinmiyen seyler ve renkler aranilsin? Bu seyler ve renkler de, o seyler ve renkler de, hep Allahü teâlânin yaratdigi seylerdir ve Onun varligini ve yaratici oldugunu gösteren isâretlerdir. Bu madde âleminde bulunan günes ve ay isiklari, Âlem-i misâldeki nûrlardan, renklerden katkat dahâ üstündür. Fekat, bunlar her zemân görüldükleri için ve âlim de, câhil de gördügü için, kiymet verilmiyor, herkesin bilmedigi, görmedigi nûrlar araniyor. Fârisî misra' tercemesi:

Kapi önünde akan su, bulanik görünür!

Tesavvuf yoluna girmek, islâmiyyetin inanilacak seylerine îmâni kuvvetlendirmek içindir. Böylece îmân, düsünerek anlamak zorlugundan kurtularak, görmüs gibi saglam ve vicdânî olur ve kisaca inanmak yerine, etrafli ve derin îmân hâsil olur. Meselâ, Allahü teâlânin varligina ve bir olduguna önce düsünerek veyâ baskalarindan görerek inaniyordu. Tesavvuf yolunda ilerlemek nasîb olunca, o düsünerek ve isiterek olan îmân, simdi bularak, anliyarak hâsil olur. Îmâni olgunlasir. Inanilacak seylerin hepsine de, böyle îmân hâsil olur. Tesavvuf yoluna girmenin ikinci fâidesi, fikhda bildirilen vazîfeleri yapmakda kolaylik elde etmek ve nefs-i emmâreden ileri gelen güçlükleri yok etmekdir. Bu fakîr, iyi anladim ki, tesavvuf, islâmiyyetin yardimcisidir. Islâmiyyetden baska birsey degildir. Böyle oldugunu, mektûblarimda, kitâblarimda açikladim. Bu iki fâideye kavusmak için, tesavvuf yollari içinden, Ebû Bekr-i Siddîkin yolunu seçmek iyi ve dahâ uygundur. Çünki, bu yolun büyükleri sünnet-i seniyyeye yapismislar ve bid'atlerden sakinmislardir. Bunun için, sünnete yapismak nasîb olup da, ellerine birseyler geçmezse üzülmezler, sevinirler. Eger ahvâl ve mevâcîde kavusur, fekat sünnete yapismakda gevsek davranirlarsa, o hâlleri, vecdleri hiç begenmezler. Hâce Ubeydüllah-i Ahrâr hazretleri buyuruyor ki, (Ahvâl ve mevâcîdi bize verseler, fekat, Ehl-i sünnet vel-cemâ'at i'tikâdini içimize yerlesdirmeseler, kendimi mahv olmus bilirim. Eger, Ehl-i sünnet vel-cemâ'at i'tikâdini verseler, ahvâl ve mevâcîd hiç vermeseler, hiç üzülmem). Bundan baska, bu yolda, nihâyetde kavusulacak seyleri, baslangiçda tatdirirlar. Bunun için, dahâ ilk adimda, baskalarinin, en son kavusacaklarini ele geçirirler. Arada yalniz icmâl ve tafsîl bakimindan fark olur. Ya'nî topluca, kisa ve açik, genis olmak farki vardir. Bu yol, Eshâb-i kirâmin ?aleyhimürridvân" yoludur. Çünki, Resûlullahin ?sallallahü aleyhi ve sellem" dahâ ilk sohbetinde öyle seyler kazanmislardir ki, ümmet arasindaki Velîlerin, bunlara, en sonda kavusduklari bilinmemekdedir. Bunun içindir ki, Tâbi'înin en üstünü olan, Veysel Karânî ?rahmetullahi aleyh" hazret-i Hamzanin kâtili olan Vahsînin ?radiyallahü anhümâ", Resûlullahin bir kerrecik sohbetinde bulunmakla yükseldigi mertebeye yetisememisdir. Çünki sohbetin fazîleti, bütün fazîletlerin ve kemâllerin üstündedir. Çünki, onlarin îmânlari, görerek kuvvetlenmisdir. Bu ni'met, baskalarina nasîb olmamisdir. Fârisî misra' tercemesi:

Isitmek, görmek gibi olabilir mi?
Bunun içindir ki, bunlarin bir avuç arpa sadaka vermekle kazandiklari dereceler, baskalarinin dag kadar altin vererek kazandiklari dereceden katkat dahâ yüksekdir. Eshâb-i kirâmin hepsinin yüksekligi böyledir ?ridvânullahi teâlâ aleyhim ecma'în". Hepsini büyük bilmemiz lâzimdir. Hepsine iyi gözle bakmali, hepsini sevmeli, övmeliyiz. Çünki, Eshâb-i kirâmin hepsi âdildir. Islâmiyyeti bildirmekde, hepsi ortakdir. Birinin bildirdigi, ötekinin bildirdiginden dahâ kiymetli degildir. Kur'ân-i kerîmi onlar topladi. Âyet-i kerîmeler, herbirinin adâletine güvenerek, hepsinden, birer ikiser alinarak, bir araya getirildi. Bir kimse, Eshâb-i kirâmdan birini kötülerse, bu sözü Kur'ân-i kerîme dokunur. Çünki, birkaç âyet-i kerîme, ondan alinmis olabilir. Bu büyüklerin aralarinda olan çekismelerin, muhârebelerin iyi sebeblerle yapildigini söylemeliyiz. Nefse uymakla, kin ve inâd ile olmadigina inanmaliyiz. Imâm-i Sâfi'î ?rahmetullahi aleyh" hazretleri, Eshâb-i kirâmi çok iyi taniyordu. Bu büyük âlim buyurdu ki: (Allahü teâlâ, o kanlara ellerimizi bulasdirmadi. Biz de, onlara dilimizi karisdirmiyalim!). Imâm-i Ca'fer-i Sâdik hazretlerinin de böyle söyledigi haber verilmisdir. Vesselâmü evvelen ve âhiren.

Bu mektûb, mevlânâ Yâr Muhammed Kadîm-i Bedahsîye ?rahmetullahi aleyh" yazilmisdir. Mevlânânin bir sözünü açiklamakda ve insanlari kemâle getirmek ve irsâd etmek için lâzim olan sartlari bildirmekdedir:

Kiymetli kardesim mevlânâ Yâr Muhammed Kadîmin güzel mektûbu geldi. Bizleri sevindirdi. Hak teâlâ, sizi yüksek derecelerin en üstüne ve herkesi yükseltmege ve irsâd etmege kavusdursun. Seçmis oldugu Peygamberi ve Onun yüksek Âli hurmetine düâmizi kabûl buyursun ?Aleyhi ve aleyhimüssalâtü vesselâm"!

Süâl: Mevlânâ ?aleyhirrahme" hazretleri, (kucagimda olan nâzli Hak teâlâ idi) demisdir. Böyle söylemek câiz midir?

Cevâb: Bu yolun yolculari böyle seyler çok söylemisdir. Bir sâlik, (Tecellî-i Sûrî)ye kavusunca, tecellî eden sûreti, görünüsü, Hak teâlâ saniyor. Büyük âlim Imâm-i Rabbânî hâce Yûsüf-i Hemedânî hazretleri, (Bu görünenler, hep hayâldir. Bu hayâllerle, tarîkatin çocuklarini yetisdirirler) buyurmusdur. Biz de böyle söyleriz.

Tesavvufu ögretmek için, size izn verilmisdi. Bunun üzerine, fâideli birkaç sey yaziyorum. Cân kulagi ile dinleyin! Davranislarinizi buna göre ayarlayin: Tesavvufu ögrenmek için bir tâlib yaniniza gelince, çok düsününüz! Bu yoldan size istidrâc yapilabilecegini, yikilabileceginizi göz önüne getiriniz! Hele talebe gelince, içinizde bir sevinç, bir râhatlik duyarsaniz Allahü teâlâya yalvariniz! Ona sigininiz! Çok istihâre yaparak, ona tarîkati ögretmek uygun olacagini ve istidrâc ve yikilmak olmadigini iyice anladikdan sonra ögretiniz. Çünki, Allahü teâlânin kullarina is vermek ve onlarla ugrasarak kendi vaktini elden çikarmak, Ondan iznsiz câiz degildir. Ibrâhîm sûresinin birinci âyetinde meâlen, (Rablerinin izni ile, insanlari karanliklardan çikarip nûra kavusdurmakligin için) buyuruldu. Büyüklerden biri ölmüsdü. Söyle bir ses isitdi: (Sen benim dînimde kullarima karsi zirh giymisdin öyle mi?). [Ya'nî benim dînim üzerinde, kullarima, hiç çekinmeden söylüyor, emr ediyordun denildi.] (Evet) cevâbini verdi. (Kullarimi niçin bana birakmadin? Gönlünü niçin bana vermedin?) buyuruldu. Size ve baskalarina verilen izn, sartlara baglidir. Allahü teâlânin râzi oldugunu anlamadan, is yapmamak birinci sartdir. Sartsiz, baglantisiz izn verme zemâni dahâ gelmemisdir. O zemân gelinceye kadar, sartlari yerine getirmegi iyi gözetiniz! Haberlesmemiz lâzimdir. Mîre de böylece yazmisdim. Ondan da bilgi aliniz! O zemânin gelmesi için ve sartlarin sikintisindan kurtulmaniz için çalisiniz! Vesselâm.

Bu mektûb, mevlânâ Muhammed Siddîk-i Bedahsîye yazilmisdir. Süâllerine cevâbdir:

Arka arkaya iki kiymetli mektûbunuz geldi. Bizleri çok sevindirdi. Allahü teâlâ, sonsuz ilerlemeler ihsân eylesin. Peygamberlerin efendisi ?aleyhi ve aleyhim ve alâ âlihissalevâtü vetteslîmâtü etemmühâ ve ekmelühâ" hurmetine bu düâmi kabûl buyursun!

Süâl: Tesarrufu kuvvetli olan bir rehber ?rahmetullahi aleyh", yaradilisi elverisli olan bir mürîdi, kendi tesarrufu ile, onun yaradilisinda bulunan mertebenin dahâ üstüne çikarabilir mi?

Cevâb: Evet çikarabilir. Fekat, onun yaradilisina uygun mertebelere çikarabilir. Ona uygun olmiyan mertebelere çikaramaz. Meselâ, yaradilisi, Mûsâ aleyhisselâmin vilâyetinde olan bir mürîdin yaradilisinda bu vilâyet yolunun yarisina kadar yükselebilecek kuvvet varsa, tesarruf sâhibi olan bir rehber, kendi tesarrufu ile, bu mürîdi, bu yolun sonuna kadar ulasdirabilir. Fekat, onu Vilâyet-i Mûsevîden, Vilâyet-i Muhammedîye geçirerek bu yolda ilerletmesi isitilmemisdir.

Süâl: Insandaki bes latîfenin en latîfi olan ahfâ latîfesi, hangi mertebede nefs-i emmâre gibi olur? Alçaklikda, asagilikda ona benzer?

Cevâb: Kardesim! Ahfâ, latîfelerin en latîfi ise de, bir mahlûkdur. Sonradan yaratilmisdir. Sâlik, mahlûklar dâiresinden disari çikinca, vücûb mertebelerinde ilerleyince, o mertebelerdeki zillerin de asllarina varinca, sifatlarin ve sânlarin sinirlarini asinca, mümkin ve mahlûk olan herseyi, asagi, kiymetsiz görür. Mahlûklarin asagisini da, latîfini de asagilikda berâber görür. Nefs ile ahfâyi birlesmis sanir.

Süâl: Sizden isitmisdim veyâ sizden isiten birisinden duymusdum ki, ibâdet ederken, Allahü teâlânin hâzir oldugunu bilerek ibâdet etmek, Allahü teâlâya kusûr olur. Köle gibi ibâdet etmelidir. Ya'nî, Allahü teâlâyi hâzir bilerek ibâdet etmek, edebe uygun degildir buyurmusdunuz. Bunun açiklanmasini istiyorsunuz.

Cevâb: Yavrum! Böyle birsey söyledigimi bilemiyorum. Baska bir yerde görmüs olmalisiniz.

Rü'yâda Âdem aleyhisselâmi gördügünüzü yaziyorsunuz. Çok iyidir. Rü'yâniz dogrudur. Su görmek, ilm demekdir. Eli suya sokmak, ilm edinecek kuvvet elde etmekdir. Âdem aleyhisselâmi görmek de, bu ma'nâyi kuvvetlendirmekdedir. Çünki Âdem ?aleyhisselâm", Allahü teâlâdan ögrendi. Bekara sûresi, otuzbirinci [31] âyetinde meâlen, (Âdeme, ismlerin hepsini ögretdi) buyuruldu. Bu rü'yâdaki ilm, kalb ilmidir. Kalb bilgilerinden de, Ehl-i beyte bagli olanidir ?aleyhimürridvân". Bulusdugumuz zemân dahâ anlatirim. Vesselâm.

Bu mektûb, nakîb seyyid seyh Ferîd hazretlerine yazilmisdir. Va'z ve nasîhat vermekde, Ehl-i sünnet âlimlerine uymagi övmekdedir:

Allahü teâlâ, sizi, zâtiniza yakismiyan herseyden korusun! Yüce ceddiniz ?aleyhi ve alâ âlihissalevâtü vetteslîmât" hurmetine düâmi kabûl buyursun! Errahman sûresinde, altmisinci âyetinde meâlen, (Iyiligin karsiligi, ancak iyilik olur) buyuruldu. Sizin ihsânlariniza, hangi ihsânla karsilik yapacagimi bilemiyorum. Ancak, mubârek zemânlarda, din ve dünyâ selâmetiniz için düâ etmege çabaliyorum. Elhamdülillah, elimde olmiyarak, bu vazîfe nasîb olmakdadir. Mükâfât olabilecek baska bir ihsân da, va'z ve nasîhatdir. Eger kabûl buyurulursa, bizim için ne büyük ni'met olur.

Ey asîl ve serefli efendim! Va'zlarin özü ve nasîhatlarin kiymetlisi, Allah adamlari ile bulusmak, onlarla birlikde bulunmakdir. Allah adami olmak ve islâmiyyete yapismak da, müslimânlarin çesidli firkalari arasinda, kurtulus firkasi oldugu müjdelenmis olan, Ehl-i sünnet vel-cemâ'atin dogru yoluna sarilmaga baglidir. Bu büyüklerin yolunda gitmedikçe kurtulus olamaz. Bunlarin anladiklarina tâbi' olmadikça, se'âdete kavusulamaz. Akl sâhibleri, ilm adamlari ve Evliyânin kesfleri, bu sözümüzün dogru oldugunu bildirmekdedirler. Yanlislik olamaz. Bu büyüklerin dogru yolundan hardal dânesi kadar, pekaz ayrilmis olan bir kimse ile arkadaslik etmegi, öldürücü zehr bilmelidir. Onunla konusmagi, yilan sokmasi gibi korkunç görmelidir. Allahdan korkmayan ilm adamlari, hangi firkadan olursa olsun, zindikdirlar. [Yetmisiki bid'at firkasinin hepsi Ehl-i sünnet degildir. Bunlarin en kötüsü sî'îler ile vehhâbîlerdir.] Bunlarla konusmakdan, arkadaslik etmekden, kitâblarini okumakdan, evlerine, köylerine gitmekden de sakinmalidir. Dinde hâsil olan bütün fitneler ve azili din düsmanligi, hep böyle zindiklarin birakdiklari kötülükdür. Dünyâlik ele geçirmek için, dînin yikilmasina yardim etdiler. Bekara sûresinin onaltinci âyet-i kerîmesinde meâlen, (Hidâyeti vererek, dalâleti satin aldilar. Bu alis verislerinde birsey kazanamadilar. Dogru yolu bulamadilar) buyuruldu. Bu âyet-i kerîme, bunlari bildirmekdedir. Iblîsin râhat, sevinçli oturdugunu, kimseyi aldatmakla ugrasmadigini gören bir zât, (Niçin insanlari aldatmiyorsun, bos oturuyorsun?) dedikde, (Bu zemânin kötü din adamlari, benim isimi çok güzel yapiyorlar, insanlari aldatmak için bana is birakmiyorlar) demisdi. Oradaki talebeden, mevlânâ Ömer, iyi yaradilislidir. Yalniz, kendisine arka olmak, dogruyu söylemesi için kuvvetlendirmek lâzimdir. Hâfiz imâm da, aklini fikrini dînin yayilmasina vermisdir. Zâten her müslimânin böyle olmasi lâzimdir. Hadîs-i serîfde, (Kendisine deli denilmiyen kimsenin îmâni temâm olmaz) buyuruldu. Biliyorsunuz ki, bu fakîr, söyliyerek ve yazarak, iyi kimselerle konusmanin ehemmiyyetini anlatmaga ugrasiyorum. Kötü kimselerle arkadaslikdan, bunlarin kitâblarini okumakdan kaçinmasini tekrâr tekrâr bildirmekden usanmiyorum. Çünki, isin temeli bu ikisidir. Söylemek bizden, kabûl etmek sizden. Dahâ dogrusu, hepsi Allahü teâlâdandir. Allahü teâlânin hayrli islerde kullandigi kimselere müjdeler olsun! [Zemânimizda, ingiliz câsûslari, mezhebsizler, zindiklar, din adami sekline girdiler. Hak sözü bilen ve söyliyen din adami bulunmaz oldu. Se'âdete kavusmak için, Ehl-i sünnet âlimlerinin kitâblarini okumakdan baska çâre kalmadi. Hakîkat Kitâbevinin bütün kitâblari, Ehl-i sünnet âlimlerinin kitâblarindan toplanmisdir. Bunlari bütün müslimânlara tavsiye ederiz. Ehl-i sünnet kitâblari demek, dört mezhebden birinin kitâblari demekdir.]

Ihsânlarinizin çoklugu, bu yazilara sebeb oldu. Basinizi agritmak ve usandirmak düsüncesini unutdurdu. Vesselâm.

Bu mektûb, Hân-i Hânâna yazilmisdir. Dünyâ, âhiretin tarlasidir. Kâfirlere, niçin sonsuz azâb yapilacagi bildirilmekdedir:

Allahü teâlâ, bir kimseyi hayrli islerde kullanirsa, ona müjdeler olsun! Allahü teâlâ, dünyâyi âhiretin tarlasi yapdi. Tohumunun hepsini yiyen ve toprak gibi olan, yaratilisindaki elverisli hâline ekemeyen ve bir dâneden yediyüz dâne yapmagi elden kaçirana yaziklar olsun! Kardesin kardesden ve ananin yavrusundan kaçdigi o gün için, birsey saklamiyan, dünyâda da, âhiretde de ziyân etdi. Eli bos kaldi. Dünyâda da, âhiretde de pismân olacak, âh edecekdir. Akli olan, tâli'li bir kimse, dünyânin birkaç yillik hayâtini firsat bilir, ni'met bilir. Bu kisa zemânda, dünyânin çabuk tükenen ve hepsinin sonu sikinti ve azâb olan, geçici zevklerine, tadina aldanmaz. Bunlarla vakti kaçirmaz. Bu kisa zemânda tohumunu eker. Bir dâne iyi is yaparak, sayisiz meyveler elde eder. Bekara sûresi, ikiyüzaltmisbirinci âyet-i kerîmesinde meâlen, (Allahü teâlâ diledigine katkat verir) buyuruldu. Bunun içindir ki, birkaç günlük iyi ise karsilik, sonsuz ni'metler verecekdir. Allahü teâlâ, çok ihsân sâhibidir.

Süâl: Karsiligin katkat olmasi, iyiliklerdedir. Kötülüklerin karsiligi bire birdir. Böyle olunca, kâfirlere kisa bir zemândaki kötülükler için, sonsuz azâb yapmasi nedendir?

Cevâb: Dünyâda yapilan isin karsiliginin nasil olacagini Allahü teâlâdan baska kimse bilmez. Insan bilgisi bunu anliyamaz. Meselâ, Muhsan [nâmuslu] olan bir kimseyi kazf [iftirâ] edene seksen sopa vurulmasini emr eylemisdir. Hirsizlik haddi olarak, hirsizin sag elinin kesilmesini karsilik eylemisdir. Zinâ haddi olarak evli olmiyanlara yüz sopa ile bir sene sehrden sürmek, evli olanlara, tas atarak öldürmek cezâsini vermisdir. Bu cezâlarin sebeblerini insanlar anliyamaz. Bunun gibi, kâfirlere, kisa zemândaki küfr için, sonsuz azâbi karsilik yapmisdir. Geçici bir küfrün cezâsi, sonsuz azâbdir. Islâmiyyetin bütün emrlerini aklina uygun getirmek istiyen, akli ile isbâta kalkisan kimse, (Peygamberlige) inanmamis olur. Onunla konusmak akl isi degildir. Fârisî beyt tercemesi:

Kur'ân ile hadîse, inanmazsa bir kisi,
ona hiç cevâb verme, konusma bitir isi!

Fakîrin ?kaddesallahü teâlâ sirrehül'azîz" mektûbunu getiren meyân seyh Ahmed, merhûm seyh sultân Tehâniserînin kiymetli ogludur. Babasina olan lutf ve ihsânlarinizi düsünerek bu fakîri araya koyarak, yüksek hizmetinizde çalismak için gelmisdir. Babasina olan ihsânlarinizdan biri, usrlu bir yerin usrunun ona verilmesini emr buyurmusdunuz. Emr sizdendir. Hakîkatde ise, hersey Allahdandir. Selâm sizlere olsun ve dogru yolda gidenlere ve Muhammed Mustafânin ?aleyhi ve alâ âlihissalevât vetteslîmât" izinde bulunanlara olsun!

Bu mektûb, mirzâ Dârâba yazilmisdir. Kötü olan dünyânin ne oldugu bildirilmekdedir:

Yaradilisinizin iyi oldugunu gösteren, çok ince düsüncelerinizi açikliyan kiymetli mektûbunuz geldi. Bir ise yaramiyan bu fakîrleri oksayan yazilariniza, Allahü teâlâ, Habîbi hurmetine ?aleyhi ve alâ âlihissalevâtü vetteslîmât" iyi karsiliklar ihsân buyursun!

Yavrum! Bu dünyâya düskün olanlar, mal, para pesinde kosanlar, büyük bir belâya yakalanmislardir. Büyük bir derde tutulmuslardir. Çünki, bu dünyâda bulunan, Allahü teâlânin begenmedikleri seyler ve her pislikden dahâ kötü olan pislikler, bu kimselere güzel görünmekdedir. Sevimli sanilmakdadir. Necâseti yaldizlamak, zehri sekerle kaplamak gibidir. Allahü teâlâ insanlara akl verdi. Akla bu alçak dünyânin kötülügünü anlatdi. Allahü teâlânin begenmedigi seylerin çirkinligini gösterdi. Bunun için, âlimler buyurdu ki, (Bir kimse, öldükden sonra, malinin zemânin en aklli olanina verilmesini vasiyyet etse, zâhide vermek lâzimdir. Çünki zâhid, dünyâya düskün degildir. Onun dünyâya kiymet vermemesi, aklinin çok oldugunu gösterir). Allahü teâlâ çok merhametli oldugu için, yalniz akl sâhidini vermekle kalmadi. Ikinci ve naklî sâhid olarak da Peygamberleri ?aleyhimüsselâm" verdi. Âlemlere rahmet olarak gönderdigi Peygamberleri ile ?aleyhimüssalevâtü vettehiyyât", bu bozuk malin iç yüzünü kullarina bildirdi. O yalanci kahpenin cilvelerine aldanmamalarini, ona tutulmamalarini açikça emr buyurdu. Sasmaz, dogru olan bu iki sâhid var iken, bir kimse, seker sanarak zehr yirse ve altina kavusacagim diyerek necâseti avuçlarsa, elbette çok alçaklik yapmis olur. Çok pis oldugunu göstermis olur. Peygamberlere ?aleyhimüssalevâtü vettehiyyât" inanmamisdir. Müslimân oldugunu söylese de, münâfik olur. Onun müslimân görünmesi, âhiretde fâide vermez. Yalniz dünyâda cânini ve malini korumus olur. Bugün, kulaklardan gaflet pamugunu atmalidir. Yoksa, âhiretde âh etmekden, pismân olmakdan baska yapilacak sey olmaz. Hâlinizi sik sik bildiriniz!

Fârisî beyt tercemesi:

Canim yavrum! Sana sözüm, yalniz sudur:
körpeciksin, yolun da çok korkuludur.

Bu mektûb, mirzâ Hüsâmeddîn Ahmede ?rahmetullahi aleyh" yazilmis olup, Evliyânin kerâmetini bildirmekdedir:

Herseyi yokdan var edip, her ân varlikda durduran, cânlilari besliyen, büyüten Allahü teâlâya hamd ederim. Onun Peygamberlerine ve bunlarin en üstünü olan Muhammed aleyhisselâma ve ona yakîn olanlara, salât ve selâm eylerim!

Daglar, tepeler, dostlarla aramizda perde oldugundan, görünüsdeki uzaklik, bulusmagi, konusmagi, Ankâ kusu gibi, ele geçmez bir sekle sokmusdur. Ara sira yeni bilgileri yazip, sevdiklerime yollamagi, âcizâne düsündüm. Bunun için tektük gönderdigim bilgilerden, usanmiyacaginizi ümmîd ederim.

Kiymetli efendim! Bugünlerde, her agizda, Evliyânin ?rahmetullahi aleyhim ecma'în" kerâmeti dolasmakda, câhil halk, hârika, kerâmet aramakda oldugundan, bu yolda, birkaç sey yazmagi uygun gördüm. Lütfen dikkatli okuyunuz! Vilâyet ya'nî Evliyâlik, Fenâ ve Bekâ demekdir. Bu dereceye yetisenlerde, hârikalar, kesfler görülür. Fekat, hârikalarin çok olmasi, vilâyetin temâmligini ve olgunlugunu bildirmez. Hârikalari dahâ az oldugu hâlde, vilâyeti dahâ kâmil olanlar, çok görülmüsdür. Hârikalarin çok olmasinin sebebi ikidir:

1- Urûc ederken, pekçok yükselmek.

2- Nüzûl ederken pekaz inmek.

Hattâ, hârikalarin çok görünmesinin baslica sebebi, ikincisidir. Ya'nî yukari makâmdan asagiya inmenin az olmasidir. Çünki, asagi dereceye inen Velî, sebebler âlemine inmis olur. Her hâdisenin bir sebeble hâsil oldugunu bilir. Sebebleri yaratanin ?celle celâlüh", esyâyi sebeblerle hareket etdirdigini görür. Hâlbuki, asagi dereceye geri dönmiyen veyâ az inip, sebebler derecesine düsmiyen Evliyâ, yalniz sebeblerin sâhibini, sebeblere kuvvet ve te'sîr vereni görüp, sebebleri göremez. Allahü teâlâ, herkese lâyik olani, umdugunu verdiginden, bu iki Velîye baska dürlü ihsânda bulunur. Sebebleri görenin islerini, arzûlarini, sebeb ile yaratir. Sebebleri görmiyene ise, sebebsiz verir. Nitekim hadîs-i kudsîde, (Kullarim beni zan etdikleri gibi bulur) buyurulmakdadir. Bu ümmetde, çok Evliyâ gelip geçmisdir. Bunlarin içinde Muhyiddîn seyyid Abdülkâdir-i Geylânîden ?kuddise sirruh" hâsil olan hârikalar kadar, hiçbirinden hâsil oldugu isitilmemisdir. Bunun sebebi, uzun zemândan beri, zihnimi kurcaliyordu. Bir dürlü anliyamiyordum. Sonra, Hak sübhânehü ve teâlâ bu bilmeceyi açikladi. Anlasildi ki, o büyük Velî ?kuddise sirruh", Evliyânin hepsinden dahâ yukari çikmis, inisde, Rûh makâmina kadar tenezzül etmisdir. Rûh derecesi ise, sebeblerin bulundugu âlemin üstündedir. Hasen-i Basrî ile Habîb-i Acemînin ?kuddise sirruhümâ" hâlini burada bildirmek uygun olur. Söyle ki, birgün, Hasen-i Basrî, Dicle kenârinda gemi bekliyordu. Habîb-i Acemî çikageldi ve (Ne bekliyorsun?) dedi. (Gemiye binecegim, onu bekliyorum) deyince, Habîb, (Gemiye ne hâcet, sen, yakîn mertebesine varmamissin!) dedi. Hasen-i Basrî ise, (Sen de ilm-ül-yakîn derecesine ermemissin) dedi. Habîb, gemiyi beklemeyip, su üzerinden yürüyüp karsiya geçdi. Hasen ise, gemiyi beklemekde kaldi. Çünki, sebebler âlemine kadar inmis oldugundan, onun islerini, sebebler te'sîri ile yapiyorlardi. Habîb-i Acemî ise, islerin yaratilmasinda, sebebleri görmediginden, onun isteklerini sebebsiz olarak ihsân ediyorlardi. Hasenin derecesi, Habîbin derecesinden dahâ yüksekdir. Çünki, (Ilm makâmi)ndadir. Ya'nî, ayn-ül-yakîni, ilm-ül yakîn ile birlesdirmisdir. Hâdiselerin husûle gelmesini, oldugu gibi, dogru görmekdedir. Allahü teâlâ, kudretini, hikmet altinda gizlemekde, herseyi sebebler te'sîri ile yapmakdadir. Habîbe gelince, O, ask-i ilâhînin serhosudur. Sebebleri göremeyip, asl yapana bakmakdadir ki, bu görüsü yanlisdir. Çünki, arada sebebler vardir.
Tâlibleri irsâd etmek vazîfesi, hârikalar göstermenin aksinedir. Çünki Rehber, ne kadar çok inmis olursa, irsâdi o kadar kuvvetli olur. Irsâd edebilmek için, tâlib ile rehberin birbirine yakîn olmasi lâzimdir. Bu da, Rehberin asagi dereceye ya'nî tâliblerin derecesine inmis olmasi ile olur. Bir Velî, ne kadar çok yükselirse, inisi o kadar çok asagi olur. Bunun içindir ki, Peygamberlerin son geleni ?aleyhi ve alâ âlihissalevâtü vetteslîmât", hepsinden yukari gitdi. Inisde de, hepsinden asagi geldi. Bundan dolayi, Onun da'veti, irsâdi, hepsinden kuvvetli oldu ve bütün insanlarin Peygamberi oldu. Çünki inisi fazla oldugundan, mahlûklara yakinligi, dahâ çok oldu. Böylece, kendisinden istifâde, dahâ kolay oldu. Tesavvuf yolunda, nihâyete varmayip, ortalarda bulunan Velîler, tâliblere, nihâyete varmis da inememis Velîlerden dahâ çok fâideli oluyor. Çünki ortalardakilerin hâli, baslangicdakilere dahâ uygundur. Bunun içindir ki, seyh-ul-islâm Hirevî Abdüllah-i Ensârî buyurdu ki, (Eger Ebül-Hasen-i Harkânî ile Muhammed Kassâb bir sehrde bulunsaydi, sizi Muhammed Kassâba gönderirdim. Çünki o, tâliblere, Harkânîden dahâ fâideli olur). Harkânî, nihâyete varmisdi. Tâlibler, ondan, pek istifâde edemezdi. Ya'nî asagi dönmiyen Velî, nihâyete varmakla, tâlibleri iyi yetisdiremez. Fekat, nihâyete varan Velîler, geriye indikden sonra, kuvvetli ifâde ve terbiye edicidir. Çünki, Muhammed ?sallallahü aleyhi ve sellem", herkesden dahâ yükselmis iken, ifâde, terbiye etmesi, herkesden çok idi. Görülüyor ki, ifâdenin, terbiye etmenin azligi, çoklugu inis mikdârina bagli olup, nihâyete varip varmamaga bagli degildir. Burada, dikkat edilecek bir incelik vardir ki, o da, Velînin ?rahmetullahi aleyhim ecma'în", kendi vilâyetini bilmesi lâzim olmadigi gibi, kendisinden hârika, kerâmet hâsil oldugunu bilmesi de sart degildir. Çok olur ki, herkes onun kerâmetini görür. Onun bu kerâmetlerden hiç haberi olmaz. Ilm ve kesf sâhibi olan Evliyânin da, kendi kerâmetlerinden ba'zisini bilmemesi câizdir. Ba'zan, bunlarin Âlem-i misâldeki sekllerini, sûretlerini bir ânda, çesidli memleketlerde, herkese gösterirler. Uzak yerlerde, sasilacak isleri yapdiklari görülür. Hâlbuki kendisi, bunlari hiç bilmez. Hazret-i Mahdûmî, mevlânâ Nûreddîn-i Câmî ?kuddise sirruh" buyurdu ki, (Büyüklerden birine, çesidli yerlerden gelen tanidiklari, seni Mekke-i mükerremede gördük ve birlikde hac yapdik. Baskalari da, seni Bagdâdda gördük ve birlikde söyle söyle seyler yapdik derlerdi. Hâlbuki, o kimse, o günlerde evinden çikmamisdi ve o kimseleri görmemisdi. Acabâ niçin böyle söylüyorlar) derdi. [O kimse mevlânâ Câmî'in kendisi idi.] Her isin dogrusunu, yalniz Allahü teâlâ bilir. Dahâ fazla yazmaga lüzûm yok. Merâk etdiginizi, dahâ çok anlamak istediginizi ögrenirsem, insâallah, dahâ çabuk ve dahâ çok yazarim. Vesselâm.

Bu mektûb, molla Tâhir-i Bedahsîye yazilmis olup, bâtinin [kalbin, rûhun] hâli ne kadar bilinmezse, o kadar iyidir ve Evliyânin kesflerinde hatâ olmasinin sebebini, (Kazâ-i mu'allak) ile (Kazâ-i mübrem)i ve dinde güvenilecek seyin yalniz Kitâb ve Sünnet oldugu bildirilmekdedir:

Âlemlerin rabbi olan Allahü teâlâya hamd ederim ve Peygamberlerin seyyidine ?aleyhimüsselâm" salât ve tertemiz Akrabâsina ve Eshâbina selâm ederim! Uzun zemândan beri, hâlinizi bildirmediniz. Her ne seklde olursaniz olunuz, dogru yoldan sapmamalisiniz. Îmân edilecek seylerde ve ibâdetlerde ve her isde, islâmiyyetden kil kadar ayrilmamaga, çok dikkat etmelisiniz. Kalbin nisbetini [bagliligini] korumak ve büyüklerimizin gösterdigi seklde temizlenmesine çalismak da, çok mühimdir. Kalbin hâli ne kadar gizli kalirsa, o kadar iyidir ve cehâlet, hayret artdikca, güzel olur. Çünki, Allahü teâlâya âid bilgiler ve ismlerinden kalbe dogan ma'rifetler, tesavvuf yolunun ortalarinda hâsil olup, nihâyete dogru azalir. Vâsil oldukdan sonra, büsbütün yok olur. Allahü teâlâyi taniyamamak ve Ona kavusamamakdan baska, hiçbir kazanç kalmaz. Hele dünyâya, mahlûklara âid kesflere [bilgilere], ne diyelim ki, zâten bunlar, çok vakt yanlis olur. Böyle bilgilerin olmasi ve olmamasi müsâvîdir.

Süâl: Evliyânin ?rahmetullahi aleyhim ecma'în", mahlûklara âid bilgileri, çok vakt yanlis oluyor ve kalbine dogan bilginin tersi, hâsil oluyor. Meselâ, bir kimsenin bir ay sonra ölecegini veyâ yolcunun gelecegini haber veriyorlar. Bunlar olmuyor. Bunun sebebi nedir?

Cevâb: Velînin kalbine gelen bilgi, haber verilen is, çok def'a sartlara bagli olur. O Velî, o ânda, o sartlari anliyamaz. O seyin, sartsiz olarak, her hâlde meydâna gelecegini sanir. Bundan baska (Levh-i mahfûz)da yazili, ileride olacak bir isi, ârife [ya'nî Velîye] gösterirler. Fekat o is, degisdirilebilen, silinip yeniden yazilabilen seylerdendir. (Kazâ-i mu'allak) gibidir. Ârif, o isin, bir sarta bagli oldugunu, silinebilecek seylerden oldugunu anliyamayip, elbette hâsil olacagini sanir ve gördügünü haber verir. Böylece, o is de, hâsil olmiyabilir. Isitdigimize göre, Cebrâîl ?aleyhisselâm", bir gün, Peygamberimize ?aleyhi ve alâ âlihissalevâtü vetteslîmât" gelip, bir gencin, yarin sabâh, erkenden ölecegini haber verir. Peygamber efendimiz ?aleyhi ve alâ âlihissalâtü vesselâm", bu gence aciyip, huzûr-i se'âdetlerine çagirir. Ne istegi oldugunu sorar. (Bir kiz ile evlenmek ve bir de, tatli isterim) der. Emr buyurup, ikisini de hemen hâzirlarlar. Genç, o gece, odasinda âilesi ile oturmus, tatli yanlarinda iken, kapiya bir fakîr gelip, (Açim, Allah rizâsi için bir sey verin!) der. Genç, tatlinin hepsini, fakîre sadaka verir. Sabâh olunca, Peygamberimiz ?sallallahü aleyhi ve sellem", gencin ölüm haberini bekler. Uzun zemân, haber gelmeyince, birini gönderip sorar. Gencin sag ve keyf yapmakda oldugunu söylerler. Hayret eder. O sirada, Cebrâîl ?aleyhisselâm" gelir. Ona sorar. Cebrâîl ?aleyhisselâm", (Gencin tatliyi sadaka vermesi, gelmekde olan belâyi geri çevirdi) der ve gencin yasdigi altinda, büyük bir yilani ölü olarak bulurlar. Bu haber, bu fakîre hos gelmiyor. Cebrâîl aleyhisselâmin yanilmasini câiz görmiyorum. Yâhud, Cebrâîl aleyhisselâmin ma'sûm olmasi, emîn olmasi ve hiç yanilmamasi, vahy seklinde getirdigi seylerdedir. Ya'nî, Allahü teâlâ tarafindan indirdigi seylerde, yanlislik ihtimâli yokdur. Bu genç için getirdigi haber ise vahy degildir. Levh-i mahfûzda görüp ögrendigi birseyi haber vermisdir. Levh-i mahfûzda yazili seyler, silinip degisdirilebildiginden, buradan ögrenilen haberler yanlis olabilir. Allahü teâlâ tarafindan getirilen seylerin ise, yanlis olmak ihtimâli yokdur. Sehâdet ile ihbâr arasinda fark vardir. Islâmiyyetde, sâhid olmak kabûl olunur. Haber vermege ise güvenilmez.

Kazâ, ya'nî Allahü teâlânin yaratacagi seyler, iki kismdir: (Kazâ-i mu'allak), (Kazâ-i mübrem). Birincisi, sarta bagli olarak, yaratilacak seyler demekdir ki, bunlarin yaratilma sekli degisebilir veyâ hiç yaratilmaz. Ikincisi, sartsiz, muhakkak yaratilacak demek olup, hiçbir sûretle degismez, muhakkak yaratilir. Kaf sûresinin yirmidokuzuncu âyetinde meâlen, (Sözümüz degisdirilmez) buyuruldu. Bu âyet-i kerîme, kazâ-i mübremi bildirmekdedir. Kazâ-i mu'allak için de, Ra'd sûresinde, (Allahü teâlâ, diledigini siler, diledigini yazar) meâlindeki, yirmidokuzuncu âyet-i kerîme vardir. Hocam, Muhammed Bâkî-billah ?kuddise sirruh" buyurdu ki, seyyid Abdülkâdir-i Geylânî ?kuddise sirruh", ba'zi kitâblarinda buyurmus ki, (Kazâ-i mübremi kimse degisdiremez. Fekat ben, istersem, onu da degisdirebilirim). Bu söze sasar ve olacak sey degildir derdi. Hocamin bu sözü, uzun zemândan beri, zihnimi kurcalamisdi. Nihâyet, Allahü teâlâ, bu fakîri de, bu ni'meti ihsân etmekle sereflendirdi. Bir gün, sevdiklerimden birine, bir belâ gelecegi, ilhâm olundu. Bu belânin geri döndürülmesi için, cenâb-i Hakka çok yalvardim. Bütün varligim ile, Ona sigindim. Korkarak, sizliyarak, çok ugrasdim. Bu belânin, Levh-i mahfûzda kazâ-i mu'allak olmadigini, bir sarta bagli olmadigini gösterdiler. Çok üzüldüm, ümmîdim kirildi. Abdülkâdir-i Geylânînin ?kuddise sirruh" sözü hâtirima geldi. Ikinci def'a olarak, tekrâr sigindim, çok yalvardim. Aczimi, zevalliligimi göstererek niyâz etdim. Lutf ve ihsân ederek kazâ-i mu'allakin iki dürlü oldugunu bildirdiler: Birisinin sarta bagli oldugu, levh-i mahfûzda gösterilmis, meleklere bildirilmisdir. Ikincisinin sarta bagli oldugunu, yalniz Allahü teâlâ bilir. Levh-i mahfûzda, kazâ-i mübrem gibi görülmekdedir ki, bu kazâ-i mu'allak da, birincisi gibi degisdirilebilir. Bunu anlayinca, Abdülkâdir-i Geylânînin ?kuddise sirruh" sözündeki, kazâ-i mübremin, bu ikinci kism kazâ-i mu'allak oldugunu ve kazâ-i mübrem seklinde görüldügünü, yoksa, hakîkî kazâ-i mübremi degisdiririm demedigini anladim. Böyle kazâ-i mu'allaki, pekaz kimseye tanitmislardir. Yâ, bunu degisdirebilecek kim bulunabilir? O sevdigim kimseye, gelmekde olan belânin, bu son kism kazâdan oldugunu anladim ve Hak ?sübhânehu ve teâlâ"nin bu belâyi geri çevirdigi ma'lûm oldu. Allahü teâlâya, bunun için çok sükr olsun! Ona sevdigi ve begendigi gibi sükrler olsun ve bütün insanlarin en üstünü ve Peygamberlerin sonuncusu olan Muhammed Mustafâya ?aleyhi ve aleyhimüssalevâtü vetteslîmât" ve Ona yakin olanlarin ve Eshâbinin hepsine ?ridvânullahi teâlâ aleyhim ecma'în" salât ve selâm ve tehiyyetler olsun! Allahü teâlâ, Onu âlemlere rahmet olarak gönderdi. Yâ Rabbî! Kalblerimizi Onun sevgisi ile doldur. Hepimizi Onun yolunda bulundur! Bu düâya âmîn diyenlere, Allahü teâlâ merhamet etsin!

Evliyânin ?kaddesallahü teâlâ esrârehümül'azîz" kalbine gelen ilhâmlardan ba'zisinin yanlis olmasi, sundan da ileri gelir ki, ilhâm olunan bilgilere benziyen, ba'zi yanlis baslangiçlar, hâtirina gelir. Bunlari dogru sanir ve ilhâm olunan seylere karisdirir. Böylece, ilhâm dogrulugunu gayb eder. Ba'zan da, kesflerde, rü'yâlarda, gizli seyler, kendisine gösterilir. Bunlari gördügü gibi olacak sanir. Hâlbuki, onlara ma'nâ vermek, ta'bîr etmek lâzim geldigini bilemez. Bunun için, söyledigi seyler meydâna çikmaz. Iste böyle sebeblerden dolayi, kesf ve ilhâmlar, hatâli olmakdadir.

Hiç yanlis olmiyan, güvenilecek, yalniz Kur'ân-i kerîm ve hadîs-i serîflerdir. Çünki her ikisi de, elbette dogru olan, vahy ile bildirilmisdir. Ya'nî melek ile indirilmisdir. Âlimlerin söz birligi ve müctehidlerin ictihâdi da, bu iki dogru kaynakdan alinmisdir. Iste, islâmiyyetin bu dört temeli disinda kalan bilgiler, her ne olursa olsun, bu dört esâsa uygun ise, kabûl edilir. Uygun olmiyanlar, Evliyânin ?kaddesallahü teâlâ esrârehümül'azîz" ilmleri, ma'rifetleri, kesfleri olsa da, [fen adami olarak geçinen, fen taklîdcilerinin, tecribe ve isbât edilmis bilgiler arasina, bozuk düsünceleri ile karisdirdiklari, hipotez, teori bile olmiyan sözleri olsa da], kabûl olunmaz.

[(Berîka) kitâbinin doksandördüncü sahîfesinde diyor ki, (Edille-i ser'iyyenin dört olmasi müctehidler içindir. Mukallidler ya'nî dört mezhebden birinde olanlar için delîl, sened, bulundugu mezheb reîsinin ictihâdi ve sözüdür. Çünki mukallidler, âyetden ve hadîsden ahkâm çikaramaz. Bunun içindir ki, mezheb imâminin sözü, Nassa ya'nî âyete ve hadîse uymuyor göründügü zemân mezheb imâminin sözüne uyulur. Çünki (Nass) ictihâd istiyebilir. Yâhud, baska nassla degismesi, te'vîl edilmesi, yanlis birsey olmasi, nesh edilmis olmasi mümkindir. Bunlari da ancak müctehid anliyabilir)].

Tesavvuf yolunda bulunanlarin vecd ve hâlleri, kesf ve ilhâmlari [ve fen taklîdcilerinin faraziyye ve nazariyyeleri] islâmiyyet terâzîsi ile dartilmadikca, on para etmez. Kur'ân-i kerîm ve hadîs-i serîf mi'yâri ile yoklamadikça, kabûl edilmez. [Evliyânin kesf ve ilhâm ile edindikleri ba'zi bilgilerinde yanlislik bulunabilecegini isiterek, bu büyüklerin, islâmiyyeti bildiren sözlerine inanilmaz demek, pek câhillik olur. Bunlarin, Kur'ân-i kerîmden, hadîs-i serîflerden ve din imâmlarindan verdikleri haberler sübhesiz saglam ve dogrudur. Meselâ, Abdülkâdir-i Geylânînin ?rahmetullahi aleyh", (Bes vakt nemâzin sünnetleri yerine, kazâ nemâzlarini kilip, kazâlari bir ân önce bitirmek lâzimdir) sözü, kesf ve ilhâm olmayip, islâmiyyeti bildirmekdedir ve Ehl-i sünnet âlimlerinin yoludur ?rahmetullahi teâlâ aleyhim ecma'în". Din bilgilerini, ilhâm, kesf sanip, Evliyânin sened, vesîka degerindeki sözlerine inanmiyan kimse helâk olur.]

Tesavvuf yoluna girmek ve bu yolda ilerlemek islâmiyyetin bildirdigi seylere, kalbin yakîn hâsil etmesi, hakîkî îmâna kavusmasi içindir ve islâmiyyetin emrlerini kolaylikla, seve seve yapmak içindir. Bu ikisinden baska seyler kazanmak için degildir. Çünki, Allahü teâlâyi görmek, âhiretde va'd edildi. Dünyâda görülemez. Tesavvufcularin müsâhede, tecellî diyerek övdükleri görünüsler, zil ile, gölge ile avunmakdir. Benzeterek, sanarak, bosuna sevinmekdir. Allahü teâlâ, (Verâ-ül-verâ)dir. Ya'nî ötelerin ötesidir. Müsâhede ve tecellî dedikleri görünüslerin iç yüzünü bildirirsem, bu yola yeni girenlerin çalismakdan vaz geçmelerinden, sevk ve heveslerinin gevsemesinden korkarim. Fekat, hiç agzimi açmazsam, bildigim hâlde, herkesin yanlis seyleri hakîkat sanmalarina göz yummus olmakligimdan da korkuyorum. Onun için, tekrâr söyliyeyim ki, tesavvufcularin müsâhedelerini, tecellîlerini, kelîmullah hazret-i Mûsânin ?alâ nebiyyinâ ve aleyhisselâm" sâhid oldugu, Tûr dagina olan tecellî ile karsilasdirmali. Ona benzemeyince, gölgenin, hayâlin, asl ve hakîkat sanildigi anlasilmalidir. O tecellîye benzemiyecekleri sübhesizdir. Çünki, O ve Onun tecellîsi, mahlûklara âid sifatlardan, kaydlardan münezzehdir. Bu dünyâda ise, bu kaydlardan siyrilmak mümkin degildir. Ister kalbe tecellî olsun, ister disarda tecellî olsun, bu kaydlar karisacakdir. Hâtem-ül-Enbiyâ ?aleyhi ve aleyhim ve alâ âlihissalevâtü vetteslîmât", bundan ayridir. O, dünyâda gördü ve kil kadar degismedi. Evet, Onun yolunda gidenlerin büyüklerine dünyâda, bu ni'met nasîb olur ise de, sayisiz zillerden, perdelerden birinin gerisinde olmakdadir. Tecellîye kavusan, bunu anlasa da, anlamasa da bunlara perdesiz tecellî olamaz. Kelîmullah ?aleyhi ve alâ nebiyyinesselâm" kendine tecellî etmedigi hâlde, Tûr dagina olan tecellîyi görünce bayildi, düsdü. Baskalari kim bilir ne olur?

Sunu da bildireyim ki, sevdiklerimizden birine, talebeyi yetisdirmek için, izn vermekden maksad, îmânin gevsedigi, çok kimselerin yoldan çikdigi, din bilgilerinin unutuldugu, bu firtinali zemânda, müslimân evlâdlarina Allah yolunu göstermesi, kendisinin de, talebesi ile ugrasirken, onlarla birlikde, ilerlemesi içindir. Bu inceligi iyi anlamali ve ömrde geri kalan birkaç günlük firsatda, çalisarak, talebe ile birlikde, ni'mete kavusmalidir. Yoksa, bu izni, büyüklük ve olgunluk alâmeti sanip, maksaddan mahrûm kalmamalidir. Bizim vazîfemiz bildirmekdir. Vesselâm.

Bu mektûb, Molla Dâvüde yazilmisdir. Pîrin hakkini gözetmegi bildirmekdedir:

Kiymetli kardesim Mevlânâ Dâvüdün mubârek mektûbu geldi. Bizleri sevindirdi. Hak teâlâ, zâhirinizi ve bâtininizi, râzi oldugu seyleri yapmakla süslesin. Sevgili Peygamberi ve Onun yüksek Âli hurmetine düâmizi kabûl buyursun ?aleyhi ve aleyhimüssalâtü vesselâm"! Kalbin çesidli seylere dagilmasi yüzünden, kalb için aldiginiz dersi yapmakda ve büyüklerin yolunda ilerlemekde gevseklik olmamalidir. Bir kararti ve bulaniklik olursa, Allahü teâlâya yalvararak, boynunuzu bükerek, Ona siginarak bundan kurtulmaga çalisiniz. Bundan kurtulmanin ikinci ilâci, bu ni'mete kavusmaniza sebeb olana, sizi bu yolda yetisdirene tâm baglanmanizdir. Bu büyük ni'mete kavusduran zâtin haklarini, edeblerini gözetmege çok çalisiniz. Onun rizâsini kazanmagi, Allahü teâlânin rizâsini kazanmaga vesîle biliniz. Kurtulus yolu ancak budur. Vesselâm.

Bu mektûb, mirzâ Ebrece yazilmisdir. Insan, câhil oldugu için, bedeninin hastaligini gidermege çalismakdadir. Kalbin dünyâya düskün olmasi hastaligindan haberi bile olmadigi bildirilmekdedir:

Allahü teâlâ, sizi ayblardan, kusûrlardan korusun. Sizi lekeliyecek seylerden, geçmis ve gelecek bütün insanlarin en üstünü hurmetine ?aleyhi ve alâ âlihi ve sahbihi ecma'în minessalevâti etemmühâ ve minetteslîmâti ekmelühâ" muhâfaza buyursun! Ey mes'ûd ve temiz kardesim! Insanin bedenine bir hastalik gelince ve uzvunda bozukluk olunca, o hastaligi gidermek ve o bozuklugu düzeltmek için, o kadar ugrasir da, kalb hastaligi kendisini sonsuz ölüme ve bitmez tükenmez azâblara sürükledigi hâlde, bu korkunç hastalikdan kurtulmagi hiç düsünmemekdedir ve onu gidermek için hiç kipirdamamakdadir. Kalbin hasta olmasi demek, Allahü teâlâdan baska seylere tutulmus olmasidir. Eger, kalbin bu tutulmasini hastalik bilmezse, çok alçak kimsedir. Eger bilir de, aldiris etmezse, çok pisdir. Bu hastaligi anlamak için, (Akl-i mu'âd) lâzimdir. (Akl-i me'âs), kisa görüslü oldugundan, ancak, görünüse bakar. Akl-i me'âs, dünyânin geçici lezzetlerine bakarak, kalb âfetlerini hastalik bile saymadigi gibi, akl-i mu'âd da, âhiretde verilecek sevâblara bakarak, bedendeki bozukluklari, hastalik saymaz. Akl-i me'âs, kisa görüslü, akl-i mu'âd keskin görüslüdür. Akl-i mu'âd, Peygamberlerde ?aleyhimüssalevâtü vetteslîmât" ve Evliyâda bulunur. Akl-i me'âsi, mala düskün olanlar, dünyâya bagli olanlar begenir. Aradaki farki düsünmelidir. Akl-i mu'âdi kuvvetlendiren seyler, ölümü düsünmek, âhiretde olacak seyleri ögrenmek ve âhiret derdi ile sereflenmis olanlarla birlikde bulunmakdir. Fârisî beyt tercemesi:

Aranilan hazînenin nisânini verdim sana,
belki sen kavusursun, biz varamadiksa da.

Bedenin hastaligi, ahkâm-i ser'iyyenin yerine getirilmesini güçlesdirdigi gibi, kalb hastaligi da, islâmiyyete uymagi güçlesdirmekdedir. Sûrâ sûresi, onüçüncü âyetinde meâlen, (Müslimân olmalarini istemekligin, kâfirlere çok güç gelmekdedir) ve Bekara sûresinin kirkbesinci âyetinde meâlen, (Nemâz kilmak, ibâdet etmek, yalniz mü'minlere güç gelmez) buyuruldu. Görünen uzvlarin kuvvetden düsmesi, ibâdeti güçlesdirdigi gibi, kalbde îmânin za'îflemesi de güçlesdirmekdedir. Yoksa, islâmiyyetin her emrinde kolaylik vardir. Bekara sûresinin yüzseksenbesinci âyetinde meâlen, (Allahü teâlâ, size kolaylik yapmak istiyor, güçlük çikarmak istemiyor) ve Nisâ sûresinin yirmiyedinci âyetinde meâlen, (Allahü teâlâ, emrlerinin hafîf olmasini diledi. Çünki, insanlar za'îf yaratildi) buyuruldu. Bu iki âyet-i kerîme de, sözümüzü isbât etmekdedir. Fârisî misra' tercemesi:

Bir kimse kör ise, günesin suçu ne?

Bunun için, bu hastaligi gidermek çok lâzimdir. Bunun mütehassisi olan hakîmlere siginmak farz-i ayndir. Resûl, ancak haber verir.

Bu mektûb, seyh Hamîd-i Bingâlîye yazilmisdir. Tesavvuf büyüklerinin yanildiklari seylerden birkaçini bildirmekdedir:

Âlemlerin rabbi olan Allahü teâlâya hamd olsun. Peygamberlerin en üstününe ve Onun Âline ve Eshâbinin hepsine selâm ve düâlar olsun ?salevâtullahi teâlâ aleyhi ve alâ âlihi ve sahbihi ecma'în". Buradaki fakîrlerin hâli, hergün dahâ iyi olmakdadir. Hergün dahâ çok sükr etmek lâzim gelmekdedir. Uzakdaki sevdiklerimizin de böyle olmalarini istiyoruz.

Azîzim! Bu hiç bilinmiyen yolda, yolcularin ayagi kayacak yerler çokdur. I'tikâdda ve her isde, islâmiyyetin ipinin ucuna yapismak lâzimdir. Yanimda olanlara ve uzakda olanlara yapacagim nasîhat, yalniz budur. Aman, gâfil olmayiniz! Bu yolda, yolculari sasirtan birkaç yanlisligi yaziyorum. Bu yanlisliklarin sebeblerini açikliyorum. Dikkat ile, düsünerek okuyunuz! Baska yerlerde de, bunlarla ölçerek hareket ediniz!

Tesavvuf yolundaki yanilmalarin birisi, sâlik, ya'nî yolcu, makâmlara yükselirken, âlimlerin sözbirligi ile yüksekliklerini bildirdikleri kimselerden kendini dahâ yüksek bulmasidir. Bu sâlikin makâmi, bu büyüklerin makâmlarindan elbette asagidir. Fekat sâlik, ba'zan kendini, insanlarin en üstünü olduklari meydânda olan Peygamberlerin de ?aleyhimüssalevâtü vetteslîmât" üstünde görür. Böyle görmekden Allahü teâlâya siginiriz. Birçoklarinin böyle yanlis görmeleri sundandir ki, Peygamberler ve Evliyânin hepsi, önce, kendi varliklarinin mebde-i te'ayyünü olan ismlere kadar çikarlar. Böyle çikanlar (Velî) olur. Vilâyet mertebesine kavusur. Sonra, bu ismlerde ve ismlerden, Allahü teâlânin diledigi makâmlara yükselirler. Fekat, bu yükselmelerde, hepsinin konak yerleri, vücûdlerinin mebde-i te'ayyünü olan ismlerdir. Yükselirlerken, onlari arayan, çok zemân, o ismlerde bulur. Çünki o büyüklerin, yükselirken, tabî'î yerleri, bu ismlerdir. Bu ismlerden, yukari ve asagi hareket etmek, sonradan te'sîr eden kuvvetlerle olur. Yaradilisi yüksek olan bir sâlik, o ismlerden yukari ilerler. O ismlerin sâhibleri olan Peygamberlerden ?aleyhimüssalevâtü vetteslîmât" kendini dahâ yukari sanir. Önce inanmis, îmân etmis oldugunu unutur. Peygamberlerin yüksekliginde, Evliyânin üstünlüklerinde sübheye düser. Bu makâm, sâliklerin ayaklarinin kaydigi yerdir. Bu zemân, sâlik, o büyüklerin, bu makâmlardan sonsuza dogru yükselmis olduklarini bilemez. O ismlerin, yükselirlerken, tabî'î yerleri oldugunu da bilemez. Kendisinin, yükselirken, tabî'î yeri bulundugunu, kendi yerinin, o büyüklerin yerleri olan o ismlerin altinda ve çok asagida oldugunu düsünemez. Bir kimsenin üstünlügü, tabî'î yerinin yüksekligi ile ölçülür. O yer, kendi mebde-i te'ayyünü olan ism-i ilâhîdir. Yine bunun içindir ki, büyüklerden birkaçi demisdir ki, ârif yükselirken, büyük araciyi arada bulmaz. O arada olmadan yükselir. Hocam Muhammed Bâkî-billah ?kaddesallahü teâlâ sirrehümâ" hazretleri, Râbi'a-i Adviyyenin de, bunlardan biri oldugunu bildirmisdi. Bunlar yükselirken, büyük aracinin mebde-i te'ayyünü olan ismden ileri çikinca, Berzahiyyet-i kübrânin arada kalmadigini saniyorlar. (Berzahiyyet-i kübrâ), hakîkat-i Muhammediyyeye diyorlar. Isin dogrusunu yukarida bildirdik.

Bu yanilmaya, sâliklerin kimisinde de, sebeb su olmakdadir: Sâlik, kendi mebde-i te'ayyünü olan ismde seyr ederken, ilerlerken, büyüklerin mebde-i te'ayyünleri olan ismleri de topluca geçmekdedir. Çünki her ismde, bütün ismler kisaca bulunmakdadir. Insanin, herseyi kendinde bulundurmasi, mebde-i te'ayyünü olan ismde, bütün ismlerin bulundugu içindir. Sâlik kendi isminde ilerlerken, büyüklerin ismlerini de kisaca geçerek, ismin sonuna gelir. Kendinin dahâ üstün oldugunu sanir. Görmüs oldugu ve hepsinin geçmis oldugu, büyüklerin makâmlarinin, makâmlarin asli olmayip, nümûneleri oldugunu anliyamaz. Bu makâmda, kendini, hepsini toplamis ve onlari kendinin parçalari sanarak, kendini dahâ yüksek görür. Bâyezîd-i Bistâmî ?kaddesallahü teâlâ sirrehül'azîz" bunun için, (Bayragim, Muhammed aleyhisselâmin bayragindan dahâ yüksekdir) dedi. Akli basinda olmadigi için, bayraginin, Muhammed aleyhisselâmin bayragindan degil, o bayragin görüntüsünden dahâ yüksek oldugunu anliyamadi. Kendi isminin hakîkatinde, o ismin görüntüsünü görmüsdü. Yine bunun için, kalbinin çok genis oldugunu bildirdi. (Ars ve bütün içindekiler, ârifin kalbinin kösesine konsalar, hiç duymaz) dedi. Burada da, birseyin görüntüsünü, kendisi ile karisdirdi. Çünki Allahü teâlâ, Arsa (Büyük) buyurdu. Ârifin kalbinin Ars yaninda ne kiymeti olur, ne mikdâri olur? Arsda olan zuhûrun yüzde biri kalbde görülmez. Isterse ârifin kalbi olsun. Cennetde olan görmek, Arsda zuhûr edecekdir. Bu söz, bugün tesavvufculardan birçoguna agir gelirse de, fekat yarin dogru oldugunu anliyacaklardir. Bu sözümüzü bir misâl ile açikliyalim:

Insanda elementler bulundugu gibi, göklerden de benzerler vardir. Insan, bütün bunlarin kendinde bulundugunu düsünür. Bütün elementleri ve gökleri kendi parçalari olarak görürse ve bu görüsü kendini kaplarsa, ben yer küresinden dahâ büyüküm ve göklerden dahâ genisim diyebilir. Akli olan kimse, bu sözü isitince, onun kendinde bulunan parçalardan dahâ büyük oldugunu, yer küresinin ve göklerin ise, onun parçalari olmadiklarini anlar. Bunlarin benzerleri, onun parçalaridir. O, bu parçalari olan nümûnelerden dahâ büyükdür. Yoksa, yer küresinin ve göklerin kendilerinden dahâ büyük degildir. Birseyin nümûnesi, ya'nî benzerini, onun kendisi zan etdigi içindir ki, (Fütûhât-i Mekkiyye) kitâbinin sâhibi olan Muhyiddîn-i Arabî ?kuddise sirruh", (Cem-i Muhammedî, cem-i ilâhîden dahâ genisdir) dedi. Çünki, (Cem-i Muhammedî)de ilâhî hakîkatler ile mahlûklarin hakîkatleri vardir. Bunun için, dahâ genis olur dedi. Hâlbuki, orada ancak, ülûhiyyet mertebesinin zillerinden, görüntülerinden bir zillin bulundugunu, o mertebenin hakîkatinin bulunmadigini anliyamadi. O mukaddes mertebe, azametli ve kibriyâ sifatlidir. Cem-i Muhammedî bunun yaninda hiç kalir. Bir avuç toprak nerede, herseyin sâhibi nerede?

Sunu da söyliyelim ki, sâlik kendi rabbi olan ismde seyr eder, ilerlerken, üstünlükleri sözbirligi ile belli olan büyüklerden birkaçini, kendisi yüksek derecelere çikardigini, onlari ilerletdigini zan eder. Burasi da, sâliklerin ayaklarinin kaydigi yerdir. Böyle sanarak, kendini dahâ yüksek bilmekden, böylece sonsuz felâkete düsmekden, Allahü teâlâya siginiriz. Büyük bir pâdisâh, serefli bir sultân, emrindeki bir vâlîsine gider, vâlî yardimi ile, o vilâyetin güzel yerlerini gezer ve kiymetli yerleri görürse, buna sasilir mi ve vâlî, sultândan dahâ yüksek sanilir mi? Olsa olsa, burada ufak birseyde üstünlük düsünülebilir ki, hiç kiymeti yokdur. Çünki, her çöpcü ve isçi, kendi isinin inceliginde, büyük bir âlimden ve basarili bir fen adamindan üstündür. Fekat, bu üstünlügün kiymeti yokdur. Kiymetli olan üstünlük her bakimdan üstün olmakdir. Âlim ve fen adami, bunun için yüksekdir.

Bu fakîre de, böyle yanilmak çok oldu. Yanlis görüslere çok yakalandim. Bu hâller çok zemân sürdü. Fekat, Allahü teâlâ korudu. Önceki inancim hiç sarsilmadi. Ehl-i sünnet âlimlerinin bildirdikleri i'tikâdda hiç gevseklik olmadi. Bunun için ve bütün ni'metleri için, Allahü teâlâya hamd ve sükrler olsun! Ehl-i sünnet i'tikâdina uymiyan görüslere hiç kiymet vermedim. Bu i'tikâda uygun ma'nâlar verdim. Kisaca, söyle anladim ki, bu görüs dogru ise, ufak birseyde üstün olmagi gösterir. Üstünlük Allahü teâlâya yakîn olmakla ölçülür. Bu yükselmenin çok olmasi da, kurbu, yakînligi gösterir. O hâlde, niçin üstünlük ufak birseydedir diyerek küçültülsün? Bu süâl dogru ise de, önceki kuvvetli îmân yaninda, böyle görüs, bu kuruntu yerlesemedi, yok oldu. Hattâ, bunun yerine, tevbe, istigfâr ve Allahü teâlâya siginarak, Ehl-i sünnet i'tikâdina uymiyan böyle kesflerin, görüslerin hâsil olmamasi için yalvardim, düâ eyledim. Birgün, böyle yanlis kesfler için beni kiyâmetde sorguya çekerlerse, azâb ederlerse diye çok korkdum. Bu korku beni kapladi. Hiç râhatim kalmadi. Allahü teâlâya çok yalvardim. Bu sikintim çok zemân sürdü. Böyle bir zemânimda, bir Velînin kabri yanindan geçiyordum. Bu üzüntümün çözülmesi için, o Velîden yardim diledim. O ânda, Allahü teâlânin lutfü, merhameti yetisdi. Isin içyüzü, oldugu gibi açiklandi. Âlemlere rahmet olan, sonuncu yüce Peygamberin ?aleyhi ve alâ âlihissalevâtü vetteslîmât" rûhâniyyeti hâzir oldu. Üzüntülü kalbi tesellî buyurdu. Anlasildi ki, Allahü teâlâya yakînlik, her bakimdan üstünlük ise de, sana hâsil olan yakînlik, senin rabbin olan ism-i ilâhî mertebesinin zillerinden bir zille olan yakinlikdir. Bu yakinlik ise, her bakimdan üstünlügü bildirmez. Bu makâmin Âlem-i misâldeki görünüsünü açikladilar ki, hiç sübhem kalmadi. Bütün kuruntular yok oldu. Böyle sübhelere yol açan ve iyi ma'nâlar verilmesi lâzim olan, bu gibi bilgilerden birkaçini kitâblarimda ve mektûblarimda yazmisdim. Böyle bilgilerin yanlis olmasina yol açan yerleri, Allahü teâlâ lutf ederek bildirince, bunlari da yazarak, yaymak istedim. Çünki, (YAYILMIS OLAN GÜNÂHIN TEVBESINI DE YAYMAK LÂZIMDIR!). Böylece, herkes, bu bilgilerden, islâmiyyete uymiyan fikrlere saplanmasin. Bunlara saplanarak, dogru yoldan sapmasinlar. Yâhud da, inâd ile ve gösteris olarak, bu fakîre sapik, câhil demege kalkismasinlar. Çünki, bu hiç bilinmiyen yolda, böyle güller çok açilmisdir. Birçoklarini dogru yola çekmis, kimisini de yoldan kaydirmisdir. Yüksek babamdan ?kuddise sirruh" isitmisdim ki, (Dalâlet çukuruna düsen, dogru yoldan ayrilan, yetmisiki firkanin çogu, tesavvuf yoluna girip, yolun sonuna varmadan, yanlis görüslere aldanarak sapitmislardir) buyurmusdu. Vesselâm.

Bu mektûb, seyyid Hüseyn-i Mankpûrîye yazilmisdir. Tesavvuf yolunun üstünlügünü bildirmekdedir:

Âlemlerin rabbi olan Allahü teâlâya hamd olsun! Peygamberlerin en üstününe ve temiz olan Âline ve Eshâbinin hepsine salât ve selâm olsun! Kiymetli kardesim seyyid mîr Hüseyn, bu garîbleri unutmamissiniz. Baska yollardan birçok bakimlardan ayrilmis olan bu yüksek yolun edeblerini gözetmegi elden birakmamissiniz. Hâlbuki sizinle görüsmek, pek az nasîb olmusdu. Bunlari düsünerek, bu yüksek yolun birkaç üstünlügünü ve ince bilgilerini ve yüksek ma'rifetlerini yaziyorum. Evet, bu ince bilgilerin ve yüksek ma'rifetlerin isitmekle anlasilmiyacagini biliyorum. Fekat, bu ma'rifetleri, iki düsünce ile açikliyorum: Biri, yazilan kimse, bu islerden uzak ise de, yaradilisda isti'dâdi vardir. Ikincisi, mektûb görünüsde belli bir kisiye yazilmis ise de, gerçekde, bu ise yakîn olan herkese yazilmis demekdir. (Kilinç kullanan içindir) sözü meshûrdur.

Kardesim! Bu yüksek yol, hazret-i Ebû Bekr-i Siddîkdan gelmekdedir ?radiyallahü anh". Kendisi, Peygamberlerden sonra ?aleyhimüssalevâtü vetteslîmât" bütün insanlarin en üstünüdür. Bunun içindir ki, bu yolun büyükleri, kitâblarinda, (Bizim baglantimiz, bütün baglantilardan üstündür) buyurmuslardir. Çünki, bu nisbet ya'nî baglanti, huzûr ve âgâhîdir. Ya'nî, Allahü teâlâdan baska birsey düsünmemek demekdir. Bu nisbet ve huzûr da, hazret-i Ebû Bekrin nisbeti ve huzûrudur. Onun huzûru, bütün huzûrlarin üstünüdür.

Bu yolda, nihâyet baslangicda yerlesdirilmisdir. Hâce Behâüddîn-i Buhârî ?kaddesallahü teâlâ sirrehül'azîz", (Biz nihâyeti bidâyete yerlesdirdik) buyurdu. Fârisî misra' tercemesi:

Gül bagçemi gör de, behârimi anla!

Süâl: Baska yollarin sonu, bunlarin baslangici olursa, bunlarin sonu ne olur? Her yolun sonu, Hak teâlâya kavusmak olunca, bunlar Hakdan nereye ilerlerler? (Abâdândan ötede sehr yokdur) sözü meshûrdur.

Cevâb: Bu yolun sonu nasîb olursa, (Vasl-i uryânî)dir. Buna kavusan, ye'se düser. Matlûba kavusmakdan ümmîdsiz olur. Bunu iyi anlamali. Çünki sözümüz, ancak isâretdir. Bunu, yükseklerden az kimse anliyabilir. Hattâ, en yükseklerin seçilmisleri anliyabilir. Bu büyük devlete kavusmanin alâmetini, isâretini onun için bildirdim ki, bu yolun yolcularindan (Vasl-i uryânî)yi söyliyenler var. Matlûba kavusmakdan me'yûs olanlari da var. Fekat, bu iki sözün birlikde oldugu söylenirse, nerde ise, böyle sey olamaz diyecekler. Vasl-i uryânî diyenlere göre, (Ye's), kavusamamakdir. Ye'se düsenler de, (Vasl) ayrilikdir demekdedir. Böyle sözler, hep, o yüksek makâma varamamis olmak alâmetidir. Olsa olsa, kalblerine o yüksek makâmdan bir isik gelmisdir. Birçogu, bunu vasl, kavusmak sanmis, birçogu da, ye'se kapilmisdir. Böyle ayri anlamalarinin sebebi, isti'dâdlarinin, yaradilislarinin baska olmasidir. Birçogunun yaradilisina uygun olan, vasldir. Baskalarinin yaradilislarina da, ye's uygundur. Bu fakîre göre, yaradilislarina ye's uygun olanlar dahâ iyidir. Bununla berâber, o makâmda kavusmak ve kavusmakdan ümmîdsiz olmak, birbirinden ayri degildir. Ikinci süâlin cevâbi da, buradan anlasilmis oldu. Çünki, hiçbirseye bagli olmiyan vasl baskadir. Vasl-i uryânî baskadir. Vasl-i uryânî demek, bütün perdelerin kalkmasi ve bütün mâni'lerin yok olmasidir. Perdelerin en büyügü ve mâni'lerin en kuvvetlisi çesidli tecellîler ve baska baska görünüsler oldugundan, bu tecellîlerin ve zuhûrlarin temâm olmasi, bitmeleri lâzimdir. Bu tecellîler ve zuhûrlar, isterse mahlûklarda görünsünler, isterse vücûb aynalarinda görünsünler, perde olmakda ayriliklari yokdur. Aralarinda seref ve rütbe bakimindan ayrilik varsa da, bu sâlik bu farki görmez.

Süâl: Yukaridaki yazidan, tecellîlerin sonu oldugu anlasiliyor. Hâlbuki tarîkat büyükleri, tecellîlerin sonsuz oldugunu bildirmislerdir.

Cevâb: Tecellîlerin sonsuz olmasi, ismlerde ve sifatlarda, ayri ayri, birer birer seyr olundugu zemândir. Böyle olan seyrde, Zât-i teâlâya kavusulamaz. Vasl-i uryânî olamaz. Zât-i teâlâya kavusabilmek için, ismleri ve sifatlari kisaca ve topdan geçmek lâzimdir. Böyle olan seyrde, tecellîlerin sonu vardir.

Süâl: Zât-i ilâhînin tecellîleri sonsuzdur demislerdir. Molla Câmî hazretleri ?kuddise sirruh" (Leme'ât) kitâbini açiklarken böyle buyurmusdur. Böyle olunca, tecellîlerin sonu vardir demek nasil dogru olur?

Cevâb: Zât-i ilâhînin o tecellîleri, sü'ûn ve i'tibârlardan ayrilmis degildir. Bunlardan ayri olan tecellîlerin oldugu düsünülemez. Bizim anlatmak istedigimiz sey, ister sifatli olsun, ister sifatsiz yalniz zâtî olsun, bütün tecellîlerin bulunmadigi birseydir. Çünki o makâmda, herhangi bir tecellî sözünü söylemek câiz degildir. Çünki (Tecellî) demek, birseyin, ikinci veyâ üçüncü veyâ... sonsuz olan mertebelerde görünmesi demekdir. Burada ise, hiçbir mertebe yokdur. Uzaklik, uzunluk diye birsey yokdur.

Süâl: Bu tecellîlere niçin zâtî denilmisdir?

Cevâb: Tecellîlerde baska ma'nâlar düsünülürse, tecellî-i sifât denir. Baska olmiyan ma'nâlar düsünülürse, tecellî-i zât denir. Bunun için, te'ayyün-i evvel olan ve zâtdan baska olmiyan Vahdetin görünmesine, tecellî-i zât demislerdir. Biz ise, Zât-i teâlâyi söylüyoruz. Bu makâmda, baska olsun, baska olmasin, hiçbir ma'nâyi düsünmek, hiç olamaz. Çünki bütün ma'nâlar, kisaca ve topdan geçilmis, Zât-i teâlâ hazretlerine kavusulmusdur. Bu mertebede, kavusmak sözü de, kavusulan gibi anlasilamiyan birseydir. Akl ile, düsünce ile anlasilan kavusmanin burada yeri yokdur. O mukaddes hazrete bu ma'nâ yakismaz. Çünki akla, düsünceye dayanan insan, aklin ermedigi seyleri anliyamaz. Sultânin esyâsini, ancak onun vâsitalari tasiyabilir. Fârisî beyt tercemesi:

Anlasilamiyan bir baglilik hep,
Rabla insan arasinda var elbet!

Bu yolun büyüklerinden hiçbiri, kendi yolunun sonundan haber vermemisdir. Yolun baslangicini bildirmislerdir ki, yolun sonu burada, yerlesdirilmisdir. Yollarinin basinda, sonu karismis olunca, sonunun da, bu baslangica uygun olmasi lâzim olur. Bu da, yalniz bu fakîrin bildirmekle sereflendigi bir sondur. Fârisî beyt tercemesi:

Pâdisâh, koca-kari kapisina,
gelirse, ey yegit, sen buna sasma!

Bundan dolayi, Allahü teâlâya sonsuz hamd ve sükrler olsun!

Kardesim! Yâ bu yoldan veyâ baska yollardan, bu son mertebeye erisen pekazdir. Eger sayilari bildirilirse, bize yakîn olanlar belki dagilmaga baslarlar. Uzak olanlarin inanmamalarina hiç sasilir mi? Bütün bu ilerlemeler ve en son kavusmalar, Allahü teâlânin sevgilisinin ?aleyhi ve alâ âlihissalevâtü vetteslîmât etemmühâ ve ekmelühâ" sadakasi olarak ihsân olunmakdadir.

Bu yüksek yola mahsûs olan seylerden biri:

1- (SEFER DER VATAN)dir. Vatanda ilerlemekdir. (Seyr-i enfüsî) de denir. Seyr-i enfüsî bütün tarîkatlerde de var ise de, bu seyr, ya'nî ilerlemek, yolun sonunda olur. Seyr-i âfâkînin konaklarini geçdikden sonra, bu seyre baslarlar. Bu yolda ise, ise seyr-i enfüsî ile baslanir. Bu seyr ile, seyr-i âfâkî de, birlikde gidilir. Iste, bu seyrin baslangiçda yapilmasi, nihâyetin baslangica yerlesdirilmesidir. Bu yola mahsûs olanlardan baska biri de:

2- (HALVET DER ENCÜMEN)dir. Baskalari arasinda, yalniz imis gibi olmak demekdir. Sefer der vatandan hâsil olur. Sefer der vatan nasîb olunca, baskalari arasinda düsüncenin dagilmasi da, vatan gibi olan yalnizliga sefer eder, gider. Disardaki zihn daginikligi, kalbe sizamaz. Bu yalnizlik, baska tarîkatlerde, sona varanlarda da hâsil olur. Fekat, bu yolda baslangicda hâsil oldugundan, bu tarîka mahsûs sayilmisdir. Halvet der encümen demek, vatan gibi olan yalnizligin kapilarini kapamak, pencerelerini örtmek demekdir. Ya'nî, herkesin arasinda, hiçbirini düsünmemek, kimse ile konusmamakdir. Yoksa gözleri yummak, kipirdamamak degildir. Bu yolda, bunlar yokdur. Kardesim! Kendini bunlari yapmaga zorlamak, yolun basinda ve ortasindadir. Sona varanlarin, bunlar için kendini zorlamasi gerekmez. Herkesin arasinda iken kalbini toparlamis, gaflet arasinda iken, huzûrdadir. Bunu yanlis anlamamali. Sona varanlar için, herkesin arasinda olmakla, yalniz olmak birdir sanmamalidir. Dogrusu söyledir ki, kalbinin huzûrda olmasinda yalnizlik ve galabalik birdir. Böyle olmakla berâber, zâhirini de, kalbi gibi yaparak, zâhirini de tefrikadan, galabalikdan kurtarirsa, elbet, dahâ iyi olur. Allahü teâlâ, Müzzemmil sûresinin sekizinci âyetinde, sevgili Peygamberine ?aleyhi ve alâ âlihissalevâtü vetteslîmât" meâlen, (Rabbinin esmâ-i hüsnâsini söyle ve insanlardan ayril, Onunla ol! Ondan baska hiçbir seyi kalbinde bulundurma!) buyurdu.

Çok zemân olur ki, insanlarin arasinda bulunmak lâzim olur. Çünki, insanlara karsi olan haklar, vazîfeler vardir. Bunlari yapmak lâzimdir. Bunlari yapmak için, insan arasina karismak iyi olur. Fekat, kalbin Allahdan baska seyleri düsünmesi hiçbir zemân câiz degildir. Çünki kalb, yalniz Allahü teâlâ için yaratilmisdir. Insanin kalbini ve zâhirini ikiser kisma ayirirsak, bu dört parçadan üçü, Allah içindir. Ya'nî kalbin iki kismi da ve zâhirin bir kismi, Allah içindir. Zâhirin ikinci yarisi, insanlarin haklarini ödemek içindir. Bu haklari öderken de, Allahü teâlânin emrlerine uymak lâzim oldugundan, bu yarim da, Allahü teâlâ için olur. Her is, Onun içindir. Öyle ise, Ona ibâdet etmelidir. Ona siginmalidir. Insanlarin yapdiklarinin hepsini Allahü teâlâ bilir.

3- Bu yolda, cezbe sülûkden öncedir. Seyre ya'nî yolculuga, Âlem-i emrden baslanir. Âlem-i halkdan baslanmaz. Baska yollarin çogunda böyle degildir. Bu yolda, cezbe makâmlarinda ilerlerken, sülûk konaklari da, geçilmis olur. Âlem-i emrde ilerlerken, Âlem-i halk da geçilmis olur. Bu bakimdan da, bu yolun sonu, baslangicinda yerlesdirilmisdir denilirse yeri vardir. Bu yolda, ilk ilerlemeler, son ilerlemelerle birlikde olur. Yoksa, ilk seyri yapmak için, sondan tekrâr basa gelinmez. Sondaki seyr bitince, basdaki seyr yapilir sanmamalidir. Bundan anlasiliyor ki, bu yolun sonu, baska yollarin basidir sanmak yanlisdir.

Süâl: Bu yolun büyükleri arasinda, söyle diyenler vardir: (Ismlerde ve sifatlarda seyrimiz, nisbetimiz temâm oldukdan sonra basliyor). Bundan anlasiliyor ki, bu yolun sonu, baska yollarin basi olmakdadir. Çünki, ismlerde ve sifatlarda seyrleri, tecelliyât-i zâtiyyeden önce olmakdadir.

Cevâb: Bunlarin ismlerde ve sifatlarda seyrleri, tecelliyât-i zâtiyyede seyrden sonra degildir. Bu seyr ile birlikde, o seyr de yapilmakdadir. Böyle olmakla berâber, ismlerde ve sifatlarda seyr, ba'zi sebeblerden dolayi belli olmakda, Tecelliyât-i zâtîde seyr, gizli kalmakdadir. Bundan dolayi bu seyr biterek, ismlerde ve sifatlarda seyr basladi sanilmakdadir. Böyle sanmak dogru degildir. Evet, vilâyet mertebelerinde seyr temâm oldukdan sonra, insanlari Hak teâlâya çagirmak için, âleme geri inmek baslar. Bu dönüsü, onlarin sonu bilerek, kendi baslangiclari olarak düsünebilirler. Fekat, onun üstâdlari da, sonunda, böyle geri dönmekdedirler. Bundan baska, baslangiç ve son demek, vilâyetin baslangici ve sonu demekdir. Bu geri dönüs ise, vilâyet seyri degildir. Da'vet ve teblîg mertebesindendir.

Bu yol, yollarin en kisasidir. Elbette kavusdurucudur. Hâce Behâeddîn-i Buhârî ?kuddise sirruh" hazretleri buyurdu ki, (Yolumuz, yollarin en kisasidir). Yine buyurdu ki, (Allahü teâlâdan, elbette kavusduran bir yol istedim). Bu düâsi, kabûl buyuruldu. Böyle oldugunu, hâce Ubeydüllah-i Ahrâr ?kaddesallahü teâlâ sirrehül'azîz" hazretlerinin haber verdigi, (Resehât) kitâbinda yazilidir. Nasil kisa olmasin ve neden elbette kavusdurmasin? Çünki yolun sonu, basinda yerlesdirilmisdir. Bu yola girip de, dogru ilerlemeyip, birsey kazanamayana yaziklar olsun! Fârisî misra' tercemesi:

Bir kimse kör ise, günesin suçu ne?

Evet, bir kimse, noksân olan birinin eline düserse, tarîkin günâhi nedir ve o zevalli kimsenin suçu var midir? Çünki sözün dogrusu, bu yolun yol göstereni ?kaddesallahü teâlâ sirrehül'azîz" kavusdurucudur. Yoksa kavusduran, yol degildir.

4- Bu yolda, baslangicda, zevk ve buluslar vardir. Sonunda tatsizlik, kavusamamak vardir. Ye's, böyle olur. Baska yollarda, baslarken tatsiz ve basarisizdir. Sonunda tatli ve kazançli olurlar. Bunun gibi, bu yolun basinda, kurb, yakînlik ve sühûd vardir. Sonu ise, uzaklik ve mahrûmlukdur. Baska tarîklerde ise tersinedir. Yollarin baskaligini buradan ölçmelidir ve bu yüksek yolun büyüklügünü anlamalidir! Çünki kurb ve sühûd ve tatlilik ve kazanç, uzakligi ve ayriligi gösterir. Uzaklik, basarisizlik, tatsizlik ve kavusamamak ise, yakînligin çoklugunu bildirir. Anliyan anlar. Bu gizli bilgi, su kadar açilabilir ki, hiç kimseye kendinden dahâ yakîn birsey yokdur. Kendisine karsi, kurb, sühûd, lezzet, birsey bulmak gibi kazançlari yokdur. Bunlari baskasina karsi kendinde bulur. Akli olana, bu kadar isâret yetisir.

5- Bu yolun büyükleri, ahvâli ve mevâcîdi, ahkâm-i ser'iyyeye uydurmuslardir. Zevkleri, ma'rifetleri, din bilgilerinin hizmetçileri yapmislardir. Islâmiyyetin nefîs cevherlerini, çocuklar gibi, vecd ve hâl, ceviz ve cam parçalari ile bir tutmazlar. Tesavvufcularin, asli olmiyan sözlerine aldanmazlar. Islâmiyyete uymiyan ve sünnet-i seniyyeye sarilmiyan kimselerde hâsil olan, âdet disi hâlleri begenmezler ve istemezler. Bunun için sarki, çalgi ve raks, dans için izn vermezler. Yüksek sesle zikr etmege bile cevâz vermezler. Hâlleri, kazançlari devâmlidir. Vaktleri degismez. Baskalarina simsek gibi çakip geçen, Zât-i ilâhînin tecellîleri, bunlara her ândir. Çabuk yok olan huzûra hiç kiymet vermezler. Onlarin makâmlari, kazançlari, huzûrlarin, tecellîlerin çok üstündedir. Buna yukarida isâret etmisdik. Hâce Ubeydüllah-i Ahrâr ?kuddise sirruh" hazretleri buyurdu ki, (Bu silsile-i aliyyenin büyükleri ?kaddesallahü teâlâ esrârehüm" gösteris yapanlara, hoplayip ziplayanlara benzemezler. Onlarin kazançlari büyükdür).

6- Bu yolda, yol göstermek, bilmek ve ögretmekle olur. Külâh vermekle ve babadan ogula kalmakla olmaz. Baska tarîklerde böyle olmakdadir. Hattâ son zemânlarda pîrlik ve mürîdlik yalniz külâh giydirmekle ve babadan kalmakla olur diyorlar. Bunun içindir ki, birden ziyâde üstâd olmaz diyorlar ve yolu ögretene mürsid diyorlar. Onu pîr, ya'nî seyh bilmiyorlar. Pîre lâzim olan edebi, saygiyi ona göstermiyorlar. Böyle yapmalari, çok câhil olduklari ve yetismemis olduklari içindir. Bilmiyorlar ki, onlarin büyükleri, yolu ögretene de, sohbetle yetisdirene de üstâd demislerdir ve birden çok üstâd olabilir demislerdir. Hattâ, kendi üstâdi hayâtda iken de, baska yerden dahâ çok istifâde edecegini anliyan bir kimse, ikinci bir üstâda gidebilir. Fekat, birincisini kötülememek sartdir. Behâüddîn-i Buhârî ?kaddesallahü teâlâ sirrehül'azîz", bunun câiz oldugunu göstermek için, Buhâra âlimlerinden, dogru fetvâ almisdir. Evet, birinden irâdet hirkasi almis ise, baskasindan irâdet hirkasi almaz. Ikincisinden, bereketlenmek için hirka alabilir. Fekat buradan, ikincisine hiç gidemiyecegi anlasilmaz. Birinci hirka-i irâdet almasi ya'nî yoluna girmesi, baskasindan ögrenmesi, üçüncüsünün de sohbetinde yetismesi câiz olur. Bu ni'metin üçüne de bir yerde kavusursa büyük kazanç olur. Ögrenmesi ve sohbetde yetismesi, birçok yerden olmasi da câizdir.

Pîr, ya'nî seyh ne demekdir? Pîr, isteyene, Allahü teâlânin yolunu gösterendir. Bu is, ögretmekle baslar. Tarîkati ögreten, hem de islâmiyyeti ögreten bir üstâddir. Hirka veren, böyle degildir. Bunun için, ögreticiye karsi çok edebli olmak lâzimdir. Üstâd ismi, bunun hakkidir.

7- Bu yolda, riyâzet çekmek ve nefs-i emmâre ile cihâd etmek, ahkâm-i ser'iyyeye uymakla ve sünnet-i seniyyeye yapismakla olur. Çünki, Peygamberlerin gönderilmesi ve kitâblarin indirilmesi, hep nefs-i emmârenin isteklerini yok etmek içindir. Çünki, nefs-i emmâre, Allahü teâlâya düsmanlik etmekdedir. Nefsin isteklerini yok etmek, ancak islâmiyyete uymakla olur. Bir kimse islâmiyyete ne kadar çok uyarsa, nefsin arzûlari o kadar azalir. Bunun içindir ki, nefse en zor gelen sey, en agir gelen yük, islâmiyyetin emrlerine ve yasaklarina uymakdir. Nefsi ezmek için, islâmiyyete uymakdan baska yol yokdur. Sünnet-i seniyyeye uymadan çekilen riyâzetlerin ve yapilan mücâhedelerin hiç kiymeti yokdur. Hindistândaki Cûkiyye ve Berehmen denilen din adamlari ve eski Yunan felesoflari böyle idiler. Çekdikleri riyâzetler, sapitmalarini artdirdi ve onlari zarara sokdu.

8- Bu yolda ilerlemek, üstâdin tesarrufu, kuvveti ile olur. O sevk ve idâre etmedikçe, hiç ilerliyemez. Çünki nihâyetin, baslangicda yerlesdirilmesi, onun serefli teveccühü, merhameti ile olur. Anlasilamiyan, bilinmiyen hâllere, hep onun üstün, basarili idâresi ile kavusulur. Gizli yol dedikleri, kendinden geçme hâli, tâlibin elinde olmiyan birseydir. Zemânsiz, cihetsiz olan teveccüh tâlibin anliyabilecegi sey degildir. Fârisî beyt tercemesi:

Öyle usta sürücüdür ki Naksibendiyye;
yolculari götürür gizli yoldan evlerine.

9- Bu büyükler ?rahmetullahi teâlâ aleyhim ecma'în", birisini, bu yola sokmaga ve tâlibe az zemânda huzûr ve âgâhlik kazandirmaga güçlü olduklari gibi, bunlari geri almaga da, çok güçlüdürler. Kalblerinin bir incinmesi, sâlikin bütün kazançlarini sifira indirir. Evet, vermesini bilen, geri almasini da bilir. Allahü teâlâyi gücendirmekden ve Onun Evliyâsini gücendirmekden, Allahü teâlâya siginiriz.

10- Bu yüksek yolda, fâide vermenin ve istifâde etmenin çogu, sessizce olur. (Bizim susmamizdan fâidelenmiyen, sözümüzden de birsey edinemez!) buyurmuslardir. Kendilerini susmaga zorlamazlar. Belki bu sessizlik, bu yolda, kendiliginden olmakdadir. Çünki dahâ baslangicda, bu büyükler ?rahmetullahi teâlâ aleyhim ecma'în" Zât-i ilâhiyyeyi özlemekdedirler. Ismleri, sifatlari birakip, Zâti isterler. Böyle olanlarin, elbette sesi çikmaz. (Allahü teâlâyi taniyanin, dili tutulur) sözü de, bunu göstermekdedir.

Allahü teâlâya hamd ederek ve sevgili Peygamberine ?sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem" salât ve selâm söyliyerek, bu yazimi temâmliyorum: Elhamdü lillahi rabbilâlemîn vessalâtü vesselâmü alâ seyyidilmürselîn ve âlihittâhirîn ve aleyhim ecma'în. Vesselâm.

Bu mektûb, hâce Muhammed Esref-i Kâbilîye yazilmisdir. Vilâyetde kendini kusûrlu görmek lâzim oldugu bildirilmekdedir:

Yâ Rabbî! Bizleri, begendigin isleri yapmaga kavusdur. Önce gelenlerin ve sonra geleceklerin en üstünü hurmetine ?aleyhi ve alâ âlihissalevâtü vetteslîmât" bizleri sana hep itâ'at edenlerden eyle! Büyüklerden biri buyuruyor ki, (Sözünün eri olan mürîd söyledir ki, sol omuzundaki melek, yirmi sene içinde, yazacak birsey bulmaz). Bu kusûrlari çok, pek muhtâc olan [Imâm-i Rabbânî hazretleri] kendimi iyi anliyorum ki, sag omuzumdaki melek, yirmi seneden beri, yazacak bir iyilik bulamamisdir. Allahü teâlâ biliyor ki, bu sözü gösteris olarak söylemiyorum. Içimden geleni söylüyorum. Yine iyi anliyorum ki, firenk kâfiri, kendimden katkat dahâ iyidir. Eger sorsalar, cevâbini verebilirim. Yine iyi anliyorum ki, hatâlarla, kusûrlarla çevrilmisim ve günâhlarimin altinda ezilmisim. Yapdigim ibâdetleri, iyilikleri, sol omuzumdaki melek yazsa, yeridir. Sol omuzumdaki melek, hep yazmakdadir. Sag omuzumdaki ise issiz, bos durmakdadir. Sagdaki amel defterim bombosdur. Soldaki ise, dolu ve simsiyâh olmus. Ümmîdim yalniz Allahin rahmetindedir. Ancak Onun magfiretine siginiyorum. (Allahümme magfiretüke evsa'u min zünûbî ve rahmetüke ercâ indî min amelî) düâsini kendime tâm uygun görüyorum ki, (Yâ Rabbî! Magfiretin, benim günâhlarimdan dahâ genisdir. Rahmetin, bence, amelimden dahâ ümmîd vericidir) demekdir. Sasilacak seydir ki, yüksek derecelerde, durmadan gelen feyzler, ni'metler, bu kusûrlari görmege yardim ediyorlar. Ayblari görmek kuvvetini artdiriyorlar. (Ucb), ya'nî kendini begenmek yerine, asagilik gösteriyorlar. Yüksek yerde, (Tevâzu'), asagi gönüllülük yolunu açiyorlar. Bu ân içinde, hem vilâyetin en yüksek derecesini ihsân ediyorlar, hem de, kendini kusûrlu görmegi sagliyorlar. Ne kadar çok yükselirse, kendini o kadar çok asagi görüyor. Çok yükselmek, kendini çok asagi görmege sebeb oluyor. Yabancilar, buna ister inansin, ister inanmasinlar. Eger, bunun içyüzünü anlamis olsalar, inanirlar.

Süâl: Birbirine uymiyan iki seyin birarada bulunmasi nasil oluyor? Birbirinin tersi olan iki seyden birinin bulunmasi, ötekinin bulunmasina nasil sebeb olmakdadir?

Cevâb: Iki zid seyin bir arada bulunmamasi, ayni zemânda, ayni yerde bulunamamasi demekdir. Yukarida söylenilende ise, yerler baskadir. Âlem-i emrin latîfeleri yukari yükselmekde, Âlem-i halk ise asagi inmekdedir. Insan-i kâmilin latîfeleri, ne kadar çok yükselirse, Âlem-i halkdan o kadar çok uzaklasirlar. Bu uzaklasma da, Âlem-i halkin çok alçalmasina sebeb olur. Âlem-i halk, çok alçalinca, sâlik o kadar çok tatsiz olur. Ayblarini, kusûrlarini görmesi artar. Bunun içindir ki, geri dönmüs olan büyükler, baslangicda duyduklari ve yolun sonunda elden kaçirmis olduklari lezzetlerin, yine gelmesini isterler. Yine bunun içindir ki, (Ârif), ya'nî yolun sonuna varmis olan, firenk kâfirini kendinden dahâ iyi bilir. Çünki, kâfirin Âlem-i emri ile âlem-i halki karisik oldugundan, nûrlu görünür. Ârifde bu karisiklik kalmadigi için, kendini yalniz Âlem-i halk olarak görür.

Bu ise, basdan basa bulanik ve karanlikdir. Âlem-i emrin latîfeleri geri gelince, artik Âlem-i halka karismazlar. Baslangiçda oldugu gibi birlesmezler.

Kardesim hâce Muhammed Tâhir ile gönderdiginiz mektûb geldi. Râbitanin hâsil olmasi büyük bir ni'metdir. Uzakda iken de bagliligin tâm oldugunu göstermekdedir. Bulusuncaya kadar, gönüllerin bir olmasini saglayiniz! Bununla berâber, bulusmaga çalisiniz. Çünki ni'metin hepsi, ancak bir arada olunca ele geçer. Veysel Karânî ?rahmetullahi aleyh" gönlü oldugu hâlde, yaninda olmadigi için, yaninda olanlardan en asagidakinin derecesine yükselemedi. Bunun için de, onun dag kadar altin sadaka vermesi, bir avuç arpa sadakalarinin sevâbi gibi olamadi. Hiçbir seref, sohbet serefi gibi olamaz! Vesselâm.

Bu mektûb, hâce Cemâleddîn Hüseyn-i Külâbîye yazilmisdir. Hâllerini ve rü'yâlarini bildirmesini istemekdedir:

Kardesim hâce Cemâleddîn-i Hüseyn, çok zemândan beri, hâllerini bildirmedi. Isitmediniz mi, Kübreviyye tarîkatinin büyükleri ?rahmetullahi aleyhim ecma'în", hâllerini ve rü'yâlarini üç gün içinde seyhine bildirmiyen mürîdi cezâlandirirlar. Bir dahâ böyle yapmasini önlerler. Olan oldu; bir dahâ olmasa iyi olur. Hâsil olan herseyi yaziniz! Kiymetli kardesimin oraya gelmesini büyük ni'met sayiniz! Hizmet etmek ve gönlünü kazanmak için çok çalisiniz! Onun mubârek sohbetinin kiymetini biliniz! Fârisî misra' tercemesi:

Aranilan hazîneyi gösterdim sana!

Vesselâm.

Islâmiyyet enbiyânin sünnetidir,
Cümlenin ihtidâsidir, islâmiyyet.

Hudânin, leyle-i mi'râc içinde,
Habîbine atâsidir islâmiyyet.

Bu mektûb, mîr Muhammed Nu'mân-i Bedahsîye yazilmisdir. Edebleri gözetmek, fakre ve isteklere kavusamamaga sabr etmek lâzim oldugu bildirilmekdedir:

Kiymetli kardesim seyyid mîr Muhammed Nu'mânin mubârek mektûbu geldi. Basinda yazili olanlari ve kuruntu, sikinti bildiren yerleri anlasildi. Birçoklari size, zemânin en akillisidir diyormus. Kendisinden vazgeçemiyeceginiz, görüsmeyi kesemiyeceginiz kimselerle aranizda böyle sözler olmasini önliyemezsiniz! Böyle seyler söylendigi için, gönlümüzün size karsi bulanacagini, incinecegimizi düsünmeyiniz! Nerde kaldi ki, kalbimiz kirilmis olsun. Bize hep iyi görünmekdesiniz. Hatâlariniz gözümüze çarpmiyor. Hiç üzülmeyiniz! Bizim de üzülecegimizi sanmayiniz! Kalbimizde size karsi hiçbir kiriklik yokdur. Niçin kirilalim? Ortada kalb kiracak hiçbirsey yokdur. Insanlik dolayisi ile, unutarak, sasirarak yapilan seyler, göze görünmez. Incinmegi hâtirdan çikararak, tarîkati ögretmege ve talebeye fâideli olmaga çalisiniz! Istihâre yapilmasini istemek, bu isi kuvvetlendirmek içindir. Yoksa, gevsetmek için degildir. Mel'ûn seytân ve kötü nefs gibi iki düsmân, pusuda beklemekdedirler. Bunun için titiz ve önem vererek davranmaliyiz! Aldatarak yoldan sapdirmamasi için uyanik olmaliyiz! Kötülükleri süsleyerek güzel göstermelerine aldanmamaliyiz! Büyükler buyuruyor ki, mel'ûn iblîs ibâdet yolundan ve nasîhat yapdirarak insani aldatirsa bundan kurtulmak çok güç olur. Bunun için her ân Allahü teâlâya siginmaliyiz! Ona boyun bükmeliyiz! Düsmanin bizi bu yoldan yikmamasi için, kirik kalble ve göz yasi ile Hak teâlâya yalvarmaliyiz! Insanlari sonsuz se'âdete kavusdurmak en iyi isdir. Bundan da vaz geçmemelidir. Bu yolda hem çalismali, hem de istidrâc olmamasi için Hak teâlâya yalvarmalidir.

Fakr, ihtiyâc ve isteklerine kavusmamak, bu yolun zînetidir ve dünyâ ve âhiretin efendisine benzemekdir ?aleyhi ve alâ âlihissalâtü vesselâm". Hak teâlâ, çok merhametli ve ihsâni bol oldugundan, kullarinin rizkina kefîl olmusdur. Ya'nî kendi üzerine almisdir. Bizi ve sizi bu düsünceden kurtarmisdir. Evde bulunanlarin sayisi çok ise rizki çok gönderir. Biz kullar, bütün düsüncemizi, bütün gücümüzü Hak teâlânin râzi oldugu seyleri yapmak için kullanacagiz. Evdekilerin yükünü Onun ihsânina birakacagiz. Bulusdugumuz zemân bunun üzerinde dahâ konusuruz.

Sizin yaninizdan gelenlerden isitdigimize göre, size karsi üzüntülü oldugumuzu, dahâ hâlâ düsünüyormussunuz. Bu sebeble çok üzülüyormussunuz. Bunun için tekrâr ve kuvvetle bildiriyorum ki, böyle düsünmekden vaz geçiniz.

Molla Yâr Muhammed Kadîme nasîhat ve va'z olarak yazdiklarimizi uygun bulmamis olacak ki; cevâb yazmadi. Hattâ, bu yüzden düâ bile göndermedi. Belki bundan üzülecekdir. Bu fakîre bagli olanlardan biri yanlis, bozuk bir sey yapinca, bu kendisine bildirilmezse ve yanlislari dogrulardan ayrilmazsa, vazîfe yapilmis olmaz ve âhiretde sorulunca altindan kalkilamaz. Ona söyleyiniz. Fârisî beyt tercemesi:

Bildirilmesi lâzim olani söyledim sana,
Yâ fâidelenirsin, yâ da çarpar kulagina.

Yol göstermek, insanlari Hak teâlâya çagirmak makâmidir. Çok yüksek bir makâmdir. (Insanlarin arasinda seyh, ümmeti arasinda olan Peygamber gibidir) hadîs-i serîfdir. Câhil, âciz kimselerin bu yüksek makâmda ne isi vardir. Fârisî beyt tercemesi:

Her dilenci, olur mu bir kahramân,
Nerde sivrisinek, nerde Süleymân?

Yol göstermek için, talebenin hâllerini, makâmlarini ayri ayri, inceden inceye bilmek lâzimdir. Müsâhedelerin, tecellîlerin hakîkatini anlamak ve kesflere, ilhâmlara kavusmus olmak ve rü'yâlarin ta'bîrlerini anlamak lâzimdir. Böyle kâmil olmayanlar bu yüksek makâma yakismaz. Böyle olmakla berâber, bu yolun büyükleri ?kaddesallahü teâlâ esrârehüm" yol göstermek makâmina yetismeyen birine ba'zi fâideleri düsünerek, izn verirler. Yolculugu ögretmek için vazîfe verirler. Onlarin hâllerini ve rü'yâlarini teftîs eder. Izni verenin, izn verilene nasîhat etmesi, çok ihtiyâtli hareket etmesini söylemesi ve tehlükeli olan yerleri göstermesi ve kendisinin dahâ bu makâma yaklasmamis oldugunu bildirmesi lâzimdir. Kendisinin noksân oldugunu, çok siki olarak anlatmalidir. Bu hakîkatleri ona bildirmezse, vazîfesini yapmamis olur. Eger sözleri ona agir gelirse, yikilmasina sebeb olur. Çünki Allahü teâlânin rizâsi, rehberin rizâsina baglidir. Allahü teâlânin begenmemesi de, rehberin begenmemesine baglidir. Ne büyük belâdir ki, ayrilmanin kötülügü nerelere variyor. Ayrilirsa, acabâ nereye siginacak. Eger Allah göstermesin böyle bir düsünceye yakalandi ise, kendisine söyleyiniz ki, hemen tevbe ve istigfâr etsin! Böyle büyük belâlara ve tehlükelere düsmemesi için, Allahü teâlâya yalvarsin! Allahü teâlâya çok hamd ve sükr olsun ki, sevdiklerimizin saygisizliklari ve sikinti vermeleri, gönlümüze hiç toz kondurmamakda ve bizi üzmemekdedir. Bizim hâlimizi ve durumumuzu, kiymetli kardesim mevlânâ Muhammed Sâlih ?rahmetullahi aleyh" sizlere uzun uzadiya anlatacakdir. Iyi anlasilmayan yerleri kendisinden sorarsiniz. Dogru yolda olanlara ve Muhammed Mustafânin izinde gidenlere selâm olsun" aleyhi ve alâ âlihissalevâtü vetteslîmâtü etemmühâ ve ekmelühâ"!

Bu mektûb, molla Tâhir-i Lâhorîye yazilmisdir. Bu yolun basinda olanlara, sondakilerin hâlleri ihsân olunur. Bunun olgunluk alâmeti olmadigi bildirilmekdedir:

Allahü teâlâya hamd ederiz. Onun Peygamberine ve Âline ve Eshâbina salât ve selâm eyleriz! Kiymetli mektûblariniz, ard arda geldi. Talebenin ilerlemekde olduklari, bizi çok sevindirdi. Bu yolun sonu baslangiçda yerlesdirilmis oldugundan, bu yüksek yola baslayanlarda, sona varmis olanlarin hâllerine benziyen hâller hâsil olur. Bunlarin hâllerini, o büyüklerin hâllerinden ayirmak güçdür. Ancak, keskin görüslü ârif ayirabilir. Böyle olunca, hâllerin görülmesine güvenerek, hâl sâhibine yol gösterici olarak izn vermemelidir. Izn verilirse, onun zarari, talebelerinin zararindan dahâ çok olur. Belki de, kendini olgun sanarak, ilerlemesi büsbütün durur. Belki de, büyüklere nasîb olan mevki' ve saygiya kavusmak arzûsu, onu büsbütün belâya sokar. Çünki nefs-i emmâresi, dahâ îmâna gelmemisdir ve tezkiye bulmamis, temizlenmemisdir. Olan olmusdur. Icâzet, izn verdiginiz kimselere, tatlilikla anlatiniz ki, böyle izn almak, olgunlugu göstermez. Dahâ yapilacak çok is vardir. Isin basinda ele geçenler, sondakilerin baslangica yerlesdirilmesindendir. Uygun gördügünüz nasîhatlari yaparsiniz. Eksik olduklarini kendilerine bildiriniz. Icâzet vermis olduklarinizin yol ögretmelerini önlemeyiniz. Belki, sizin nefesinizin bereketi ile, hakîkî rehber olmakla sereflenebilirler. Bu büyük ise baslamis bulunuyorsunuz. Mubârek olsun. Çok çalisiniz! Sizin çalismaniz, tâliblerin de çalismalarini artdirir. Vesselâm.

Bu mektûb, kardesi meyân seyh Mevdûda yazilmisdir. Dünyânin kisa sürdügü, buna karsilik olan azâbin sonsuz oldugu bildirilmekdedir:

Kardesimin kiymetli mektûbu geldi. Bizleri sevindirdi. Kardesim! Allahü teâlâ, bize ve size basarilar versin! Dünyâ hayâti çok kisadir. Sonsuz azâblar, buna karsilikdir. Bu zemâni, lüzûmsuz, bos seyleri ele geçirmekde kullanan ve böylece sonsuz acilara yakalanan kimseye yaziklar olsun!

Kardesim, insanlar, dünyâ kazançlarini birakip, her yerden, karincalar gibi, çekirge sürüleri gibi yanimiza üsüsüyor. Siz ise, bir evden olmak serefinin kiymetini de düsünmiyerek, dünyânin alçak kazançlarina, seve seve dalmakdasiniz. Onlara kavusmak için çabaliyorsunuz. (Hayâ, îmândan bir parçadir) hadîs-i serîfdir.

Kardesim! Allah adamlarinin böyle toplanmasi ve bugün Serhendde nasîb olan Allah için toplanmalar, bütün dünyâ dolasilsa, bu ni'metin yüzdebiri bulunmaz. Buradaki kazançlar ele geçmez. Siz, bu ni'meti, bos yere elden kaçirdiniz. Çocuklar gibi, kiymetli cevherleri, cam parçalari ile ve cevizlerle degisdirdiniz. Fârisî misra' tercemesi:

Utanmali, binlerle utanmali!

Kardesim! Bu firsat, bir dahâ ele geçmez. Firsat bulunsa da, böyle toplantilar bulunamaz. O zemân, bu ni'meti, nasil ele geçirirsin? Elden kaçirilani nerden bulabilirsin? Zararlari, ne ile yerine koyabilirsin? Yaniliyorsunuz! Yanlis anliyorsunuz. Tatli, yagli lokmalara gönül kapdirmayiniz! Süslü, renkli elbiselere aldanmayiniz! Bunlara düskün olmanin sonu, dünyâda da, âhiretde de pismân olmakdir, inlemekdir. Esin, dostlarin gönüllerini yapmak için, kendini belâya sokmak ve âhiretin sonsuz azâblarina atilmak, akli olanin yapacagi is degildir. Allahü teâlâ, akl versin ve gafletden uyandirsin!

Kardesim! Dünyânin vefâsizligi dillerde dolasmakdadir. Dünyâya düskün olanlarin alçakliklari, cimrilikleri herkesce bilinmekdedir. Kiymetli ömrünü, böyle fâidesiz, yalanci için elden kaçirana yaziklar olsun! Haberciye ancak haber vermek düser. Vesselâm.

Bu mektûb, molla Tâhir-i Lâhorîye yazilmisdir. Yol göstermek makâmina lâzim olan va'z ve nasîhatlari bildirmekdedir:

Allahü teâlâya hamd olsun! Onun seçdigi kullarina selâm olsun! Kiymetli mektûbunuz geldi. Bizleri sevindirdi. Oradaki kardeslerimizin zevklerini ve lezzet aldiklarini yaziyorsunuz. Çok sevindik. Kardesim! Hak teâlânin size ihsân etdigi bu makâm için çok sükr ediniz! Halki kendinizden sogutacak bir sey yapmamak için çok dikkat ediniz! Yoksa, büyük günâha girersiniz. Insanlari kendinden kaçirmak, melâmîlik yoludur ki, emr-i ma'rûf ile iliskileri yokdur. Hattâ, melâmîlik, bu makâmin tâm tersidir. Bu iki makâmi birbiri ile sakin karisdirmayiniz! Bu makâmda iken melâmîlik yapmak istemeyiniz. Zulm etmis olursunuz. Talebe yaninda, temiz, iyi giyinmis olunuz. Onlara çok sokulmayin, aralarina karismayiniz! Kendinizi küçültmüs olursunuz. Sizden istifâde edemezler. Her sözünüzün, her isinizin islâmiyyete uygun olmasina çok dikkat ediniz! Elden geldigi kadar ruhsatlardan sakininiz! Ruhsatlari yapmak, hem bu yolumuza uygun degildir. Hem de, sünnet-i seniyyeye yapisalim demege yakismaz. Büyüklerden biri, (Âriflerin gösteris yapmasi, avâmin ihlâsindan dahâ iyidir) buyurdu. Çünki, âriflerin iyi islerini göstermeleri, talebeyi Allahü teâlâya çekmek ve onlara ögretmek içindir. Bunun için, avâmin hâlis, Allah için olan islerinden dahâ fâideli ve dahâ sevâb olur. Talebe, âriflerin islerini göre göre ögrenirler ve yaparlar. Ârifler ?rahmetullahi aleyhim" amellerini, ibâdetlerini onlara göstermezlerse, ögrenemezler. Demek ki, ârifler talebeye göstermek ve ögretmek niyyeti ile yapdiklari için, bu gösterisleri, Allah rizâsi için olmakdadir. Ya'nî ihlâs olmakdadir. Hattâ, ihlâsdan dahâ iyi olmakdadir. Çünki ihlâsin fâidesi, kendinedir. Bu sözümüz yanlis anlasilmasin. Âriflerin her islerinin, her ibâdetlerinin talebeye gösteris olmak için yapildigi, ibâdet etmek, kendilerine lâzim degildir sanilmasin! Allahü teâlâ korusun! Böyle düsünmek zindiklik olur. Ilhâd, ya'nî dogru yoldan ayrilmak olur. Ârifler de talebe gibi, ibâdet yapacakdir. Hiçbir kimse ibâdet yapmakdan kurtulamaz. Böyle olmakla berâber, âriflerin ibâdetlerinden talebenin fâidelenmesi de düsünülür. Bunun için, siz de, sözlerinize ve islerinize çok dikkat ediniz! Çünki, bu zemânda çok kimse, tesavvuf yoluna girmek istiyor. Bu makâma yakismiyan birsey yapmakdan çok sakininiz! Câhillerin, büyüklere dil uzatmalarina sebeb olmayiniz! Her isinizin islâmiyyete uygun olmasi için, Allahü teâlâya yalvariniz!

Baska yollarin büyüklerinin nisbetleri hâsil oldugunu yaziyorsunuz. Bunun neden oldugunu, size uzun anlatmisdim. Bunlardan baska seyler oldugunu sanmayiniz! Sonra iyi olmaz. Dahâ yazmaga lüzûm yok. Vesselâm.

Bu mektûb, mîr Muhammed Nu'mâna yazilmisdir. Ögretmek, insanlari yetisdirmek için lâzim olan birkaç seyi bildirmekdedir:

Kiymetli seyyid kardesimin mubârek mektûbu geldi. Bizleri sevindirdi. Kardesim! Size çok bildirdim ki, bu yol iki temel üzerine kurulmusdur: Birincisi, islâmiyyete uymakdir. Öyle ki, islâmiyyetin bir edebini elden kaçirmaga gönlü râzi olmamalidir. Ikincisi, yol göstereni sevmek ve ona öyle baglanmakdir ki, onun her seyini begenecekdir. Onun her sözünü, her isini güzel görecekdir. Allahü teâlâ korusun. Bu iki temel isde ufak bir sarsinti olmasin! Allahü teâlânin ihsâni ile, bu iki temel saglam olursa, dünyâ ve âhiret se'âdetleri ele girmis demekdir. Bunlardan sonra lâzim olan seyleri de, siz çok isitdiniz. Bunlari da gözetmelisiniz! Simdiye kadar olan kusûrlarin bagislanmasi için de, Allahü teâlâya çok yalvariniz! Ramezân-i serîfin son on günü yapamamis oldugunuz i'tikâfin kazâsi olmak için niyyet ederek, önümüzdeki Zilhicce ayinin ilk on günü i'tikâf ediniz. Böyle niyyet ederek, sünnet sevâbina kavusursunuz. Bu i'tikâfda, Allahü teâlâya, boyun bükerek, agliyarak, sizlayarak, kusûrlarin afvi için çok yalvariniz! Fakîr de ?kuddise sirruh" bu on günde, size yardimci olmaga çalisacagim. Insâallahü teâlâ. Izn verdigimizi yazili olarak da istiyorsunuz. Bunun üzerine çok düsüyorsunuz. Size izn verilmisdir. Eger bu izn yetismezse, yazili iznin ne fâidesi olur. Her akla gelenin yapilmasi lâzim gelmez. Akla öyle seyler gelir ki, onlari yapmamak dahâ iyi olur. Nefs, inâdcidir. Istediginden vaz geçmez. Ona elbette kavusmak için diretir. Onun iyi mi, kötü mü oldugunu hiç düsünmez. Gönlünüzü kirmamak için, izn olarak, birkaç kelime yazdim. Hak teâlâ, fâideli eylesin! Kendinizi, son nefesde îmân selâmetine kavusmanizi düsününüz! Icâzetnâme ve mürîdler, o ânda ise yaramaz. Kendi isinizi yaparken, eger bir kimse, cândan istekle gelirse, ona tarîkati ögretirsiniz. Ögretmegi birinci vazîfe sanip, kendi isinizi, bunun gerisinde birakirsaniz, kendinizi basdan basa felâkete sürüklemis olursunuz.

Bu mektûb, mirzâ Hüsâmeddîn Ahmede ?kuddise sirruh" yazilmisdir. Bu yolun, büyügümüzün yolu oldugu bildirilmekdedir:

Allahü teâlâya hamd olsun! Onun seçdigi kullarina, selâm olsun! Sizi özliyenlere göndermis oldugunuz kiymetli mektûblar, ard arda gelmekde, sevincimizi artdirmakda ve sevgimizi çogaltmakdadir. Allahü teâlâ, buna karsilik olarak size, bizim tarafimizdan bol bol iyilikler versin! Bildirmis oldugunuz sübhelerden, örtülü kalmis seylerden birkaçi için kisaca cevâb yaziyorum.

Bizim bulundugumuz yol, tâm o büyügümüzün yoludur ?kaddesallahü sirrehül akdes". Nisbetimiz, tam onun mubârek nisbetidir. O yoldan dahâ yüksek ve o nisbetden dahâ uygun ve üstün bir yol ve bir nisbet yokdur ki, insan onu seçmis olsun. Böyle olmakla birlikde, san'atlerin olgunlasmasi ve her nisbetin temâmlanmasi, düsüncelerin, buluslarin birbirlerine eklenmeleri ile olur. Meselâ, Sîbeveyh zemâninda olan nahv bilgisi, sonra gelenlerin düsüncelerinin eklenmesi ile, binlerce kat artmis, dahâ düzgün ve temiz olmusdur. Özü yine, Sîbeveyhin ortaya koydugu nahv bilgisidir. Sonra gelenler, bu özü genisletmis, süslemislerdir. Seyh Alâüddevle ?kuddise sirruh" buyurdu ki, (Vâsitalar çogaldikça, yol dahâ kisalir ve düzgün olur). Böyle, yolu temizlemek, süslemek seklinde olan yenilikler ve bilgiler, birkaç kimsenin böyle hayâller kurmasina yol açmis. Iyi incelenirse, bütün bunlarin kendiliginden oldugu, yorularak, ugrasarak yapilmadigi görülür. Bu fakîrin ?kuddise sirruh" mektûblarina ve risâlelerine bakacak olursaniz, bu yolun, Eshâb-i kirâmin ?aleyhimürridvân" yolu oldugu anlatilmakdadir. Bu nisbetin, her nisbetden dahâ üstün oldugu gösterilmekdedir. Bu yol ve bu yolun büyükleri, öyle övülmekdedir ki, bu büyüklerin yetisdirdiklerinden hiçkimse, bunun yüzde birini bile söylememisdir. Bundan baska, bu fakîr, hergün ve geceleri, her hareketimde ve sözlerimde, bu yolun edeblerini ve emrlerini titizlikle gözetmekdeyim. Kil kadar ayriliga ve yenilige göz yumulmamakdadir. Ne kadar sasilir ki, bütün bu iyi taraflar görülmemekdedir. Eger, üzüntülü bir günde, dostlardan birine biraz sert söylenmis ise, bu göze çarpmisdir. Suna dahâ çok sasilir ki, siz de böyle bos sözlere inanmakdasiniz. Isitir isitmez râhatiniz kaçiyor. Iyi gözle bakmak lâzim ise bu iyi gözlülük, yalniz, böyle söyliyenler için midir? Bize hüsn-i zan olunmaz mi? Sözün kisasi sudur ki, dedi-kodu sözlere inanilacak, dostluk bunlara göre olacaksa, söz tasiyanlarin ellerinden kurtulus olamaz. Bunun için de saglam dostluk kurulamaz. Dedi-kodulara kulak vermeyiniz ve geçmisleri unutunuz! Böylece dostluk yikilmasin, eski sikintilar aradan kalksin!

Büyük hocamizin çocuklarinin yetisdirilme, okuma çaglari geldi ve geçmek üzeredir, diyorsunuz ve kiymetli vasiyyetlerini hâtirlatiyorsunuz. Kiymetli efendim! Basimizin tâci olan çocuklarina hizmetçilik etmekle sereflenmek, biz hizmetçileri için büyük se'âdetdir. Ne yazik ki, bildiginiz engellerden dolayi, görünen hizmetleri yapmakla sereflenemiyoruz. Yüksek vasiyyetin vaktini bekliyoruz. Engellerin ortadan kalkdigini ve dedi-kodu yollarinin kapandigini anlarsaniz, hemen isâret buyurunuz. Oraya gelip, birkaç gün orada bu hizmetimizi yapmaga çalisalim. Iyi düsünülürse bu isde hemen vasiyyet emrini yerine getirmek için gelmege çalisacagiz. Yoksa, zâhirlerini ve bâtinlarini sizin terbiye etmeniz, onlar için bulunmaz bir kazancdir. Baskasinin yardimi lâzim degildir. Mevlânâ Abdüllatîfden isitdigimize göre, çocuklarin okutulmasini, yetisdirilmesini meyân Muhammed Kilinc kendi üzerine almis, siz de bunu uygun görmüssünüz. Bunu isitince sasirdik. O, bilmiyerek, birseyler düsünebilir. Fekat siz bunu nasil uygun buldunuz? Muhammed Kilincin üzücü hâllerinin, baska yere de bulasacagindan korkuyorum. Vesselâm.

Kamis bosum dedi, sekerlendi,
Agaç yükseldi, baltayi yedi.

Bu mektûb, seyh Yûsüf-i Berkîye yazilmisdir. Hâsil olan ile doymayip, dahâ yüksek seyleri istemek lâzim oldugu bildirilmekdedir:

Allahü teâlâya hamd olsun. Onun seçdigi kullarina selâm olsun! Mubârek hâllerinizden birkaçini meyân Bâbû bildirdi. Bunlarin neleri gösterdiginin bildirilmesini istedi. Bunun için birkaç kelime yaziyorum. Yavrum! Böyle hâller, bu yolun baslangicinda bulunan acemîlerde çok hâsil olur. Bunlarin hiç kiymeti yokdur. Bunlari yok etmek lâzim olur. Sona kavusmagi göstermezler. Son nerede, kavusmak nerede? Arabî beyt tercemesi:.

Sevgiliye kavusmak ele geçer mi acabâ?
yüksek daglar ve korkunç tehlükeler var arada.

Allahü teâlâ, bilinemez, anlasilamaz. Görülebilen, anlasilabilen, sühûd ve mükâsefe yolu ile belli olan hersey, o degildir. Allahü teâlâ, ötelerin ötesidir. Sakin, bu yolda ceviz gibi, cam parçalari gibi parlak görünen degersiz seylere, çocuklar gibi aldanmayiniz ve yolun sonuna kavusdum sanmayiniz! Hâsil olan hâlleri ve rü'yâlari, câhil olan seyhlere bildirmeyiniz! Onlar, anlamadiklari için, az birseyi çok sanirlar. Baslangicda olanlari, sona kavusmus sayarlar. Elverisli olan tâlib, böylece kendini sona ermis sanir, çalismasi gevser. Olgun kimseyi aramalidir. Gönül hastaliklarinin ilâcini ondan sormalidir. Kâmil olani bulunciya kadar, hâsil olan hâlleri (Lâ) derken yok etmelidir. (Lâ), yok demekdir. Sonra, hiçbirseye benzemiyen, düsünülemiyen Hak teâlânin varligini düsünmelidir. Hâce Naksibend-i Buhârî hazretleri buyurdu ki, (Görülen, bilinen, isitilen hersey, O degildir. (Lâ) derken, bunlarin hepsini yok etmelidir!). Hâsil olan seylerin hepsini yok ediniz! Hak teâlâ, verâlarin verâsi, ötelerin ötesidir. (Illallah) derken, hiçbirsey düsünmemelidir. Bu yolun büyükleri böyle yaparlardi. Dogru yolda olanlara ve Muhammed Mustafâya ?aleyhi ve alâ âlihissalevâtü vetteslîmât" uyanlara selâm olsun!

Evliyâya kim bakarsa, ten gözü ile serseri,
Bî basardir, câni yokdur, ölüdür, degil diri.

Evliyâ candir, gerekdir can gözîle bakila,
Zîrâ ki, canli kisiler, câna olur, müsteri.

Bu mektûb, mîr Muhammed Nu'mâna ?kuddise sirruh" yazilmisdir. Yüksek sesle zikrin bid'at olmasi sebebi açiklanmakdadir:

Allahü teâlâya hamd ederiz. Onun sevgili Peygamberine ?sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem" ve Âline ve Eshâbina salât ve selâm ederiz! Birinci mektûb, her ne kadar sikintili idi ise de, ikincisi yumusak ve uygun yazilmis idi ve çalisdiginizi bildiriyordu.

Sevgili Kardesim! Mîr Sa'deddîn yola çikarken mektûb istedi. O günlerde, gönlümde darlik vardi. Aklim basimda degildi. Birsey yazamadim. Mevlânâ yâr Muhammed Cedîde, yazmasini söylemisdim. Aklim basimda olmadigi o zemânda, eger uygunsuz bir kelime yazilmis ise, kusûra bakmayiniz. Bununla berâber, az birsey sizi incitmemelidir. Isinizi karisdirmamalidir. Allahü teâlâ göstermesin aramizda hiçbir kiriklik yokdur. Kirilmis, üzülmüs olarak birsey yazilmis degildir. Nasîhat olarak bir sey yazilmis ise, sevinmek lâzim gelir. Ikinci mektûbunuza çok sevindik. Her isde atesli olmalidir. Sogukluk ve gevseklik düsmanlara olsun!

Süâl: Husûl ile vüsûl arasindaki fark nedir?

Cevâb: Kardesim! Husûlde uzaklik vardir. Vüsûl ise çok gücdür. Ankâ kusunu, kendimize göre bir sekl vererek düsünürsek, hâfizamizda Ankâ hâsil oldu denebilir. Fekat, Ankâya vâsil olunmamisdir. Çünki birseyin zilli, ya'nî ikinci bir mertebede görünmesi, hâsil olmasina mâni' olmaz. Fekat, vâsil olmak için, zilden kurtulmak lâzimdir.

Süâl: Peygamberlerin ?aleyhimüssalevâtü vetteslîmât" mebde-i te'ayyünleri olan ismler, Evliyânin da, mebde-i te'ayyünleri midirler? Böyle ise, aralarindaki fark nedir?

Cevâb: Peygamberlerin ?aleyhimüssalevâtü vetteslîmât", mebde-i te'ayyünleri, Allahü teâlânin ismlerinin bütünüdür. Evliyânin mebde-i te'ayyünleri ise, bu ismlerin parçalaridir. Bu parçalar, o bütünlerin altindadir. Parçalaridir demek, yalniz bir bakimdan düsünülmekdedir demekdir. Meselâ, bütün irâde ile, yalniz birseyi irâde gibidir. Evliyâ ?rahmetullahi aleyhim ecma'în" Peygamberlere ?aleyhimüssalevâtü vetteslîmât" uymakla yükselebildikleri için, o bir bakimi, ortadan kaldirarak, bütüne kavusabilirler. Bu ayriligi, birkaç mektûbumda açiklamisdim. Düsününce hâtirlarsiniz.

Süâl: Yüksek sesle zikr bid'at oldugu için yasak ediliyor. Hâlbuki, böyle zikr etmek tatli oluyor. Insan birakmak istemiyor. Cübbe, kusak, don ve pantalon ve birçok baska seyler de, Resûlullahin ?sallallahü aleyhi ve sellem" zemâninda yokdu. Onlari niçin yasak etmiyorlar?

Cevâb: Yavrum! Resûlullahin ?sallallahü aleyhi ve sellem" kullandigi seyler, yapdigi isler, iki dürlü idi: Biri ibâdet olarak yapdigi isler idi. Ikincisi, âdet olarak yapdiklari idi. Ibâdet olarak yapdigi islerin tersi, (Bid'at) olur. Böyle uygunsuz isleri yasak ederiz. Bunlar, dinde reform, degisiklik olur ki, buna hiç izn yokdur. Bir sehrin, bulundugu memleketin âdetine uyarak yapdigi islerin tersine, bu islerin aksine olan seyler bid'at olmaz. Bunlari yasak etmeyiz. Böyle islerin dinle ilgisi yokdur. Âdet olunca yapilir, âdet olmazsa yapilmazlar. Din ve ibâdet olarak yapilmazlar. Çünki, her memleketin âdetleri baskadir. Birbirlerine uymaz. Bir memleketin âdetleri bile, zemânla degisir. Böyle olmakla berâber, âdetlerde de sünnete uymak fâideli olur. Se'âdetlere yol açar. Allahü teâlâ bizi ve sizi, Peygamberlerin efendisinin yolunda bulundursun ?aleyhi ve aleyhim ve alâ tâbi'i küllin minessalevâti efdalühâ ve minetteslîmâti ekmelühâ". Vesselâm.

Bu mektûb, Hân-i Hânâna ?rahmetullahi teâlâ aleyh" yazilmisdir. Dünyânin nasil oldugu bildirilmekdedir:

Hak sübhânehü ve teâlâ, hiç sevmedigi bu alçak dünyânin içyüzünü ve onun asagi olan süslerinin ve yaldizlarinin çirkinligini, gönül gözünüze göstersin. Âhiretin güzelligini, tatliligini, Cennetlerinin ve nehrlerinin tâzeligini ve hepsinden dahâ tatli olan Allahü teâlânin cemâlini görmegi gönlünüze yerlesdirsin! Peygamberlerin en üstünü ?aleyhi ve alâ âlihi ve aleyhim minessalevâti efdalühâ ve minetteslîmâti ekmelühâ" hurmetine bu düâmi kabûl buyursun! Böylece, bu çabuk biten çirkinden igrenesiniz. Allahü teâlânin râzi oldugu sonsuz âlemi özleyesiniz. Bu alçagin çirkinligi anlasilmadikca, ona düskünlükden kurtulunamaz. Ona baglanmakdan kurtulunmadikca, âhiretde felâketden kurtulus ve se'âdete kavusmak olamaz. (Dünyâyi sevmek günâhlarin basidir) hadîs-i serîfi sasmaz bir formüldür. Zararlari gidermek, tersini yapmakla oldugundan, bu alçagin sevgisinden kurtulmak için, âhirete yariyan islere yapismak, islâmiyyetin iyi olarak bildirdigi isleri yapmak lâzimdir. Hak sübhânehü ve teâlâ, dünyânin bes sey, hattâ dört sey oldugunu bildirdi. Hadîd sûresinin yirminci âyetinde meâlen, (Dünyâ hayâti, elbette la'b, ya'nî oyun ve lehv ya'nî eglence ve zînet ya'nî süslenmek ve tefâhur ya'nî ögünmek ve mali, parayi, evlâdi çogaltmakdir) buyuruldu. Islâmiyyetin (A'mâl-i sâliha) diyerek övdügü seyler yapilinca, dünyânin büyük parçasi olan lehv ve la'b için zemân kalmaz. Bu ikisi azalir. Erkekler ipek elbise giymez ve zînet esyâsinin yapildigi madde olan altini ve gümüsü kullanmazsa, dünyânin üçüncü parçasi olan zînet de azalir. Allahü teâlâ, üstünlügün ve kiymetin vera' ve takvâ ile oldugunu, sa'y ile, mal ile olmadigini bildirmisdir diyen kimse, hiç ögünmez. Evlâdin ve malin, mülkün artmasi, Allahü teâlâyi zikr etmegi azaltacagini ve Onu unutduracagini bilen, bunlari çogaltmak için ugrasmaz, bunlarin çogalmasini ayb sayar. Sözün kisasi, zararlardan kurtulmak için, Hasr sûresinin yedinci âyetinin, (Resûlullahin emrlerini yapiniz ve yasaklarindan kaçininiz!) meâl-i âlîsine uyarak yasamalidir. Fârisî beyt tercemesi:

Aranilan hazînenin nisânini verdim sana,
belki sen kavusursun, biz varamadiksa da!

Meyân seyh Abdülmü'min, temiz âiledendir. Ilm ögrendi. Tesavvuf yoluna girdi. Sasilacak hâllere kavusdu. Çoluk çocugun çoklugundan, insanlik dolayisi ile sikilmakdadir. Sikintisini gidermek için, size basvurmasini söyledim. Ihsân sâhibinin kapisi çalininca açilir. Vesselâm.

Bu mektûb, yüksek, nakîb seyyid seyh Ferîde ?rahmetullahi teâlâ aleyh" yazilmisdir. Birkaç fâideli bilgi verilmekdedir:

Allahü teâlâ, bizi ve sizi, yüksek ceddinizin yolunda bulundursun ?aleyhi ve alâ âlihi minessalevâti efdalühâ ve minetteslîmâti ekmelühâ"! Hâce Ciyûnun nikâh yemegi günlerinde, mubârek Dehli sehrine gelmisdim. Yüksek hizmetinizde bulunmagi da düsündüm. O gün, yola çikilacagini isitdik. Elde olmiyarak, bu düsüncemize kavusamadik. Derme çatma birkaç kelime ile basinizi agritiyorum. Yaninizda olsak da, uzakda bulunsak da, bütün gücümüzle selâmetinize, yüksek varliginiza yakismiyan herseyden uzak kalmaniza düâciyiz. Size karsi olan iyi düsüncelerimiz kapladigi zemân, öyle oluyor ki, yüksek meclisinize geleyim, temiz kapinizda bekliyerek, size lâyik olmiyan birseyi içeri birakmiyayim. Uygunsuz kimseleri, kiymetli sohbetinize yaklasdirmiyayim diyorum. Bununla berâber, her istenilen seye kavusulamiyacagini da bilmekdeyim. Boynumu bükerek, arkadan âcizâne düâ etmekdeyim. Cenâb-i Hak, belki kabûl buyurur. Hâce Ubeydüllah-i Ahrâr ?kuddise sirruh" hazretleri, Hak teâlânin kendisine vermis oldugu büyüklükle buyurdu ki, (Bir kimse, öyle büyük olsa ki, Onun yikilmasi ile bütün âlem yikilmis olsun. Böyle olmagi istemek her ne kadar küfr olur ise de, ne yapalim ki, hiçbirimizin elimizde olmiyarak, beni böyle büyük yapmislardir). Bugün böyle bir büyüklük ve genislik, hemen hemen, sizin yüksek varliginizda bulunmakdadir. Çünki sizin iyi, râhat olmaniz, herkesin râhat olmasi demekdir. Aksi de böyledir. Bunun için insanlarin sizin iyiliginize düâ etmeleri, yagmur düâsi etmek gibi, herkese iyilik istemekdir. Fekat çok yazik oldu ki, o büyüklük ve yükseklik, simdi hashas dânesi ve parmak yeri kadar kaldi. Bu hashas dânesi, dostlarin ve düâcilarin gönlünde büyük bir üzüntü olmakdadir. Lutf ediniz! Bunlarin üzüntülerini gideriniz! Bu düâciniz, çok zemândan beri, böyle seyler yazmamisdim. Çok gelmesinden, usanç vermesinden çekinmisdim. Fârisî beyt tercemesi:

Nazli yârim, esen havadan incinir,
gül gibi, sabâh rüzgârindan incinir.

Fekat, üzmemek için susmak, sevmege yakismaz. Fârisî beyt tercemesi:

Hâfiz, senin vazîfen, yalniz bir düâ,
duyar mi, hiç duymaz mi düsünme aslâ!

Çok zemân olur ki, Mekke-i mükerreme ve Medîne-i münevvere ?harese-hümallahü anil-âfât" sehrlerini ziyâret etmek istiyorum. Dehli yolculugumuzun sebebi de, bu istek olmusdu. Bu istegimizin yerine gelebilmesi, sizin uygun bulmaniza ve rizânizi almamiza bagli oldugundan, Dehliden yola çikmaniz, bu ziyâret arzûmuzu da geriye birakdi. Iyilik, fâide, Allahü teâlânin yaratdigindadir. Vesselâm.

Kimseye etmem sikâyet, aglarim ben hâlime,
titrerim mücrim gibi, bakdikca istikbâlime!

Bu mektûb, hakîkatleri bilen, ma'rifetler kaynagi, Allahü teâlâyi tanitan bilgilerin sâhibi olan büyük oglu seyh Muhammed Sâdika ?rahmetullahi teâlâ aleyh" yazilmisdir. Allahü teâlânin kendisi varlikdir. Mahlûklarin asllari ise yoklukdur. Kendini anliyan, Allahü teâlâyi bilir. Tecellî-i zâtîyi ve Nûr âyetindeki incelikleri bildirmekdedir:

[Imâm-i Rabbânî hazretleri ?rahmetullahi teâlâ aleyh", bu mektûbda, Allahü teâlânin hakîkati vücûddür demis ise de, birinci cildin ikiyüzaltmisinci [260] mektûbunda, bu sözüne tevbe etmis, (Böyle olmadigini sonradan anladim) buyurmusdur].

[Bu mektûb ve bundan evvelki birkaç mektûb, akl ile hiç anlasilamiyacagi için, bunlari okumak sâyan-i tavsiye degildir.]

Bismillâhirrahmânirrahîm. Allahü teâlâya hamd olsun. Onun sevgili Peygamberine salât ve selâm olsun! Kiymetli oglum! Hak teâlânin hakîkati, yalniz vücûddür. [(Vücûd) var olmak demekdir.] Allahü teâlânin bu vücûdü, her hayrin, her kemâlin kaynagidir ve her güzelligin baslangicidir. Bu vücûd, bir hakîkî cüz'dür. Bir basîtdir ki, buna hiçbirsey karismis, hiçbirseyle birlesmis degildir. Böyle olmadigi gibi, olmasi düsünülemez de. Insan, Allahü teâlânin bu vücûdünü anliyamaz. Zât-i teâlânin aynidir. Ondan baska degildir. Aynidir demek bile, baskaligi düsündürebilir. Aynidir da denilemez. Zât ile birlikde olan vücûd, bu anlasilamiyan vücûdün zilli, görüntülerindendir. Bu ikinci vücûd, Zât-i teâlânin ve mahlûklarin varliklarindan baska bir varlikdir. Bu ikinci vücûd, Allahü teâlânin hakîkati olan vücûdün, asagi mertebelerde meydâna çikmasidir. Bu çesidli görüntülerin en yüksegi, en birincisi ve en üstünü, Zât-i teâlânin vücûdüdür. Demek ki, Allahü teâlânin hakîkati vücûddür denilebilir. Fekat, Allahü teâlâ, o mertebede mevcûddür denilemez. Zil mertebesinde, Allahü teâlâ mevcûddür denilebilir. Fekat, Allahü teâlâ vücûddür denilemez. Tesavvufculardan vücûd, zâtdan baska degildir diyenler, ikisi arasindaki baskaligi göremediler, zilli asldan ayiramadilar. Bunlar ve felsefeciler, zâtdan baska olan ve olmiyan vücûdleri birbirlerinden ayiramadilar. Vücûdün baska oldugunu çok güc söylediler. Isin dogrusu, Allahü teâlânin bize ilhâm eyledigidir. Vücûdün böyle asl ve zil olarak baska baska olmasi, öteki sifatlarin da asl ve zil olmalari gibidir. Asllarin mertebesi, icmâl, topluluk ve anlasilamamak mertebesidir. Sifatlarin bu asllari, Allahü teâlâdan baska degildirler. Bu mertebede, Allahü teâlâ ilmdir denilebilir. Fekat böyle söylemek de, bir zil mertebesi olur. Çünki zât mertebesinde, Allahü teâlâya hiçbirsey söylenemez. Allahü teâlâ âlimdir de denilemez. Çünki ilmin Ondan baskaligini gösterir. Bu makâmda baskalik hiç yokdur. Baskalik, zil mertebelerinde olur. Burada zil yokdur. Çünki, te'ayyün-i evvelin pekçok üstündedir. Çünki topluca bir baglanti, bu te'ayyünde bulunur. Bu makâmda, hiçbir bakimdan, hiçbirsey düsünülemez. Bu toplulugun açiklanmasi demek olan zil mertebesinde, baskalik söylenebilir. Uygunluk söylenemez. Fekat bu mertebede, sifatlarin uygunlugu, vücûdün uygun olmasindan ileri gelir. Bu vücûd, her iyiligin ve kemâlin baslangicidir. Her güzelligin ve düzenin kaynagidir. Bu fakîr ?kuddise sirruhül'azîz" mektûblarimda ve kitâblarimda, vücûd zâtdan baskadir dedigim zemân, zil olan vücûdün baska oldugunu bildirmisdim. Bu zil olan vücûd de, disardaki [ilmdeki degil] her varligin baslangicidir. Bu vücûde mâlik olan mâhiyyetler, hâricde var olan mertebelerin her mertebesinde bulunurlar. Bunu iyi anlamali. Birçok yerde ise yarar.

Görülüyor ki, Allahü teâlânin sekiz sifati da disarda vardir. Mahlûklar da disarda vardir.

Ey oglum! Ince bilgileri dinle! Allahü teâlânin kemâlleri, Zât-i ilâhî mertebesinde, zâtdan baska degildirler. Meselâ ilm sifati, o mertebede, Zât-i teâlâdan baska degildir. Bunun gibi, zâtin hepsi kudretdir. Zâtin bir parçasi ilm, baska bir parçasi kudret degildir. Orada parçalanmak, ayrilmak yokdur. Zâtda böyle olan bütün kemâller, ilm mertebesinde genislemisler, birbirinden ayrilmislardir. Zât-i ilâhîde, o basîtlik, o toplu kemâller hiç degismeksizin, ilm sifatinda hepsi dagilmislardir. Zâtda bulunan bütün kemâller, üstünlükler, ilmde de yerlesmislerdir. Ilmdeki bu kemâllerin de, zilleri vardir. Bu zillere (Sifatlar) denilmisdir. Bunlarin da asl kaynagi Zât-i teâlâ oldugundan, Zât-i teâlânin varligi ile vardirlar. (Füsûs) kitâbinin sâhibi, birbirlerinden ayri olarak ilmde bulunan, ya'nî (Vücûd-i ilmî)leri olan kemâllere, (A'yân-i sâbite) demisdir. Bu fakîre göre, mümkinlerin, ya'nî mahlûklarin hakîkatleri, ademlerle bu ademlere yerlesmis olan kemâllerin zilleridir. (Adem), yokluk demek olup, her kötülügün, her bozuklugun kaynagidir. Bunu biraz açikliyalim. Cân kulagi ile dinleyiniz! Adem, vücûdün karsiligidir. Ya'nî yokluk, varligin tâm tersidir. Ona bütün bütün aykiridir. Bunun için, her kötülügün, her bozuklugun baslangicidir. Hattâ kötülüklerin, bozukluklarin tâ kendisidir. Vücûd, toplu iken, her iyiligin, her üstünlügün tâ kendisi oldugu gibidir. O asl mertebede, vücûd, zâtdan baska olmadigi gibi, o vücûdün tersi olan adem de, yokluk mâhiyyetinden baska degildir. O mertebede, o mâhiyyete yok denilemez. Tâm yoklukdur. Bu yokluk mâhiyyetinin ilm-i ilâhîde ayrildigi mertebelerde, bu mâhiyyetden hâsil olan parçalara yok denilebilir. Bunlar o mâhiyyetden baskadirlar denilebilir. O toplu olan yokluk mâhiyyetinden meydâna gelmis gibi olan ve bu mâhiyyetin zilli gibi olan adem, o zillerin her parçasinda baska baskadir. Bunu dahâ asagida açikliyacagiz. Bu adem, o toplu mertebede, her kötülügün, her bozuklugun tâm kendileri oldugundan ve ilm-i ilâhîde, her kötülük, baska kötülüklerden ayri oldugundan, ilm-i ilâhîde birbirlerinden ayrilmis olan herbir kemâl ve her bir hayr karsilarinda bulunan herbir kötülük üzerine aks etmis, birbirleri ile birlesmislerdir. Herbiri kötülük ve bozukluk olan ademler, kendileri ile birlesmis olan kemâller ile birlikde, mümkinlerin, ya'nî mahlûklarin mâhiyyetleri, ya'nî asllari olmusdurlar. Böyle olmakla berâber, bu ademler, bu mâhiyyetlerin asllari, özleri gibidirler. Bu kemâller ise, bunlarin özellikleri gibidirler. Iste bu fakîre göre, (A'yân-i sâbite), bu ademler ve bunlarla birlesmis olan kemâllerin her ikisidir. Her diledigine gücü yeten Allahü teâlâ, bu yokluk mâhiyyetlerini bütün lüzûmlu seyleri ile birlikde ve ilm-i ilâhîde bu ademlere aks etmis olan vücûd zillerinin kemâlleri ile birlikde, mümkinlerin, mâhiyyetleri yapmisdir. Diledigi zemân, bu mâhiyyetleri, ilmdeki vücûd zilline yaklasdirarak, disardaki varliklari yaratmisdir. Bu mâhiyyetleri, disardaki varliklara baslangiç eylemisdir.

Mümkinlerin a'yân-i sâbitesi olan ve onlarin mâhiyyetleri olan, ilm-i ilâhîdeki bu sûretleri, ilmdeki vücûd zillerine yaklasdirmak demek, ilmdeki sûretlerin ilmden çikarak disarida var olmalari demek degildir. Böyle sey olamaz. Allahü teâlânin ilminden disarda olmak, Allahü teâlânin câhil olmasi demekdir. Mümkinler disarida, ilmdeki sûretlere tâm uygun olarak, disarda ayrica var olurlar demekdir. Ilmdeki varlikdan baska, onlara tâm uygun olarak, disarda da, ayrica var olurlar. Sanki, marangoz ustasi, masanin seklini zihnde düsünür. Onun gibi bir masayi disarda yapmasi gibidir. Masanin zihndeki sekli, masanin mâhiyyeti demekdir. Bu mâhiyyet marangozun zihninden disari çikmamisdir. Zihndeki o sekle tâm uygun olarak, disarda da, ayrica bir masa vücûde gelmisdir.

Her adem, vücûdün kemâllerinin, kendine tâm karsi bulunan ve kendisine aks etmis olan zillerinden bir zille yaklasarak, disarda var olmus, zînet hâsil etmisdir. Tâm adem, böyle degildir. Bu kemâllerin zillerine karsi olmaz. Onlarla birleserek, disarda bir vücûd kazanamaz. Çünki, bu zillerin karsisinda degildir. Eger, karsiligi bulunmasaydi, asl vücûde karsi olurdu. Hâlbuki, zâtdan baska olmiyan bu asl vücûdün karsisinda birsey bulunamaz.

Tâm ma'rifet sâhibi olan bir ârif, asl vücûde ilerlerse, tam ademe iner. Böylece, bu ademin de, o hazretle baglantisi olur. Zînetlenmis olur. Güzellesmis olur. O vakt, ârifin kendi mertebeleri demek olan, kendi ademlerinin bütün mertebeleri, topluca olsun, ayri ayri olsun, hepsi güzel ve iyi olurlar. Kemâl ve cemâl hâsil ederler. Bütün mertebelerinin iyi, güzel olmasi, yalniz böyle ârif içindir. Ondan baskasinda, iyilik olursa, yâ ayri ayri ayrilmis ademlerin birkaç mertebesinde olur veyâ ayri ayri bütün mertebelerinde görülür. Bu ikincisi de, çok az bulunur. Fekat, her çesid kötülük ve bozuklukdan baska birsey olmiyan tâm ve toplu ademin iyi ve güzel olmasi, yalniz bu ârif içindir. Bu ârifin seytâni da, tâm iyi olarak, islâmin güzelligine kavusur. Nefs-i emmâresi mutmeinne olur. Mevlâsindan râzi olur. Bunun içindir ki, Peygamberlerin efendisi ?aleyhi ve aleyhimüssalevâtü vetteslîmât", (Benim seytânim müslimân oldu) buyurdu. Bundan sonra, gazâda, hiçbir gâzî ondan dahâ ileri olamaz. Iyilikleri seytân kadar gösteremez. Sübhânallah! Bu fakîrden elinde olmiyarak öyle ma'rifetler hâsil oldu ki, çoklari toplanarak çalissalar, bir benzerine kavusamazlar. Gelecegi haber verilmis olan hazret-i Mehdînin de bu ma'rifetlerden çok pay alacagi umulur. Fârisî beyt tercemesi:

Pâdisâh, koca kari kapisina,
gelirse ey yegit, sen buna sasma!

En güzel yaratici olan Allahü teâlâ, çok mubârek, pek mukaddesdir. Yaratici sanilanlara benzemez. Âlemlerin rabbi olan Allahü teâlâya hamd olsun! Görülüyor ki, mümkinlerin zâtlari, asllari, ademlerdir. Vücûdün kemâllerinin zilleri bu ademlere aks ederek, bunlari süslemisdir. Böyle oldugu için, mümkinlerin zâtlari, her kötülügün, bozuklugun kaynagidir. Her çirkinligin, kusûrun yeri olmuslardir. Mümkinlerde yerlesdirilmis olan her iyilik, her kemâl, asl vücûdden ödünç olarak gelmisdir. Nisâ sûresinin yetmissekizinci âyetinde meâlen, (Sana gelen her iyilik, Allahü teâlâdandir. Sana gelen her çirkinlik de, kendindendir) buyuruldu. Allahü teâlânin ihsâni ile, bir kimse, kendindeki iyiliklerin ödünc olarak verilmis olduklarini görürse, üstünlüklerinin baskasindan oldugunu anlarsa, kendini yalniz kötülük bulur. Tâm kusûr bilir. Kendinde hiçbir kemâl göremez. Aks yolu ile geldiklerini bile göremez. Çiplak kimsenin ödünc çamasir giymesi gibi olur. Çamasirlarin ödünc oldugu, kendisini o kadar kaplamisdir ki, hepsini sâhibinde sanir. Kendini çiplak bulur. Üzerinde çamasir var ise de, kendini çiplak sanir. Böyle görüs sâhibi olan zât (Abdiyyet) kulluk, makâmi ile sereflenir. Bu makâm, vilâyet makâmlarinin en üstünüdür.

TENBÎH: Kötülükle iyiligin ve asagilikla üstünlügün böyle biraraya gelmeleri, vücûd ile ademin bir araya gelmesidir. Bu ise, iki ters seyin biraraya gelmesi degildir. Bunun için, olmiyacak sey sanilmamalidir. Çünki tâm vücûdün tersi, tâm ademdir. Zil mertebelerinde ise, tâm vücûdden asagi dogru, derece derece inilmisdir. Adem tarafinda da, en asagi olan tâm ademden yukari dogru basamak basamak yükselmislerdir. [Bunlarin birlesmeleri, metal atomlari ile ametal atomlarinin birlesmeleri gibi, çekirdeklerindeki arti elektriklerin birbirlerini itme kuvvetleri, elektron kuvvetleri ile azalarak birbirlerini çekmege baslamislar, iyon sebekesi hâsil etmislerdir. Atom çekirdeklerindeki protonlari biraraya toplayan ve] Iyilik nûrlari ile kötülük karanliklarini biraraya getiren Allahü teâlâyi tesbîh ederiz. Hiçbir ayb ve kusûru Ona kondurmayiz.

Süâl: Biraz yukarida, tâm ademin de, tâm vücûde yakin oldugu yazili idi. Tâm iki zid, iki ters birlesmis olmuyor mu?

Cevâb: Iki zid sey, bir yerde birlesemez. Birinin, öteki yardimi ile durmasi ve birinin öteki tersi ile sifatlanmasi olamaz degildir. Adem, mevcûd olabilir. Vücûd ile yakînlik hâsil edebilir.

Süâl: Adem, nazarî, teorik birseydir. Bunun disarda var olmasi, ne demekdir?

Cevâb: Adem, ya'nî yokluk deyince, hâtira gelen sey teorikdir, hayâldedir. Fekat, ademin çesidlerinden birinin sonradan var olmasini söylemek niçin bozuk olsun? Eski Yunan felsefecilerinin vücûd için söyledikleri de böyledir ki, vücûd, Vâcib-ül-vücûdün zâtindan baskadir. Çünki vücûd, teorik birseydir, disarda bulunamaz. Vâcib-ül-vücûdün kendisi ise, disarda vardir. Bunun için ikisi baska baskadir diyorlar. Bunlara cevâb olarak da deniliyor ki, vücûd deyince akla gelen sey nazarîdir, disarda yokdur. Fekat, vücûdün çesidlerinden biri böyle degildir. Bunun için, vücûdün parçalarindan biri disarda bulunabilir.

Süâl: Yukarida bildirilenlerden anlasiliyor ki, Allahü teâlânin sekiz hakîkî sifati, zil mertebelerinde vardir. Asl mertebesinde vücûdleri yokdur. Bu ise, dogru yolun âlimlerinin bildirdiklerine uygun degildir. Allahü teâlâ, o âlimlerin çalismalarina karsilik bol bol iyilikler versin! Çünki, bu âlimler sifatlarin Zâtdan hiç ayrilmadiklarini ve hiç ayrilamiyacaklarini bildirmislerdir.

Cevâb: Söylediklerimizden, ayrilabilecekleri anlasilmaz. Çünki bu zil, o asla lâzimdir. Ondan ayrilamaz. Böyle olmakla berâber, yalniz Zât-i teâlâyi arayan, ismleri ve sifatlari hiç düsünmiyen bir ârif, o mertebede yalniz zâti bulur. Hiçbir sifati düsünmez. Bu, o zemân sifatlar bulunmaz demek degildir. Görülüyor ki, ârife göre, sifatlar, Zât-i ilâhîden ayrilmis gibi sanilmakdadir. Disarda ayrilmis degildirler. Bunun için, Ehl-i sünnet âlimlerinin ?rahmetullahi teâlâ aleyhim ecma'în" bildirdiklerine uygun olur. Bunu iyi anlamalidir.

Bu açiklamalardan sonra, (Kendini taniyan, Rabbini tanir) sözü iyi anlasilir. [Ibni Hacer-i Mekkî ?rahmetullahi aleyh", bu sözün sâhibinin hazret-i Alî ?radiyallahü anh" oldugunu bildiriyor. Mâverdî, (Edeb-üd-dünyâ) kitâbinda bunun hadîs-i serîf oldugunu yazmakdadir. Demek ki, ibni Hacerin sözü, bunun hadîs-i serîf olmadigini göstermemekdedir.] Çünki bir kimse, kendisini kötü olarak ve asagi olarak taniyinca ve kendisinde bulunan her iyiligin ve üstünlügün Vâcib-ül-vücûd hazretleri tarafindan ödünç verilmis oldugunu anlayinca, Hak teâlâyi iyi ve üstün ve güzel olarak tanir.

Buraya kadar yapilan açiklamalar anlasilinca, Nûr sûresindeki, (Allahü teâlâ, yerin ve göklerin nûrudur) meâlindeki âyet-i kerîmenin özü meydâna çikar. Çünki, mümkinlerin hepsi ademlerdir. Ademler de hep kötülük ve asagilikdir. Mümkinlerdeki iyilik ve üstünlük ve güzellik ve düzgünlük, Allahü teâlânin kendisi olan vücûdden gelmisdir. Bu vücûd, iyiliklerin ve üstünlüklerin kaynagidir. Bu anlasilinca, göklerin ve yerin nûru bu vücûddür. Bu vücûd, Vâcib-i teâlânin kendisidir. Bu nûr, göklerde ve yerde, zillerinin yardimi ile bulundugundan, zillerin yardimi olmaksizin, dogrudan dogruya bulundugunu sanmamak için, bu nûru bir misâl ile anlatmakdadir. (Onun nûru bir fenere benzer. O fenerin içinde zeytinyagindaki fitilde yanan isik vardir. Bu isikli fitil cam bir kandil içindedir...) meâlindeki âyet-i kerîmeyi insâallah baska bir mektûbda uzun açiklayacagiz. Çünki, uzun yazilacak seyler vardir. Bu mektûbumuza sigdiramayacagiz. Âyet-i kerîmeleri böyle açiklamaya (Te'vîl) denir.

Kur'ân-i kerîmin tefsîri, ancak Resûlullahdan ?sallallahü aleyhi ve sellem" isitildigi gibi yapilabilir. (Kur'ân-i kerîmi, kendi görüsüne, anlayisina göre tefsîr eden kâfir olur) hadîs-i serîfi, bunu bildirmekdedir. (Te'vîl) böyle degildir. Kur'ân-i kerîme ve hadîs-i serîflere uygun olmak sarti ile, her âlim, anladigi gibi te'vîl yapabilir.

Mümkinlerin asllari, kendileri ademlerdir dedik. Mümkinlerin asagi, bozuk sifatlari, bu ademlerden, Allahü teâlânin îcâd etmesiyle hâsil olur. Mümkinlerdeki iyilikler ve üstünlükler, vücûdün kemâllerinin zillerinden ödünc olarak alinmisdir ve Allahü teâlânin îcâdi ile hâsil olmakdadirlar.

Birseyin iyi veyâ kötü oldugunu anlamak kolaydir. Âhiret için olan seyler, güzel görünmeseler bile, güzeldir. Dünyâ için olan seyler, güzel görünseler, tatli ve iyi anlasilsalar bile çirkindir. Dünyânin yaldizli güzellikleri, hep böyledir. Bunun içindir ki, islâmiyyetde oglanlarin ve yabanci kadinlarin güzelligine istek ve sehvetle bakmak yasak edilmisdir. Dünyânin yaldizli, güzel görünen bütün pislikleri böyledir. Bunlar hep ademden hâsil olur. Ademden ise, hep kötülük ve bozukluk meydâna gelir. Eger bu güzellikler, bu iyilikler, vücûdün kemâllerinden olsa idi, yasak edilmezlerdi. Yalniz surasi var ki, asl dururken zille bakmak çirkin olacagi için, yasak edilebilir ise de, bu yasaklik, ademden olan kötülüklerin yasakligi gibi harâm olmaz, yapmakdan ise, yapmamak dahâ iyi olur. Görülüyor ki, dünyâdaki güzellerin güzellikleri, vücûdün güzelliginin zilleri degildir. Ademler, kemâllerin yaninda bulunmakla güzel görünmege baslamislardir. Ademin herseyi gibi, bu güzel görünüsü de çirkin ve kötüdür. Seker kaplanmis zehre benzer. Yaldizlanmis necâset gibidir.

Islâmiyyetin, nikâh edilen güzel kadinlarla ve güzel câriyelerle eglenmege izn vermesi, çocuk elde etmek ve insanlari üretmek içindir. Âlemdeki düzenin bozulmamasi için buna izn verilmisdir.

Tesavvufculardan birçogu, güzel yüzlere, tatli seslere baglanmislar. Bu güzelliklerin, Vâcib-ül-vücûd teâlâ ve tekaddes hazretlerinin kemâllerinden ödünc verilen güzellikler oldugunu sanarak, bunlara baglanmagi iyi ve güzel bilmisler. Hattâ, tesavvuf yolunda ilerlemek için yardimci sanmislardir. Bu fakîrin anladigi böyle degildir. Yukarda biraz bildirilmisdir. Suna çok sasilir ki, bunlardan birkaçi, bu yanlis hareketlerini hakli göstermek için vesîka da göstermege kalkisiyor. (Oglanlardan sakininiz! Çünki onlardaki güzellik, Allahü teâlânin güzelligi gibidir) sözünü ileri sürüyorlar. Allahü teâlânin güzelligi gibidir sözü, bunlari sübheye düsürmekdedir. Hâlbuki bu söz, onlara yardimci olmuyor. Onlarin yanlis anladiklarini bildiriyor. Bu fakîrin anlayisinin da dogru oldugunu gösteriyor. Çünki (Sakininiz!) buyurmakda, onlara bakmayi yasak etmekdedir. Bunun yanlis anlasilabilecegini de anlatmak için (Onlarin güzelligi, Hak teâlânin güzelligi gibidir. Onun güzelligi degildir) buyurmakdadir. Böylece, yanlis anlasilmasini önlemekdedir. Resûlullah ?sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem", (Dünyâ ve âhiret, birbirinin ziddi, tersidir. Bu ikisinden birisini râzi edersen, öteki gücenir) buyurdu. Bu hadîs-i serîf de gösteriyor ki, dünyânin güzelligi ile âhiretin güzelligi birbirinin ziddidir. Birbirine uymaz. Herkes bilir ki, dünyâ güzelligini, islâmiyyet begenmez. Âhiret güzelligini begenir. O hâlde, dünyâ güzelligi kötüdür. Âhiret güzelligi iyidir. Birincisi ademden, ikincisi vücûdden hâsil olmakdadir. Evet, ba'zi seyler vardir ki, bir bakimdan dünyâdandir, baska bir bakimdan âhiretdendir. Bu seyler, birinci bakimdan çirkindir. Ikinci bakimdan güzeldir. Bu iki bakimi birbirinden ayirmak ve herbirinin güzelligini ve çirkinligini anlamak, islâmiyyeti bilmekle olur. Hasr sûresinin yedinci âyetinde meâlen, (Resûlullahin emr etdiklerini yapiniz! Yasak etdiklerinden sakininiz!) buyuruldu. Resûlullah ?sallallahü aleyhi ve sellem" buyurdu ki, (Dünyâ yaratildigi zemândan beri, Hak teâlâ ona begenerek bakmamisdir. Hak teâlâ onu begenmez). Bu hadîs-i serîfde dünyâda ademden hâsil olan kötülüklerin, çirkinliklerin ve bozukluklarin begenilmedigi bildirilmekdedir. Adem her kötülügün ve her bozuklugun yeridir. Bunun için dünyânin güzelligi, tatliligi ve tâzeligi kiymetsizdir. Allahü teâlâ, bunlardan râzi degildir. Allahü teâlâ, âhiretin güzelliginden râzidir. Âhiret güzelligine bakar. Enfâl sûresinin altmisyedinci âyetinin meâl-i serîfi, (Siz dünyâyi istiyorsunuz. Allahü teâlâ ise, âhireti istiyor) olup, Allahü teâlânin dünyâya düskün olanlari begenmedigini bildirmekdedir. Yâ Rabbî! Dünyâyi, gözümüzde küçült! Âhireti de kalblerimizde büyült! Fakr ile ögünen ve dünyâ güzelliginden sakinan Muhammed ?aleyhi ve alâ âlihissalevâtü vetteslîmâtü etemmühâ ve ekmelühâ" hurmetine, bu düâmizi kabûl eyle! Büyük âlim seyh Muhyiddîn-i Arabî dünyâdaki kötülüklerin, asagiliklarin ve bozukluklarin özüne bakmadigi için, (Mümkinlerin hakîkatleri, Hak teâlânin kemâllerinin ilmdeki zilleridir, sûretleridir) dedi. (Bu sûretler, disarda biricik varlik olan Zât-i teâlâ aynasinda aks ederek disarda görünmüslerdir) dedi. (Ilmdeki sûretler, Hak teâlânin sü'ûn ve sifatlarindan baska birsey degildirler) dedi. Bunun için de, (Vahdet-i vücûd) dedi. Mümkinlerin varligini, Vâcibin varligi sandi ?teâlâ ve tekaddese". Kötülük ve asagilik, iyilige ve yükseklige göre meydâna çikar. Tâm kötülük ve yalniz asagilik diye birsey yokdur dedi. Hiçbirseyin kendisi kötü degildir. Küfr ve dalâlet, sapiklik bile, îmâna ve hidâyete bakinca kötü olur. Yoksa kendileri kötü degil, iyi ve yarar olduklarini sandi. Kâfirlerde ve fâsiklarda bunlarin bulunmasi, dogruluk olur, sapiklik olmaz, dedi. Hûd sûresinin ellialtinci âyetinin, (Allahü teâlâ, her hayvani diledigi gibi kullanmaga kâdirdir. Benim Rabbim hak ve adâlet üzeredir) meâl-i serîfini kendine sâhid göstermekdedir. Evet, vahdet-i vücûde inanan herkes böyle sözlerden çekinmez. Bu fakîre bildirildigine göre, mümkinlerin mâhiyyetleri, hakîkatleri, asllari, ademlerle, vücûdün bu ademlere aks etmis ve birlesmis olan kemâlleridir. Bunu yukarida uzun bildirdik. Dogruyu meydâna çikaran, ancak Allahü teâlâdir. Dogru yola kavusduran ancak Odur.

Oglum! Allah adamlarinin hiçbirinin ne açik olarak ve ne de isâret ederek söylememis olduklari bu bilgiler ve ma'rifetler, çok serefli, çok kiymetli bilgilerdir. Bin sene sonra meydâna çikan ve Vâcib-i teâlânin hakîkati ile mümkinlerin hakîkatlerini tâm uygun olarak anlatan yüksek bilgilerdir. Kitâba ve sünnete uymayan ve dogru yolun âlimlerinin sözlerine benzemiyen bir yerleri yokdur. Resûlullahin ?aleyhi ve alâ âlihissalâtü vesselâm" sanki ümmetine ögretmek için yapdigi, (Yâ Rabbî! Herseyin dogrusunu, bize oldugu gibi tâm göster!) düâsi, belki de, yukarida bildirilen hakîkatlerin, mâhiyyetlerin gösterilmesi içindir. Bunlar (Ubûdiyyet), kulluk makâminda anlasilir. Asagiligi ve alçakligi ve kirikligi görmege de isâret buyurmakdadir. Bunlari görmek, kulluga uygundur. Zevalli bir kulun, kendini sâhibi gibi bilmesi, hiç yakisir mi? Pek edebsizlik olur.

Oglum! Simdi o zemândayiz ki, geçmis ümmetlerde, böyle çok karanlik zemân gelince, büyük bir Peygamber gönderilerek, yeni bir din kurulurdu. Bu ümmet, ümmetlerin en iyisi oldugu için ve bu ümmetin Peygamberi, Peygamberlerin sonuncusu oldugu için ?aleyhi ve alâ âlihi ve aleyhimüssalevâtü vetteslîmât", bunlarin âlimlerine, Isrâîl ogullarinin Peygamberlerinin mertebesi verilmisdir. Peygamberlerin ?salevâtullahi teâlâ aleyhim ecma'în" vazîfeleri, bu âlimlere yapdirilmakdadir. Bunun için, her yüz sene basinda, bu ümmetin âlimleri arasindan bir (Müceddid) yenileyici, kuvvetlendirici seçerler. Bununla islâmiyyeti tâzelerler. Hele bin sene geçince, geçmis ümmetlerde bir (Ülül'azm) Peygamber gönderdikleri ve Onun isini bir Nebîye birakmadiklari gibi, bu ümmetde de, tâm ma'rifetli, bilgili bir âlim, ârif seçilir. Bu zât, geçmis ümmetlerdeki Ülül'azm Peygamberlerin isini yapar. Fârisî beyt tercemesi:

Rûhül-kudsün yardimi, imdâda yetisirse,
Mesîhin yapdiklari, nasîb olur herkese.

Oglum! Tâm varlik, tâm yoklugun karsiligidir. Mektûbun basinda tâm varlik, Vâcib-ül-vücûdün hakîkatidir. Her iyiligin ve üstünlügün de tam kendisidir demisdik. Böyle söylemek, topluca düsünerek olsa bile, o makâm için yakisik alamaz. Çünki, zil olmak anlasilir. Bu vücûdün karsiligi olan ademin de, hiçbirseye bagliligi, benzerligi yokdur. Bu ademin de, her kötülügün, her asagiligin tâm kendisi oldugunu söylemek de burada yakismaz. Çünki, bir baglilik anlasilabilir.

Birsey, tâm olarak ancak kendine tâm zid, tâm karsi olan sey üzerinde meydâna çikar. [Meselâ ilik su, sogukda sicak görünür. Siyâh nokta, beyâz üzerinde belli olur. Yildiz gece karanliginda görülür.] Hersey, ziddi arasinda belli olur. Bunun için tâm vücûd, tâm olarak, tâm yokluk üzerinde belli olur. Tâm yokluk, tâm varliga bir ayna olur.

Tesavvuf yolunda, geri dönüp inmek, ilerlerken yükselmek kadar olur. [Çok çikan, geri dönünce, çok iner.] Bir kimse, Allahü teâlânin yardimi ile tâm vücûde yükselirse, bu kimse dönüsde, tâm ademe kadar iner. Yükselirken ârifin sü'ûru gider, bilgisi kalmaz. Inerken sü'ûruna ve bilgisine kavusur. Bu sü'ûr ve ma'rifet makâminda, onu hiç zil bulunmayan ve zâtin sü'ûn ve i'tibârlarindan da uzak olan (Tecellî-i zâtî) ile sereflendirirler. Bundan önce olan bütün tecellîlerin, ismler, sifatlar, sü'ûn ve i'tibârât zillerinden bir zillin perdesi arkasinda oldugunu ona bildirirler. Her ne kadar ârif, o tecellîleri, ismlerin ve sü'ûnun arada perde olmayarak hâsil oldugunu, tâm vücûdün perdesiz olarak tecellî etdigini sanir ise de, bir zillin perdesi arkasinda tecellî etmekdedir. Sübhânallah! Her kötülügün, her asagiligin yeri olan bu adem, vücûdün tam zûhuruna vâsita oldugu için, güzellik kazanmakda, hiç kimsenin bulamadigina kavusmakdadir. Kendisi kötü olan sey, araya güzelligin karismasi ile, güzel olmakdadir. Insanin nefs-i emmâresi de, hep kötülüge kayar. Ademe her seyden dahâ çok yakîndir. Bunun için, tâm tecellîye herseyden dahâ çok kavusmakdadir. Herseyden dahâ yukari çikmakdadir. Fârisî misra' tercemesi:

Ihsâna en uygun olan, günâh isleyenlerdir!

Ma'rifeti tâm olan bir ârif, bütün makâmlardan ileri yükseldikden ve her mertebeden geçerek indikden sonra, tâm ademe inerek Vücûd-i teâlâya ayna olunca, sifatlarin ve ismlerin bütün kemâlleri onda görünür. Tâm vücûdde bulunan bütün latîfeler onda görünür. Ondan baska kimse bu ni'mete kavusamaz. Bu ayna olmak ni'meti, onun boyuna göre biçilip dikilerek, üzerine giydirilmis kiymetli bir elbiseye benzer. Kemâllerin, üstünlüklerin zilleri, sûretleri, her ne kadar ilm-i ilâhîde birbirlerinden ayrilmislar ise de ve ârifin ayna olmasi da, ilm mertebesinde ise de, ârifin aynasi disarida vardir ve bütün kemâlleri disarda göstermekdedir.

Süâl: Ademin ayna olmasi ne demekdir? Adem, hiçbirsey degildir. Hangi bakimdan vücûdün aynasi olmakdadir?

Cevâb: Adem disardaki varliklara göre hiçdir. Fekat ilmde bir ayrilik kazanmisdir. Hattâ, ilmde bir varlik da olmusdur. Tesavvuf yolunun sonuna varanlar ?kaddesallahü teâlâ esrârehümül'azîz", ademin zihndeki varligina, vücûdün aynasi, sundan dolayi demislerdir ki, adem mertebesinde bulunan bütün kötülüklerin ve asagiliklarin hiçbiri, ademin karsiligi olan vücûdde bulunmaz. Ademde bulunmayan her üstünlük de, vücûdde vardir. Bu incelige dikkat edilirse, adem vücûddeki kemâllerin görünmesine sebeb olmakdadir. Ayna olmak demek de, iste budur. Burasini iyi anla! Isine çok yarayacakdir. Her seyin dogrusunu bildiren ancak Allahü teâlâdir.

Oglum! Bu yazilan ma'rifetlerin hepsinin Allahü teâlâ tarafindan ilhâm edilmis olduklarini, seytân vesveselerinin hiç karismadigini umarim. Buna delîl, sened olarak sunu da söyleyeyim ki, bu bilgileri yazmak istedigim ve Allahü teâlâya sigindigim zemân, meleklerin ?alâ nebiyyinâ ve aleyhimüssalâtü vesselâm" sanki seytânlari buralardan kovduklari görüldü. Onlari buralara yaklasdirmadilar. Herseyin dogrusunu Allahü teâlâ bilir.

Kiymetli ni'metleri meydâna çikarmak, hamd yollarinin en büyüklerinden biridir. Bu büyük ni'metleri açiklamaga kalkisdim. (Ucb), kendini begenmek sanilmasindan uzak olacagini umarim. Ucb nasil olabilir ki, Allahü teâlânin yardimi ile, kendi kötülügüm ve alçakligim hep gözümün önündedir. Bütün kemâller, iyilikler de Allahü teâlânindir. Geçmisde ve gelecekde olan her hamd âlemlerin Rabbi içindir. Onun Peygamberlerine ve Peygamberinin kerîm olan Âline ve yüksek Eshâbinin hepsine iyi düâlar ve selâmlar olsun ?salevâtullahi teâlâ aleyhi ve alâ Âlihi ve Eshâbihi ecma'în"! Dogru yolda bulunanlara ve Muhammed Mustafânin izinde gidenlere de selâm olsun ?aleyhi ve alâ âlihissalevâtü efdalühâ vetteslîmâtü ekmelühâ"!

Ilâve: Vücûd ve adem ve Allahü teâlânin sifatlari, akl ile anlasilamaz. Allahü teâlâ, akl ile anlasilamiyan seyleri görüp anliyabilen baska bir kuvvet, sevdigi kullarina verir. Bu kuvvete (Basîret=Kalb gözü) ve bu kullara (Evliyâ) denir. Evliyâ, kalb gözleri ile görüp anlar ve birbirlerine anlatirlar. Baskalarinin, bu seyleri akl ile arasdirmalarina izn verilmedi. Kalb gözüne kavusmak için, müslimân olmak ve tesavvuf yolunda çalismak lâzimdir. Tesavvuf yolunda çalismiyan müslimânin kalbi hastadir. Müslimân olmiyan bir kimsenin kalbi ölüdür. Kalb gözü kördür. Otuzdördüncü mektûba bakiniz!

Bu mektûb, molla Abdülgafûr-i Semerkandî, Hâci bey Firketi ve hâce Muhammed Esref Kâbilîye yazilmisdir. Bu yolun büyüklerini sevmek, dünyâ ve âhiret se'âdetinin sermâyesi oldugu bildirilmekdedir:

Allahü teâlâya hamd olsun. Onun sevgili Peygamberine ve Âline ve Eshâbinin hepsine salât ve selâm olsun! Bizi sevenler, iyi biliniz ki, arka arkaya gelen kiymetli mektûblariniz, sevginizin çoklugunu, bir ân önce kavusmak istediginizi bildirdigi için, bizleri çok sevindirdi. Allahü teâlâ, bu yolun büyüklerine olan muhabbetinizi artdirsin. Bu sevgiyi, dünyâ ve âhiret se'âdetinin sermâyesi biliniz! Bu sevginizin artmasi için, Allahü teâlâya düâ ediniz! Bu sevgi, insanin islâmiyyete uymasini kolaylasdirir. Bâtinin cem'iyyeti ya'nî, kalbin her ân Allahü teâlâ ile olmasi, bu sevgi ile elde edilir. Eger dünyânin bütün sikintilarini ve zulmetlerini, lekelerini kalbe doldursalar, bu sevgi bulunursa, hiç üzülmemelidir. Ümmîdli olmalidir. Eger kalbe daglar gibi çok hâller ve nûrlar yagdirsalar, fekat bu sevgi kil kadar azalsa, bunlari harâblik, felâket bilmelidir ve istidrâc oldugunu anlamalidir. Buna siki yapisip sonra, isinize bakiniz! Kiymetli ömrü lüzûmsuz seylerle bos yere geçirmeyiniz! Fârisî beyt tercemesi:

Sana söyliyecegim hep budur:
Çocuksun, yol ise korkuludur!

Size ve dogru yolda gidenlere ve Muhammed aleyhisselâmin yolunda bulunanlara selâm olsun!

Bu mektûb, kiymetli oglu Muhammed Sâdika ?kaddesallahü teâlâ sirrehül'azîz" yazilmisdir. Ba'zi sirlari bildirmekdedir:

Allahü teâlâya hamd olsun! Onun sevgili Peygamberine salâtü selâm olsun! Çok kiymetli oglum! Hâlinizi açikladiginiz mektûbunuzdan, Vilâyet-i hâssa-i Muhammediyyeye ?alâ sâhibihessalâtü vesselâmü vettehiyye" bagli oldugunuz anlasilmakdadir. Bunun için Allahü teâlâya çok sükr ediniz! Çok zemândan beri, bu ni'mete kavusmak istiyordunuz. Simdi, cenâb-i Hakdan ümmîd ederek, gönlümü size verdim. Sizi bu devlete çekmege ugrasdim. Önce, sizi Vilâyet-i Mûsevîde buldum. Oradan çekerek, Vilâyet-i hâssa-i Muhammediyye içine almak nasîb oldu. Bundan dolayi Allahü teâlâya sonsuz hamd ve sükrler olsun! Siz, bu vilâyete çekerek getirildiginiz için, yirmi günden çok oluyor ki, koynumdasiniz, yetisiyorsunuz. Baglantiniz kuvvetli olmadigindan, belki sizin hiç haberiniz olmamisdir. Simdi kuvvetlendigi için sizin de, anladiginizi sanirim. Allahü teâlânin bu günâhi çok kuluna, her ân durmadan yagan ni'metlerinden hangi birini yazayim? Fârisî iki beyt tercemesi:

Ben o topragim ki, ilk behâr bulutu,
lutf eder, verir bereketli yagmuru.

Vücûdümün her kili, dile gelse de,
sükr edemem ni'metlerinin hiçbirine.

Kiymetli oglum Muhammed Sa'îdin mektûbunda bildirdigi hâlleri pek dogru, çok kiymetlidir. Böyle kiymetli hâller, tanidiklardan pekaz kimseye nasîb olmakdadir. Allahü teâlânin, onu da, Vilâyet-i hâssa-i Muhammediyye ile sereflendirmesini ümmîd ederim. Oglum Muhammed Ma'sûm, Allahü teâlânin lutfü ve ihsâni ile, yaradilisinda bu devlete elverislidir. Allahü teâlâ, sevgili Peygamberinin sadakasi olarak, onda bulunan bu kuvveti meydâna çikarsin! Âmîn.

Bu mektûb, molla Muhammed Tâlib-i Beyânegîye yazilmisdir. Sünnet-i seniyyeye yapismagi istemekde, büyüklerin yolunu övmekdedir:

Allahü teâlâ, bizi ve sizi islâmiyyetin dogru yolunda bulundursun! Kiymetli kardesim! Naksibendiyye yolunun büyükleri, sünnet-i seniyyeye uymus, azîmet yolunu tutmuslardir. Sünnet-i seniyyeye uymakla ve azîmet yolunu seçmekle birlikde, eger ahvâl ve mevâcid ile sereflenirlerse, büyük ni'met bilirler. Eger, ahvâl ve mevâcide kavusurlar, fekat sünnete yapismakda ve azîmeti seçmekde gevseklik olursa, bu ahvâli hiç begenmezler ve böyle mevâcidi, ya'nî kendinden geçmegi istemezler. Bu gevsekligi, felâketin baslangici bilirler. Çünki, Hindistândaki din adamlari olan Cûkiyye ve Berehmenler ile eski Yunan felesoflari da böyle tecellî sanilan tecellîlere ve Âlem-i misâldeki kesflere ve vahdet-i vücûd bilgilerine mâlik oldular. Fekat, rezîl ve rüsvâ olmakdan ve felâkete sürüklenmekden kurtulamadilar. Se'âdetden mahrûm kalmakdan baska, ellerine birsey geçmedi. Kardesim! Allahü teâlânin lutfü ve ihsâni ile, bu büyüklerin yoluna girdiginize göre, onlar gibi olmaniz lâzimdir. Onlarin yolundan kil kadar ayrilmamalisiniz! Ancak, böylece, onlarin yüksekliklerinden, birseylere kavusabilirsiniz. Önce, Ehl-i sünnet vel-cemâ'at mezhebi âlimlerinin kitâblarinda bildirilenlere uygun olarak, i'tikâdi düzeltmek lâzimdir. Bundan sonra, farzlari, vâcibleri, sünnetleri, müstehablari, halâl ve harâmlari, mekrûhlari ve sübheli olanlari, Ehl-i sünnet âlimlerinin fikh kitâblarindan ögrenmeli ve isler, bu bilgiye uygun olmalidir. Bunlar yapildikdan sonra, sira üçüncüsüne gelir ki, bu da, tesavvuf bilgileridir. Ehl-i sünnet i'tikâdi ve fikh bilgilerine uygun isler, tayyârenin iki kanadi gibidir. Bu iki kanad saglam olmadikca, maddesiz, zemânsiz âleme uçulamaz. Bu iki kanad elde edilmeden, ahvâl ve mevâcid hâsil olursa, felâket uçurumuna dogru yuvarlanildigi anlasilmalidir. Böyle hâllerden ve vecdlerden kurtulmak için Allahü teâlâya siginmalidir. Fârisî misra' tercemesi:

Is budur. Bundan baskasi hiçdir!

Arabî misra' tercemesi:

Habercinin isi, yalniz haber vermekdir.

Kiymetli kardesim meyân seyh Dâvüd oraya gelmisdir. Onun sohbetini büyük ni'met biliniz. Nasîhatlarina kiymet veriniz. Gösterdigi yolda bulununuz! Kendisi, bu yolun büyüklerinin talebesi yaninda çok bulunmusdur. O büyüklerin yolunu ve gidislerini iyi ögrenmisdir. Orada bulunan kardeslerimiz ve mîr Nu'mân hazretlerinin yardimi ile bu yüksek yola girmis olanlar, seyh hazretlerinin sohbetini ganîmet bilsinler. Onun halkasinda, bir yere otursunlar. Birbirlerinde yok olsunlar. Böylece cem'iyyete kavusurlar. Ya'nî gönülleri Allahü teâlâya baglanir. Bu yolda ilerler, yükselirler. (Mektûbât)i okuyunuz! Çok fâidelidir. Fârisî misra' tercemesi:

Aranilan hazînenin nisânini verdim sana!

Size ve dogru yolda gidenlere ve Muhammed Mustafânin izinde olanlara selâm olsun ?aleyhi ve alâ âlihissalevâtü vetteslîmâtü etemmühâ ve ekmelühâ"!

Bu mektûb, mîr Muhammed Nu'mâna yazilmisdir ?kaddesallahü teâlâ sirrehül'azîz". Din kardeslerinin çogalmasinda iyi ümmîdler vardir. Mürîdlerin ma'rifetlere, hâllere kavusmasi, pîrlerin gevsekligine ve (Ucb)a sebeb olmamasi bildirilmekdedir:

Âlemlerin rabbi olan Allahü teâlâya hamd olsun! Peygamberlerin efendisine ve Onun temiz olan Âline ve güzel Eshâbinin hepsine salât ve selâm olsun! Hâce Rahmînin adami ile gönderdiginiz kiymetli mektûb geldi. Bizi çok sevindirdi. Talebenin hâlleri uzun yazilmis olmakla sevincimiz katkat artdi. (Din kardeslerinizi çogaltiniz!) hadîs-i serîfinde buyuruldugu üzere, din kardeslerinin çogalmasi ümmîd vericidir. (Kasas) sûresinin otuzbesinci âyetinin, (Seni kardesinle kuvvetlendiririz) meâl-i serîfi de, bu ümmîdi kuvvetlendirmekdedir. Fekat, önce kendi hâllerine ve islerine bakmak lâzimdir. Kendi hareketini, durusunu düsünmelidir. Talebenin ilerlemesi, rehberlerin isini gevsetmemelidir. Talebenin harâretli çalismasi, rehberlerin çalismalarini sogutmamalidir. Bundan dolayi, çok korkmak ve titremek lâzimdir. Talebenin hâllerini ve makâmlarini, kendisi için aslan gibi ve kaplan gibi tehlükeli bilmelidir. Onlarla ögünmek ve sevinmek nerede kalir. Ucb kapisinin bu yoldan açilmamasina çok dikkat etmelidir. (Hayâ, îmândan bir parçadir) hadîs-i serîfi gözönünde tutularak, mürîdlerin ilerlemesinden utanmali ve yüz kizarmalidir. Tâliblerin çalismalarinin kizismasindan ibret almali, çalismayi artdirmalidir. Isleri, ibâdetleri bozuk görmeli, niyyetleri düzeltmege çalismalidir. Söz ile ve hâl ile, dahâ var mi demelidir. Sizin güzel hâllerinizden bunlarin umuldugu açikca belirlidir. Fekat, nefs-i emmâre ve iblîs-i la'în gibi din düsmanlari düsünülerek agir yazildi. Tâliblere olan teveccühünüzün, yardimlarinizin bu yoldan gevsememesi için cevâbimiz asiri oldu. Iki ni'metin de bir arada bulunmasi lâzimdir. Yalniz birini yapmak, asagida kalmak olur. Hâce Rahmî kardesimizin ve seyyid Ahmedin hep yaninizda bulunmasi lâzimdir. Siz de onlara çok yardim ediniz. Mîr Abdüllatîf de, tevbe edebildi ise, ona da yardiminizi esirgemeyiniz. Dogru yolda ilerlesin. Birkaç tâlibin Kâdirî yolunu istediklerini yaziyorsunuz. Ebû Bekr-i Siddîkin yolundan baska hiçbir yolu, hiçbir kimseye bildirmeyiniz! Iki yol birbirleri ile karisdirilmasin! Fekat, yalniz külâh ve secere isterlerse ve istihâre uygun çikarsa, kabûl edersiniz ve nasîhat verirsiniz. Allahü teâlâ size ve arkadaslariniza ve sevdiklerimize ve talebenize ve dogru yolda gidenlere ve Muhammed Mustafânin izinde bulunanlara selâmet versin ?aleyhi ve alâ âlihissalevâtü vetteslîmâtü etemmühâ ve ekmelühâ"!