Mektubat-ı Rabbani

Bu mektûb, kölelerinin en asagisi olan bu fakîre, ya'nî [(Mektûbât)in birinci cüz'ünü toplamakla sereflenen] Yâr Muhammed Cedîd-i Bedahsî Talkânîye yazilmisdir. Tesavvuf büyüklerinin üç dürlü oldugu ve herbirinin hâlleri bildirilmekdedir:

Tesavvuf büyükleri ?kaddesallahü teâlâ esrârehüm" üç dürlüdür:

Birincilere göre, âlem, ya'nî bütün varliklar, Allahü teâlânin yaratmasi ile disarda vardir. Âlemde bulunan herseyin özelliklerini de Allahü teâlâ yaratmisdir. Insanlari cism olarak bilirler, madde olarak bilirler. Bu cismi de, Allahü teâlâ yaratmisdir derler. Yokluk denizine öyle dalmislardir ki, ne âlemden haberleri vardir, ne de kendilerinden haberleri vardir. Baskasinin elbisesini giymis kimseye benzerler. Bu elbisenin kendilerinin olmayip baskasinin oldugunu bilirler. Böyle bilmeleri o kadar artar ki, elbiseyi, sâhibinde bilirler, kendilerini çiplak sanirlar. Böyle bir kimseyi (Sekr), sü'ûrsuzluk hâlinden kurtarip, (Sahv) sü'ûrlu hâle getirirlerse, ya'nî Fenâdan sonra Bekâ ile sereflendirirlerse, elbiseyi kendi üzerinde görür. Fekat, baskasinin oldugunu iyi bilir. Çünki önceki Fenâ, simdi bilgi ile birlikdedir. Elbiseye tutulmasi, bagliligi hiç kalmamisdir. Bunun gibi, kendi üstünlüklerini, iyiliklerini, elbise gibi baskasinin bilirler. Fekat, bu elbiseyi vehmde, hayâlde bilirler. Disarda elbise yokdur. Kendilerini çiplak sanirlar. Böyle görüsleri, öyle çogalir ki, vehmdeki elbiseyi de atarlar. Kendilerini çiplak bulurlar. Sekrden kurtulup sahva gelince, vehmdeki elbiseyi de yanlarinda bulurlar. Fekat, birinci sahsin Fenâsi tâmdir. Bundan hâsil olan Bekâsi da dahâ olgundur. Bunu, insâallahü teâlâ dahâ sonra açiklayacagiz. Bu büyükler, Ehl-i sünnet vel-cemâ'at âlimlerinin ?rahmetullahi aleyhim ecma'în" Kitâbdan ve sünnetden çikardiklari ve sözbirligi ile bildirdikleri îmân bilgilerinin hepsine, öylece inanirlar. Kelâm âlimleri ile bunlarin arasinda hiçbir ayrilik yokdur. Kelâm âlimleri, bu bilgileri ögrenerek ve düsünerek bulmuslar. Bunlar ise, kesf ile, zevk ile anlamislardir. Bu büyükler, âlemin Allahü teâlâya hiçbir bakimdan benzerligi, bagliligi yokdur derler. Nerede kaldi ki, Onun kendisidir veyâ parçasidir demis olsunlar. Allahü teâlâ, Mâlikdir, yaraticidir, insanlar ise, Onun kullaridir ve mahlûklaridir derler. Kendilerini hâl kaplayinca, bu bagliligi bile unuturlar. Tâm fenâ ile sereflenirler. Tecelliyât-i zâtiyyeye kavusurlar. Sonsuz tecellîlere mazhar olurlar.

Tesavvuf büyüklerinin ikincisi, âleme Hak teâlânin zilli, görüntüsü derler. Fekat bunlar da, âlemin disarda mevcûd, var olduguna inanirlar. Bu varlik, kendi varliklari degildir. Bir görüntü gibi varlikdir derler. Bu varliklar, Allahü teâlânin varligi ile disarda mevcûddür derler. Insan ile gölgesi gibidir. Bir insanin gücü yetse, kendi sifatlarini, özelliklerini, meselâ bilgisini, gücünü, irâdesini, hattâ aci ve tatli duymasini, kendi gölgesine de verebilse, meselâ o gölge atese rastlarsa aci duysa, akli olan ve âdetlere uyan bir kimse, o gölgenin sâhibi aci duydu demez. Üçüncü kism âlimlerinin böyle dediklerini asagida görecegiz. Bunun gibi, insanlarin kötü islerinin hiçbirine, Hak teâlânin isidir denilemez. Meselâ gölge, kendi istegi ile hareket etmis olsa, gölgenin sâhibi olan kimse, hareket ediyor denilemez. O kimsenin gücü ile ve irâdesi ile hareket ediyor denilebilir. Böylece, mahlûklarin islerini Allahü teâlâ yaratmakdadir. Kötü seyleri yaratmak, kötü degildir. Belki kötü seyleri yapmak ve kesb etmek kötüdür.

Tesavvuf büyüklerinin üçüncüsü, vahdet-i vücûde inanirlar. Hâricde yalniz birsey vardir derler. Bu bir varlik, Hak teâlânin zâtidir, kendisidir derler. Âlem hâricde yokdur. Ilmde vardir derler. Varlikdan hiçbir koku tatmamisdir derler. Bunlar da, âlemi Hak teâlânin zilli bilirler. Fekat, bu zil olan, görüntü olan varlik his mertebesindedir. Dogrusu disarda hiçbirsey yokdur derler. Hak teâlânin zâtinda kendi sifatlari ve mahlûklarin sifatlari vardir bilirler. Bu sifatlarin yukardan asagi azalma derecelerini, mertebelerini sayarlar. Her mertebede, o bir zâti, o mertebeye uygun özelliklerde birlikde bilirler. Aciyi, tatliyi duyan hep odur. Fekat vehmde, hisde var olan bu zil, gölge gibi perdeler arkasinda durmakdadir derler. Bunlarin sözlerinin akla ve islâmiyyete uymayan yerleri çokdur. Böyle yerlere cevâb vermek için çok sikinti çekerler. Bunlar da, kavusmus ve kavusduklari derecelere göre yükselmisdir. Fekat bunlarin sözleri, müslimânlarin yoldan çikmalarina sebeb olmakda, ilhâd ve zindikliga sürüklemekdedir.

Birinciler en kâmil, çok tâm ve sakatsiz ve Kitâba, sünnete uygundurlar. Sakatsizliklari ve uygunluklari meydânda ise de, olgun ve temâm olmalari söyledir ki, insanin varliginin birkaç mertebesi, çok latîf ve maddelikden çok uzak olup, baslangica benzemekde, oraya tâm bagliligi bulunmakdadir. Insandaki, (Hafî) ve (Ahfâ) böyledir. Bunun için, birçoklari, sirrin Fenâsina kavusduklari hâlde, bu mertebeleri baslangicdan ayiramamislar. Böylece (Lâ ilâhe) derken, bunlari yok bilememisler, bunlari baslangic ile karisdirmislar, birlesdirmisler. Kendilerini Hak teâlâ sanmislar, disarda [ya'nî ilmde ve vehmde degil, bunlarin disinda] yalniz Hak teâlâ vardir. Bizim hiç varligimiz yokdur demisler ise de, disarda çesidli eserler bulundugundan, ilmde var olduklarini söylemislerdir. Yine bundandir ki, (A'yân) ya'nî esyâ, varlikla yokluk arasinda bir geçiddir demislerdir. Mahlûklarin varliklarinin mertebelerinden birkaçinin baslangicdan baska olmadigini görerek, varliklari lâzimdir diyemedikleri için, varlikla yokluk arasinda geçid olduklarini söylemislerdir. Böylece, mahlûklara vâciblikden birsey bulasdirmislardir. Bu seylerin, mahlûklarin oldugunu, fekat ismde ve görünüsde olsa bile, Vâcibe benzediklerini anlamamislardir. Bu seyleri baska bilselerdi ve mahlûklari Vâcibden tâm ayirsalardi, kendilerini Hak teâlâ olarak hiç görmezlerdi. Âlemi, Hak teâlâdan ayirirlardi. Varligin bir oldugunu sanmazlardi. Bir kimseden eser bâkî kalmadikca, kendinden eser kalmadigini bilse bile, kendini Hak bilmez. Bu da, onun kisa görüslü olmasindandir.

Ikinci âlimler, her ne kadar bu mertebeleri de baslangicdan ayri gördüler ve (Lâ ilâhe) derken yok bildiler. Fekat, aslin zil ile olan bagliligindan dolayi, bunlarin varliklarinin artiklarindan birsey, mevcûd kaldi. Çünki, zillin asla bagliligi vardir. Zil ile aslin baskaligi görüslerinden gayb oldu.

Birinci âlimler, Peygamberlerin sonuncusuna ?aleyhi ve aleyhim minessalevâti etemmühâ ve minettehiyyâti ekmelühâ" çok bagli olduklari için, mahlûklarin bütün mertebelerini, Vâcibden ayirdilar. Bunlarin hepsini (Lâ ilâhe) derken yok etdiler. Mahlûklarin Vâcib ile hiçbir bagliligini görmediler. Ona hiçbir benzerlikleri yokdur dediler. Kendilerini, güçsüz, kuvvetsiz bir kul olmakdan baska bilmediler. Onu, kendi sâhibleri ve yaraticilari olarak bildiler. Kendilerini sâhib sanmak veyâ Onun gölgesi sanmak, bunlara çok agir gelmekdedir. Arabî misra' tercemesi:

Herseyin sâhibine gelen ne, topraga düsen ne?

Bu büyükler, herseyi Hak teâlânin mahlûklari bildikleri için severler. Hersey, gözlerine sevgili görünür. Mahlûklarin kendileri gibi, isleri de, Allahü teâlânin mahlûku olduklari için, hepsine boyun eger, begenirler. Hiçbir isi begenmemezlik etmezler. Islâmiyyetin begenmedigi seyleri, islâmiyyete uyduklari için begenmezler. Tevhîd-i vücûdî sâhibleri, herseyi, Hak teâlâya mazhar olduklari için, hattâ Ondan baska olmadiklari için, sevdikleri ve boyun bükdükleri gibi, bu büyükler, Hak teâlânin mahlûklari olduklari için sever ve teslîm olurlar. Fârisî misra' tercemesi:

Yollarin nerden ayrildiklarini iyi gör!

Sevgili az sevilse de, ondan baska olmiyan seyin de, o kadar sevilecegini herkes bilir. Fekat, sevgilinin kullarini, yapdiklarini ve kölelerini sevebilmek için, sevgilinin çok sevilmis olmasi lâzimdir. Bu büyüklerin vilâyet makâmlarinin en sonu olan (Abdiyyet), ya'nî kulluk makâmindan tâm paylari vardir. Bu seçilmislerin hâllerinin dogru oldugunu gösteren en kuvvetli delîl, isâret, kesflerinin hepsinin Kitâba ve sünnete ve islâmiyyetin açikca bildirdigi seylere tâm uygun olmalaridir. Islâmiyyetden kil ucu kadar ayrilmamislardir. Ey Allahimiz! Muhammed aleyhisselâm hurmetine ?sallallahü teâlâ aleyhi ve alâ âlihi ve selleme ve bâreke", bizleri, bu büyükleri sevenlerden ve onlara uyanlardan eyle!

Bu satirlari yazan dervîs, önce tevhîd-i vücûdîye inaniyordum. Çocuklugumdan beri tevhîd bilgileri içindeydim. Buna inancim tâmdi. O zemân tevhîd hâllerim de yokdu. Tesavvuf yoluna girince, önce tevhîd yolu açildi. Çok zemân, bu yolun makâmlarinda dolasdim. Bu makâmlara uygun çok bilgiler edindim. Tevhîd-i vücûdî sâhiblerine gelen hâller ve çözülemiyen bilgilerin hepsi, kesflerle ve akip gelen bilgilerle çözüldüler. Çok zemân sonra, bu dervîsi baska bir nisbet, baglilik kapladi. Bu nisbet kuvvetlenince, tevhîd bilgileri durdu. Fekat, o bilgileri yine begeniyordum, inkâr etmiyordum. Böyle uzunca bir zemân geçdi. Sonunda, onlari begenmez, inanmaz oldum. Bu mertebenin çok asagi oldugunu ve zil makâmlarina yükselmek lâzim geldigini gösterdiler. Fekat, bu inkârim elimde degildi. Bu makâmdan ayrilmak istemiyordum. Çünki tesavvuf büyüklerinin çogu, bu makâmda bulunmakdadir. Zil makâmina yükselince, kendimi, bütün âlemi, zil, gölge gibi buldum. Yukarida bildirilen, ikinci âlimler gibi oldum. Önceki makâmdan, buraya çikardiklarini istemedim. Çünki, vahdet-i vücûdü dahâ yüksek biliyordum. O makâm, buna tâm uygundu. Büyük bir ni'met ve merhamet olarak, (Zil makâmi)ndan da yukari götürdüler. Abdiyyet, kulluk makâmina ulasdirdilar. Bu makâmin dahâ olgun oldugu göründü. Yüksekligi anlasildi. Önceki makâmlardan pismân oldum. Tevbe etdim. Bu dervîsi, bu yollardan geçirmeselerdi ve birbirlerinden üstünlüklerini göstermeselerdi, bu makâma getirilmekle alçaldigimi zan edecekdim. Çünki önceleri, Tevhîd-i vücûdîden dahâ yüksek makâm yok saniyordum. Dogruyu açiga çikaran, Allahü teâlâdir. Dogru yolu gösteren yalniz Odur.

Bu fakîrin mektûblarinda ve kitâblarinda ve belki her sâlikin sözlerinde bulunan bilgilerin ve ma'rifetlerin, baska baska olmasi, kavusulan makâmlarin baska baska olmalarindandir. Her makâmin bilgileri, ma'rifetleri baskadir. Her hâli bildiren söz baska olur. Görülüyor ki, bilgilerde baskalik, ayrilik yokdur. Ahkâm-i ser'iyyenin zemânla degisdirilmis olmasi gibidir. Bu sözleri, te'assubla, inâd ile karsilamayiniz! Sallallahü teâlâ alâ seyyidinâ Muhammedin ve alâ Âlihi ve sellem!

Bu mektûb, molla Sâlih Bedahsî Külâbîye yazilmisdir. Tesavvuf yolunda ilerlemek, hakîkî îmâna kavusmak için oldugu bildirilmekdedir:

Sülûk konaklarini geçmek, hakîkî îmâna kavusmak içindir. Hakîkî îmâna kavusmak için, önce nefsin itmînân hâsil etmesi lâzimdir. Nefs mutmeinne olmadikca, kurtulus olamaz. Nefsin mutmeinne olmasi da, kalbin onu kontrol ve idâre etmesi ile olur. Kalbin nefsi idâre edebilmesi için, baska seylerle mesgûl olmamasi ve Allahü teâlâdan baska hiçbir seye bagliligi kalmamasi lâzimdir. Kalbin, hiçbirseye bagliligi kalmadiginin alâmeti, isâreti vardir. Bu da, mâ-sivâyi unutmasidir. Öyle unutmalidir ki, Allahü teâlâdan baska herhangi birseyi kil ucu kadar düsünürse, mâ-sivâdan kurtulmamis olur. [(Mâsivâ), bütün mahlûklar demekdir.] Kalbi mâ-sivâdan selâmet bulmus, kurtulmus olana müjdeler olsun! Kalbin selâmet bulmasi ve böylece nefsin itmînâna kavusmasi için çok çalismalidir. Bu, Allahü teâlânin öyle bir ni'metidir ki, bunu diledigine verir. Allahü teâlâ, büyük ihsân sâhibidir. Vesselâm.

Hâsâ zulm etmez hiç, kullarina Hüdâsi!
Herkesin çekdigi, kendi isinin cezâsi!

Bu mektûb, hâce Muhammed Siddîk-i Bedahsîye yazilmisdir. Mubârek Ramezân ayinin üstünlügünü ve Kur'ân-i kerîmin bu ayda indirildigini ve hurma ile iftâr etmenin müstehab oldugunu bildirmekdedir:

Allahü teâlânin zâtinin sü'ûnâtindan biri, kelâm sânidir. Bu kelâm sâninda, zâtin bütün üstünlükleri ve sifatlarin bütün sü'ûnlari bulunur. Böyle oldugu, önceki mektûblarda bildirilmisdi. Mubârek Ramezân ayinda da, bütün iyilikler, bütün bereketler bulunur. Her iyilik, her bereket, Allahü teâlânin zâtindan gelmekdedir ?teâlâ ve tekaddes" ve Onun sü'ûnlarindan hâsil olmakdadir. Her kusûr, her kötülük de, mahlûklarin zâtlarindan ve sifatlarindan hâsil olmakdadir. Nisâ sûresinin yetmissekizinci âyetinde meâlen, (Sana gelen her güzel sey, Allahü teâlâdan gelmekdedir. Sana gelen her kötülük de, kendindendir) buyuruldu. Bunun için, bu aydaki iyiliklerin, bereketlerin hepsi, Allahü teâlânin zâtindaki üstünlüklerden gelmekdedir. Bu üstünlüklerin hepsi de, kelâm sâninda bulunmakdadir. Kur'ân-i kerîm, bu kelâm sâninin hakîkatinin hepsinden hâsil olmusdur. Bundan dolayi, bu mubârek ayin, Kur'ân-i kerîm ile tâm bagliligi vardir. Çünki, Kur'ân-i kerîmde bütün üstünlükler bulunmakdadir. Bu ayda da, o üstünlüklerden hâsil olan bütün iyilikler bulunmakdadir. Bu baglilikdan dolayi, Kur'ân-i kerîm bu ayda nâzil oldu. Bekara sûresinin yüzseksenbesinci âyetinde meâlen, (Kur'ân-i kerîm, Ramezân ayinda indirildi) buyuruldu. Kadr gecesi bu aydadir. Bu ayin özüdür. Kadr gecesi, çekirdegin içi gibidir. Ramezân ayi da, kabugu gibidir. Bunun için, bir kimse, bu ayi saygili, iyi geçirerek bu ayin iyiliklerine, bereketlerine kavusursa, bu senesi iyi geçerek, hayrli ve bereketli olur. Allahü teâlâ, hepimizi bu mubârek ayin iyiliklerine, bereketlerine kavusdursun. Herbirimize bundan büyük pay versin!

Resûlullah ?aleyhissalâtü vesselâmü vettehiyye" buyurdu ki, (Oruclu olan kimse, hurma ile iftâr etsin! Çünki hurma bereketlidir). O Server ?sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem", hurma ile iftâr ederdi. Hurmanin bereketli olmasi söyledir ki, onun agacina (Nahle) denir. Bu agacin yaradilisinda, topluluk ve adâlet vardir. Insanin yaradilisi da böyledir. Bunun içindir ki, Peygamberimiz ?sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem" Nahle agacina, Âdem ogullarinin halasidir dedi. (Halaniz olan nahleye saygi gösteriniz! Çünki bu agaç, Âdem aleyhisselâmin çamurundan kalan artikdan yaratilmisdir) buyurdu. Görülüyor ki, Nahle, Âdem aleyhisselâmin çamurundan yaratilmisdir. Nahleye bereket buyurmasi, bunda herseyin bulundugu için olsa gerekdir. Bunun için, nahlenin meyvesi olan hurma yinince, insanin parçasi, dokusu olur. Böylece hurmada bulunan hersey, insana da aktarilmis olur. Hurmada bulunan sonsuz üstünlükler, bunu yiyende de bulunur. Hurmayi yiyen herkes böyle olur ise de, oruclu kimse, iftâr zemâninda, sehvetlerden ve dünyânin geçici zevklerinden temiz oldugu için, hurmadan pekçok istifâde eder. Anlatdigimiz fâideleri dahâ tâm ve dahâ olgun olur. O Server ?aleyhi minessalevâti efdalühâ ve minettehiyyâti ekmelühâ", (Mü'minin sahûrunun hurma ile olmasi ne güzeldir) buyurdu. Bu da belki, hurma insanin dokularina karisinca, insanin hakîkatini temâmladigi içindir. Oruclu iken, böyle sey olmadigi için, bunun karsiligi olarak sahûrda hurma yimenin güzel oldugunu bildirmisdir. Hurma yimek, çesidli yemekleri yimek gibi fâideli olmakdadir. Hurmanin bu bereketi, kendisinde hersey bulundugu için, iftâr zemânina kadar insanda kalir. Hurmanin bu fâidesi, ancak islâmiyyete uygun olarak yinildigi, islâmiyyetden kil ucu kadar ayrilik bulunmadigi zemândir. Tâm fâidesine kavusmak için, bir agacin bir meyvesi olarak degil, bildirdigimiz toplulugunu, bereketini düsünerek yimek lâzimdir. Yalniz bir meyve olarak yinirse, yalniz madde, kalori fâidesi elde edilir. Isin iç yüzü bilinerek yinirse, bereketine kavusulup, bâtini da besler. Bereketine kavusmadan yimek kusûr olur. Fârisî beyt tercemesi:

Çalis, lokmayi kiymetlendir önce!
Ondan sonra, hiç korkma yi, doyunca!

Iftâri erken, sahûru geç yapmakda da, bu incelik vardir. Vesselâm.

Bu mektûb, esseyyid ve nakîb seyh Ferîde ?rahmetullahi teâlâ aleyh" yazilmisdir. Islâm ile küfrün birbirinin ziddi, tersi oldugunu, Islâm düsmânlarini sevmemegi bildirmekdedir:

Bize çesidli ni'metleri veren ve müslimân yapmakla sereflendiren ve Muhammed aleyhisselâmin ümmetinden eylemekle kiymetlendiren Allahü teâlâya hamd olsun! Dünyâ ve âhiret se'âdetlerine, râhatliklarina kavusmak ancak ve yalniz, dünyâ ve âhiretin efendisi, mahlûklarin en üstünü, en kiymetlisi olan Muhammed aleyhisselâma uymakla, onun izinden gitmekle ele geçebilir. O yüce Peygambere ve Onun temiz Ehl-i beytine ve Eshâbinin hepsine en iyi düâlar ve en üstün selâmlar olsun! Muhammed aleyhisselâma uymak demek, ahkâm-i islâmiyyeye ya'nî islâmiyyete uymak ve küfrü ve kâfirligi yok etmege çalismakdir. Çünki islâm ile küfr birbirinin ziddidir, tersidir. Birinin bulundugu yerde, öteki bulunamaz, gider. Bu iki zid sey bir arada bulunamaz. Birisine kiymet vermek, ötekini asagilamak olur. Kur'ân-i kerîmde, Tevbe sûresinin yetmisüçüncü âyetinde meâlen, (Ey yüce Peygamber! Kâfirlere ve münâfiklara karsi cihâd et! Onlara sert davran!) buyuruldu. Hulk-i azîm sâhibi olan, çok merhametli olan Peygamberine, [Islâm dînine ve müslimânlara saldiran] kâfirlerle cihâd etmegi, onlara karsi sert davranmagi emr ediyor. Bundan anlasiliyor ki, islâma saldiranlara sert davranmak da, hulk-i azîmdir. Islâma izzet vermek, kiymetini artdirmak için, küfrü ve kâfirleri ya'nî Islâm dînine ve müslimânlara saldiranlari kötülemek, onlari asagi tutmak lâzimdir. Böyle kâfirlere kiymet vermek, onlari yüksek tutmak, Islâmiyyeti ve müslimânlari kötülemek, asagilamak olur. Kâfirlere kiymet vermek demek, onlari üstün tutmak, karsilarinda egilmek olmakla berâber, onlarla birlikde bulunmak, konusmak, görüsmek de, onlara kiymet vermek olur. Islâm düsmanlarindan, Islâmiyyete saldiranlardan, köpekden kaçar gibi kaçmak, onlarin pis ve alçak olduklarini bilmek lâzimdir. Islâm dînine saldiran, bir mevki', makâm sâhibi ise ve bir müslimânin bu kimseye bir isi düserse ve bu isi muhakkak onun yapmasi îcâb ederse, abdesthâneye gider gibi, isi bitirinciye kadar yanina gidilir. Fekat, yine o alçaga kiymet verecek birsey söylenmez ve böyle bir hareket yapilmaz. Olgun bir müslimân, onun yüzünü görmemek için, o isinden bile vaz geçer. Onun zehrli, zararli sözlerini isitmekden, Cehennemlik yüzünü görmekden kurtulur. Allahü teâlâ, Kur'ân-i kerîmde böyle kâfirlerin kendisine ve sevgili Peygamberine düsmân olduklarini bildiriyor. Allahü teâlânin ve Onun Resûlünün düsmânlari ile [Müslimânlara gerici diyenler ile] düsüp kalkmak, o alçaklarla arkadaslik etmek büyük cinâyet, çok çirkin bir suç olur. Bu kimselerle görüsmek, arkadaslik etmek, çesidli zararlara sebeb olur. Bu zararlarin en küçügü, insan onlarin arasinda Allahin emrlerini yapamaz. Küfre sebeb olan seylerden kaçinamaz. Bu vazîfeleri yapmaga sikilir. Arkadaslarindan utanir, çok küçük görünen bu zarar, dikkat edilirse, pek büyükdür. Allahü teâlânin dînine saldiranlar ile arkadaslik etmek, onlarla görüsmek, insani Allahü teâlâya ve Onun Peygamberine ?aleyhissalâtü vesselâm" düsman olmaga kadar sürükler. Bir kimse, kendini müslimân sanir. Kelime-i tevhîd okur. Inaniyorum der. Müslimân oldugunu söyler. Hâlbuki kâfirlerle, münâfiklarla görüserek, konusarak onun müslimânligi, îmâni saf ve temiz kalmaz. Hattâ, büsbütün gider de, farkinda bile olmaz. Allahü teâlâ, hepimizi, nefslerimizin kötülügünden ve amellerimizin bozuk olmasindan korusun!

Fârisî beyt tercemesi:

Zavalli câhil, sanir ki, din adamidir;
din ile ilgisi, yalniz böyle sanmasidir.

Hindistândaki islâm düsmânlarinin azginlarini görüyoruz. Müslimânlarla alay ediyorlar. Müslimânlari kötülüyorlar. Ellerine firsat geçerse, güçleri yeterse, müslimânlara her iskenceyi yaparlar. Hattâ hepsini öldürürler. Yâhud onlari dinden, îmândan ayirirlar. Islâm terbiyesini, ahlâkini, hayâsini, serefini yok ederler. O hâlde, müslimânlarin bu azgin kâfirlere uymamalari, bunlardan sakinmalari, bunlara aldanmamalari, bunun için Allahü teâlâdan hayâ etmeleri lâzimdir. (Hayâ îmândandir) buyuruldu. Müslimân olanin böyle çirkin islerden sikilmasi lâzimdir. Islâm düsmânlarini, Allahin emrleri ile alay edenleri, halâle, harâma aldiris etmiyenleri zararli bilmelidir. Bunlari asagi tutmalidir. Bunlara yardimi dokunan her hareketden sakinmalidir. Islâmiyyet, gayr-i müslim vatandaslardan cizye denilen verginin alinmasini emr etmekdedir. Simdi Hindistânda kâfirlerden cizye alinmiyor. Islâmiyyetin bu emri unutulmus oldu. Bunun da sebebi, Hindistândaki müslimânlarin islâm dînini ve müslimânlari yok etmege çalisan kâfirlerle sevismeleri olmusdur. Kâfirlerden cizye alinmasini emr etmekden maksad, onlari sikisdirmak, asagi tutmakdir. O kadar asagi düserler ki, cizye vermemek için, kiymetli elbise giyemezler. Süslü esyâ kullanamazlar. Çok para vermemek için, korkarlar ve titrerler. Müslimânlara ne oldu ki, cizye almagi unutdular. Allahü teâlâ, kâfirlerin zelîl ve hakîr olmalari için, cizye vermelerini emr etdi. Böylece, onlarin asagi, müslimânlarin da üstün, izzetli ve serefli olmalarini sagladi. Fârisî misra' tercemesi:

Kâfirlerin azalmasi, Islâma kuvvet verir.

Bir kimsenin müslimân olmasina alâmet, Islâm düsmânlarini tanimasi, onlara aldanmamasi, sözlerini dinlememesidir. Allahü teâlâ Kur'ân-i kerîmde, Tevbe sûresi yirmisekizinci [28] âyetinde kâfirlere (Neces) ya'nî pis dedi. Doksanbesinci [95] âyetinde de (Rics) buyurdu. Rics de pis demekdir. Bunun için, müslimânlarin kendileri ile alay eden kâfirleri pis ve zararli bilmeleri lâzimdir. Böyle bilince, onlarla arkadaslik yapmazlar, sevismezler, onlardan sakinirlar. Onlarla birlikde bulunmakdan nefret ederler. Böyle kâfirlerle mesveret etmek, isleri onlara danisip onlarin sözü ile hareket etmek, bu din düsmânlarina kiymet vermek olur. Hem de, onlari çok yükseltmek olur. Onlardan yardim, sifâ beklemek ve hele onlar vâsitasi ile düâ ve ibâdet etmek bosuna ugrasmakdir. Mü'min sûresinin ellinci âyetinde ve Ra'd sûresinin ondördüncü âyetinde meâlen, (Kâfirlerin düâlari ancak dalâletdir) buyuruldu. Ya'nî, Islâm düsmânlarinin düâlari kabûl olmaz, hiç fâide vermez. Kâfirler, papazlar vâsitasi ile yapilan düâlari Allahü teâlâ hiçbir zemân kabûl etmez. Böyle düâlarin müslimânlara fâidesi olmaz. Yalniz bu sûretle o dinsizlere bir kiymet verilmis olur. Onlar, düâ ederken, putlarini, Allahin düsmânlarini araya korlar. Onlardan düâ beklemenin kötülügünün çirkinliginin nereye kadar uzandigini, müslimânligin temelinden yikilip, kokusunun bile kalmayacagini buradan anlamalidir. Büyüklerden biri buyuruyor ki: (Sizden biriniz divâne olmadikca, tâm müslimân olamazsiniz). Burada (Divâne olmak), islâmiyyeti yaymak için çalismak, çabalamak ve bu arada kendi fâidesini ve zararini hâtirina bile getirmemek demekdir. Müslimânliga dokunmasin da, her ne olursa olsun, olmayan da olmasin! Yeter ki, müslimânliga bir zarar olmasin! Müslimânlik demek, Allahü teâlânin ve Onun Peygamberinin râzi oldugu, begendigi seyler demekdir. Allahü teâlânin râzi oldugu seyden dahâ kiymetli ne olabilir? Allahü teâlânin Rabbimiz olmasina ve Islâmiyyetin dînimiz olmasina ve Muhammed aleyhisselâmin Peygamberimiz olmasina râzi olduk, sevindik. Fârisî misra' tercemesi:

Beni bu yoldan ayirma yâ Rabbî!

Peygamberlerin efendisi olan Muhammed ?aleyhi ve alâ âlihi minessalevâtü efdalühâ" hurmetine beni müslimân olarak yasat ve müslimân olarak öldür yâ Rabbî!

Vakt dar oldugu için, bilmesi çok lâzim ve zarûrî olan seyleri ancak kisaca yazdim, gönderiyorum. Bundan sonra, eger cenâb-i Hak nasîb ederse, bundan dahâ genis ve uzun yazar, gönderirim.

Islâm ile küfr birbirinin ziddi olduklari, bir arada bulunamayacaklari gibi, âhiret de, dünyânin ziddidir. Dünyâ ile âhiret, bir arada bulunamaz. Âhireti kazanmak için, dünyâyi terk etmek lâzimdir. Ya'nî, dünyâya düskün olmamak lâzimdir. [Dünyânin ne demek oldugu, yetmisüçüncü [73] mektûbda bildirilmisdir. Dünyâ, Allahü teâlânin begenmedigi, yasak etdigi seyler demekdir.] Dünyâyi terk etmek iki dürlüdür: Birincisi, mubâh olan seylerin hepsini de terk edip, yalniz yasamak için ve dînini korumak için zarûrî lâzim olan mubâhlari kullanmakdir. Dünyâyi böyle terk etmek çok kiymetli ve çok fâideli ise de, çok güçdür.

Dünyâyi terk etmenin ikincisi, harâm olan ve sübheli olan seylerden sakinmak ve yalniz mubâhlari kullanmakdir. Dünyâyi böyle terk etmek de, hele bu zemânda, çok kiymetlidir. Fârisî beyt tercemesi:

Gök, Arsa nazaran pek asagidir,
Topraga göre ise, çok yüksekdir.

Hiç olmazsa, bu ikinci sekle göre dünyâyi terk etmelidir. Allahü teâlânin harâm dedigi, yasak etdigi seylerden sakinmalidir. Meselâ, erkekler altin ve gümüs esyâ kullanmamali ve hâlis ipek kumasdan elbise ve çamasir giymemelidir. Altin ve gümüs esyâ süs için muhâfaza olunursa câizdir. Bunlari kullanmak harâmdir. Meselâ, bunlarla birsey içmek, bunlar içinden birsey yimek, koku ve sürme kutulari [kalem, sâat] yapmak gibi kullanmak harâmdir.

[Altindan ve gümüsden yapilmis yüzük, bileyzik, küpe ve gerdanlik gibi süs esyâsini kadinlarin kullanmalari câizdir. Fekat, bunlari sokakda ve yabanci erkekler yaninda örtmeleri lâzimdir. Domuz eti yimek, alkollü içkileri içmek, kumar oynamak, fâiz vermek ve almak, her dürlü çalgiyi çalmak veyâ dinlemek, açikca ve kesin olarak harâmdir. Kadinlarin, kizlarin baslari, kollari, bacaklari açik sokaga çikmalari ve buralarini yabanci erkeklere göstermeleri harâmdir. Erkeklerin, dizleri ve göbekden dize kadar yerlerinden herhangi bir kismi açik sokaga çikmalari, buralarini herhangi bir kadina veyâ erkege göstermeleri harâmdir. Kadinlarin ve erkeklerin sokaga çikarken, buralarini örtmeleri farzdir. Allahü teâlâ, müslimânlara böyle emr ediyor. Buralari açik sokaga çikanlar, harâm islemis olur. Günâha girer. Âhiretde Cehennemde azâb göreceklerdir. Eger açik gezerken: (Ne olurmus. Sen kalbe bak, kalbim temiz yâ!) gibi seyler söylerse, Allahü teâlânin emrlerine, yasaklarina ehemmiyyet vermemis, bunlari begenmemis olur. Ahkâm-i islâmiyyeye, ya'nî Allahü teâlânin emrlerine ve yasaklarina kiymet vermeyen, begenmeyen kimselerin îmâni gider. Müslimân oldugunu söylerse de, müslimân degildir, yalancidir. Bu günâhdan ve sözden tevbe edinceye kadar nemâzlari, oruclari, zekâtlari, hiçbir ibâdeti ve hiç bir iyiligi kabûl olmaz ve âhiretde sonsuz olarak Cehennemde azâb görür. Îmâni olan hanimlarin ve erkeklerin, bir günâh isledikden sonra hemen pismân olmasi, vaz geçmesi, tevbe etmesi lâzimdir. Günâhi birakmaz ise, sikilmadan utanmadan hep yaparsa, Allahü teâlâdan korkmiyor demekdir. Böyle olunca, îmâni gider. Mürted olur].

Allahü teâlânin mubâh etdigi, izn verdigi seylerin çesidi ve sayisi pek çokdur. Harâm etdigi, yasak etdigi seyler ise, pek azdir. Mubâhlardaki fâide ve lezzet harâmlardakinden katkat ziyâdedir. Mubâh isliyenleri Allahü teâlâ sever. Harâm isliyenleri sevmez. Akli olan, dogru düsünebilen bir kimse, çabuk geçen bir lezzet için, Allahü teâlâyi gücendirmegi elbette istemez. Hem de, zararli olan bir lezzeti harâm edince, bu lezzetde olan zararsiz birçok baska seyleri mubâh eylemisdir. Allahü teâlâ, bizi ve sizleri, bu yüce islâm dîninin sâhibinin gösterdigi dogru yoldan ayirmasin!
Halâli, harâmi, ibâdetlerin nasil yapilacagini, nelere inanilacagini, her türedi, yalanci kimseye sormamalidir. Kendi akli ile, görüsü ile, düsüncesi ile konusan kimse, din adami degil, din, îmân hirsizidir. Müslimânlarin îmânlarini çalar. Bunlar, islâmiyyete açikça saldiran kâfirlerden dahâ zararli ve dahâ kötüdür. Bunlarin sözlerine, kitâblarina, mecmû'alarina aldanmamalidir. Ehl-i sünnet âlimlerinin kitâblarini okuyan, bilen ve bildiren dogru müslimânlari, Allah adamlarini aramali, bulmali; dîni, îmâni, halâli ve harâmi bunlara sormali, bunlarin sözlerinden ve yazilarindan ögrenmelidir. Kurtulus yolu budur. Islâmiyyetin disinda olan hersey kiymetsizdir, zararlidir. Islâmiyyetden ayrilan, dalâlete, felâkete düser. Allahü teâlâ hâlimizi, sânimizi ve sonumuzu hayrli ve selâmetli eylesin! Âmîn.

Bu mektûb, hâfiz Behâeddîn-i Serhendîye yazilmisdir. Allahü teâlânin feyz ve ni'metleri, her ân, herkese gelmekdedir. Bunlari almak ve alamamak arasindaki ayrilik insanlarda oldugu bildirilmekdedir:

Allahü teâlâ hepimizi, islâmiyyet yolunda bulundursun! Allahü teâlânin feyzleri, ni'metleri, ihsânlari, ya'nî iyilikleri, her ân, insanlarin iyisine, kötüsüne herkese gelmekdedir. Herkese mal, evlâd, rizk, hidâyet, irsâd ve selâmet ve dahâ her iyiligi fark gözetmeksizin göndermekdedir.

[Kullarinin küfrlerini, günâhlarini yüzlerine vurmuyor. Kendisine karsi gelenlerin, inkâr edenlerin, günâh isliyenlerin rizklarini kesmiyor. Dünyâ için çalisanlara karsiliklarini, fark gözetmeksizin veriyor].

Fark, bunlari kabûlde, alabilmekde ve ba'zilarini da alamamak sûretiyle, insanlardadir.

[Allahü teâlâ, kullarina zulm etmez, haksizlik etmez. Onlar, kendilerini azâba, acilara sürükleyen bozuk düsünceleri, çirkin isleri ile, kendilerine zulm ve iskence ediyorlar. Beyt:

Hâsâ, zulm etmez kuluna, Hüdâsi,
herkesin çekdigi, kendi cezâsi!]

Nitekim günes, hem çamasir yikayan adama, hem de çamasirlara, ayni seklde, parlamakda iken, adamin yüzünü yakip karartir, çamasirlarini ise beyâzlatir.

[Bunun gibi, elmaya ve bibere ayni seklde parladigi hâlde, elmayi kizartinca tatlilasdirir; biberi kizartinca acilasdirir. Tatlilik ve acilik hep günesin parlamasi ile ise de, aralarindaki fark, günesden degil, kendilerindendir. Allahü teâlâ, bütün insanlara çok acidigi için ve bir ananin yavrusuna olan merhametinden dahâ çok acidigi için, dünyânin her tarafindaki, her insanin, her âilenin, her cem'iyyetin ve milletin, her zemânda ve her islerinde nasil hareket etmeleri lâzim gelecegini, dünyâda ve âhiretde râhat etmeleri ve se'âdet-i ebediyyeye kavusmalari için, islerini ne yolda yürütmeleri ve nelerden kaçinmalari lâzim geldigini, Kur'ân-i kerîmde bildirdi. Ehl-i sünnet âlimleri ?rahmetullahi teâlâ aleyhim ecma'în" bunlarin hepsini, keskin görüsleri ile bulup milyonlarca kitâb yazarak, bütün dünyâya bildirdi. Demek ki, Allahü teâlâ, insanlari islerinde basi bos birakmamis, islâmiyyetin girmedigi bir yer kalmamisdir. Demek ki, islâmiyyeti dünyâ islerinden ayirmak mümkin degildir. Islâmiyyeti dünyâ islerinden ayirmaga kalkismak, islâmiyyeti ve müslimânlari yeryüzünden kaldirmaga çalismak demek olmaz mi?].

Insanlarin, Allahü teâlâdan gelen ni'metlere nâil olmamalari, Ondan yüz çevirdikleri içindir. Yüz çeviren, elbette birsey alamaz. Agzi kapali bir kap, Nisân yagmuruna elbette kavusamaz. Evet, yüz çeviren birçok kimsenin, ni'metler içinde yasadigi görülüp, mahrûm kalmadiklari zan olunuyor ise de, bunlarda ni'met olarak görülenler, hakîkatde azâb ve felâket tohumlaridir. Mekr-i ilâhî ile, istidrâc olarak, ya'nî Allahü teâlânin aldatarak, ni'met seklinde gösterdigi musîbetlerdir. O kimseleri harâb etmek için ve dahâ ziyâde azip, sapitmalari içindir. Nitekim, Mü'minûn sûresinin ellialtinci âyetinde meâlen, (Kâfirler, mal ve çok evlâd gibi dünyâliklari verdigimiz için, kendilerine iyilik mi ediyoruz, yardim mi ediyoruz saniyor. Peygamberime ?sallallahü aleyhi ve sellem" inanmadiklari ve dîn-i islâmi begenmedikleri için, onlara mükâfat mi ediyoruz, diyorlar? Hayir, öyle degildir. Aldaniyorlar. Bunlarin ni'met olmayip, musîbet oldugunu anlamiyorlar) buyurulmusdur. O hâlde, Hak teâlâdan yüz çevirenlere verilen dünyâliklar, hep harâblikdir, felâketdir. [Seker hastasina verilen tatlilar, helvalar gibidir. Onu bir ân evvel helâke sürükler.] Allahü teâlâ, bizleri, böyle olmakdan korusun! Vesselâm.

Bu mektûb, nakîb seyyid, seyh Ferîde ?kaddesallahü teâlâ sirrehül'azîz" yazilmisdir. Islâmiyyetin sâhibi Muhammed aleyhisselâma uyanlari övmekde ve Onun islâmiyyetine uymak istemiyenleri sevmemek, onlari düsmân bilmek lâzim oldugu bildirilmekdedir:

Allahü teâlâ sizi, Kureys kabîlesinden ve Hâsimî soyundan olan, ümmî ve serefli Peygamber Muhammed aleyhisselâmin soyundan yapmakla sereflendirdigi gibi, ma'nevî mîrâsina kavusmakla da sereflendirsin! Bu düâya âmîn diyen kullarini da, kiyâmetde aciyarak karsilasin! Âmîn!

Resûlullahin soyundan olan, o büyük Peygamberin ?sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem" Âlem-i halkdaki mallarina vâris olur. Ma'nevî mîrâs ise, Âlem-i emrdeki seylere kavusmakdir. Onlar da, îmân, ma'rifet, rüsd gibi ni'metlerdir. Âlem-i halkdan olup görünen ni'metlere sükr etmek, ma'nevî mîrâsa kavusmakla olur. Ma'nevî mîrâsa kavusmak ise, o yüce Peygambere ?aleyhissalâtü vesselâm" tâm uymakla olabilir. Bunun için, Ona tâbi' olmaga çalisiniz! Onun emrlerine sariliniz ve yasaklarindan kaçininiz!

Muhammed aleyhissalâtü vesselâma tâm ve kusûrsuz tâbi' olabilmek için, Onu tâm ve kusûrsuz sevmek lâzimdir. Tâm ve olgun sevginin alâmeti de, Onun düsmânlarini düsmân bilmekdir. Islâmiyyeti begenmeyenleri sevmemekdir. Muhabbete (Müdâhene), ya'nî gevseklik sigmaz. Âsiklar, sevgililerinin dîvânesi olup, onlara aykiri birsey yapamaz. Aykiri gidenlerle uyusamaz. Iki zid seyin muhabbeti bir kalbde, bir arada yerlesemez. Cem'-i ziddeyn muhâldir. Iki ziddan birini sevmek, digerine düsmânligi îcâb eder. Isi elden kaçirmadan, iyi düsünmelidir. Elden gitmis olanlari da kurtarilabilir. Yarin is elden çikinca, pismânlikdan baska ele birsey geçmez. Fârisî beyt tercemesi:

Ortalik aydinlaninca olur belli,
herkesin geceyi, kimle geçirdigi!

Bu dünyâ mallari, mülkleri geçicidir ve aldaticidir. Bugün senin ise, yarin baskasinindir. Âhiretde ele girecekler ise sonsuzdur ve dünyâda iken kazanilir. Bu birkaç günlük hayât, eger dünyâ ve âhiretin en kiymetli insani olan, Muhammed aleyhisselâma tâbi' olarak geçirilirse, se'âdet-i ebediyye, sonsuz necât, kurtulus umulur. Yoksa, Ona tâbi' olmadikca, hersey hiçdir. Ona uymadikca, her yapilan hayr, iyilik burada kalir, âhiretde ele birsey geçmez. Fârisî beyt tercemesi:

Muhammed ?aleyhisselâm", yüzü suyudur cihânin,
kapisinin topragi olmiyan toprak altinda kalsin!

Resûlullaha ?sallallahü teâlâ aleyhi ve alâ Âlihi ve sellem" uymak serefine kavusmak için, dünyâda olan herseyden yüz çevirmek lâzim olmaz. Böyle yapmak çok zor olur. Eger, farz olan zekât verilir ise, dünyâ mallarinin hepsi terk edilmis demek olur. Böylece insan dünyânin zararindan kurtulmus olur. Çünki, bir malin zekâti verilince, o mal zarardan kurtulur. Demek ki, dünyâ malini zarardan korumak için ilâc, o malin zekâtini vermekdir. Malin hepsini Allah yolunda vermek, elbette dahâ iyi ve fâideli ise de, zekâtini ayirip, yerine vermek de, bu isi görmekdedir. Fârisî beyt tercemesi:

Gökler, Arsa göre elbet alçakdir,
fekat yer yüzünden pekçok yüksekdir.

Demek ki, akli olan, her isini islâmiyyete uygun yapmak için çok çalismalidir. Âlimler, sâlihler gibi, islâmiyyet adamlarinin kiymetlerini bilmeli, onlara saygi göstermeli, edebli davranmalidir. Islâmiyyetin yayilmasi için, elinden geleni yapmalidir. Nefslerinin istekleri ardi sira kosanlari, bid'at sâhiblerini adam yerine koymamali, onlari kiymetsiz, asagi tutmalidir. Bid'at sâhibine kiymet veren, islâmiyyeti yikmaga yardim etmis olur. Allahü teâlânin düsmani ve Onun Resûlünün düsmani olan kâfirleri, kendine düsman bilmelidir. Islâm düsmanlarini asagi tutmali, kiymetsiz, rezîl olmalari için ugrasmalidir. O alçaklara hiçbir zemân ve hiçbir yerde saygi göstermemelidir. Onlarla görüsmemeli, hiç bulusmamalidir. O düsmanlara hep sert davranmali, elden geldigi kadar, yüzlerini görmemeli, ise karisdirmamalidir. Onlara bir is düserse, onlarsiz olamiyacak ise, abdesthâneye gider gibi, istemiyerek ve üzülerek is bitinceye kadar, yardimlari istenebilir. O yüce ceddinizin ?aleyhi ve alâ âlihissalevât vetteslîmât" sevgisine kavusduran, kurtulus yolu iste budur. Eger bu yoldan ilerlenmezse, o yüksek huzûra kavusmak pek güç olur. Bize yaziklar olsun! Arabî beyt tercemesi:

Sevgiliye kavusmak ele geçer mi acabâ?
yüksek daglar ve korkunç tehlükeler var arada!

Dahâ çok yazarak sizi usandirmak istemiyorum. Fârisî beyt tercemesi:

Az söyledim sana, incitmekden sakindim,
sözüm çok ise de, anlatmakdan sıkıldım.

Bu mektûb, molla Muhammed Emîne yazilmisdir. Dünyânin birkaç günlük hayâtina aldanmamagi ve bu kisa zemânda, çok zikr ederek, kalb hastaligini gidermege çalismak lâzim oldugu bildirilmekdedir:

Yavrum! Annenin yavrusuna karsi yapdigi gibi, dahâ ne zemâna kadar kendine böyle titreyeceksin? Dahâ ne güne kadar, nefsin için üzülecek, sikintilara düseceksin? Yakinda, elbet öleceksin! O hâlde! Kendini ve herkesi ölmüs bil! Duymaz, kimildamaz bir tas gibi düsün! Zümer sûresi, otuzuncu âyetinde meâlen, (Sen elbette öleceksin! Onlar da elbette ölecekler!) buyuruldu. Bu kisa zemânda, yapilmasi gerekli en mühim sey, çok zikr yaparak, kalbi hastalikdan kurtarmagi düsünmekdir. Çabuk biten bu zemânda, Allahü teâlâyi hâtirlayarak, ma'nevî hastaliga ilâc yapmak en büyük vazîfe olmalidir. Allahdan baskasina düskün olan bir gönülden hiç hayr umulur mu? Dünyâya egilmis olan rûhdan, nefs-i emmâre dahâ iyidir. Orada, hep kalbin selâmetini isterler. Rûhun, kurtulmus olmasini ararlar. Biz, kisa görüslüler ise, hiç durmadan rûhumuzu ve kalbimizi bu dünyâya baglayacak sebebleri elde etmegi düsünmekdeyiz. Yaziklar olsun! Yaziklar olsun! Ne yapalim? Âl-i Imrân sûresi, yüzonyedinci âyetinde meâlen, (Allahü teâlâ onlara zulm etmedi. Onlar, kendilerine zulm ediyorlar) buyuruldu. Za'îf oldugunuz için üzülmeyiniz! Insâallahü teâlâ sihhat ve âfiyet bulursunuz. Bu fakîr, sizden ümmîdsiz degilim. Fakîrin çamasirindan istemissiniz. Gömlek gönderildi. Bunu giyiniz ve fâidesini bekleyiniz ki, çok bereketlidir. Fârisî beyt tercemesi:

Masal sanana, masal gibi olur,
kiymet bilene, çok fâideli olur.

Dogru yolda olanlara ve Muhammed aleyhisselâma uyanlara, selâm olsun!

Bu mektûb, Herdîram-i Hinde yazilmisdir. Allahü teâlâya ibâdet etmegi ve kendi yapdigi tanrilara tapinmakdan sakinmagi dilemekdedir:

Iki mektûbunuz geldi. Ikisinde de, bu fakîrleri sevdiginiz, bunlara sigindiginiz yazili idi. Bir kimseye bu devleti ihsân ederlerse ne büyük ni'met olur. Fârisî beyt tercemesi:

Bildirmesi lâzim olani söyledim sana!
Ister kiymetini bil, istersen daril bana.

Iyi dinle ve iyi anla ki, bizim ve sizin ve hattâ herseyin, yerlerin, göklerin, yüksekliklerin, alçakliklarin yaratani, varlikda durdurani birdir. Nasil oldugu anlasilamaz. Benzeri ve ortagi yokdur. Sekli ve görünüsü olmaz. Baba, çocuk degildir. Onun gibi, Ona benzer birsey düsünülemez. Onun birsey ile birlesmesi, bir seyde bulunmasini düsünmek çok çirkin olur. Bir yerde bulunmasi, bir yerde görünmesi olamaz. Onda zemân yokdur. Zemâni O yaratmisdir. Bir yerde degildir. Heryeri O yaratmisdir. Hep var idi. Varliginin baslangici yokdur. Hep vardir. Varliginin sonu olmaz. Her iyilik ve yükseklik Onda vardir. Hiçbir kusûr ve asagilik Onda olamaz. Iste bunun için, ma'bûd olmaga, tapinmaga hakki olan yalniz Odur. Tapinmaga lâyik olan ancak Odur. Hindûlarin Râm ve Kersen denilen putlari, Onun yaratdigi seylerden zevalli iki dânesidir. Her ikisinin de anasi ve babasi var idi. Râm, Ceretin oglu ve Leknenin kardesi idi. Sîtanin kocasi idi. Râm, kendi çoluk çocugunu koruyamamisdi. Baskalarini nasil koruyabilir? Iyi düsünmek lâzimdir. Câhillere uymamalidir. Yerleri gökleri yaratana, Râm ve Kersen gibi ismler takanlara milyonlarca yaziklar olsun! Bunlarin hâli, büyük bir pâdisâha, asagi bir çöpçünün ismini takanlara benzemekdedir. Râm ile Rahmani ayni sey sanmak, ne aklsizlikdir? Yaratan, yaratdigi ile bir olur mu? Anlasilamayan birsey, bilinen seylere benzetilemez. Onlarla birlesemez. Râm ve Kersen yaratilmadan önce, âlemlerin yaratanina Râm ve Kersen denilmiyordu. Bunlar yaratildikdan sonra, ne oldu ki, o essiz olan ulu Allaha, Râm ve Kersen denildi? Râm ve Kersenin ismleri, yerlerin, göklerin sâhibinin adi sanildi! Olamaz, olamaz, hiç olamaz! Gelip geçmis olan, yüzyirmidörtbine yakin Peygamberlerin hepsi ?aleyhimüssalevâtü vetteslîmât" insanlari, yalniz bir yaratana ibâdet etmege çagirdilar. Ondan baskasina tapinmagi yasak etdiler. Bütün Peygamberler, kendilerinin âciz birer mahlûk olduklarini söylediler. Allahü teâlânin büyüklügünden, kuvvetinden korkarlar ve titrerlerdi. Hindûlarin tapindiklari kimseler ise, herkesin, kendilerine tapinmasini istediler. Kendilerini ma'bûd olarak tanitdilar. Bir yaratanin varligina inaniyorlardi. Fekat, Onu kendilerine hulûl etmis, kendileri ile birlesmis saniyorlardi. Bunun için, herkesin kendilerine tapinmasini istiyorlardi. Kendilerine tanri diyorlardi. Her kötülügü yapiyorlardi. Tanri, her istedigini yapar ve yaratdigi seyleri istedigi gibi kullanir diyorlardi. Bunlar gibi, dahâ nice bozuk ve saçma sözleri vardi. Kendileri sapitmis, baskalarini da sapdirmislardi. Peygamberler ?aleyhimüssalevâtü vetteslîmât" böyle degildiler. Baskalarina yasak etdikleri kötülüklerden kendileri de ençok sakinirlardi. Kendilerinin de, herkes gibi insan olduklarini söylerlerdi. Fârisî misra' tercemesi:

Yollardaki ayriligi gör! Nerden nereye?

Bu mektûb, hâce Emkenegî hazretlerinin oglu hâce Muhammed Kâsima ?kaddesallahü sirrehümel'azîz" yazilmisdir. Ebû Bekr-i Siddîkin yolunun yüksekligi bildirilmekde, bu yolu bozanlardan aci aci sikâyet edilmekdedir:

Bütün varliklarin yaratani olan Allahü teâlâya hamd olsun! Peygamberlerin en üstününe ?sallallahü aleyhi ve sellem" bizden salât ve selâm olsun! O yüce Peygamberin temiz Âline ve Eshâbinin hepsine iyi düâlar olsun! Mesâyih-i kirâmin yüksek soyundan olan ve Evliyânin bizlere kiymetli yâdigâri bulunan, siz mubârek evlâda bu yandan çok düâlar eder ve sonsuz saygilarimizi sunariz. Sizlere kavusmak arzûmuzu arz ederiz. Arabî beyt tercemesi:

Sevgiliye kavusmak, ele geçer mi acabâ?
Yüksek daglar ve korkunç tehlükeler var arada.

Yüksek bilginize sunariz ki, bu kiymetli yolun üstünlügü ve bu yolun büyüklerinin yüksekligi, sünnete yapisdiklari ve bid'atlerden kaçindiklari içindir. Bunun içindir ki, bu yüksek yolun büyükleri, yüksek sesle zikr etmekden bile sakinmislardir. Kalb ile sessiz zikr etmegi emr buyurmuslardir. Sarki, kasîde, ilâhî gibi seyler okumagi, raks, dans etmek gibi oyunlari ve Resûlullah ?sallallahü aleyhi ve sellem" efendimiz ve dört halîfesi ?ridvânullahi aleyhim" zemânlarinda olmiyan vecd ve tevâcüd, ya'nî kendinden geçmek, sü'ûrsuz hareket ve sözleri yasak etmislerdir. O büyükler zemânlarinda bulunmiyan halvet ya'nî yalniz basina kalmak ve erba'în ya'nî kirk gün bir yere kapanip çile çikarmak yerine, insanlar arasinda, kalbini Allah ile bulundurmak se'âdetine kavusmuslardir. Sünnete yapisarak, çok kiymetli seyler elde etmislerdir. Bid'atden sakinarak, yüksek derecelere kavusmuslardir. Bunun için, baska yoldan ilerleyenlerin, en son ele geçirdikleri seyler, bu büyüklere, dahâ baslangicda verilmis, bunlarin yolu, bütün yollardan üstün olmusdur. O büyüklerin sözleri, kalb hastaliklarina ilâcdir. Onlarin, aciyarak bakislari ma'nevî hastaliklara sifâdir. Talebelerini bir bakisla, dünyâ ve âhirete düskün olmakdan kurtarirlar. Çok kiymetli, yüksek himmetleri, yardimlari; sevenleri, kötülüklerden, ma'nevî çukurlardan çikararak, ilâhî ni'metlere kavusdurur. Fârisî iki beyt tercemesi:

Naksibend büyükleri öyle, kilavuzdur,
ki, yolcularini gizlice kavusdurur.

Kuvvetli miknâtis gibi, sevdiklerinden,
halvet ve çile fikrini çeker, atdirir.

Fekat simdi, bu yol ele geçmez olmusdur. Örtülmüs, görünmez olmusdur. Bu yolda olduklarini söyleyenler, o büyüklerin izlerinden ayrilmis, o büyük ni'metleri elden kaçirmislardir. Her yere bas vurmakda, kiymetli cevherlere arka çevirip, birkaç saksi parçasi ile oyalanmakdadirlar. Çocuklar gibi, tas toprakla oyalanmakdadirlar. Sikintilarindan, saskinliklarindan, o büyüklerin yollarini unutmuslardir. Kimisi, bagirarak zikr etmekde, kimisi sarkilarla, kasîde okumakla ve oynamak, ziplamakla vakt geçirmekdedir. Halk arasinda, Allahü teâlâyi hâtirlayamadiklarindan, kirk gün bir yere kapanip halvet yapiyorlar. Dahâ çok suna sasilir ki, bu bid'atleri yaparken, o mubârek yolu kuvvetlendirdiklerini, olgunlasdirdiklarini saniyorlar. Bu yikiciliklarina, ta'mîr ve onarim diyorlar. Allahü teâlâ, bunlara akl ve insâf versin! Bu yolun büyüklerinin, yüksekliklerinin kokusunu bunlara duyursun! Nûn sûresindeki ve Sâd sûresindeki âyet-i kerîmeler hurmeti için, sevgili Peygamberi ve onun temiz Âli hâtiri için ?sallallahü teâlâ aleyhi ve alâ Âlihi ecma'în" bunlari gaflet uykusundan uyandirsin! Böyle aslsiz ve uydurma seyler, buralarda yayilmisdir. Öyle olmus ki, büyüklerin yolu büsbütün örtülmüsdür. Önüne gelen, reform yapmis, yenilikler ortaya çikarmis, eski, ana yol unutulmusdur. Bu acikli hâli görerek, içim sizliyor. Bu çöküntüyü, yüksek kapinizdaki hizmetcilerinize duyurmak istedim. Böylece, yüregimdeki sikintiyi gidermegi düsündüm. Bilemiyorum ki, o yüksek evlâdin hizmetinde, nasil kimseler bulunmakdadir? Mubârek meclisinizde ne çesid adamlar yer almakdadir? Fârisî beyt tercemesi:

Cigeri yakan düsünceden gözüme uyku girmedi:
Acabâ o sevgilim, geceyi kimin ile geçirdi?

Allahü teâlâ, mubârek zâtinizi ?rahmetullahi aleyh" bu belâlarin hepsinden korusun! Bu bozuk ve yikici akintinin, o serefli kapinizdan içeri sizmasini önlesin!

Muhterem efendim! Bu yüksek yola reformlar, sapikliklar, öyle sokuldu ki, bize karsi olanlar, eger, bu yol bid'at yoludur, basdan basa sapiklikdir deseler yeri vardir. Gece, teheccüd nemâzini büyük cemâ'at ile kiliyorlar. Bu bid'atin, sünnet olan terâvîh gibi, câmi'lerde yapilmasina çalisiyorlar. Bunu büyük bir ibâdet saniyorlar. Herkesi böyle yapmaga çagiriyorlar. Bilmiyorlar ki, nâfile nemâzlari cemâ'at ile kilmanin mekrûh oldugunu fikh âlimleri bildirmisdir ?rahmetullahi teâlâ aleyhim ecma'în". Allahü teâlâ, o âlimlerin çalismalarina bol bol iyilikler versin! Âlimlerden birkaçina göre, nâfile nemâzlarin cemâ'at ile kilinmasi mekrûh olmak için, herkese duyurmak, herkesi çagirmak sartdir. Câmi'in bir kösesinde cemâ'at ile kilmak mekrûh olmaz demislerdir. Cemâ'at üç kisiden çok olursa mekrûh olacagini söz birligi ile bildirmislerdir. Bundan baska, teheccüd nemâzini onüç rek'at kiliyorlar. Oniki rek'atini ayakda kiliyorlar. Iki rek'at da oturarak kiliyorlar. Bu iki rek'at, bir rek'at yerine geçer diyorlar. Oturarak kilinan nemâzin sevâbi, ayakda kilinan nemâz sevâbinin yarisi olur saniyorlar. Böyle bilmeleri ve böyle yapmalari da, sünnete uygun degildir. Peygamberimiz ?sallallahü aleyhi ve sellem" onüç rek'at kildi ise de, bunun üç rek'ati vitr nemâzi idi. Vitr nemâzi üç rek'at oldugu için teheccüd nemâzi tek rek'at oldu. Yoksa bunlarin zan etdikleri gibi degildir. Fârisî beyt tercemesi:

Sakindim lâfi uzatmakdan, iki gözüm!
kalbini kirmiyayim, yoksa, çokdur sözüm.

Ne kadar sasilir ki, Ehl-i sünnet âlimlerinin en çok bulundugu Mâverâünnehrde, böyle bid'atler deger kazandi ve bu cins bid'atler meydâna çikdi. Hâlbuki, biz fakîrler islâmiyyet bilgilerini, o büyüklerin hareketlerinden almakdayiz. Allahü teâlâ dogruyu bildiricidir. Allahü teâlâ bizi ve sizi Peygamber efendimizin ?sallallahü aleyhi ve sellem" islâmiyyeti caddesinden ayirmasin ve bu düâya âmîn diyene Allahü teâlâ merhamet eylesin!

Bu mektûb, seyh Abdüssamed-i Sultânpûrîye gönderilmisdir. Mürsid-i kâmil ne zemân ve niçin lâzim oldugu bildirilmekdedir:

Âlemlerin rabbi olan Allahü teâlâya hamd olsun! Peygamberlerin en üstününe ?aleyhimüsselâm" ve Onun temiz Âl ve Eshâbina bizden selâmlar ve düâlar olsun!

Lutf ve ihsân ederek gönderdiginiz kiymetli mektûb geldi. Bizi çok sevindirdi. Birsey soruyorsunuz. Yavrum! Herseyden önce istenilecek sey ve en çok aranilacak sey, Allahü teâlâya kavusduran yolu bulmakdir. Fekat insan, önce dünyâ islerine dalmis, birçok ihtiyâclarina sarilmis oldugundan pek kirli, çok asagidir. Allahü teâlâ ise, her bakimdan yüksek ve kusûrsuzdur. Ondan feyz gelmesi ve gelen feyzlerin, ma'rifetlerin alinmasi için verici ile alici arasinda bir baglanti, bir yakinlik yokdur. Bunun için, bu yolu bilen ve gören bir kilavuz elbette lâzimdir. Bu kilavuzun, hem alici ile, hem verici ile baglantisi olmasi sartdir. Ancak böyle olursa, aracilik yapabilir. Alici, vericiye yaklasdikça, kilavuz kendini aradan çekmege baslar. Tâlib ya'nî alici, matlûba tâm baglaninca, rehber aradan büsbütün kalkar. Tâlibi, matlûba, araci olmadan kavusdurur. Bunun içindir ki, baslangiçda ve yolda iken, aranilan sey, rehberin aynasindan baska hiçbir yerde görülemez. Sona erenlere, rehberin aynasi olmadan, matlûb kendini gösterir. Vasl-i uryânî hâsil olur. Bu zemân, pîr araya girerse, basini keserim denilmesi, sersemce, abdalca bir sözdür. Dogru yolda olanlar, böyle konusmazlar. Edebsizlik etmezler. Her istediklerini pîrin bereketinde ararlar ve bulurlar. Vesselâm.

Vücûd, lutf-i ilâhî, hayât, rahmet-i Kerîm,
Agiz, atiyye-i Rahmân, kelâm fadl-i Kadîm!
Beden, binâ-yi Hudâ, rûh, nefha-i tekrîm,
Kuvvet, ihsân-i kudret, duygular, Va'zi Hakîm,
Bu dünyâda bilseydim, ben neyim, hem neyim var?

Bu mektûb, seyh Nûra yazilmisdir. Allahü teâlânin emrlerini yapmak ve yasaklarindan sakinmak lâzim oldugu gibi, insanlarin haklarini gözetmek ve onlarla iyi geçinmek de lâzim oldugu bildirilmekdedir:

Allahü teâlâya hamd olsun. Onun seçdigi, sevdigi kullarina selâmlar olsun! Ey aklli kardesim! Allahü teâlânin emrlerini yapmak ve yasaklarindan kaçmak lâzim oldugu gibi, insanlarin haklarini ödemek ve onlarla iyi geçinmek de lâzimdir. (Allahü teâlânin emrlerini büyük bilmek ve Onun yaratdiklarina acimak lâzimdir) hadîs-i serîfi, bu iki hakki yerine getirmek lâzim oldugunu göstermekdedir. Bu iki hakdan yalniz birini gözetmek kusûr olur. Bir bütünün, bir parçasi, onun hepsi demek degildir. Bundan anlasiliyor ki, insanlardan gelen sikintilara dayanmak lâzimdir. Onlarla iyi geçinmek vâcibdir. Kizmak iyi olmaz. Sert davranmak yakismaz. Fârisî beyt tercemesi:

Seviyorum diyenin, güzel olsa da pek,
nâzliligi birakip, nâz çekmesi gerek!

Sohbetde çok bulunmusdunuz. Va'z ve nasîhatlari çok dinlemisdiniz. Onun için, sözü uzatmiyorum. Birkaç kelime ile kisa kesiyorum. Allahü teâlâ, bizi ve sizi ?kaddesallahü teâlâ esrârehümel'azîz", islâmiyyetin dogru yolunda bulundursun! Âmîn.

Bu mektûb, molla Tâhir-i Bedahsîye yazilmisdir. Tesavvuf yolunda olanin, Allah için, asagilik göstermesi, kulluk vazîfelerini yapmasi ve islâmiyyete uymasi ve sünnet-i seniyyeye yapismasi ve günâhlarini görüp korkmasi lâzim oldugu bildirilmekdedir:

Âlemlerin rabbi olan Allahü teâlâya hamd olsun. Peygamberlerin efendisine salât ve selâm olsun. Onun temiz Âline ve Eshâbinin hepsine iyi düâlar olsun! ?sallallahü teâlâ aleyhi ve alâ Âlihi ve Eshâbihi ecma'în".

Biz fakîrlerin, Allahü teâlâya karsi asagi, küçüklük düsüncesi içinde olmamiz, herseyi Ondan beklememiz, kalbi kirik, hep yalvarici ve Ona siginici olmamiz, kulluk vazîfelerini yapmamiz, islâmiyyetin disina tasmamamiz ve sünnet-i seniyyeye siki sarilmamiz lâzimdir. Hayrli isler yaparken niyyetlerimizi düzeltmeliyiz. Kalblerimizi, dünyâya düskün olmakdan kurtarmaliyiz. Her uzvumuz islâmiyyete teslîm olmalidir. Ayblarimizi görüp, günâhlarimizin çoklugunu düsünüp, Allahü teâlânin intikâm almasindan korkmaliyiz. Iyiliklerimizi az görmeli, günâhlarimiz az olsa da, çok bilmeliyiz. Söhret sâhibi olmakdan, insanlar arasinda iyi taninmakdan çok korkmali, titremeliyiz. Peygamberimiz ?sallallahü aleyhi ve sellem", (Din veyâ dünyâ islerinde iyi taninarak parmakla gösterilmek, bir kimseye zarar olarak yetisir. Bu zarardan ancak Allahü teâlânin korudugu kurtulabilir) buyurdu. Insân, niyyeti ve isleri, ne kadar hâlis ve iyi olsa da, kendini kusûrlu ve kabâhatli bilmelidir. Tesavvuf yolunda, ele geçen ni'metlere, hâllere, zevklere güvenmemeli, ne kadar dogru ve islâmiyyete uygun olsalar da, bunlara özenmemelidir. Dîne yapdigi hizmetlere, islâmiyyeti kuvvetlendirmesine ve insanlarin dogru yola gelmelerine sebeb olmasina güvenmemeli ve bunlarla övünmemelidir. Bu güzel isleri, kâfirler ve fâcirler de yapabilir. Resûlullah ?sallallahü aleyhi ve sellem", (Çok olur ki, Allahü teâlâ bu dînini fâcir kimse ile kuvvetlendirir) buyurdu. Dînini ögrenmek, Allahü teâlânin rizâsina kavusmak için gelenleri, arslan ve kaplan gibi zararli bilmeli, bunun kendi harâbligina sebeb olmamasi için çok korkmalidir. Talebe gelince, kendinde sevinç duyarsa, bunu küfr ve sirk bilmelidir. Hemen tevbe, istigfâr ederek bu sevinci gidermelidir. Onun yerine korku ve üzüntü yerlesinceye kadar ugrasmalidir. Hele, talebenin malinda gözü olmakdan, ondan fâide beklemekden çok sakinmalidir. Böyle olursa, talebe istifâde edemez ve pîrin harâb olmasina sebeb olur. Çünki bu yolda, yalniz hâlis din isterler. Zümer sûresinin üçüncü âyetinde meâlen, (Biliniz ki, Allahü teâlâ için olan din, yalniz Onun için olan hâlis dindir) buyuruldu. Allahü teâlânin katinda sirke hiçbir sûretle yol yokdur. Kalbe gelen her sikinti ve kararti, tevbe, istigfâr ve pismânlik ile ve Allahü teâlâya siginarak, kolayca giderilebilir. Fekat, bu alçak dünyâ için gelen kararti, leke, kalbi büsbütün karartir, harâb eder. Bunu temizlemek çok güç olur. Resûlullahin ?sallallahü aleyhi ve sellem", (Dünyâya düskün olmak, günâhlarin basidir) hadîs-i serîfi çok dogrudur. Allahü teâlâ, bizi ve sizi, dünyâya düskün olmakdan kurtarsin! Dünyâya düskün olanlari sevmekden ve onlarla arkadaslik etmekden, düsüp kalkmakdan korusun! Çünki o, öldürücü zehrdir ve iyi olmaz bir hastalikdir ve büyük belâdir ve bulasici hastalikdir. Aklli kardesim seyh Hamîd yaniniza gelmekdedir. Ondan isiteceginiz yeni, tâze haberlerin kiymetini biliniz. Gerisini, bulusunca bildiririm

Bu mektûb, seyh Bedî'uddîn hazretlerine yazilmisdir. Büyüklerden çok azina bildirilmis olan birkaç gizli bilgi açiklanmakdadir. Bu derecede, ârif kendini islâmiyyetden disari sanir. Bunun sebebi ve islâmiyyete uygunlugu bildirilmekdedir:

Önce, Allahü teâlâya hamd ederim ve Onun Resûlüne ?sallallahü aleyhi ve sellem" salât ve selâm ederim.

Kiymetli kardesim! Iyi biliniz ki, islâmiyyetin bir dis görünüsü vardir, bir de içi, özü vardir. Disini, âlimler bildirmislerdir. Içini, özünü, tesavvuf büyükleri anlamislardir. Islâmiyyetin görünüsünde ilerlemek, mahlûklarin sonuna kadardir. Bundan sonra, eger vücûb derecelerinde yükselmek nasîb olursa, dis ile iç birbiri ile birlesir. Bunlarla, Sân-ül-ilme kadar yükselir ki, burasi Resûlullahin ?sallallahü aleyhi ve sellem" mebde-i te'ayyünüdür. Bundan sonra, ilerlenirse, islâmiyyetin içi de, disi da, yolda kalir. Ârif, Sân-i hayâtda yükselir. Bu Sânin, mahlûklar ile hiç benzerligi, ilgisi yokdur. Hakîkî Sânlardandir. Izâfet sifatlari bile, oraya yaklasamaz. Bu Sân, maksadin kapisi gibidir. Matlûbun baslangicidir. Bu derecede, ârif, kendini islâmiyyetden disarda bulur. Allahü teâlâ korudugu için islâmiyyetin inceliklerinden bir inceligi bile elden kaçirmaz. Bu büyük ni'mete kavusmakla sereflenenler çok az, hem de pekçok azdir. Tesavvuf yolcularinin çogu, bu makâmin gölgelerine varabilmislerdir. Çünki her yüksek makâmin, altinda gölgesi vardir. Gölgeye varanlar, islâmiyyetden disariya çikdik sanmislardir. Kabugu soyduklarini, öze kavusduklarini zan etmislerdir. Burasi, tesavvuf yolculugunun tehlükeli yeridir. Za'îf olanlardan çogu, burada yoldan çikmis, mülhid ve zindik olmuslardir. Islâmiyyetden ayrilmislar, hem kaymislar, hem de baskalarini yuvarlamislardir. Büyükler arasinda, vilâyet derecelerinden birine kavusanlar ve o yüksek makâmin gölgelerinden birisinde, bu ma'rifeti edinenler, o makâmin kendine varamamis iseler de, Allahü teâlâ bunlari korumakdadir. Islâmiyyetin edeblerinden bir edebi elden birakmazlar. Bu ma'rifetin iç yüzünü anlamasalar ve isin özünü kavramasalar da, islâmiyyetden kil kadar ayrilmazlar. Allahü teâlânin lutfü ve ihsâni ile, sevgili Peygamberinin ?sallallahü aleyhi ve sellem" sadakasi olarak, bu bilmece bu fakîre çözülünce, isin özü anlasilinca, az birsey açiklamak uygun oldu. Belki, nâkislari dogru yola getirir ve olgunlara isin iç yüzü aydinlanir.

Islâmiyyetin emrleri, yasaklari, hem bedenedir, organlaradir, hem de kalbedir. Çünki nefsin temizlenmesi, bu ikisinin islâmiyyete uymasina baglidir. Iste, o makâma erisen büyüklerde, islâmiyyetden disari asan, bu ikisinden baska olan latîfelerdir. Islâmiyyete uymasi lâzim gelen bu iki parça, her zemân uymakdadir. Baska latîfelere, islâmiyyete uymak için emr olunmamisdir.

Tesavvuf yolunda ilerlemeden önce, bes latîfe birbirleri ile birlesmis idi. Rûh, sir, hafî ve ahfâ latîfeleri, kalbden ayri degillerdi. Seyr ve sülûk denilen o yolculukda, bes latîfe birbirinden ayrildi. Herbiri, kendi yerine varip yerlesdi. Böylece, hangisinin islâmiyyete uymakla vazîfeli oldugu, hangilerinin vazîfeli olmadiklari anlasildi.

Süâl: O makâmda, ârif, bedenini ve kalbini de, islâmiyyetin disinda buluyor. Bunun sebebi nedir?

Cevâb: Böyle bulmak, dogru bir bulus degildir. Böyle sanmakdadir. Kalbini ve bedenini, çok latîf olan, baska latîfeleri gibi görmekdedir. Bunlari da, onlar gibi, islâmiyyetin disinda sanmakdadir.

Süâl: Beden ve kalb, islâmiyyetin görünüsüne uymakla vazîfeli olduklari gibi, islâmiyyetin özü, kalbin disina da yayilmakdadir. Böyle olunca, islâmiyyetden disari çikmak, ne demek oluyor?

Cevâb: Islâmiyyetin özü, rûh ve sir latîfelerini asamaz. Hafî ve ahfâya eremez. Islâmiyyetden disarda kalanlar da bu ikisidir. Herseyin dogrusunu ancak Allahü teâlâ bilir.

Allahü teâlâ bizi ve bütün müslimânlari Peygamberlerin en üstününe uymakla sereflendirsin ?aleyhi ve aleyhim ve alâ âlihim salevâtü vetteslîmâtü etemmühâ ve ekmelühâ"!

___________________

Zâhidâ! Aç gözün, sahraya bak da ibret al!
Su direksiz kubbe-i semâya bak da ibret al.
Görmek istersen, Cenâb-i kibriyânin kudretin,
Her sabâh, seher vakti, dünyâya bak da, ibret al!

Pâdisâh olsan da derler, ?er kisi niyyetine"
Var, musallâda yatan mevtâya bak da ibret al!
Bir kefendir âkibet, sermâye-i beg ve fakîr,
Varliga magrur olan, mecnûn degil de, yâ nedir?

Bu mektûb, seyyid mîr Muhammed Nu'mân ?kaddesallahü sirrehül'azîz" hazretlerine yazilmisdir. Bir sorusuna cevâbdir:

Önce, Allahü teâlâya hamd ve Resûlüne ?sallallahü aleyhi ve sellem" selâm ederim.

Yüksek seyyid hazretleri! Soruyorsunuz ki:

Kelime-i tevhîd söylerken, (Lâ) deyince, görülen ve bilinen herseyi yok bilmek lâzimdir. Çünki, Allahü teâlâ istenilmekdedir. O da, görülen ve bilinen seylerden baskadir. Hiçbirine benzemez. Böyle olunca Muhammed aleyhisselâmin gördügünü de yok bilmek lâzim gelecekdir. Allahü teâlâ, Onun gördügünden de baska olacakdir.

Cevâb: Ey kardesim! Muhammed ?aleyhisselâm" o kadar çok yüksek olmakla birlikde, yine insan idi. Yok iken yaratilmis bir mahlûk idi. Insan, insanlarin yaratanini nasil kavriyabilir? Mahlûk olan, hep var olandan ne anliyabilir? Yoklukdan gelen, yok olmiyandan ne elde edebilir? Tâhâ sûresinin yüzonuncu âyetinde meâlen, (Onu anliyamazlar, kavriyamazlar) buyuruldu. Seyh Ferîdeddîn-i Attâr ?rahmetullahi aleyh" buyuruyor ki:

Görmezmisin ki, Peygamber gibi bir sultân,
o fakr ile eremedi, ugrasma, hemân!

Ey kiymetli kardesim! Burayi biraz açiklamak gerekiyor. Dikkatle okuyunuz! (Lâ ilâhe illallah) kelimesinin iki makâmi vardir. Biri yok etmekde, ikincisi var etmekdedir. Bu varligin ve yoklugun da ikiser yüzleri vardir. Birinci bakimdan, bâtil tanrilarin ibâdete haklari yok edilmekde ve hak olan ma'bûdün ibâdete hakki var oldugu bildirilmekdedir. Ikinci bakimdan ise, maksûd olmiyan ve matlûb olmiyan maksadlara olan baglantilar yok edilmekde ve hakîkî matlûba olan bagliligin varligi bildirilmekdedir. Baslangiçda, birinci bakimdan yükseklik, bilinen ve görülen her seyi (Lâ) derken yok eylemekdir ve varlik makâminda, (Illâ) demekden baska birsey düsünmemekdir. Birkaç zemân böyle yaparak kalb gözü kuvvetlendikden sonra, (Illâ) derken, varligi söylenen hakîkî var olan da, yok edilenler gibi görünmege baslar. Fekat sâlik, o görülenden baskasini aramakda, ondan baskasini istemekdedir. Çünki bu kemâlin baslangicinda, (Lâ) derken, yok bilinen hersey, ibâdete haklari olmiyan mahlûklar idi. Bu kelime-i tevhîdi çok söylemenin bereketi ile, ibâdete hakki olan ma'bûddan ayrilmislardir. Fekat, kalb gözü kuvvetli olmadigi için, ibâdete hakki olan ve (Illâ) derken var bilinen vücûb ya'nî dâimî varlik mertebesini görmiyordu. O makâmda, (Illâ) demekden baska birsey bilmiyordu. Kalb gözü kuvvetlenince, var düsünülen de, yok bilinenler gibi görüldü. Vücûb mertebesinde ismler ve sifatlar da bulundugu için ve sâlik, herseyden ayri bir vari istedigi için, istedigini ismlerin ve sifatlarin ötesinde aramakdadir. Çünki, herseyden ayri olan var mertebesinde, ibâdete hakki olmak da, ibâdete hakki olmamak gibi yokdur. Fârisî beytler tercemesi:

Âsikin gönlü bir güzele takilinca,
râhat eder mi, baskasina kavusunca?

Yüz demet feslegen verseler bir bülbüle,
koklamaz hiç onu, yine gider bir güle.

Nilüfer otu, günese olunca âsik,
ondördüncü ayi görmek ister mi artik?

Cigeri yanan, arar hep suyun tadini,
çok seker verseler de, hiç begenmez ani.

Ikinci bakimdan, maksûd olmiyan, aranilmayan maksadlari yok etmek idi. Bunun en yüksek mertebesi, vücûb mertebesini görmegi de, mahlûklarin mertebelerini görmek gibi, (Lâ) derken, yok etmekdir. (Illallah) derken de, bu kelimeden baska hiçbirseyi düsünmemekdir. Fârisî, iki beyt tercemesi:

Kusumdan nasil haber vereyim sana?
Ankâ ile yasar hep, gitmez bir yana.

Ankâ diye ismini duymus insanlar,
kusumun isminiyse, hiç bilmez onlar!

Yüksek yaradilisli, ileri görüslü olanlar, öyle bir maksadi ararlar ki, ele geçemez. Hattâ, ne oldugu anlasilamaz. Cennetde, Allahü teâlâ elbet görülecekdir. Fekat nasil görülecegini düsünürsek hiç anliyamayiz. Herkes, âhiretde görecegiz diye sevinmekdedir. Hâlbuki ben, hiç görülemiyecek bir maksada tutulmusum. Aradigimdan hiçbirseyin bilinmesini istemiyorum. Isitilsin, fekat hiç kavusulmasin. Bilinsin, fekat hiç görülmesin diyorum. Ne yapayim. Beni böyle yaratmislar. Fârisî misra' tercemesi:

Herkes, bir is için yaratilmisdir!

Bu mertebede, çok saskin isem de, edebi gözeterek, çilginca konusmuyorum. Fârisî misra' tercemesi:

Benim deliligim, usta bir sevgilidir.

Fârisî beyt tercemesi:

Ömr geçdi anlatmadan, derdimi, elemimi,
artik sabâh oluyor, keseyim hikâyemi.

Dogru yolda gidenlere ve Muhammed aleyhisselâmin izinde ilerleyenlere, Allahü teâlâ bizden selâm eylesin!

Bu mektûb, hâce Muhammed Esref-i Kâbilîye yazilmisdir. Bu yolun saskinlari, uzaklik görünen yakinlik ve ayrilik sanilan vuslat ararlar. Yazilan rü'yânin cin te'sîri ile oldugu bildirilmekdedir:

Kiymetli kardesimin güzel mektûbu geldi. Fakîrleri sevdiginizi ve bu yüksek insanlara sigindiginizi bildirdigi için, bizleri çok sevindirdi. (Kisi sevdigi ile berâberdir) hadîs-i serîfi, büyük müjdedir. Fekat, bu yolun âsiklari, bu kadarla doymazlar. Yakinlik görünen uzaklikla sevinmezler. Uzak görünen bir yakinlik ve ayrilik görünen bir kavusmak ararlar. Isin gecikdirilmesine, sonraya birakilmasina râzi olmazlar. Tenbelligi, gericiligi çirkin bilirler. Kiymetli dakîkalari, yaldizli pislikler için elden kaçirmazlar. Ömür sermâyesini, sonu gelmez hayâller arkasinda geçirmezler. Yüksekleri birakip, alçaklara bakmazlar. Begenileni verip, gadab olunani, kizilani almazlar. Tatli yagli yemeklere aldanmazlar. Ince, süslü elbise için, Allahü teâlâya kulluk zevkini vermezler. Hükümdârlik koltugu gibi olan kullugu, pislik gibi olan dünyâ bagliligi ile kirletmekden utanirlar. Allahü teâlânin mülkünde, memleketinde, Lât ve Uzzâ putlarini Ona ortak yapmakdan hayâ ederler. Kardesim! Bu makâmda, hâlis din isterler! Zümer sûresinin üçüncü âyetinde meâlen, (Biliniz ki, Allahü teâlâ, ancak hâlis dîni begenir) buyuruldu. Ortaklik tozunu bile kondurmak istemezler. Zümer sûresinin altmisbesinci [65] âyetinde meâlen, (Birseyi ortak edersen, ibâdetlerini, iyiliklerini elbette yok eder!) buyuruldu. Bir ân, kendinizi düsününüz! Eger, ortak katilmamis bir dîniniz varsa, size müjdeler olsun! Eger böyle degilse, basiniza belâ gelmeden önce çâresine basvurunuz!

Yazdiginiz rü'yâ, cin görünmesidir. Onun bos isleridir. Cinnin böyle, bozuk isleri, tâliblerde çok görülmekdedir. Buna hiç üzülmeyiniz! Nisâ sûresinin yetmisbesinci [75] âyetinde meâlen, (Seytânin aldatmasi, elbette za'îfdir) buyuruldu. Eger yine gelirse, (Kelime-i temcîd) okuyunuz! Ya'nî, (Lâ havle ve lâ kuvvete illâ billahil'aliyyil'azîm) deyiniz! Bunu okumak, cinleri dagitir, kovar. Dogru yolda bulunanlara ve Muhammed Mustafânin izinde gidenlere selâm olsun ?aleyhi ve alâ âlihissalevâtü vetteslîmâtü etemmühâ ve ekmelühâ"!

Bu mektûb, hâfiz Mahmûda yazilmisdir. Kalbin telvînlerini ve temkînini bildirmekdedir:

Kiymetli kardesimin serefli mektûbu geldi. Hâllerinin telvînlerinden, ya'nî degisikliklerinden birseyler yazmissiniz. Bu yolun basinda da, sonunda da, sâlikler, hâllerin telvîninden kurtulamaz. Telvînler kalbde ise, sâlik (Erbâb-i kulûb)dan olur. Bunlara (Ibn-ül-vakt) de denir. Kalb, telvînden kurtulmus, hâllere kul olmakdan âzâd olmus ve temkîn makâmina yetismis ise, hâller artik nefse gelir. Çünki nefs, kalbin yerine oturmus, onun islerini görmekdedir. Nefsin bu telvîni, kalbin temkîninden, ya'nî degisik hâllerin gelmesinden kurtuldukdan sonra olur. Bu telvînin sâhibine, (Ebül-vakt) denilse, yeri vardir. Allahü teâlânin yardimi ve yalniz Onun ihsâni ile nefs de, bu telvînden kurtularak, temkîne ve itmînâna kavusursa, telvînler çesidli maddelerden yapilmis olan bedene gelir. Bu telvîn, artik hiç gitmez. Çünki beden, temkîne kavusamaz. Beden, latîfelerin en üstünü olan ahfâya benzese de, temkîne kavusamaz. Ahfâya gelen temkînden bedene de bulasirsa da, kendi telvînleri yine yok olmaz. Herseyde asla bakilir. Dallara, kollara bakilmaz. Bu makâma eren kimse, üstünlerin üstünü olur. Tâm ebül-vakt iste budur. (Allahü teâlâ ile, öyle vaktim vardir ki, aramiza melek de giremez) hadîs-i serîfinde bildirilen vakt için, bir ân diyenler oldugu gibi, uzun sürmekdedir diyenler de oldu. Ikisi de dogrudur. Yukarida bildirildigi gibi, insanin ba'zi latîfeleri için, az olur ve kisadir. Baska latîfeleri için ise, uzun sürer.

Sözün kisasi, zâhiri, ya'nî görünen organlari, parlak islâmiyyete uygun olarak kullanmali, bâtin için, ya'nî kalb ve öteki latîfeler için, alinan dersi çok yapmalidir. Fârisî beyt tercemesi:

Bu sonsuz okyânûsda kurbaga gibi,
el ayak oynat, zîrâ derindir dibi!

Kiymetli kardesimiz Muhammed Siddîk, Egre sehrindedir. Sizinle bulusmasi, onun için büyük ni'met olacakdir.

Bu mektûb, molla Muhammed Siddîka yazilmisdir. Dakîkalari kiymetlendirmek lâzim oldugu bildirilmekdedir:

Allahü teâlâya hamd olsun! Onun seçdigi kullarina selâm olsun! Hadîs-i serîfde, (Bir kimsenin iyi müslimân oldugu, lüzûmlu seylerle ugrasip, fâidesiz seylerden uzaklasmasi ile belli olur) buyuruldu. Bunun için, zemânlari kiymetlendirmek lâzimdir. Böylece, fâidesiz, bos yere vakt öldürmekden kurtulmus olursunuz. Si'r, kasîde ya'nî mevlid-i nebî okumagi baskalarina birakip, sessizce, bâtindaki nisbeti muhâfaza etmege çalismalidir. Arkadaslarin toplanmalari, bâtinin dagilmamasi içindir. Öteden beriden konusmak için degildir. Bunun için, bir köseye çekilmeyip, birlikde bulunmagi begenmislerdir. Bâtinin toparlanmasini, toplulukda aramislardir. Gönül toplulugunu bozan toplantilardan kaçinmak lâzimdir. Bâtinin toplulugunu bozmiyan hersey mubârekdir. Bozanlar ise, ugursuz ve bereketsizdirler. Öyle yasamalidir ki, yaninda bulunanlarin bâtinlari toparlansin. Onlari gönül daginikligina düsürmemelidir. Kendini toparlamali, konusmamalidir. Nutk çekecek, dedikodu yapacak zemân degildir. Fârisî misra' tercemesi:

Ders verecek, kessâf tefsîri okuyacak zemân degil!

Vesselâm.

Gece gündüz dilimde salât-ü selâm,
O mubârek rûhuna, ey Fahr-ul-enâm!

Bu mektûb, Cemâleddîn Hüseyn-i Bedahsîye yazilmisdir. I'tikâdi, Ehl-i sünnet i'tikâdina göre düzeltmek lâzim oldugu bildirilmekdedir:

Hâce Cemâleddîn-i Hüseyn, gençlik zemânini büyük ni'met biliniz! Elden geldigi kadar, bu zemâni, Allahü teâlânin râzi oldugu isleri yapmakla geçiriniz! Bunun için de, herseyden önce, i'tikâdi, Ehl-i sünnet âlimlerinin bildirdiklerine göre düzeltmek lâzimdir. Ikinci olarak fikh bilgisini ögrenmeli ve isleri, bu bilgiye uygun yapmalidir. Ancak bunlardan sonra, tesavvuf yolunda ilerlemege sira gelir. Bunlari yapabilen, felâketlerden kurtulur. Yapmiyanlar kurtulamaz. Hâce Muhammed Sâlihin çocuklarina yardim ediniz! Onlara yardim, babalarina yardim demekdir. Fârisî misra' tercemesi:

Aranilan hazîneyi gösterdim sana!

Vesselâm.

Bu mektûb, mirzâ Muzaffere yazilmisdir. Âlemlerin efendisine uymak lâzim geldigi bildirilmekdedir:

Allahü teâlâ, ecrinizi artdirsin ve kiymetinizi yükseltsin, islerinizi kolaylasdirsin ve kalbinizi genisletsin! Resûlullahin ahlâki ile ahlâklanmis bir zâta ihsân yapmagi ve herkesle iyi geçinmegi hâtirlatmaga ne lüzûm vardir? Ona karsi, bunlari söylemek, saygisizlik olabilir. Insan muhtâc oldugu zemân kurtdan, kusdan meded umar. Za'îf ve âciz kimselerden de ihsân bekler. Bunun için, basinizi agritiyorum. Muhtâclarin imdâdcisi olmak istiyorum. Kiymetli efendim! Ihsân, kime yapilirsa yapilsin, çok iyidir. Fekat yakin olanlara ihsân etmek dahâ iyidir. Resûlullah ?sallallahü aleyhi ve sellem" komsularin haklarini gözetmege o kadar önem verirdi ki, Eshâb-i kirâm ?aleyhimürridvân" komsulara da, ölüden mîrâs düsecek sanmislardi. Fârisî iki beyt tercemesi:

Öyle yakin olduk ki, birbirimize,
Sen bir günes, biz de sanki birer gölge.
Ne olur ey, kimsesizlerin kimsesi,
Lutfüne kavussa, komsularin hepsi!

Vesselâm.

Bu mektûb, mîr Muhammed Nu'mânin oglu mîr Abdüllaha yazilmisdir. Nasîhat vermekdedir:

Kiymetli yavrum! Cenâb-i Hak, hayrli islerinizde yardimciniz olsun! Gençlik çaginin kiymetini biliniz! Bu kiymetli günlerinizde, islâmiyyet bilgilerini ögreniniz ve bu bilgilere uygun olarak yasayiniz! Kiymetli ömrünüzü fâidesiz, bos seyler arkasinda geçirmemek için ve oyunla, eglence ile geçirmemek için çok uyanik olunuz!

Yüce babaniz, birkaç gün sonra, insâallahü teâlâ, sizlere kavusacakdir. O gelinceye kadar, yaninizda bulunanlara göz kulak olunuz! Fârisî misra' tercemesi:

Merd isen, kendine baba ol!

Bu mektûb, Emkenegî hazretlerinin oglu hâce Ebül-Kâsima yazilmisdir ?kaddesallahü esrârehümel'azîz". Bu yolun büyüklerinden, ismleri sasirilan birkaçi üzerinde bilgi istemekdedir:

Saygi deger efendim! Yüksek hocamiz Muhammed Bâkî ?aleyhirrahme" hazretlerinden ögrendigimize göre, hâce-i Ahrâr hazretleri ile, mevlânâ hâce Emkenegî ?kaddesallahü esrârehümel'azîz" hazretleri arasinda bulunan pîrlerimiz iki idi. Bu iki büyükden biri, Mevlânâ hazretlerinin yüksek babasi Mevlânâ Dervîs Muhammeddir. Ikincisi, Mevlânâ Dervîs Muhammedin dayisi Mevlânâ Muhammed Zâhiddir ?kaddesallahü esrârehümel'azîz". Geçenlerde, mesîhatden hâce Muhammed Mahmûd buraya geldi. Ilk görüsmemizde, Mevlânâ hazretlerinden söz açdi. Mevlânâ kimseden izn almamisdir. Bunun için, önceleri talebe kabûl etmezdi. Ölümüne yakin, seyhlik yapmaga basladi, dedi. Kendisi çok yüksek idi. Cevâb olarak: Mâverâ-ün-nehr âlimlerinin hepsi, onun üstünlügünü söylemekdedir. Böyle bir kimsenin, izn almadan talebe yetisdirmege kalkismasi nasil düsünülebilir? Böyle yapmak, hiyânet olur. Hiçbir müslimânin böyle yapacagi düsünülemez. Nerde kaldi ki, din büyükleri için düsünülsün, denildi. Buna karsilik, hâce Hâvend Mahmûd dedi ki: Birgün, Mevlânâ hâce Kelân Dehbîdî yanima gelmisdi. Hâce karpuz yiyordu. Mevlânâ da istedi. Hâce, (Sizin karpuzunuz temâmdir) dedi. Mevlânâ da, (Karpuzumuzun temâm olduguna siz sâhid olur musunuz?) dedi. (Evet, karpuzunuzun temâm olduguna sâhid olurum) dedi. Mevlânâ, o zemândan beri, talebe yetisdirmege basladi, dedi. Hâce Hâvendin bu sözü de yerinde görülmiyor. Yalniz bu kadarcik sözle, Mevlânânin talebe yetisdirmege baslamasi ve seyhlik yapmasi, onun büyüklügüne yakisik olmuyor. Hâce Hâvend Mahmûd, dahâ sonra, Hâce-i Ahrâr hazretleri ile, Mevlânâ hazretleri arasinda bulundugu söylenen iki büyük kimsenin ismleri de yanlisdir dedi ve baska iki ism söyledi. Sonra, Mevlânâ Dervîs Muhammedin kendi dayisina bir bagliligi yokdur. Bir baskasina bagli idi dedi. Bu sözlere çok sasdik. Bunun için, basinizi agritiyoruz ki, bu iki büyügün ismlerini, senedleri ile yaziniz ki, kimsenin söyle böyle demege yüzü kalmasin. Iznli oldugunu yazmaniza lüzûm görmiyoruz. Onun büyüklügü, en açik sâhiddir. Bununla berâber eger yazarsaniz, söz atanlarin dilleri kökünden kesilmis olur. Hâce Hâvend Mahmûdun, bu uygunsuz sözleri neden söyledigi anlasilamadi. Belki, bu fakîrleri küçük düsürmek istemisdir. Çünki üstâdi begenmemek, onun talebesini hiçe saymak olur. Bu zevâllilari asagilamak için çok seyler bulabilirdi. Bunu yapabilmek için, din büyüklerine leke sürmesine ne lüzûm vardi? Yok, baska seyler düsünerek, büyüklerin kendilerini gözden düsürmek istedi ise, bu dahâ çirkindir. Az bir anlayisi olan, bu çirkinligi hemen sezer. Yâ Rabbî! Dogru yolu gösterdikden sonra, sen bizi sapitmakdan koru! Rahmet hazînelerinden bizlere ihsân eyle! Sen, büyük ihsânlar sâhibisin. Peygamberlerin efendisi hurmetine ?aleyhi ve alâ âlihissalevâtü vetteslîmât", bu düâmizi kabûl eyle! Dogru yolda bulunanlara selâm olsun!

Bu mektûb, mubârek oglu meyân Muhammed Sâdik hazretlerine yazilmisdir ?kaddesallahü teâlâ esrârehümel'azîz". Süâline cevâbdir:

Aklli oglum Muhammed Sâdik ?rahmetullahi aleyh" soruyor:

Süâl: Evliyâdan bir kismini, Allahü teâlâya yakinlik derecelerinin asagisinda görüyorum. Hâlbuki bunlar zühd, tevekkül, sabr ve rizâ makâmlarinin yüksek derecelerindedirler. Bir kismini da, yakinlik mertebelerinin yüksek derecelerinde görüyorum. Hâlbuki bunlar ?rahmetullahi aleyhim ecma'în", zühd ve tevekkül gibi makâmlarin asagi derecelerindedirler. Bu makâmlarin yüksek olmasi, yakînin fazla olmasina baglidir. Yakînin fazla olmasi da yakinlik ile artar. Acabâ biz mi yanlis görüyoruz? Yoksa, bu makâmlarin yüksekligi, yakinlikdan baska birseye mi baglidir?

Cevâb: Bu makâmlarin yüksekligi yakin olmaga baglidir. Çok yakin olanin yakîni fazla olur. Kesfiniz de dogrudur. Yakin olan, latîfelerin en latîfidir. Yakîni çok olan da bu latîfelerdir. Bu makâmlarin yüksekligi, yakînin çokluguna bagli oldugundan, o da, bu latîfelere nasîb olur. Bir büyük Velî, çok yakîn olmadigi hâlde, latîfelerin en latîfinin makâmlarindan birinde bulunabilir ve latîfelerin en koyusuna inmemis olabilir. Bu makâmda iken, yakinligi çok olan ve en koyu latîfeye ya'nî maddeden yapilmis beden latîfesine inmis olan bir Velîden üstün olur. Çünki, beden latîfesinde o yakinlik olmadigi için, yakîn hâsil olmamisdir. Bunun için, o makâmlar, niçin üstün olur? Bu latîfeye dönüp inen bir Velî, bu latîfeye bagli kalir. Önce, baska latîfelerde hâsil olmus olan yakînler örtülür. Beden latîfesine inmeyen Velî böyle degildir. Bu en latîf olan latîfeye baglidir. Çok yakindir ve yakîni de çokdur ve örtülmemisdir. Bu makâmlarda bulunan ?rahmetullahi aleyhim ecma'în" en yüksek, en üstün olur.

Geri dönmüs olan, çok yakindir ve yakîni de çok oldugu gibi, makâmlari da yüksekdir. Fekat, bunun yüksekligi örtülüdür. Insanlara fâideli olmak için ve kendisinden istifâde olunmak için, onlar gibi olmusdur. Onlar gibi görünmekdedir. Bu makâm, Peygamberlere ?aleyhimüsselâm" mahsûsdur. Bunun için, Ibrâhîm ?aleyhisselâm", kalbinin itmînân bulmasini istedi ve yakîn hâsil etmesi için herkes gibi, gözle görmege muhtâc oldu. Uzeyr ?aleyhisselâm" da buna benzer söyledi.

Geriye dönmiyen ise, kendi yakînini bildirerek, perdeler kalksa, yakînim artmaz dedi. Hazret-i Alînin ?radiyallahü anh" söyledigi denilen bu söz, eger dogru ise, geri dönmeden önce söylemisdir. Çünki geri döndükden sonra, yakîn elde etmek için, herkes gibi o da, delîle muhtâc olur.

Bu fakîr ?kaddesallahü teâlâ sirrehül'azîz" geri dönmeden önce, inanilmasi lâzim gelen seyler meydânda idi. O bilgilere yakînim, duygu organlarim ile anladiklarimdan dahâ çok idi. Fekat, geri döndükden sonra, o yakîn örtüldü. Herkes gibi delîllere, isbât etmege muhtâc oldum. Fârisî misra' tercemesi:

Yetisdirdikleri gibi yürüyoruz!

Vesselâm.

Bu mektûb, molla Sâlih-i Külâbîye yazilmisdir. Vesveselerden sikâyet eden Sahâbîye karsi buyurulan hadîs-i serîf açiklanmakdadir:
Birkaç kisi oturmusduk. Vesvese ve kuruntu üzerinde konusuluyordu. Bu arada, bir hadîs-i serîf okundu. Eshâb-i kirâmdan birkaçi, kötü düsüncelerden, vesveselerden sikâyet etmisdi. Resûl ?aleyhisselâm" bunlara, (Bu vesveseler, îmânin olgun olmasindandir) buyurmusdu. Bu hadîs-i serîfin ma'nâsini düsünürken, hâtirima söyle geldi: Îmânin olgun olmasi, yakînin çok olmasindandir. Yakînin çok olmasi da, çok yakin olanlardadir. Kalb ve üstündeki latîfeler, Allahü teâlâya ne kadar çok yakin olurlarsa, îmân ve yakîn de çok olur. Bedene baglilik da, o kadar az olur. Bu zemân, bedene vesveseler çok gelir. Uygun olmiyan vesveseler hâsil olur. Görülüyor ki, kötü vesveselerin gelmesine sebeb îmânin kâmil olmasidir. Nihâyetde olanlarda, uygunsuz vesveseler ne kadar çok olursa, îmânlarinin o kadar çok olgun oldugunu gösterir. Çünki îmân kâmil olunca, latîfelerin en latîfleri, bedenden o kadar çok siyrilir. Siyrildikca, baglari gevsedikce, beden bosalir. Bulanmaga, kararmaga baslar. Böylece kötü düsünceler, vesveseler artar. Baslangiçda ve yolda olanlar, böyle degildir. Bunlarin vesveseleri zararlidir, zehrdir. Kalb, rûh hastaliklarini artdirir. Bunu iyi anlamak lâzimdir. Bu bilgiler, bu fakîrin ince bilgilerindendir. Allahü teâlâ, dogru yolda olanlara ve Muhammed aleyhisselâmin izinde gidenlere selâmet versin!

Bu mektûb, molla Ma'sûm-i Kâbilîye yazilmisdir. Nasîhat vermekdedir:

Allahü teâlâ, Muhammed Mustafânin ?aleyhisselâm" nûrlu yolunda ilerlemek nasîb etsin! Büsbütün kendine baglasin! Çesidli bagliliklarin ve daginik düsüncelerin kaplamasi, kalbinizin büyüklere olan bagliligini gevsetmez saniyorum. Siz yine, düsüncelerinizin dagilmasini önlemege çalisiniz! Böylece kalbe sirâyet etmelerini önlemis olursunuz. Matlûba kavusmagi durduramasinlar. Dünyânin ve dünyâda olanlarin, ne kiymetleri vardir ki, insan bunlari ele geçirmek için, kiymetli ömrünü tüketmis olsun! Hâlinizi bildiriniz. Gaflet uykusu, ne zemâna kadar sürecek? Fârisî beyt tercemesi:

Ey Insan! Evin, tarlan, bak sana zindân olmus!
ardinda kosduklarin hep, sana düsman olmus!

Ölmeden önce, âhirete yarayan birsey yaparsan, ne güzel! Yoksa isin harâbdir! Kalbini temizliyecek seylerin kiymetini bilmeli. Bunlari yapmagi engelleyenlerin düsmân oldugunu anlamalidir. Fârisî beyt tercemesi:

Allah sevgisinden baska, her ne güzelse,
zehrdir cânina billâh, seker de olsa!

Resûlün vazîfesi, ancak haber vermekdir. Vesselâm!

Bu mektûb, Kilincullaha yazilmisdir. Peygamberlerin efendisine ?sallallahü teâlâ aleyhi ve aleyhim ve sellem" uymagi övmekdedir:

Sevgili ve aklli oglumun kiymetli mektûbu geldi. Sevgi ve saygi ile yazilmis oldugu anlasilarak bizi sevindirdi. Allahü teâlâ, size, râzi oldugu isleri yapmak nasîb eylesin!

Yavrum! Kiyâmetde ise yarayacak olan sey, islâmiyyetin sâhibinin gösterdigi yolda yürümekdir ?aleyhissalâtü vesselâm". Hâller, kendinden geçmeler, ilmler, ma'rifetler, isâretler ve kerâmetler, bu yolda iken hâsil olurlarsa, çok iyidir ve büyük ni'metdirler. Bu yoldan sapik iken hâsil olurlarsa, harâblikdir, istidrâcdir, felâkete sebeb olurlar. Tesavvuf büyüklerinden Cüneyd-i Bagdâdî hazretlerini ?kaddesallahü teâlâ sirrehül'azîz" öldükden sonra, rü'yâda gördüler. (Nasilsin?) diye sordular. Cüneyd hazretleri, cevâb olarak buyurdu ki, (Ilm, ma'rifet dolu sözlerimin hiç fâidesi olmadi. Isâretleri, kiymetli bilgileri bana yaramadi. Bir gece yarisi kildigim iki rek'at nemâz, imdâdima yetisdi).

Herseyden önce, Muhammed aleyhisselâma ve Onun dört halîfesine uymak lâzimdir. Sözlerde, islerde ve inanmakda islâmiyyetden ayrilmamaga çok dikkat etmelidir. Bunlara uymak, yümün ve bereketdir. Ya'nî, hep iyiliklere kavusdurur. Islâmiyyetden ayrilmak ise, insani utandirir ve felâkete götürür. Gönderdiginiz kitâbin birkaç yerini okudum. Iyi göründü. Fekat, kitâb yazmakdan önce yapilacak dahâ mühim isler var. Önce, onlari yapmak, dahâ uygun ve dahâ iyi olur. Vesselâm.

Bu mektûb, Mensûr-i Araba yazilmisdir. Kalbin selâmeti bildirilmekdedir:

Allahü teâlâ sizi, Muhammed aleyhisselâmin islâmiyyeti yolunda bulundursun! Bütün kuvvetinizle, Allahü teâlânin rizâsina kavusmak için, çalismanizi nasîb eylesin! Bize ve size ?kaddesallahü teâlâ esrârehümel'azîz" lâzim olan sey, kalbi, Allahdan baska seylere düskün olmakdan kurtarmakdir. Kalbin bu kurtulusu da, Allahü teâlâdan baska, hiçbirseyi düsünmemekle olur. Bir insan, eger bin sene yasamis olsa, kalbinden hiçbirsey geçmez. Çünki kalb, Allahü teâlâdan baska her seyi unutmusdur. Fârisî misra' tercemesi:

Is budur. Bundan baska, hersey hiçdir!

Mevlânâ Fâzil Serhendî, hizmetinizde bulunmakdadir. Babasi Serhenddedir. Ihtiyâr hâlinde, oglunu görmekle sevinmek istiyor. Buna kavusabilmesi için, bu fakîri araci yapmakdadir. Emr, sizindir. Dahâ dogrusu, hersey Allahü teâlânin emrindedir. Vesselâm.

Bu mektûb, Kâbil müftîsi hâce Abdürrahmâna yazilmisdir. Sünnet-i seniyyeye uymagi, bid'atlerden kaçinmagi istemekdedir:

Allahü teâlâya agliyarak, sizliyarak ve Ona siginarak ve güvenerek yalvariyorum ki, bu fakîri ve ona bagli olanlari, bid'at olan isleri yapmakdan korusun ve bid'atlerin güzel ve fâideli görünmelerine aldanmakdan muhâfaza buyursun! Seçilmis olanlarin, sevilenlerin efendisi, en üstünü hâtiri için bu düâyi kabûl eylesin! (Bid'at) demek, Resûlullahin ?sallallahü aleyhi ve sellem" zemâninda ve Onun dört halîfesi zemânlarinda bulunmayip da, dinde sonradan meydâna çikan seylere denir. Bid'atleri ikiye ayirmislar: (Hasene) [güzel] ve (Seyyie) [kötü]. Resûlullahin ve dört halîfesinin zemânlarinda bulunmayip da, dinde sonradan meydâna çikan ve bir sünnetin unutulmasina sebeb olmiyan güzel seylere, (Hasene) demislerdir. Sünneti ortadan kaldiran bid'ate de, (Seyyie) demislerdir. Bu fakîr, bu bid'atlerin hiçbirinde güzellik ve parlaklik görmüyorum. Yalniz karanlik ve bulaniklik duyuyorum. Eger bugün, kalbler kararmis oldugundan, bid'at sâhibinin isleri iyi ve güzel görülürse de, yarin kiyâmet günü, kalbler uyandigi zemân, bunlarin zarar ve pismânlikdan baska bir netîce vermedikleri görülecekdir. Fârisî beyt tercemesi:

Cigeri yakan düsünceden, gözüme uyku girmedi,
acabâ o sevgilim, geceyi kiminle geçirdi?

Resûlullah ?sallallahü aleyhi ve sellem" buyurdu ki, (Bizim dînimizde yapilan her yenilik, her reform fenâdir, atilmalidir). Atilmasi lâzim olan seyin neresi güzel olur? Bir hadîs-i serîfde buyurdu ki: (Sözlerin en iyisi, Allahü teâlânin kitâbidir. Yollarin en iyisi, Muhammed aleyhisselâmin gösterdigi yoldur. Islerin en kötüsü, bu yolda yapilan degisikliklerdir. Bid'atlerin hepsi dalâletdir, sapiklikdir). Baska bir hadîs-i serîfde, (Allahü teâlâdan korkunuz! Sözümü iyi dinleyiniz ve itâ'at ediniz! Ben öldükden sonra gelecekler, çok ayriliklar göreceklerdir. O zemân, benim ve halîfelerimin yolumuza sariliniz! Dinde yeni ortaya çikan seylerden kaçininiz! Çünki, bu yeni seylerin hepsi bid'atdir. Bid'atlerin hepsi dalâletdir, dogru yoldan ayrilmakdir) buyuruldu. Dinde yapilan her degisiklik bid'at olunca ve her bid'at, dalâlet olunca, bid'atlerin hangisine güzel denilebilir? Bu hadîs-i serîflerden anlasiliyor ki, her bid'at sünneti ortadan kaldirmakdadir. Bid'atlerin, bir kismi kaldirir, bir kismi kaldirmaz demek, pek yanlisdir. Görülüyor ki, bid'atlerin hepsi seyyiedir, kötüdür. Resûlullah ?sallallahü aleyhi ve sellem" buyurdu ki: (Insanlar, ortaya bir bid'at çikarirlarsa, Allahü teâlâ, buna karsilik bir sünneti yok eder. Sünnete yapismak, ortaya bid'at çikarmakdan iyidir). Hassân bin Sâbitin bildirdigi hadîs-i serîfde, (Bir millet, dinlerinde bir bid'at yaparsa, Allahü teâlâ, buna benzeyen bir sünneti yok eder. Kiyâmete kadar bir dahâ geri getirmez) buyuruldu.

Âlimlerimizin hasene dedikleri bid'atlerden bir kismina dikkat edilirse, sünneti yok etmekde olduklari görülmekdedir. Meselâ, meyyiti kefenlerken, ölünün basina sarik sarmaga (Bid'at-i hasene) demisler. Iyi düsünülürse, bu bid'at, sünneti bozmakdadir. Çünki kefende sünnet, üç parça olmasidir. Sarik dördüncü oluyor. Sünneti degisdiriyor. Degisdirmek, yok etmek demekdir. Âlimler, sarigin ucunu sol omuz üzerine sarkitmak güzel olur demis. Hâlbuki, iki kürek arasina sarkitmak sünnetdir. Bu bid'at de, sünneti, açikca yok ediyor. Bunun gibi âlimler, nemâzda, kalb ile niyyet etmekle berâber, agiz ile de söylemek müstehab olur demisdir. Hâlbuki, Resûlullah ?sallallahü aleyhi ve sellem" efendimizin, Eshâb-i kirâmin ve Tâbi'în-i izâmin ?rahmetullahi teâlâ aleyhim ecma'în" söz ile niyyet etdikleri, ne kuvvetli bir haber ile, ne de za'îf bir haber ile bizlere hiç ulasmamisdir. Ikâmet okununca hemen (Allahü ekber) diyerek nemâza dururlardi. Bunun için, agiz ile niyyet etmek bid'at oluyor. Bu bid'ate hasene demislerdir. Hâlbuki anliyorum ki, bu bid'at, yalniz sünneti yok etmekle kalmiyor, farzi da yok ediyor. Çünki agiz ile niyyet etmek câiz olunca, çok kimse, yalniz agizla niyyet ederek kalb ile niyyet etmediklerinden hiç korkmuyorlar. Böylece, nemâzin farzlarindan biri olan kalb ile niyyet yapilmiyor. Bu farz yok oluyor. Nemâz kabûl olmuyor. Bunlar gibi dahâ nice bid'atler, reformlar, herhangi bir bakimdan olsa bile, sünnetden fazla oluyorlar. Bu ziyâdelik, sünneti degisdirmek demekdir. Degisiklik ise, yok etmek demekdir.

O hâlde, Resûlullahin ?sallallahü aleyhi ve sellem" sünnetine birsey katmamali ve Onun Eshâb-i kirâmina ?ridvânullahi teâlâ aleyhim ecma'în" uymalidir. Çünki, Eshâb-i kirâmdan herbiri, gökdeki yildizlar gibidir. Herhangi birine uyan se'âdete kavusur.

[Ibni Âbidîn diyor ki, (Nemâza baslarken niyyet etmenin farz oldugu sözbirligi ile bildirildi. Niyyet, yalniz kalb ile olur. Yalniz söz ile niyyet etmek bid'atdir. Kalb ile niyyet edenin, sübheden, vesveseden kurtulmak için, söz ile de niyyet etmesi câizdir.)]
Kiyâs ve ictihâd, bid'at degildirler. Çünki bunlar, (Nusûs)un, ya'nî âyetlerin ma'nâlarini meydâna çikarmakdadirlar. Bu ma'nâlara baska birsey eklemezler. (Ey akl sâhibleri! Iyi anlayiniz!) meâlindeki âyet-i kerîme, kiyâs ve ictihâdi emr etmekdedir.

Bu mektûb, hâce Muhammed Esref-i Kâbilîye yazilmisdir. Kavusduran yollarin en kisasi, râbita yapmak oldugu bildirilmekdedir:

Sevdiklerinize yazdiginiz mektûbu okuduk. Içinde bildirilen hâlleriniz anlasildi. Kendini zorlamadan, ugrasmadan, üstâdin râbitasinin kendiliginden hâsil olmasi, üstâd ile talebesi arasinda tâm bir yakinlik oldugunu açikça gösterir. Bu yakinlik, fâide vermege ve istifâde etmege yarar. Kavusdurucu yollar içinde râbitadan dahâ çabuk kavusdurani yokdur. Hangi tâli'li kimseye bu ni'meti ihsân ederler? Hâce-i Ahrâr ?kaddesallahü teâlâ sirreh" hazretleri (Fikarât) risâlesinde buyuruyor ki: Fârisî misra' tercemesi:

Önderin görüntüsü, Hakkin zikrinden dahâ fâidelidir!

Ya'nî rehberin hayâli, talebesine [kalbin tasfiyesinde] zikr etmesinden dahâ çok fâide verir. Çünki baslangicda, tâlibin Hak teâlâ ile tâm yakinligi yokdur. Bunun için zikr etmekle, çok fâidelenemez. Önceniz, sonraniz selâmetde olsun!

Buna fânî dünyâ derler, durmayip dâim döner,
Âdemoglu, bir fenerdir, nihâyet birgün söner.

Bu mektûb, hâce Muhammed Siddîk-i Bedahsîye yazilmisdir. Sorularina cevâb vermekdedir:

Kiymetli kardesimin güzel mektûbu geldi. Üç sey soruyorsunuz: Bizi seven kardesim! Latîfelerden birkaçinin kalb mertebesinde bulunmasi, yalniz kalbde bulunan latîfeler içindir. Kalbin disinda bulunan latîfeler, kalb mertebesinde bulunmazlar.

Yaradilisi, kalb veyâ rûh mertebesine kadar olan kimseyi tesarrufu kuvvetli olan pîri, dahâ yüksek mertebelere ulasdirabilir. Fekat, burada bir incelik vardir ki, ancak uzun anlatmakla bildirilebilir. Yazmakla bildirilecek gibi degildir.

Insanin zâhiri, ya'nî görünen organlari, bâtinin hâllerini, özelliklerini edinirse ve bâtin da, ya'nî kalb, rûh ve baska latîfeleri, zâhirin sifatlarina bürünürse, zâhirde olan seylerin, bâtinda da olmasi ve bâtindaki hâllerin zâhirde de hâsil olmasi niçin güç olsun? Vesselâm!

Bu mektûb, Serefeddîn Hüseyn-i Bedahsîye yazilmisdir. Dünyânin güzelligine aldanmamali, islâmiyyetden ayrilmamalidir:

Âlemlerin rabbi olan Allahü teâlâya hamd olsun! Peygamberlerin en üstünü olan Muhammed aleyhisselâma ve temiz Âline ve Eshâbinin hepsine bizden selâmlar olsun! Aklli ve kiymetli oglum Serefeddîn Hüseynin serefli mektûbu geldi. Bizi sevindirdi. Sayisiz bagliliklar arasinda, bu fakîrleri ?rahmetullahi aleyhim ecma'în" hâtirlamaniz ne büyük ni'metdir. Bu hâliniz, kalbdeki sevginin alâmetidir. Bu sevgi de, ifâde ve istifâdeye sebebdir. Bildirdiginiz rü'yâlar dogrudur ve güzeldirler. Kalblerin bagliligini göstermekdedir.

Yavrum! Dünyânin tadina ve güzelligine sakin aldanma! Onun yalanci gösterislerine kapilma! Çünki, hepsi geçici ve kiymetsizdir.

Bugün, böyle olduguna belki inanmazsiniz. Fekat yarin ölünce, dogru oldugu anlasilacakdir. O zemân inanmanin fâidesi olmiyacakdir. Fârisî beyt tercemesi:

Incilerin agirligi, sagir etmis kulagini,
Ne yapayim, duymaz olmus, aglamami, sizlamami.

Kalbin temizlenmesi için olan vazîfenizin kiymetini biliniz! Bunlari yapmaga, cânla, basla çalisiniz! Bes vakt nemâzi, seve seve ve cemâ'at ile kiliniz! Malinizin kirkda bir zekâtini, müslimân fakîrlere, yalvara yalvara veriniz! Harâmlardan ve sübhelilerden kaçininiz! Herkesle iyi geçinip, hep aciyiniz! Kurtulus yolu budur. Vesselâm!

Bu mektûb, mîr Muhammed Nu'mân Bedahsînin çocuklarindan birine yazilmisdir. Zikr anlatilmakda ve lüzûmlu nasîhatler verilmekdedir:

Elhamdü lillahi Rabbil'âlemîn, vessalâtü vesselâmü alâ seyyidilmürselîn ve âlihi ve eshâbihittâhirîn ecma'în.

Iyi bil ki, senin se'âdetin ve belki bütün insanlarin se'âdeti ve herkesin dünyâ ve âhiret sikintilarindan kurtulmasi, sâhibimizin zikri ile olur. Elden geldikçe her zemân zikr yapmalidir. Ondan bir ân gâfil kalmamalidir. Cenâb-i Hakka çok hamd ve sükr olsun ki, her ân zikr etmek, bu büyüklerin yolunda, dahâ baslangicda nasîb olmakdadir. Sonda kavusulabilecek ni'metler, baslangicda tatdirilmakdadir. Bunun içindir ki, tesavvuf yolunda ilerlemek isteyenlerin bu yolu seçmeleri en uygundur ve en dogrudur. Hattâ, lâzimdir. Bunun için, sana önce lâzim olan, herseyden yüz çevirip, bu yüksek yolun büyüklerine baglanmandir! O büyüklerin kalblerinden, rûhlarindan fâidelenmek için yalvarmalisin! Önce zikr lâzimdir. Zikr, hâtirlamak, anmak demekdir. Gögsün sol tarafindaki kalb, yürek denilen et parçasini düsünürsün. Bu et parçasi, gönül denilen hakîkî kalbin yuvasi gibidir. ALLAH mubârek ismini, hayâlin ile bu kalb üzerinden geçirirsin. Bu ânda, hiçbir uzvunu oynatmazsin. Yalniz kalbini düsünerek oturursun. Kalbin seklini, anatomik yapisini düsünmezsin. Çünki, kalbin yerini düsünmek lâzimdir. Kalbin kendisini tesavvur etmek, hâtirlamak lâzim degildir. Allah ismini, kalbin bulundugu yerde hâtirlarken, hiçbir seye benzemez diye düsünürsün! Allahü teâlânin sifatlarini da düsünmezsin. Hâzir ve nâzir oldugunu dahî düsünmezsin. Böylece, Zât-i teâlâ yüksekliginden; sifatlara düsmemis olursun ve kesretde vahdeti görmek derecesine inmezsin. Mahlûklari görüp, bunlara bagli kalip avunarak, hiçbirseye benzemiyen varliga baglanmakdan mahrûm kalmiyasin. Çünki mahlûklarda görülen, anlasilan hersey, o olamaz. Çoklukda görülenler, bir olani görmek olamaz. Hiçbirseye benzemiyeni, bilinen, anlasilan seylerin disinda aramak lâzimdir. Ayrilmiyan, bölünmiyen, hiç degismiyen birsey, çok olan, baska baska olan seylerde bulunamaz. Zikr ederken, bir Velînin görünüsü, kendiliginden hâsil olursa, o görünüsü de kalbde durdurmalidir. Böylece zikre devâm etmelidir. Velî dedigimiz zât, Allahü teâlâya kavusduran yolu gösterendir. Yolda, ondan yardim, imdâd gelen zâtdir. Yoksa cübbe, külâh, diploma edinip, seyh efendi olarak kösede oturan câhil degildir. Âdetlere, gösterislere, yaldizli sözlere aldanmamalidir. Evet, kâmil ve mükemmil bir zâtdan, bereketlenmek, fâidelenmek için elbise, çamasir gibi sey almak, onu inanarak ve saygi ile kullanmak çok fâide ve feyz verir. Fekat, veren olgun, alan uygun olmak lâzimdir.

Bu yolda rü'yâlara güvenmemeli, kiymet vermemelidir. Bir kimse, rü'yâda, kendini devlet baskani görse, yâhud kutb, Velî oldugunu görse, uyanik iken de böyle olmus degildir. Uyku içinde degil, uyanik iken böyle olmak lâzimdir. Uyanik iken kavusulan seyler kiymetlidir.

Sunu iyi bilmeli ki, zikrin fâideli olmasi ve bunun te'sîr etmesi için, islâmiyyete yapismak lâzimdir. Ehl-i sünnet âlimlerinin ?rahmetullahi teâlâ aleyhim ecma'în" bildirdikleri gibi inanmak, farzlari, sünnetleri yapmak ve harâmlardan, sübhelilerden kaçinmak elbette lâzimdir. Bunlari Ehl-i sünnet âlimlerinden ve bunlarin kitâblarindan ögrenmelidir. [Sapik kimselerden, bozuk din adamlarindan, din câhillerinin, mezhebsizlerin kitâb ve gazetelerinden ögrenilen seyler insanin dînini bozar. Zikrinin, ibâdetlerinin fâidesi olmaz. Dünyâda felâketlerden, âhiretde azâbdan kurtulamaz.] Vesselâm.

Nemâz kalbi temizler, kötülükden men' eder.
Münevver olamazsin, nemâzin kilmadikça!

Bu mektûb, Hân-i Hânâna yazilmisdir. Peygamberlere uymak lâzimdir. Islâmiyyetin emrlerinde çok kolaylik oldugu bildirilmekdedir:

Bizlere dogru yolu gösteren Allahü teâlâya hamd olsun! O bize dogru yolu göstermeseydi, biz kurtulus yolunu bulamazdik. Allahü teâlânin Peygamberlerine inandik. Sonsuz se'âdete ve hakîkî kurtulusa kavusmak için, Peygamberlere uymak lâzimdir ?salevâtullahi teâlâ ve teslîmâtühü". Bir kimse, bin sene ibâdet etse ve sikintili riyâzetler çekse ve siki mücâhede yapsa, eger bir Peygamber-i zî-sâna ?sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem" uymamis ise, bütün bu çalismalarinin bir arpa kadar kiymeti olmaz. Çölde görülen (serâb) gibi, hiçbirseye yaramaz. Hiçbir düsünce ve bir is olmiyan ya'nî birseye yaramiyan uyku bile, meselâ, gün ortasinda bir parça uyumak, o büyüklerin emrine uyarak yapilinca, onlara uymadan yapilan, bin sene ibâdetden, mücâhededen katkat dahâ kiymetli olur.

[Seyyid Abdülhakîm Efendi hazretleri, [1341] baskili (Erriyâdüt-tesavvufiyye) kitâbi, altmisbesinci sahîfesinde buyuruyor ki: (Mücâhede), Allahü teâlânin düsmani olan nefsin istemedigi, ona zor gelen, sikinti veren agir seyleri yapmak, nefsle çarpismak demekdir. (Riyâzet), nefsin istedigi, ona tatli gelen seyleri yapmamak demekdir].

Allahü teâlânin ni'metlerinin en kiymetlisi, bütün emrlerinde kolaylik göstermesidir. Islâmiyyetin bütün isteklerinde tam kolaylik gözetilmisdir. Meselâ yirmidört sâat içinde, yalniz onyedi rek'at nemâz kilmagi emr buyurmusdur. Bunun hepsi, bir sâat sürmez. Bunu kilarken de, en kolay olani okumagi kabûl etmekdedir. Ayakda kilamiyanin, oturarak kilmasina izn vermisdir. Oturarak kilamiyan, yatarak kilabilir. Rükü' ve secdeleri yapamiyan, îmâ ile, isâret ile kilabilir demisdir. Abdest almak için su kullanamiyana, toprak ile teyemmüm etmesine izn vermisdir. Zekât için de, malin yalniz kirkda birini fakîrlere ayirmisdir. Bunu da, yalniz ticâret esyâsindan ve çayirda parasiz otliyan, dört ayakli hayvanlardan emr etmisdir. Ömründe bir kerre hac etmegi farz etmisdir. Bu da yalniz, yol parasi olanlara ve yol tehlükesiz oldugu zemân farz olmakdadir. Sayilamiyacak kadar çok seyleri halâl etmis, izn vermisdir. Dörde kadar kadini nikâhla almagi ve sayisiz câriye kullanmagi mubâh eylemisdir. Talâk, ya'nî bosamak ile, kadin degisdirmege yol göstermisdir. Yiyecek, içecek ve kumaslardan çogunu mubâh etmis, pekazini harâm kilmisdir. Harâm etmesi de, kullarinin iyiligi için olmusdur. Aci, zararli, kötü olan serâbi yasak etdi ise de, buna karsilik çesid çesid tatli, güzel kokulu, fâideli serbetleri mubâh etmisdir. Meyve sulari, dârçin, karanfil ve çiçek sulari hep halâldir. Bunlarin hepsi fâidelidir. Aci, yakici, keskin ve akli giderici ve çok tehlükeli olan birsey, o güzel kokulu serbetlere benzeyebilir mi? Onun harâm olmasi ve Allahü teâlânin begenmemesi, bunlarin ise halâl olup, Allahü teâlânin râzi olmasi da ayrica bir farkdir. Ipekli kumaslardan bir kismini erkeklere harâm etmis ise de, buna karsilik süslü, renkli sayisiz kumaslari halâl eylemisdir. Yünlü kumaslarin hepsi halâldir. Bunlar, ipekden katkat dahâ fâidelidir. Bununla berâber, ipekli kumaslari, kadinlara mubâh eylemisdir. Bunun fâidesi de, yine erkekleredir. Altin ve gümüs gibi zînet esyâsini kadinlara mubâh etmesi de böyle olup, fâideleri, erkekleredir. Insâfsiz, tas yürekli bir kimse, bu kadar çok kolayligi, güç ve agir yük görürse, kalbinin bozuk oldugunu göstermis olur. Rûhunun hasta oldugu, kafadan sakat oldugu anlasilir. Birçok isler vardir ki, saglam, normal insanlar bunlari kolay yapdigi hâlde, hasta kimselere güç gelir. Kalbin hasta, bozuk olmasi demek, Peygamberlerin ?aleyhimüsselâm" getirdikleri bilgilere, tâm inanmamasi demekdir. Inanmalari, görünüsdedir. Içden inanmis degildir. Gönülden inanmanin alâmeti vardir. Bu alâmet, islâmiyyetin emrlerine sarilmakdir. Islâmiyyeti begenmiyenlerin, ona uymak istemiyenlerin müslimân olduklarini söylemelerine inanilmaz. Bunlara (Münâfik) denir. Sûrâ sûresi, onüçüncü âyetinde meâlen, (Müsrikleri [ya'nî Allahdan baskasina tapinanlari] îmâna, Allaha kulluga çagirmakligin, onlara agir gelir. Bunun için sana düsman olurlar) buyuruldu. Allahü teâlâ, diledigini kendine seçer. Onu istiyenlere, kendine kavusduran yolu gösterir. Dogru yolda olanlara ve Muhammed aleyhisselâmin izinde gidenlere selâm olsun!

Bu mektûb, seyh Bedi'uddîn-i Sehârenpûrîye yazilmisdir. Bir süâline cevâb vermekdedir:

Aklli ve kiymetli kardesim! Hocama yazmis oldugum onbirinci mektûbda, hazret-i Ebû Bekr-i Siddîkin makâmindan dahâ yüksek bir makâm hâsil oldugu yazilidir. Bunun ne demek oldugunu soruyorsunuz. Allahü teâlâ, senin bilgini artdirsin! Bu yazi, hazret-i Ebû Bekrden dahâ yüksek olmagi göstermez. Bu söz ve o mektûbdaki buna benziyen yazilar, bir talebenin kendi rehberine arz etdigi, kendi hâlleridir. Büyüklerimiz buyuruyor ki, bir tâlib, dogru olsun, yanlis olsun, kendine hâsil olan herseyi, üstâdina bildirmelidir. Çünki dogru olmiyan bilgilerden, dogru ma'nâlar da çikarilabilir. Bunun için, bunlari da bildirmek lâzimdir denildi. Yukaridaki söz de, bu sebebden yazilmis olabilir. Sunu da söyleyebiliriz ki, Peygamber olmiyan birinin, ufak bir seyde, Peygamberden üstün olmasi câiz görülmüsdür. Bunun misâlleri de vardir. Sehîdlerin üstünlükleri sayilirken, Peygamberler için bildirilmiyenler de, haber verilmisdir. Bununla berâber üstünlük, her bakimdan Peygamberlere mahsûsdur ?aleyhimüssalevât vetteslîmât". Peygamber olmiyan bir Velî, Peygamberde bulunmiyan bir üstünlükden geçirilirse, buradan geçerken kendini dahâ yüksek görebilir. Bu câizdir. Onun bu makâma yükselebilmesi, Peygambere uymasi sebebi ile olmakdadir. Bunun için, Peygambere de o makâmdan nasîb vardir. Çünki hadîs-i serîfde, (Güzel bir çigir açan kimse, bunun sevâbini kazanir ve bu güzel seyi yapanlara verilen sevâblardan da pay alir) buyuruldu. Peygamber olmiyanin, ufak birseyde, Peygamberden üstün olmasi câiz olunca, Peygamber olmiyanlardan üstün olmasi da câiz olacagi meydândadir. Bunu anlamak güç degildir. Vesselâm.

Bu mektûb, seyyid Ferîd ?rahmetullahi teâlâ aleyh" hazretlerine yazilmisdir. Ehl-i sünnet i'tikâdina göre inanmak lâzim oldugu, fikh bilgilerini ögrenmenin ehemmiyyeti bildirilmekdedir:

Allahü teâlâ yardimciniz olsun! Islerinizi kolaylasdirsin! Ayb ve çirkin olan seylerden korusun!

Âkil ve bâlig olan erkegin ve kadinin birinci vazîfesi, Ehl-i sünnet âlimlerinin yazdiklari akâid bilgilerini ögrenmek ve bunlara uygun olarak inanmakdir. Allahü teâlâ, o büyük âlimlerin çalismalarina bol bol sevâb versin! Âmîn. Kiyâmetde Cehennem azâbindan kurtulmak, onlarin bildirdiklerine inanmaga baglidir. Cehennemden kurtulacak olanlar, yalniz bunlarin yolunda gidenlerdir. [Onlarin yolunda gidenlere (Sünnî) denir.] Resûlullahin ?sallallahü aleyhi ve sellem" ve Eshâbinin ?ridvânullahi aleyhim ecma'în" yolunda gidenler, yalniz bunlardir. Kitâbdan, ya'nî Kur'ân-i kerîmden ve Sünnetden, ya'nî hadîs-i serîflerden çikarilan bilgiler içinde kiymetli, dogru olan yalniz bu büyük âlimlerin, Kitâbdan ve sünnetden anlayip bildirdikleri bilgilerdir. Çünki her bid'at sâhibi, ya'nî her reformcu ve her sapik kimse, bozuk düsüncelerini, kisa akli ile, Kitâbdan ve sünnetden çikardigini söylüyor. Ehl-i sünnet âlimlerini ?rahmetullahi teâlâ aleyhim ecma'în" gölgelemege, küçültmege kalkisiyor. Demek ki, Kitâbdan ve sünnetden çikarildigi bildirilen her sözü, her yaziyi dogru sanmamali, yaldizli propagandalarina aldanmamalidir.

Ehl-i sünnet vel-cemâ'at âlimlerinin bildirdigi dogru i'tikâdi açiklamak için, büyük âlim Tür Püstî ?rahmetullahi aleyh" hazretleri bir kitâb yazmisdir. (El-mu'temed) adindaki bu kitâbi çok kiymetlidir ve açik yazilmisdir. Kolayca anlasilabilir. Toplandiginiz zemânlarda bu kitâbi okuyunuz. Fekat, bu kitâbda, her bilgi, mantik yolu ile isbât edilmis oldugundan uzamis ve genislemisdir. Ögrenilmesi ve inanilmasi herkese çok lâzim olan bilgileri kisaca anlatan bir kitâb olsaydi dahâ uygun ve dahâ fâideli olurdu. Bu arada fakîrin de, Ehl-i sünnet vel-cemâ'at i'tikâdini kisa ve açik olarak yazmak hâtirima geldi. Eger yazmak nasîb olursa, size de gönderirim.

[(Se'âdet-i Ebediyye) ve (Herkese Lâzim Olan Îmân) adindaki kitâblarda, Ehl-i sünnet i'tikâdi açik olarak bildirilmisdir. Hakîkat kitâbevinden alinarak okunmasini ve herkesin okumasina ön ayak olunmasini tavsiye ederiz.]

I'tikâdi düzeltdikden sonra halâl, harâm, farz, vâcib, sünnet, mendûb, mekrûh olan seyleri de fikh kitâblarindan ögrenmek ve her isi bunlara göre yapmak da lâzimdir. Talebeden birkaçina emr buyurunuz da, fârisî dilinde yazilmis fikh kitâblarindan birisini, toplandiginiz zemân okusunlar. (Mecmû'a-i Hânî) ve (Umdet-ül-islâm) adindaki kitâblari okumak çok uygun olur.[1]

Allah korusun, i'tikâd edilecek seylerde, bir sarsinti olursa, kiyâmetde, Cehennemden hiç kurtulmak olmaz. I'tikâd dogru olup da, islerde gevseklik olursa, tevbe ile ve belki tevbesiz de afv olunabilir. Eger afv olunmazsa, Cehenneme girse bile, sonunda yine kurtulur. Görülüyor ki, isin asli, temeli, i'tikâdi düzeltmekdir. Hâce Ubeydüllah-i Ahrâr ?kaddesallahü teâlâ sirrehül'azîz" buyurdu ki, (Bütün iyi hâlleri ve buluslari bize verseler, fekat Ehl-i sünnet vel cemâ'at i'tikâdini kalbimize yerlesdirmeseler, hâlimi harâb, istikbâlimi karanlik bilirim. Eger bütün harâbliklari, çirkinlikleri verseler ve kalbimizi Ehl-i sünnet i'tikâdi ile süsleseler hiç üzülmem). Allahü teâlâ, bizi ve sizi, Ehl-i sünnet i'tikâdindan ayirmasin! Insanlarin efendisi hurmetine ?aleyhissalâtü vesselâm" düâmizi kabûl buyursun! Âmîn!

Lâhordan gelen bir talebe, seyh Ciyûnun [ya'nî seyh Ferîd hazretlerinin] eski Nahhâs câmi'inde Cum'a nemâzi kildigini söyledi. Meyân Refi'uddîn, seyhin iltifâtina kavusdukdan sonra, kâdî seyh Ciyûnun, kendi bagçesinde bir câmi' yapdirdigini söyledi. Böyle haberleri isitdigimiz için, Allahü teâlâya hamd olsun! Allahü teâlâ böyle iyi isleri artdirsin! Saygi tasiyanlariniz, böyle haberleri isitince çok, hem de pekçok sevinmekdeyiz.

Muhterem Seyyid hazretleri ?kaddesallahü teâlâ sirrehül'azîz"! Bugün, müslimânlar kimsesiz kaldi. Islâmiyyete yardim için, bugün bir çiteyl [ya'nî ufak bir gümüs] vermek, binlerce altin vermis gibi kiymetli olur. Hangi tâli'li kimseye bu büyük ni'meti ihsân ederlerse, ona müjdeler olsun! Dînin yayilmasina, islâmiyyetin kuvvetlenmesine çalismak, her zemân iyidir ve kim olursa olsun, böyle çalisan, cihâd sevâbina kavusur. Fekat, islâm düsmanlarinin her yandan saldirdigi bu zemânda, Ehl-i beyt-i nebevîden olan siz kahramânlarin ?rahmetullahi teâlâ aleyhim ecma'în" yardim etmesi, elbette dahâ iyi, dahâ güzel olur. Çünki Allahü teâlâ, islâmiyyet gibi en büyük ni'metini, kullarina, sizin yüksek ceddiniz ile gönderdi. Sizin yardiminiz, kendi yapdigi seye yardim etmek olur. Baskalarinin yardimi ise böyle olmaz. Resûlullaha ?aleyhi ve alâ âlihi minessalevâti efdalühâ ve minettehiyyâti vetteslîmâti ekmelühâ" tâm vâris olabilmek, bu büyük isi yapmakla olur. Resûlullah ?sallallahü aleyhi ve sellem" Eshâbina karsi buyurdu ki, (Siz, öyle bir zemânda geldiniz ki, Allahü teâlânin emrlerinin ve yasaklarinin onda birini yapmaz iseniz, helâk olur, Cehenneme gidersiniz. Sizden sonra öyle müslimânlar gelecek ki, Allahü teâlânin emrlerinin ve yasaklarinin onda birini yapabilseler, Cehennemden kurtulurlar). Iste bizim zemânimiz, o zemândir ve müjdelenenler de simdiki müslimânlardir. Fârisî beyt tercemesi:

Se'âdet topu ortaya kondu.
Topu kapan yok, erlere n'oldu?

Bu yakinlarda, mel'ûn Guvendval kâfirinin öldürülmesi çok güzel oldu. Onun ölümü, Hindûlarin burunlarinin kirilmasina sebeb oldu. Ne niyetle olursa olsun, niçin öldürüldü ise öldürülsün, islâma saldiranlarin alçalmasi, müslimânlar için bir kazançdir. O kâfir öldürülmeden önce rü'yâda devlet reîsimizin, kâfirlerin liderlerinin basini kesdigini görmüsdüm. Dogrusu o kâfir, düsmanlarin önderi ve kâfirlerin sefleri idi. Allahü teâlâ, o alçaklari yardimsiz biraksin!

Islâmiyyetin ve müslimânlarin yükselmesi, kâfirlerin ve kâfirligin kiymetden düsmesine, asagi olmasina baglidir. Allahü teâlâ, zimmîlerden cizye almagi emr eyledi. Onlardan bu vergiyi almak, onlari asagi kilmak içindir. Kâfirler ne kadar yükselirse, müslimânlar da o kadar alçalir. Bu inceligi iyi anlamalidir. Çok kimse, bu bagliligi anliyamiyor. Bu yüzden dinlerini yikiyorlar. Tevbe sûresinin yetmisüçüncü âyetinde meâlen, (Ey sevgili Peygamberim ?sallallahü aleyhi ve sellem"! Kâfirlerle ve münâfiklarla cihâd et, dögüs! Onlara sert davran!) buyuruldu. Kâfirlerle dögüsmek, onlara sert davranmak, dinde zarûrî lâzimdir. Ya'nî îmânin sartidir. [Fekat, cihâdi hükûmet yapar. Devletin ordusu yapar. Müslimânlarin cihâdi, asker olarak hükûmetin verdigi vazîfeyi yapmakdir.] Geçen senelerde, yayilmis olan kâfirlik alâmetlerinden simdi, ötede beride kalmis bulunmasi, müslimânlara çok agir gelmekdedir. Bugün, her müslimânin birinci vazîfesi, o alçaklarin kötülüklerini ahbâblarina anlatmakdir ve küfr alâmetlerinin millet arasindan kalkmasina çalismakdir. Bu kötü alâmetlerden ötede beride görülmesi, belki de bunlarin kötülügünü anlamamakdan ileri gelmekdedir. Elinizden gelirse güvendiginiz din adamlarina haber yollayiniz. Bu kâfirlik alâmetlerini, millete duyursunlar. Islâmiyyetin emrlerini bildirmek için, hârika isler yapmak, kerâmet sâhibi olmak sart degildir. Bilenlerin, bilmiyenlere ögretmeleri lâzimdir. Elimde gücüm, kuvvetim yokdu da, islâmiyyetin yasak etdigi seylerin kötülüklerini söyliyemedim diyerek, özr ve behâne ileri sürmek, kiyâmetde insani azâbdan kurtaramiyacakdir. Insanlarin en iyileri olan Peygamberler ?aleyhimüssalevâtü vetteslîmât" islâmiyyetin emrlerini, yasaklarini bildirirlerdi. Ümmetleri mu'cize isteyince, (Mu'cizeleri, Allahü teâlâ yaratir. Bizim vazîfemiz Onun emrlerini bildirmekdir) buyururlardi. Allahü teâlâ dilerse, ümmetlere merhamet ederek, inanmalari, se'âdete kavusmalari için, o ânda mu'cize yaratirdi. Her ne olursa olsun, islâmiyyeti bildirmek, gençlere ögretmek, fâidelerini açiklamak, düsmanlarin yalanlarini, iftirâlarini cevâblandirmak elbette lâzimdir. Bilenler, bildirmezlerse, cezâdan, azâbdan kurtulamiyacaklardir. Bu vazîfeyi yaparken, fitne çikarmamaga, dikkat etmelidir. Dikkat ile çalisirken, kendine bir sikinti gelirse, bunu ni'met bilmelidir. Peygamberler ?aleyhimüssalevâtü vetteslîmât" Allahü teâlânin emrlerini bildirirlerken, görmedikleri sikintilar, çekmedikleri iskenceler kalmadi. Onlarin en üstünü ?aleyhim minessalevâti efdalühâ ve minettehiyyâti ekmelühâ" buyurdu ki, (Hiçbir Peygambere, benim çekdigim eziyyet çekdirilmedi). Fârisî beyt tercemesi:

Ömür geçdi, derdimi anlatmak bitmedi,
bitireyim artik, gece devâm etmedi.

Vesselâm.

Bu mektûb, mîr Sadr-i Cihâna yazilmisdir. Dîn-i islâmi yaymaga çalismak lâzim oldugu bildirilmekdedir:

Allahü teâlâ, size selâmet versin! Mubârek bedeninize sihhat ve âfiyet versin! Islâmiyyetin emr ve yasaklarinin yayilmasi ve islâm düsmanlarinin yüzkaralarinin ortaya çikarilmasi haberleri, biz kalbi yarali, cigerleri yanik müslimânlari çok sevindirdi ve cânimiza cân katdi. Bundan dolayi, Allahü teâlâya sonsuz sükrler olsun! Herseye gücü yeten Allahü teâlâdan, bu sevindirici islerin artmasini düâ ederiz. Sevgili Peygamberi ?aleyhi ve alâ âlihi minessalevâti efdalühâ ve minetteslîmâti ekmelühâ" hurmetine düâmizi kabûl buyurmasini umariz. Müslimânlarin önlerinde bulunanlarin ve degerli âlimlerimizin bu saglam dînin ve bu dogru yolun artmasi ve kuvvetlenmesi için gizli ve açik olarak durmadan çalisacaklarina inaniyorum. Biz za'îflere bu konuda söz düsmiyecegini de anliyoruz. Yeni hükûmet adamlarinin, iyi yaradilisli olduklari için, din adamlarina ve din bilgilerine kiymet verdiklerini görüyoruz. Bunun için Allahü teâlâya nasil hamd edecegimizi bilemiyorum. Biliyorsunuz ki, geçen senelerde, din düsmanligini körükleyenler, kötü din adamlari idi. Ya'nî islâm düsmanlari, din adami sekline girerek yazilari ile, sözleri ile ve hükûmete yol göstererek, islâmiyyeti yikmaga ön ayak olmuslardi. Simdi, bu isde çok uyanik davraniniz! Allahina inanan, dînini bilen ve seven, dogru dürüst din adami bulunuz. Isbasina, diyânet islerine böyle saglam kimselerin getirilmesine çalisiniz! Satilmis din adamlari, din hirsizlaridir. Bunlarin düsüncesi, mevki' ve paradir. Sandalya kapmak, söhret salmak sevdâsindadirlar. Allahü teâlâ, müslimânlari, bunlarin fitnesinden korusun! Din adamlarinin iyisi ?rahmetullahi aleyhim ecma'în", insanlarin en iyileridir. Kiyâmet günü, bunlarin mürekkebleri, sehîdlerin kanlari ile ölçülecek, bunlarin mürekkebleri agir gelecekdir. Insanlarin en kötüsü, kötü din adamlaridir. Insanlarin en iyileri de, iyi din adamlaridir. Sunu da arz edeyim ki, ba'zi niyyetlerim, askerlerle görüsmegi îcâb etdiriyor. Ramezân-i mübârek ayinda Delhide kalacagim. Ramezân-i mübârekden sonra büyüklerin hûzuruna kavusacagim. Vesselâm.

Bu mektûb da, mîr Sadr-i Cihâna yazilmisdir. Islâmiyyeti yaymaga çalismak lâzim oldugu bildirilmekdedir:

Allahü teâlâ, size selâmet versin! Âmîn. Âlimlerin iyiligi, milletin hepsine yayilir. Bunun için de, herkes onlari sever. Çünki insanlar, kendilerine iyilik edenleri sever. Bu sevgi sebebi ile, onlarin ahlâki ve âdetleri, herkese, iyilikden aldiklari paya göre bulasir. Böylece, iyilikler, kötülükler, düzelme veyâ bozulma, basdan asagi dogru yayilir. Belki de bunun için, (Insanlarin dîni, baslarinda bulunanlarin dinleri gibidir) buyurulmusdur. Geçen senelerde, basimiza gelen kötülükler, bu sözün dogru oldugunu göstermekdedir. Simdi iyi insanlar isbasina geçdi. Alçaklarin dîne saldirmalari gevsedi. Simdi söz sâhibi olan, is basinda bulunan eli kalem tutan bütün müslimânlarin, elbirligi ile islâmiyyeti yaymaga çalismalari lâzimdir. Önce yasak edilen farzlari, unutdurulan ibâdetleri, tekrâr meydâna çikarmali, yayilan harâmlari, ahlâksizliklari yok etmelidir. Duracak zemân degildir. Isi gecikdirmekde fâide yokdur. Bu gevseklik karsisinda, müslimânlarin yarali kalbleri sizlamakdadir. Geçen senelerde müslimânlara yapilan baskilar, iskenceler, dahâ unutulmadi. Bunlarin yine hortlamasi, canavarlarin kuzulara saldirmak ihtimâlleri, müslimânlarin uykusunu kaçirmakdadir. Söz sâhibleri, sünnet-i seniyyenin yayilmasinda gevsek davranirsa, isbasinda olanlarin hepsi de, neme lâzim derler. Birkaç günlük hayâtin kiymetini biliniz! Eger ipin ucunu elden kapdirirsaniz, müslimânlarin basina kâfirlerin çullanmasina yol açarsiniz. Sonra âh etmek ise yaramaz. Fârisî beyt tercemesi:

Elimden gideni, Süleymân kapdirsaydi,
hem Süleymân, hem peri, hem Ehrimen aglarlardi.

Müslimânligin alâmetlerinden biri, imâm yetisdirmek ve bunlara câmi'lerde vazîfe vermekdir. Bu is gevsemisdi. Islâm memleketlerinin büyüklerinden olan Serhend sehrinde kaç seneden beri bir müftî yokdu. Bu düâcinizin mektûbunu getiren kâdî Yûsüfün dedeleri, tâ Serhend sehri yapilalidanberi, burada kâdîlik yapmislardir. Bunun için olan hükûmet senedleri yanindadir. Kendisi sâlih ve takvâ sâhibidir. Eger uygun görürseniz, bu ehemmiyyetli vazîfeyi ona veriniz! Allahü teâlâ, bizi ve sizi islâmiyyetin dogru yolunda bulundursun! Âmîn.

[Islâmin en büyük düsmani olan ingilizler, yalanlarla, iftirâlarla, bütün dünyâyi islâmiyyete karsi düsman yapiyorlar. Harblere sebeb oluyorlar. Yapdiklari vahseti uzakdan seyr ediyorlar. Bir tarafdan da, islâmiyyeti içerden yikiyorlar. Kadinlarin, kizlarin, çiplak gezmelerini, fuhsu, kumari yayiyorlar. Farzlari degisdiriyorlar. Ezânin tercemesini okumagi, ho-parlörle okumagi yayiyorlar. Hâlbuki ezân, arabî kelimeleri müezzinin okumasidir. Ho-parlörden çikan ses, müezzinin sesi degildir. Insan sesinin benzeridir. Bu seslerin (Seytân ezâni) oldugu, büyük âlim Ebû Nu'aymin (Hilyetül-Evliyâ) kitâbindaki hadîs-i serîfde yazilidir. Ho-parlör ile okunan ezânin mesru' olmadigi da, bu kitâbda yazilidir. Müslimânlar çok uyanik olmali, ingilizlerin hiylelerine aldanmamalidir.]

Bu mektûb, Mensûr Arab'a yazilmisdir. Tesavvuf yolunun yedi konagi oldugu, sâlik her konakda kendinden uzaklasip Hak teâlâya yaklasdigi bildirilmekdedir:

Merhamet ederek gönderdiginiz ve ihsân ederek yazdiginiz kiymetli mektûbunuz, en kiymetli bir zemânda geldi. Allahü teâlâya hamd olsun ki, büyükler, küçükleri hâtirlamakda, yüksekler alçaklari oksamakdadir. Allahü teâlâ, bu tevâzu'unuza bizim tarafimizdan hayrli karsiliklar versin! Fârisî misra' tercemesi:

Her ne olursa olsun, dostdan konusmak, dahâ tatli!

Yürümekde oldugumuz tesavvuf yolu yedi adimdir. Iki adimla âlem-i halk, bes adimla Âlem-i emr asilir. Âlem-i emrdeki birinci adimda, Tecellî-i ef'âl hâsil olur. Ikinci adimda, Tecellî-i sifât hâsil olur. Üçüncü adimda tecellî-i zâtiyye baslar. Bundan sonra kavusanlarin bildigi tecellîler hâsil olur. Bütün bunlara kavusabilmek için, insanlarin efendisi, öncekilerin ve sonrakilerin en üstünü efendimizin, ?Ona ve Âline ve Eshâbina düâlar ve selâmlar olsun" izinde bulunmak lâzimdir. Tesavvuf yolu iki adimdir diyenler de oldu. Kisaca anlatabilmek için ve talebeye kolay göstermek için böyle söylemislerdir. Bu sözle, âlem-i emre ve âlem-i halka bir adim demislerdir. Yedi adimdan herbiri ile, sâlik kendinden uzaklasir. Hak teâlâya yaklasir. Bu yedi adimin hepsi geçilince (Fenâ-i etemm) ve (Bekâ-i ekmel) hâsil olur. Bu ikisi hâsil olunca (Vilâyet-i hâssa-i Muhammediyye) ile sereflenmis olur. Fârisî misra' tercemesi:

Bu, ele az geçen büyük ni'metdir. Acabâ kime verilir?

Bizim gibi zevallilarin, böyle sözleri agza almasi bile uygun degildir. Bizlere ancak, büyüklerin ni'metlerinden sizan damlalarla dudaklarini islatarak zevklenebilmek yakisir. Fârisî beyt tercemesi:

Sekerin yalniz adini duymak bile,
dahâ iyidir zehr koymakdan dile!

Fârisî beyt tercemesi:

Gök Arsa göre asagidir,
Fekat, yerden çok yukaridir!

Vesselâm evvelen ve âhiren.

[Iyi bir insan, kendine ve baskalarina zarari olmayan kimse demekdir. Allahü teâlâ, insanlarin iyi olmalarini, herkesin râhat yasamalarini istiyor. Buna kavusmak için, insanlarda kalb, akl ve nefs yaratdi. Insanin bedeni, ya'nî bütün uzvlari kalbin emrindedir. Kalbin arzûlarina (Niyyet etmek) denir. Nefs, bedenin muhtâc oldugu seyleri kalbe yapdirmak ister. Nefsin isteklerinin hepsi, kendine de, baskalarina da, zararlidir. Akl, fâideli ve zararli seyleri birbirlerinden ayirmakda, fâideli olanlarinin yapmasini kalbden istemekdedir. Allahü teâlâ, iyi isleri kötülerinden ayirmak için, dinleri gönderdi. Saglam olan akl, kalbin islâmiyyete uymasini emr eder. Her kalb, islâmiyyete uygun haraket ederse, temiz olur, dünyâda hiç sikinti olmaz. Kalbin temizlenmesi ve kuvvetlenmesi için, Allahü teâlânin ismini çok söylemesi lâzimdir. Allahü teâlâ, dinleri insanlara sikinti vermek için degil, kalbleri temizlemek için gönderdi. Kalb, nefse uymaz, akli dinleyip islâmiyyete uyarsa, bütün dünyâ râhata, huzûra kavusur. Aklin vazîfesi, islâmiyyeti ögrenmek ve bunun her yere yayilmasi için çalismakdir. Kalb, hep nefse tatli gelen seyleri yaparsa, nefse tapmis olur. Allahü teâlâyi unutur. Islâmiyyete uymak, kalbi ve bedeni kuvvetlendirir, nefsi za'îfletir.]

Bu mektûb, pehlevân Mahmûda yazilmisdir. Tâli'li kimse, dünyâya düskün olmiyan ve kalbi Allah sevgisi ile çarpan kimse oldugu bildirilmekdedir:

Allahü teâlâ sizi, islâmiyyetin dogru yolunda bulundursun! En iyi kimse, kalbi dünyâya bagli olmiyan ve Allah sevgisi ile çarpandir. Dünyâ muhabbeti, günâhlarin basidir. Dünyâyi sevmekden kurtulmak da, ibâdetlerin basidir. Çünki Allahü teâlâ, dünyâya düskün olmagi sevmez. Onu yaratdigi zemândan beri, hiç sevmemisdir. Dünyâ ve dünyâya düskün olanlar, mel'ûndur ve Allahü teâlânin merhametinden uzakdirlar. Hadîs-i serîfde buyuruldu ki, (Dünyâ mel'ûndur ve dünyâda, Allah için yapilmiyan hersey de mel'ûndur). [(Se'âdet-i Ebediyye) 30.cu sahîfeye bakiniz!] Çünki Allahü teâlâyi hâtirliyanlar, hattâ onlarin her zerresi, Allahü teâlâyi zikr etmekdedir. Bunun için, Allahü teâlâyi zikr edenler, [ya'nî kalbinde ismini ve sifatlarini hâtirliyanlar] mel'ûn degildir. Bunlara, dünyâ adami denilmez. Çünki dünyâ demek, kalbi Allahü teâlâdan gâfil eden, Onu unutduran, kalbe Allahdan baskalarini getiren seyler demekdir. Allahü teâlâyi unutduran mallar, sebebler, mevki'ler, serefler hep dünyâ olur. Vennecm sûresinin, (Bizi düsünmiyenlerden, bizden yüz çevirenlerden, sen de yüzünü çevir. Onlari sevme!) meâlindeki yirmidokuzuncu âyeti, böyle oldugunu açikca göstermekdedir. Iste bu dünyâ, insanin cân düsmanidir. Bu dünyânin düskünleri, hiç toparlanamaz, kendilerine gelemezler. Âhiretde de, pismân olacaklar, çok acilarla karsilasacaklar.

Dünyâyi terk etmek demek, kalbin onu sevmemesi, ona düskün olmamasi, kiymet vermemesi demekdir. Ona düskün olmamak da, varligi ile yoklugu müsâvî olmakdir. Insanin böyle olabilmesi için, Allah adamlarinin yaninda yetismesi lâzimdir. Bu büyüklerden biri ele geçerse kiymetini bilmeli, onlarin emrlerini yapmaga, cânla basla sarilmalidir. Seyh Müzzemmil hazretlerinin sizin aranizda bulunmasi, çok büyük bir ni'metdir. Çok az kimselerin eline geçen, bulunmaz bir ni'metdir. Kiymeti, hiç ölçülemiyecek kadar büyükdür. Fekat, kerem ve ihsân sâhiblerinin âdeti, îsâr etmekdir. Ya'nî, baskalarinin ihtiyâclarini, kendi ihtiyâclarindan önce düsünürler. Seyh hazretlerine birkaç gün izn verirseniz, çok yerinde bir is olur. Is bitince, insâallah yine geriye döner. Uzakdan olan ihlâs ve sevginiz de, hizmetinde imis gibi, size fâide verir. Dahâ çok râhatsiz etmiyeyim. Allahü teâlâ, bizi ve sizleri, insanlarin en iyisinin ?aleyhi ve alâ âlihi minessalevâti etemmühâ ve minettehiyyâti ekmelühâ" yolunda bulundursun! Allahü teâlânin selâmi ve ihsânlari size olsun! Âmîn.

Bu mektûb, Hân-i Hânâna yazilmisdir. Bu zemânda, din adamlarinin, dünyâ büyükleri ile görüsmeleri güc oldugu bildirilmekdedir:

(Fütûhât-i Mekkiyye), fütûhât-i medeniyyenin anahtari olsun! Allahü teâlâ, sevgili Peygamberi ve Onun yüksek Âli hurmetine bu düâmi kabûl buyursun ?aleyhi ve aleyhimüssalevât vetteslîmât"! Ihsân etdiginiz kiymetli mektûb, fakîri sereflendirdi. Sevgimizi artdirdi. Size müjdeler olsun, müjdeler olsun! Kiymetli efendim! Bu zemânda, Allah adamlarinin, dünyâ büyükleri ile görüsmesi çok güçlesdi. Din adamlari, konusurken ve yazarken, dînin emr etdigi gibi tevâzu', asagi gönüllülük yaparsa, kötü düsünceli olanlar, bunu anliyamiyarak, birsey koparmak için, muhtâc oldugu için, böyle yapiyor sanirlar. Bu bozuk düsünceleri, dünyâ ve âhiret se'âdetini elden kaçirmalarina sebeb olur. Bu büyüklerden istifâde edemezler. Eger din büyükleri, dünyâya ve dünyâ adamlarina kiymet vermediklerini duyururlarsa, görüsleri kisa olanlar, kötü düsünerek, bunlari egoist, kendini begenmis sanirlar. Hâlbuki, Allahdan baska hiçbir seye kiymet vermemek de, din büyüklerine lâzimdir. Hem asagi gönüllü, hem de yüksek gönüllü olurlar. Iki zid, ters sey, bunlarda bir araya gelmisdir. Ebû Sa'îd-i Harrâz ?kuddise sirruh" buyuruyor ki, (Rabbimi, birbirine zid, ters olan seyleri, bir araya toplayici olarak tanidim). Fen ve hesâb adamlari, bu söze inanmazlar ise de, bizce kiymeti yokdur. Evliyânin bildikleri, aklin eremedigi seylerdir. Mîr ve Mevlânâ, size bizlerden çesidli haberler vereceklerdir. Dogru yolda bulunanlara selâm olsun!

Bu mektûb, molla Muhammed Emîn-i Kâbilîye yazilmisdir. Vazîfe isteginin kabûl oldugu bildirilmekdedir:

Asiri sevgi ile dolu olan ve çok bagli oldugunuzu bildiren kiymetli mektûbunuz geldi. Bizleri sevindirdi. Allahü teâlâ, size âfiyet versin! Vazîfe olarak okunacak seylerden birsey istiyorsunuz. Bunun için, kiymetli kardesim mevlânâ Muhammed Siddîki gönderdim. Büyüklerimizin devâmli okuduklari bir zikri size ögretecekdir. Emr etdigini yapmak için çok çalisiniz! Meyvelerini toplamanizi ümmîd ederim. Yalniz yazmakla olmiyacagi, görüsmek lâzim oldugu için, kardesimiz Mevlânâyi yormus olduk. Vesselâm.