Kabir Alemi: İmam Celaleddin Es-Suyuti...

(Ruhların Makarrı = Berzah Âlemi)
«Allah yolunda öldürülenleri ölü saymayınız, onlar diridirler. Allah katında rıziklanırlar.» [13] mealindeki âyet-i kerime hakkında şöyle bir soru açıyor:

Eğer denilse bütün ölüler de böyledirler, neden, şehidler tahsis edilmiş.

El-cevap: Bütün ölüler böyle değildir. Bir kısmı cesedden çıkartılır. Mücerret kalır. Normal ölüler gibi. Bir kismı da bu cesedden çıkar, yeşil kuşların içine girer, şehidler gibi...

Ka'b'ın rivayet ettiği, «Mü'minin ruhu yeşil kuş olur» hadisindeki umumilik şehidlere mahsustur.

Bütün bunlar gösteriyor ki, ruhlar cesedden ayrılır. Görür ve işitir. Yoksa, kabir azabı ve nimeti ve kabre selam verme hakkında varit olan hadislerin bir mânâsı kalmaz, (Üstad îzzeddin'in sözü bitti.)

İşte, o da, şehid ruhlarının kuşlar cevfinde olduğu görüşündedir. Yani «kuşlar şeklinde olurlar» görüşünü kabul etmiyor. İbn-i Ömer (Radıyallahû anhüma)'dan rivayet edilen şu hadis de bunu teyid etmektedir: «Onlar başka bîr cesede girerler.»

Bu hadisin senedi, mevkuf [14]ise de merfu [15] hükmündedir. Çünkü böyle şeyler şahsi bir görüş olarak söylenilmez ve! daha önce bunu teyid eden merfu bir rivayeti gördüm.

Hennad bin Sirri «Zühd» kitabında, ibn-i İshak yoluyla îshak bin Abdullah bin Ebu Ferve'den rivayet ettiğine göre, şöyle demiştir:

Bir ehl-i ilim bize rivayet etti ki: Resûllüllah (Sallallâhû Aleyhi ve Sellem) şöyle buyurmuştur:

Şehidler üç guruptur: Allah, katında derecesi en düşük olan o adam ki, malını, canını ortaya kor, Ölmek ve öldürülmek istemezken, ona bir ok isabet eder, ondan akan ilk kan damlasiyle, Allah onun bütün günahlarını afv eder. Sonra, Allah gökten bir cesed indirir, ruhunu içine kor. Sonra Allah'ın huzuruna kaldırılır. Hangi gökten geçerse, melekler onu teşci ederler. Ta Allah'ın huzuruna varır. Vardığında hemen secdeye kapılır. Sonra, ona atlas kumaşdan yetmiş hülle giydirin diye emir verilir. Sonra, onu diğer şehid kardeşlerinin yanına götürün, denilir. Onların yanına getirilir. Onlar, Cennetin kapısında yeşil bir kubbe altındadırlar. Onlara rızıkları Cennetten gelir.

Kabir

O şehidlerin yanına vardığında, siz memleketinizden gelen misafirden sorduğunuz gibi filan kişi ne yaptı diye sorarlar. O, iflâs etti» der.

Onlar:

O ne yaptı ki? O iyi bir tüccardı. Biz, sizin müflis saydığınızı müflis saymıyoruz. Esas müflis amelce müflis olandır, derler.

Sonra filan kişi filan hanımına ne yaptı, diye sorarlar.

Onu boşadı, der.

Onlar:

Aralarında ne geçti ki, onu çok seviyordu, derler.

Onlar:

Filan ne yaptı, derler.

O:

O bendi Onlar:

Yok önce öldü, der.

«Demek T helak oldu, biz onun öldüğünü işitmedik. Allah'ın iki yolu vardır. Biri yanımızdan geçer, diğeri de onun zıt istikametinde gider. Allah bir kula iyilik dilerse, onu yanımızdan geçirir, ne zaman öldüğünü biliriz. Bir kula da şer dilerse, onu başka tarafa götürür, onun haberini işitmeyiz, derler.

îbn-i Mende, Abdurrahman bin Zeyyad bin En'am tarikiyle, Hayyam bin Cebele'den rivayet ettiğine göre, şöyle demiştir:

Bana ulaştı ki, Resûlullah (Sallallâhû Aleyhi ve Sellem) şöyle buyurmuştur:

Şehit düşenlere Cenâb-ı Hakk en güzel bir cesed indirir, ruhuna «içine gir» der Evvelki cesedine bakar, Halk'ın yaptıklarını görür, ordakilerle konuşur. Onların işittiğini sanır. Ve onların gördüğünü sandığından onlara bakar. En sonunda, onun huri'in olan hanımları gelir, onu alır götürürler.

Nimet gören ruhlar çeşit çeşittir. Bâzıları cennet ağaçlarına kal kan bir kuştur. Bazıları da yeşil kuşların havsalasında olur. Bazıları Arş altında kandiller içinde barınırlar. Bazıları da, ak kuşların havsalasında olur. Bazıları başka bir çeşit kuşların havsalasında olur Bazıları, Cennetlik şekiller içinde olurlar. Bazıları da amellerinden yaratılan bir şekil içinde olur. Bazıları gezer ve döner, cesedini ziyaret eder. Bazıları da ölenlerin ruhlarını karşılamakla görevlidir.

Bunlardan, başkaları da, bir kısmı Mikail'in kefaletinde olur. Bir kısmı Âdem'in kefaletinde olur. Bir kısmı da Hz. İbrahim'in kefaletinde olur.

Kurtubi dedi ki, bu güzel bir görüştür. Bütün rivayetleri birleştirir.

Ben diyorum ki, Beyhaki ve ibn-i Merdeveyh'in Ebû Said-i Hud-ri'den rivayet ettikleri Miraç hadisi de bunu teyid etmektedir. Resûlullah (Sallallâhû Aleyhi ve Sellem) :

«...Sonra, ikinci göğe çıktım, Yahya ile İsa ve milletlerinden bir gurubu gördüm. Sonra üçüncü göğe çıktım. Yûsuf ve milletinden bir gurubu gördüm. Sonra dördüncü göğe çıktım. İdris ve milletinden bir gurubu gördüm. Beşinci göğe çıktım, Harun ve milletinden bir gurubu gördüm. Altıncı göğe çıktım, Musa ve milletinden bir gurubu gördüm. Yedinci göğe çıktım, İbrahim ve mîlletinden bir gurubu gördüm. Bana denildi ki, burası senin ve ümmetinin yeridir.» diye buyurdu. Sonra şu mealdeki âyeti okudu:

İbrahime en lâyık olanlar, onun tabileri, bu peygamber ve ona imân edenlerdir. [16]

Sonra ümmetimi iki fırka halinde gördüm. Bir fırkanın üzerinde kağıt gibi ak elbiseler vardı. Bir fırkanın da üzerinde çamurdan elbiseler vardı, diye buyurdu ve hadisin tamamını anlattı.

işte bu hadis gösteriyor ki, ruhların mertebeleri değişiktir her bir semâda bir millet vardır.

Hakîm-i Tirmizi dedi ki, ruhlar Berzah âlem'inde gezerler, dünyadakilerin ve göktekilerin hâllerini seyrederler. Gökte insanların durumlarım konuşurlar. Bâzı ruhlar da Arşın altındadır, bâzı ruhlar da Cennete uçar, dünyada Allah'a yaptığı ibâdet gücüne göre onda gezer.

Beyhaki de, bunun bir benzerini, «Azâbü'l-Kabir» kitabında ibn-i Mesûd ve ibn-i Abbas'ın (Radıyallahû anhüm) hadislerini zikrettiğinde bu hadisin bir benzerini zikretmiştir.

Sonra, Buhari'nin, Berra' (Radıyallahû anh)'dan rivayet ettiği hadisi zikretmiş:

Resul-i Ekrem (Sallallâhû Aleyhi ve Sellem)'ın oğlu İbrahim öldüğünde, Resul-i Ekrem (Sallallâhû Aleyhi ve Sellem) :

«Onun Cennette bir emzireni vardır» diye buyurdu.

Sonra, Beyhaki, «işte İbrahim, Medine mezarlığı olan Baki'de medfun olduğu halde, Resul-i Ekrem (Sallallâhû Aleyhi ve Sellem) onun Cennet'de emzirildiğini buyurmuştur,» diye istidlal etmiştir.

İbn-i Kayyim, demiş ki:

«Ruhlar Cennet kuşları olurlar, meyvesinden yerler hadisi, «onlara kabirlerinde Cennetteki yerleri gösterilir» hadisi arasında zıtlık yoktur.

Ruh, Cennet nehirlerine girer. Onun meyvesinden yer, aynı zamanda onun Cennetteki yeri ona gösterilir. Çünkü Cennete hakiki olarak girmek, ancak haşir gününde olur.

Bunun bir delili de şudur:

Şehidlerin ruhlarının Berzah Âleminde barındıkları yerler, onların hakiki makamları değildir.

Demek hakiki olarak Cennete girmek ruh ve cesede sahip insana müyesser olur. Ruhun yalnız olarak girmesi ise bundan ayrı ve geride bir şeydir.

Nesefi'nin «Bahrü'l-Kelâm»ında şöyle denilmiştir: Ruhlar dört guruptur:

Peygamberlerin ruhları ki, cesedinden çıkar, misk ve kâfur gibi güzel kokulu cesedinin şekline girer. Cennette olur. Yer içer faydalanır, geceleyin de Arşa asılı kandillerin içine barınır.

Şehidlerin ruhları ki, cesedlerinden çıkar, Cennette yeşil kuşlar içinde olurlar, yer, içer, faydalanır ve geceleyin Arşa asılı kandillerin içinde olur.

Müminlerden ehl-i itaat olan ruhlar ki, Cennet etrafında olular. Yemez, içmez, faydalanmazlar, fakat Cennete bakmakla istifa*de ederler.

Mü'minlerden ehl-i isyan ruhları ise gökte ve yerde havada olurlar.

Kâfirlerin ruhları ise onlar, Siccinde yerin yedinci katının dibinde siyah kuşlar içindedirler. Cesedleriyle ilişkileri vardır. Güneş gökte iken ışığı yerde olduğu gibi...

Ruhları azap gördükçe cesedleri de elem çeker.

Hafız ibn-i Recep «Ahvalü'l-Kubûr» adlı kitabında şöyle demiştir:

Yedinci Bab, Berzah aleminde ruhların barındıkları yer konusundadır.

Peygamberler (Aleyhi's-selâm) ruhları hiç şüphesiz, Allah katında Âlâ-yı îlliyindedirler.

Sahih hadiste var ki, Resul-i Ekrem (Sallallâhû Aleyhi ve Sellem) 'ın en son söylediği söz:

«Yâ Rabb Refiki Â'Iâ isterim» [17] sözüdür.

Bir adam, ibn-i Mesud'a Resul-i Ekrem (Sallallâhû Aleyhi ve Sellem) vefat etti. Şimdi nerdedir? diye sormuş. İbn-i Mesud, «O (Aleyhi's-selâm) Cennettedir» demiş.

Şehidlere gelince çoğu alimler, onların da Cennette oldukları görüşündedirler. Bu konuda hadisler çoktur. Müslim'in ibn-i Mesûdtan, İmam Ahmed ve Ebû Davud'un ibn-i Abbâs (Radıyallahû anh)'dan ve diğerlerinden rivayet ettikleri hadisler gibi...

Bu konuda geçen hadislerden başka, Ahmed, ibn-i Ebu Dünya, Ebu Yala'nın Enes (Radıyallahû anh)'dan rivayet ettikleri şu hadistir : Enes dedi ki:

Güzel rüya, Resul-i Ekrem (Aleyhi's-selâm) 'in çok hoşuna giderdi. Buyruklarından birisi de, içinizde kimse rüya gördü mü sorusu idi. Tanımadığı bir adam, rüyayı gördüğünü anlatınca, onu soruştururdu. iyi bir insandır, dediklerinde rüya daha fazla hoşuna giderdi

Enes dedi ki, bir gün bir kadın geldi. «Yâ Resulûllah ben bir rüya gördüm. Sanki çıkıp Cennete girmişim. Bir düşüş sesini işittim. Cennet kapıları kapandı. Baktım filan ve falan vardır, dedi ve on iki kişiyi saydı ki, Resul-i Ekrem (Sallallâhû Aleyhi ve Sellem) onları savaş için bir bölük olarak göndermişti..

Sonra devam etti i Onlar getirildiler, üzerlerinde kanlı elbiseler vardı. Damarları kan akıyordu. Onları Beydah nehrine götürün, denildi. Götürüldüler. Onlan içine batırıp çıkardılar. Yüzleri dolun ay gibi parladı. Onlara altın sandalyeler getirildi. Üzerinde oturdular. Altın tabak içinde onlara hurma takdim edildi. Canları istediği kadar yediler. Tabağı bir yönden öbür yöne çevirdikçe değişik meyveler oluyor ve canları istediği kadar yiyordular. Ben de onlarla beraber yedim, dedi. Bir az sonra o bölükten haberci geldi. «Yâ Resulûllah şöyle şöyle oldu, filan ve filan on iki kişi isabet aldı» dedi. Resul-i Ekrem;

«Bana o hanımı çağırın» dedi. Hanım geldi, «bu adama rüyanı anlat» dedi. Rüyayı anlatınca adam (haberci) dedi ki;

«Evet onun gördüğü doğrudur. Filan ve filanlar isabet aldılar.»

Mücahit'den rivayet edildiğine göre, «Şehidler Cennette değiller, fakat ondan rızıklanırlar» demiştir

Adem bin Iyas Mücahit'den: -Allah yolunda katledilenleri ölü sanmayınız» mealindeki âyet-i kerime hakkında rivayet ettiğine göre demiştir ki;

«Onlar Allah katında diridirler, Cennet yemişinden rızıklanırlar, onun kokusunu alırlar, fakat Cennette değiller.»

îbn-i Abbas (Radıyallahû anhüma)'dan rivayet edilen:

«Şehidler, Cennet kapısında ak bir nehir üzerindedirler» hadisi buna delildir. Çünkü, bu, gösteriyor ki nehir Cennetin dışındadır.

Buna şöyle cevap verilmiştir: Hadisin ravilerinden olan ibn-i îshak, aldatan birisidir, hadis olarak işittiğini de açık söylememiştir.

Belki de, bu hadis umum şehidler içindir, şehidlerin hasları ise Cennette Arşa asılı kandillerdedirler.

Veya belki de, hadiste sözedilen şehidden kasıt, manevi şehiddir. Taunda, denizde, yangında, ve karın ağrısıyla ölenler gibi ki, haklarında hadis varit olmuştur.

Veya hadisten kasıt delillerle iman edip imanın doğruluğuna şahit olanlardır. Çünkü, onlara da şehid denilir. Nasılki Ebu Hüreyre ve Berra (Radıyallahû anhüma) 'dan şöyle rivayet edilmiştir:

Ebu Hüreyre:

«Her mümin sıddık ve şehiddir.» dedi.

«Ne diyorsun ya Eba Hüreyre» denilince, O:

(Ruhların Makarrı = Berzah Âlemi)
«Sizi yarattık, sonra sizi tasvir ettik, sonra meleklere, Adem'e secde edin, dedik.» [11]

Demek Cenab-ı Hakk, bütün ruhları birden yaratmıştır. Bunun için Resul-i Ekrem (Sallallâhû Aleyhi ve Sellem)

«Ruhlar, düzenli askerlerdir. Tanıştıkları birleşirler, tanışmadıkları dağılırlar.» diye buyurmuştur.

Kâlu Belâ'da Allah, onları Rubûbiyetine şahit gösterdiğinde onlar, mahluk, musavver ve akıl sahipleri idiler. Bu durumları, meleklerin Adem'e secde etmelerinden ve ruhlar'in cesedlerine girmelerinden öncedir. Cesedler o zaman, toprak ve su idi. Cenâb-ı Hakk ruhları istediği yerde barındırdı. Ki, öldükten sonra, bu berzah aleminde barınırlar.

Ruhlar bu Berzah âleminden, peyderpey bu dünya meşherine gönderilirler.

îbn-i Hazm demiş ki:

Demek ruhlar, tanışma ve tanışmama gibi vasıflara sahip cisimlerdir, işlerin farkındadırlar. Cenab-ı Hak onları imtihan için dünyaya gönderir, sonra, onları vefat ettirip berzah alemine gönderir.

Resûl-i Ekrem (Sallallâhû Aleyhi ve Sellem) Miraç gecesinde, bu ruhları Berzah âleminde ehl-i saadet olanları Hazreti Adem'in sağında, ehl-i şekavet olanları da Hazreti Adem'in solunda görmüş. Bu onların aynı hizada olmalarını gerektirmez. Sağın son yüksekliği olduğu gibi, solun son derece aşağı katı vardır.

Peygamberlerin ve şehidlerin ruhları ise acele edip Cennete giderler,

Muhammed bin Nasr el-Meryizi, îshak bin Raheveyh'den rivayet ettiğine göre, o da bu görüşün aynını söylemiştir. Ve bütün ehi-i ilim bu görüştedir, demiştir.

îbn-i Hazm, demiş ki, bu aynı zamanda bütün İslâm ulemâsının da görüşüdür.

Âyet-i Kerime'de, Vak'a sûresinin sonunda -sağda olanlar, solda olanlar» ve -cennette olan mukarrebler» diye bahs edilen üç grup ruh yukarda sözedilen, mesudlar, şakiler, şehid ve peygamberlerin ruhlarıdır.

Ruhlar bitinceye kadar, peşpeşe gönderilirler. Sonra, aynı o Berzah âlemine dönerler. Ve kıyamet koptuğunda, ikinci dirilişte bir daha cesedlerine dönerler.

(Buraya kadar, ibn-i Hazm'm sözü idi.)

Üçüncü görüşe göre :

Ruhlar, kabirlerindedirler. İbn-i Abdul-Berr, anlatılan görüşlerin en sahihi budur, demiş.

Demiş ki, kabrin sual ve sorgusu, azap ve nimeti, kabir ziyareti, onlara selam vermek ve muhatap edinmeleri bunu gösterir.

Îbn'ül-Kayyim demiş ki:

Eğer bundan kasıt, ruhların kabirden ayrılmadıkları ise, bu yanlıştır. Kitap ve Sünnet bunu reddeder. Sorguya çekilmesi ise, ruhun kabirde veya kabrin üzerinde olduğunu göstermez. Ancak onunla ilişkisi olduğunu gösterir. Bu ilişki ile ruh sorguya çekilir. Çünkü ruhun bir özelliği bir anda iki yerde bulunmasıdır. Refik-i Âla'da olduğu halde, bedenle bitişik olabilir. Cesedine selam verildiğinde selamını alabilir.

İşte, peygamber (Sallallâhû Aleyhi ve Sellem) Cebrail (Aleyhi's-selâm) 'ı altıyüz kanat içinde, gördü. Yalnız iki kanadı ufku kapatıyordu. Bununla beraber, Resul-i Ekrem (Sallallâhû Aleyhi ve Sellem)'e yanaşıp dizini dizine koymuştu. Muhlislerin imanı artıyordu. Mümkündür ki, o böyle yaklaştığı halde, gökteki yerinde olsun.

Resul-i Ekrem, (Sallallâhû Aleyhi ve Sellem) Cibril'i gördüğünü bir hadisi şerifiyle, şöyle buyurmuştur:

«Başımı kaldırdığımda baktım, Cibril, yer ve gök arasında dikilmiş, şöyle diyor:

«Ya Muhammed, sen Resulullah'sın, ben de Cibril'im.» Başımı hangi tarafa çevirdimse, onu orda öylece gördüm.»

îşte, Allah'ın dünyanın birinci göğüne inmesi, ve Arefe günü müminlere yakınlaşması ve benzeri ayet ve hadisler bu mânâya yorumlanır. Çünkü Allah, hareket ve yer değiştirmekten münezzehtir.

Bu gibi konularda yanlışlık, alem-i gaybi, alem-i şehadete kıyaslanmaktan doğmaktadır. Ruhu bir yeri meşgul eden, yani hacmi olan bir madde olarak düşünüyorlar. Bu mahza yanlıştır.

Resûl-i Ekrem (Sallallâhû Aleyhi ve Sellem) Miraç gecesinde, Musa (Aleyhi's-selâm) 'ı kabrinde namaz kılarken gördüğü halde, onu altıncı gökte de görmüştür.

Ruh, orda beden şeklinde, bedenle ilişkisi olarak kabrinde namaz kıldığı ve selam verenlerin selamını iade ettiği halde, Refik-i ala'da (göklerin üstünde) de olabilir. Bu iki durum arasında mü-nafat ve terslik yoktur. Çünkü ruhların özelliği bedenlerin özelliğinden değişiktir. Bazıları bunu güneşe benzetirler. Kendisi gökte olduğu halde, şuaları yerde olur. Şua güneşin bir vasfı olup yani güneşin kendisi olmadığından, bu temsil mutabık değilse de meseleye ışık tutar.

Resul-i Ekrem {Sallallâhû Aleyhi ve Sellem)'m Miraç gecesinde Peygamberleri gökte görmesi de bu kabildendir. Sahih görüşe göre (Sallallâhû Aleyhi ve Sellem) cesed olarak görünen ruhları görmüştür. Onların bedenleri ise kabirde diri olup namaz kıldıklarına dair, hadis vardır. Demek gökte görülen ruhlardır.

Resul-i Ekrem (Sallallâhû Aleyhi ve Sellem) buyurmuştur ki: Kim kabrimin yanında bana salavat getirirse, ben onu işitirim. Kim uzakta dahi okursa, onun salavatı bana ulaştırılır.

(Beyhaki, bunu 'Şuab'da Ebû Hüreyre (Radıyallahû anh) hadisinden rivayet etmiştir.)

Yine Resul-i Ekrem (Sallallâhû Aleyhi ve Sellem) şöyle buyurmuş:

Allah kabrime bir melek müekkel kıldı. Ona bütün yaratıkların kulakları kadar kulak verdi. Kıyamete kadar, kim bana salavat okursa, ismini ve babasının ismini bana ulaştırır.

Bezzâr, Taberâni, Ammar bin Yâsir (Radıyaîlahû anh) hadisinden bunu rivayet etmişlerdir.

Bu kesin olarak gösteriyor ki, onun (Sallallâhû Aleyhi ve Sellem) ruhu diğer peygamberlerle âla-i illiyinde olmakla beraber, aynı zamanda, Refik-i ala'da (Cenab-ı Hakkın huzurunda) dır.

Bu izahat, aynı zamanda gösteriyor ki, ruhun âla-yı illiyinde olması, Cennette olması veya gökte olması ile bedenle ilişkisi olup anlayıp işitmesi, namaz kılıp Kur'an okuması arasında münâfat yoktur.

Bunun garip görünmesi, âlem-i Şehadetde, dünyada onun benzerinin olmayışıdır. Berzah ve Ahiret işleri dünyada alıştığımız işlere benzemez. (Buraya kadar ibn-i Kayyim'in sözü idi.)

Yine başka bir kitapta demiş ki:

Ruhun bedenle beş değişik ilişkisi vardır:

Birincisi: Ana karnında,

İkincisi Doğumdan sonra,

Üçüncüsü: Uykuda... Uykuda ruh bedende bir yandan ilişkisi vardır. Bir yandan da ondan ayrıdır.

Dördüncüsü: Berzah aleminde... Bu alemde, ruh ölümle bedenden ayrılmışsa da tamamen ondan ayrı değildir.

Beşincisi: İkinci dirilişte... İlişkilerin en sağlamı en mükemmeli de budur. Çünkü, bu ilişki ile vücut artık, ne Ölür, ne yatar, ne de bozulur.

Yine ibn-i Kayyım, başka bir yerde demiş ki:

Ruh öyle bir hız ve harekete sahip ki, göz kırpması gibi bir anda, kabirden göğe çıkar. Delili de uyuyanın ruhudur. Tesbit edilmiş ki, uyuyanın ruhu, bir kaç saniye içinde, yedi kat göğe gelip Arş-ı âla altında Allah'a secde eder. Sonra cesedine döner.

îbn-i Kayyım, görüşünü söyledikten sonra, diğer görüşleri de şöyle anlatmıştır:

Ruhlar, Cabiye'de veya Zemzem kuyusundadırlar. Kâfirlerin ruhları da Bürhût vadisindedirler. -

îbn-i Mende senediyle, Süfyan bin Ebbân bin Said tarikiyle bir adamın şöyle dediğini rivayet etmiştir:

Bir gece Bürhût vadisinde yattım. Sanki bütün insan sesleri onda toplanmıştı. «Ya Davme, Yâ Davme.» diyordular.

Ehli kitapdan bir adam, demiş ki:

Devme' kâfirlerin ruhlarına müekkel olan melektir.

Süfyan: Hadremutlu'lardan sorduk; dediler ki kimse geceleyin o vadide yatamaz.

îbn-i Ebû Dünya, el-Kubur, kitabında, Ömer bin Süleyman'dan rivayet ettiğine göre, şöyle demiştir:

Yahudi bir adam öldü, yanında müslümanın bir emâneti vardı. Onun müslüman bir oğlu da vardı. Fakat emânetin yerini bilemedi. Şuayb el-Cebbai'ye durumu anlattı. O da şu tavsiyede bulundu :

Bürhût vadisine git, orda bir çeşme vardır, yahudiler, Cumartesi gününü orada geçirirler. İşte Cumartesi günü oraya gidersen, babanı çağır, ona istediğini sor. Adam, bu tavsiyeyi dinledi, gidip çeşmenin başına varınca iki veya üç sefer babasını çağırdı. Babası cevap verdi.

Oğul Filan kişinin emaneti nerdedir? dedi.

Baba: Kapının eşiğinin altındadır, git ona teslim et ve üzerinde olduğun dinde kal, dedi.

Sonra, İbn-i Kayyım, demiş ki:

Bu rivayetlerin birine sahih, diğerine, bâtıl demek mümkün değildir. Sahih görüş odur ki, ruhların Berzah alemindeki yerleri

değişiktir. Bu değişiklik, bu alem. hakkında olan görüş ve rivayetlerin arasındaki değişikliklerden daha fazladır.

Çünkü bu görüşlerin herbirisi, saadet, ve şekavetteki derecelerine göre guruplanan insanların bir gurubu hakkındadır.

Bâzı ruhlar, ala-yı illiyindedir. Mele-âla'dadır. (En yüce makam ve meclislerdedir) Peygamberlerin ruhları gibi. Mirac gecesinde göründüğü gibi onların da makamları değişiktir.

Bâzı ruhlar da yeşil kuşlar içinde, Cennette istedikleri gibi gezerler. Onlar da şehidlerin ruhlarıdır. Fakat hepsinin değil. Çünkü, bâzıları borcundan veya başka bir sebepden dolayı Cennete girmekten alıkonulurlar.

Nasıl ki, Müsned»de Muhammed bin Abdullah bin Cahş (Radıyallahû anh) 'dan rivayet edilmiş :

Bir adam Resûl-i Ekrem (Sallallâhû Aleyhi ve Sellem)'e gelip dedi ki:

«Yâ Resûlallah, Öldürülsem, bana ne var?» Resul-i Ekrem (Sallallâhû Aleyhi ve Sellem.) :

«Cennet» diye buyurdu. Sonra adam dönünce, Resul-i Ekrem (Sallallâhû Aleyhi ve Sellem) :

«Borç müstesna.. Biraz önce Cebrail bana bunu gizliden bildirdi,» diye buyurdu.

Bâzı ruhlar, cennet kapısında olurlar. îbn-i Abbâs'ın hadisinde geçtiği gibi.

Bazıları da kabirde ateş içinde mahpus kalır.

Bâzıları da yerde kalır, yüksek makamlara çıkamaz. Çünkü süfli bir ruh imiş. Ve arzî süfli ruhlar, semavi ruhlarla bir araya gelemez. Tıpkı dünyada bir araya gelemedikleri gibi.

Ruh, bedenden ayrıldıktan sonra, benzer arkadaşlarına ve yaptığı amellere kavuşur. Çünkü, insan sevdiği ile beraber olur.

Bâzı ruhlar da, zânilere mahsus bir tandırda olur.. Bâzıları da kandan bir nehir içinde olurlar. Demek, iyi ve kötü ruhlar'için yalnız tek bir yer var değildir. Hepsinin, de yer ve makamlarının değişikliğine göre, kabirlerdeki cesedleriyle ilişkileri vardır. Ki hak ettiği azap ve nimeti görsün.
(İbn~i Rayyim'in sözü bitti.)

Ben diyorum ki; imam Ahme'din «Zühd»de rivayet ettiği şu gelen nakil, ibn-i Kayyim'in bu anlattığını yani ruh ve cesedin nimet ve azapta ortak olduklarını teyid etmektedir. Şöyle ki:

imam Ahmed, Vehb bin Münebbih'den rivayet ettiğine göre, Hızkıl (Aleyhi's-selâm) şöyle demiştir:

Bir melek bana geldi,, beni yüklendi, bir araziye bıraktı. Orası bir savaş meydanı idi. Orada binlerce ölü vardı. Etleri çürümüş, kemikleri birbirini bırakmıştı. Ben onları çağırdım. Her kemik, bulunduğu ekleme geldi. Sonra üzerlerine et bitti. Sonra, cilt geçirildi. Ben de bakıyordum. Bana denildi ki:

Ruhlarını çağır. Ben çağırdım, baktım, her bir ruh cesedine gitti. Ben ne durumda idiniz? dedim. Onlar:

Biz ölüp hayat bizden ayrıldığında, karşımıza Mîkail isminde bir melek çıktı, bize, «amellerinizi getirin, ücretlerinizi alınız, size, sizden öncekilere ve sizden sonrakilere yaptığımız ve yapacağımız kanun budur, dedi.

Sonra amellerimize baktı, gördü ki; biz putlara tapıyormuşuz. Bunun üzerine, cesedlerimize kurtları musallat etti. Ruhlarımız, elem çekmeye başladı. Ruhlarımıza gam ve kederi musallat etti, cesedlerimiz elem çekmeye başladı; İşte biz, şimdiye kadar, böyle azap çekiyorduk.

Kurtubi dedi:

Hadisler, gösteriyor ki, Cennete girecekler, yalnız şehidlerin ruhlarıdır. Yani ruh olarak başka ruhlar girmez. Ka'b hadisi ve benzeri hadisler, şehidler'e yorumlanır.

Ama diğer ruhlar ise, bazen gökte olur, Cennette değil. Bazen de kabirlerinin avlusunda olurlar.

Bir rivayete göre, onlar, aleddevam, her Cuma kabirlerine gelirler.

İbn-i Arafe dedi ki;

Ceride hadisinden anlaşılır ki, ruhlar, kabirlerinde azap ve nimet görürler.

Sonra, Kurtubi, dedi ki: Diğer ölülerden başka bazı şehidlerin ruhları da cennetin dışında kalır, Nitekim ibn-i Abbas'ın hadisinde;

«Şehidlerin ruhları, Cennet kapısında geniş parlak bir nehir üzerindedirler. Üzerlerinde borç gibi insanların hakkı kaldığından Cennete giremiyorlar» denilmektedir.

Ebû Musa (Radıyallahû anh) rivayet ettiğine göre, Resûlullah (Sallallâhû Aleyhi ve Sellem) şöyle buyurmuştur:

«Büyük günahlardan sonra, insanın karşılaşacağı en büyük günah, Allah'ın yasakladığı şu günahtır ki, kişi borçlu iken borcunun ödenmesi için bir çareye başvurmadan ölmesidir.

Ebû Davud da bunu rivayet etmiştir:

Kurtubi demiş ki:

Bâzı âlimler bütün mü'minlerin ruhları Cennet ül-Me'vada oldükları görüşündedirler. Me'va sığınak demektir. Ruhlar oraya sığındığı için, ona Cennet'ül Me'va denilmiş. Bu Cennet Arş'ın altındadır. Ruhlar onun nimetleriyle nimetlenir, kokusundan istifade ederler.

Fakat birinci görüş daha sahihtir.

Hafız ibn-i Hacer, «Fetâva» adlı kitabında şöyle demiştir:

Mü'minlerin ruhları, illiyinde (en yüksek makamda) olurlar. Kafirlerin ruhları da siccinde (en aşağı bir yerde) olurlar. Her ruh, manevi bir şekilde, cesediyle ilişki içindedir. Bu ilişki, dünyada ruh ve beden ilişkisine benzemez. Daha fazla rüyadaki ilişkiye benzer, belki ondan daha: kuvvetli bir ilişkidir.

Demiş ki, bu yorumla, (ruhların gökte veya yerin dibinde veya kabirlerinin avlularında olduğu hakkında gelen üç ayrı rivayet birleştirilmiş olur.

Ve bununla beraber, ruhlar için, tasarruf ve kabrine gidip gelme izni vardır.

Kabir değiştirilse veya vücut parçalan dağılsa, da mezkur ruh -

kabir ilişkisi devam eder. İbn-i Hacer'in sözü bitti.

Ben de diyorum ki ibn-i Asakir'in ibn-i îshak yoluyla rivayet ettiği şu hadis, mü'min ruhların illiyinde en yüksek makamda olduğunu teyid etmektedir:

Hüseyin bin Ubeydullah, ibn-i Abbâs (Radıyallahû anh)'dan rivayet ettiğine göre Resul-i Ekrem (Sallallâhû Aleyhi ve Sellem) Cafer (Radıyallahû anh) şehid edilişinden sonra, şöyle buyurdu:

Bu gece, Ca'fer, bir gurup melek peşinde giderken yanımdan geçti. İki kanadı vardı. Kanadının tüyleri, kana bulanmıştı. Yemende Bişe namındaki bir şehre gidiyordular.

îbn-i Adi, Ali bin Ebû Talip hadisinden rivayet ettiğine göre, Resûlullah (Sallallâhû Aleyhi ve Sellem) şöyle buyurmuştur:

«Bir gurup melek arkadaşlariyle Cafer'i gördüm. Bişe halkını yağmurla müjdeliyordular.»

Hâkim, İbn-i Abbas, (Radıyallahû anhüma)'dan; şöyle demiştir:

Resul-i Ekrem (Sallallâhû Aleyhi ve Sellem) oturuyordu. Esma binti Amis de yakınında idi, birden bir selamı iade etti. Ve şöyle dedi:

Yâ Esma! Cafer, Cibril ve Mikail ile beraber yanımızdan geçip bize selâm verdiler. Ve Cafer dedi ki

Ben filan gün, müşriklerle çarpıştım. Cesedimde önümden, yetmiş üç darbe yedim. Sonra sancağı sağ elimle tuttum, elim vurulup kesildi. Sonra, sol elimle tuttum, o da kesildi. İşte, bunlara bedel Cenab-ı Hakk, bana iki kanat verdi. Cibril ve Mikail ile uçuyorum. Cennette istediğim yere konuyorum. Meyvelerinden istediğimi yiyorum.

Bunun üzerine Esma (Radıyallahû anhâ) «Cafer'e afiyet olsun. Allah ona ne nimeti rızık vermişse... Fakat korkarım, insanlar buna ulanmazlar, minbere çık, halka bunu anlat,» deyince Resul-i Ekrem

(Sallallâhû Aleyhi ve Sellem) minbere çıktı, hamdü sena getirdikten sonra «Cafer bin Ebû Talip Cibril ve Mikail ile beraber geçti. Allah, ellerine bedel ona iki kanat vermişti. Bana selam verdi» buyurduktan sonra Cafer (Radıyallahû anh)'ın ona haber verdiklerini anlatı.

Kurtubi, Ka'b'ın «müminin ruhu bir kuştur.» hadisi hakkın şöyle demiştir:

Müminin ruhu kuş şeklinde olur, yoksa, onun içine girer, ve o zarf olur demek değildir.

İbn-i Mace'nin ibn-i Mes'ud'dah rivayetinde; «Şehidlerin ruh: rı Allah katında, yeşil kuşlar gibidir» denmektedir,

îbn-i Abbâs'ın rivayetinde «yeşil kuşların içinde gezer» ifadesi vardır.

îbn-i Ömer'in ibaresinde, «Ak kuşlar şeklindedirler» diye geçmektedir.

Ka'b'ın rivayetinde de «Şehidlerin ruhları yeşil kuşlardır» ifadesi geçmektedir.

Kurtubi demiş ki, bütün bu rivayetler, «yeşil kuşların karınla-rındadırlar» rivayetinden daha sahihtir.

Kabîsi'de; Âlimler, «Yeşil kuşların içindedirler» rivayetini münker görmüşler. Çünkü o zaman, ruhlar, mahpus kalmış olurlar, demiş. Ve şöylece ona cevap verilmiştir:

Rivayet, sabittir. Tevil edilmesinin ihtimali var ki, «içinden» maksat, «üzerinde» olsun. O takdirde mâna şöyle olur: Şehidlerin ruhları yeşil kuşlar üzerindedirler. Ayet-i Kerimede, Sizi hurma dallarında asacağım» [12] ifadesinin dalların üzerinde asacağım manasında geldiği gibi.

Diğerleri de demiş ki, bu rivayeti, hakiki mânâsında almaya hiç bir mâni yoktur. Çünkü Allah, kuşun içini fezadan daha geniş kılabilir.

İbn-i Dihye, «Tenvir»de;

«Bâzı mütekellimlerin bu rivayet münkerdir» (belli değil) dediklerini» yazmıştır. Demişler ki iki ruh bir cesed de olamaz. Ve bu muhaldir.

Onların bu sözleri hakikatleri bilmemektir. Sabit olan sünnet ve icma'a itirazdır. Çünkü hadisin mânâsı açıktır: Şehidin ruhu dünyadaki cesedden çıktığında, kuş suretinde olan başka bir cesede girer. Kıyamette cesedine dönünceye kadar. Berzah âleminde bu şekilde kalır.

Esas muhal olan, iki hayatın bir cisimde olmasıdır. Ama iki ruhun, bir cesed de olması, muhal değildir. Çünkü, iki cisim içice girer diye bir şey iddia etmedik. İşte cenin ana kanundadır. Ve ruhu, anasının ruhundan ayrı bir ruhtur. Bunu misâl verirken kuşu şehidin ruhudan başka bir ruhu var kabul edildiği takdirde deriz. Halbuki, «yeşil kuşların içindedir» hadisinden, yeşil kuşlar şeklindedir, mânâsını gayet kolay anlayabiliriz. «İnsan suretinde bir melek gördüm» ifâdesi gibi Üstad İzzeddin ibni Abdüsselâm, Emâlisi'nde;

Ruhların Makarrı=Berzah Âlemi1
Faydalı Bir Mesele 24
Faydalı Bir Mesele 25

Ruhların Makarrı=Berzah Âlemi

Cenâb-ı Hak Kur'an-ı Kerim'inde şöyle buyuruyor:

O Allah ki sizi bir nefisten inşa etti: Karar kılınacak yer ve emânet edilecek yer (kıldı). [1]

Yine buyuruyor:

Allah onun karar kılacak yeri ve emanet edilecek yeri bilir. [2]

Karar kılınacak yer, meni ve yumurta keseleridir. Emanet edilecek yer de, ölümden sonraki berzah âlemidir.

Müslim, îbn-i Mes'ud (Radıyallahû anh) 'dan rivayet ettiğine göre, Resûlullah (Sallallâhû Aleyhi ve Sellem) şöyle buyurdu:

Şehidlerin ruhları, Allah katında, (Âhirette) yeşil kuşların içlerine girerler, gündüzleyin Cennette, istedikleri gibi gezerler. Sonra Arşın altında bulunan kandillerin içine barınırlar.

îmam Ahmed, Ebû Dâvud, Hâkim, Beyhaki, ibn-i Abbâs (Radıyallahû anh)'dan rivayet ettiklerine göre, Peygamber (Sallallâhû Aleyhi ve Sellem) şöyle buyurdu :

«Uhud'da, arkadaşlarınız vurulduğu zaman, Allah onların ruhlarını yeşil kuşların içine koydu. Cennet gündüzlerinde, gelir. Cennet meyvelerinden yerler. Sonra Arşın altında asılı olan altın kandillerin içinde barınırlar.»

Saîd bin Mansûr, ibn-i Abbâs (Radıyallahû anh)'dan rivayet ettiğine göre şöyle demiştir:

«Şehîdlerin ruhları, yeşil kuşların içine girerler. Cennet ağaçları içinde uçuşurlar, meyvesinden yerler.»

Baki bin Muhalled, Ebû Said-i Hudri (Radıyallahû anh) 'dan rivayet ettiğine göre, Resûlullah (Sallallâhû Aleyhi ve Sellem) şöyle buyurmuştur:

«Şehidler, sabah gelir, akşam giderler. Sonra Arşa asılı kandillerin içine barınırlar. Cenâb-ı Hakk onlara:

— Size yaptığım ikramdan daha üstün bir ikram biliyor musunuz? der.

Onlar ise şöyle derler:

— Hayır, fakat ruhlarımızın cesedlerimize iade etmeni isteriz ki, bir daha savaşıp senin yolunda şehid düşelim.

Hennad bin Sirri, «Zühd» kitabında ve ibn-i Mende, Ebû Said-i Hudri (Radıyallahû anh) 'dan Resûlullah'dan şöyle buyurduğunu rivayet etmişlerdir:

«Şehidlerin ruhları, yeşil kuşlar içinde, Cennet bahçelerinde gezinirler. Sonra Arşa asılı kandillerin içinde barınırlar.»

Sonra Allah ile onlar arasında yukardaki konuşma geçer-;-,

Ebû Şeyh, Enes (Radıyallahû anh)'dan, Resûlullah (Sallallâhû Aleyhi ve Sellem)'in şöyle buyurduğunu rivayet etmiştir.

«Allah şehitlerin ruhlarını arşa asılı kandiller içinde barınan, ak kuşların cevfinde diriltir.»

İbn-i Mende, Saîd bin Süveyd'den rivayet ettiğine göre, o ibn-i Şihab'dan müminlerin ruhlarının nerede barındıklarını sormuş. Ibn-i Şihap demiş:

«Bana ulaştı ki, şehidlerin ruhları, Arşta uçuşan yeşil kuşlar gibidirler. Gelir sonra, Cennet bahçelerine giderler. Her gün Cenâb-ı Hakk Sübhanehu ve Teâlâ'ya gelir, ona selâm verirler,

Ibn-i Ebi Hatem, İbn-i Mes'ud (Radıyallahû anh) 'dan rivayet ettiğine göre, şöyle demiştir:

«Şehidlerin ruhları Arşın altında kandiller içinde yeşil kuşların cevfindedirler. İstedikleri gibi Cennette gezerler. Sonra kandillerine dönerler... Mümin çocuklarının ruhları ise serçelerin içine girerler. Cennette istedikleri gibi gezerler.»

Ebû Derda (Radıyallahû anh)'dan rivayet edildiğine göre; . Kendisinden şehidlerin ruhları sorulmuş. Demiş ki:

Onlar yeşil kuşlardır. Arşa asılı kandiller içindedirler. Cennet bahçelerinde istedikleri gibi gezerler.»

îmam Ahmed, Abd ve ibn-i Ebi Şeybe, Teberani, Beyhaki, ibn-i Abbâs (Radıyallahû anh)'dan sahih bir sened ile rivayet ettiklerine göre, Resûlullah (Sallallâhû Aleyhi ve Sellem) şöyle buyurmuştur:

«Şehid ruhları, Cennet kapısında geniş bir bulut üzerinde yeşil bir kubbe içindedirler. Sabah akşam, rızıklan cennet'den onlara gider.

Hannad bin Sirrî «Zühd» kitabında ve ibn-i Ebi Şeybe, ibn-i Ka'b'dan rivayet ettiklerine göre şöyle demiştir:

-Şehidler, Cennet meydanlarının bahçeleri içinde kurulan kubbeler içindedirler. Onlara bir öküz bir de balık gönderilir, dövüşürler. Şehidler onlarla oynarlar. Bir şeye muhtaç oldukları zaman, iki hayvandan biri diğerini öldürür, şehidler ondan yerler. Onda Cennetteki her nimetin tadını bulurlar.

Buharı, Enes (Radıyallahû anh)'dan rivayet ettiğine göre Harise (Radıyallahû anh) katledildiğinde anası;

Yâ Resûlallah, benim Harise'ye olan bağlılığımı biliyorsun, eğer Cennette ise sabrederim. Eğer Cennette değilse, ne yapacağımı bilirsin, dedi. Resul-i Ekrem (Sallallâhû Aleyhi ve Sellem) buyurdu:

-Cennetler çoktur. O ise en yüksek Cennet olan Firdevs'dedir.

îmam Malik, İmam Ahmed, Nesai sahih bir sened ile Ka'b bin Malik (Radıyallahû anh)'dan rivayet ettiklerine göre, Resûlullah (Sallallâhû Aleyhi ve Sellem) şöyle buyurmuştur:

«Mü'minin ruhu. Cennet ağacına konan, ondan yiyen bir kuştur. Sonra kıyamet gününde Allah onu cesedine iade eder.

Tirmizi'nin rivayeti ise, şöyledir:

«Şehidlerin ruhları, Cennet meyvesi veya Cennet ağacından yiyen yeşil kuşlar içindedirler.»

îmam Ahmed, Teberani hasen bir sened ile, ümm-ü Hani dıyallahû anhâ)'dan rivayet ettiklerine göre;

O Resûlullah'a:

— Biz öldükden sonra, birbirimizi görüp ziyaretleşecek diye sordu.

Resûlullah ise şöyle cevap verdi:

— «Ruh Cennet ağacından yiyen bir kuş olur. Kıyamet günü geldiğinde her nefis cesedine döner.»

îbn-i Sa'd Mahmûd bin Lebid tarikiyle Ümm-ü Beşir bin Berrâ (Radıyallahû Anhüm)'dan rivayet ettiğine göre;

O Resûlullah (Sallallâhû Aleyhi ve Sellem)'den, ölüler birbirini tanır mı diye sormuş.

Buyurmuş ki:

Ellerin kurusun; itminan ile Allah'a inanmış bir ruh Cennette yeşil bir kuştur. Eğer ağaç başında kuşlar tanışıyorsa, onlar da tanışır.

İbn-i Asâkir, ibn-i Lahia yoluyla, Ebul-Esved'den, o da ümm-ü Ferve bint-i Muâz es-Süllemiye'den o da Ebû Mârufun hanımı Ümm-ü Beşir (Radıyallahû anh)'dan rivayet ettiğine göre;

O Resûlullah (Sallallâhû Aleyhi ve Sellem)'den «Öldükten sonra görüşecek miyim,» diye sormuş. Resûlullah (Sallallâhû Aleyhi ve Sellem) buyurmuş ki:

«Ruh, ağaçtan yiyen bir kuş olur. Kıyamet günü geldiğinde cesedine girer.»

îbn-i Mâce, Teberâni, Beyhakî, Sahih bir sened ile, Abdurrahman bin Ka'b bin Malik'ten rivayet ettiklerine göre, şöyle demiştir:

«Ka'b Ölüme yaklaştığında, ümm-ü Beşir binti Berrâ (Radıyallahû anhüm) yanına geldi.

— Yâ Ebâ Abdurrahman şayet filanı görürsen benden ona selam söyle, dedi.

Abdurrahman:

— Yâ Ümm-e Beşir Allah seni bağışlasın, bununla ilgilenecek vaktimiz olmaz, dedi.

Ümm-ü Beşir:

— İşitmedin mi Resûlulllah buyurdu:

«Müminin ruhu istediği gibi Cennette gezer. Kâfirin ruhu da Cehennemde hapsedilir.» Abdurrahman:

— Evet, dedi. Ümm-ü Beşir.

— İşte, bahsettiğim şey budur.

İbn-i Mende, Taberani, Ebû Şeyh, Dumrate bin Habip (Radıyallahû anh) 'dan mürsel olarak rivayet ettiğine göre şöyle demiştir:

Resûlullah (Sallallâhû Aleyhi ve Sellem)'den müminlerin ruhları soruldu. Buyurdu ki:

«Onlar yeşil kuşlar içindedirler. Cennette istedikleri gibi gezerler.»

Yâ Resûlullah kâfirlerin ruhları nerde olur?., dediler.

Buyurdu ki:

«Onlar Cehennem'de hapsedilir.

Beyhaki Şuâb»da İbn-i Ebi Dünya, «Menâmat» Saîd bin Müseyyib'den rivayet ettiklerine göre;

Selmân-ı Fârisi ve Abdullah bin Selâm (Radıyallahû ânhüma) karşılaştılar. Biri diğerine dedi ki :

-— «Eğer benden önce Rabbine kavuşursan, ne gördüğünü bana bildir.»

— «ölüler, dirilerle görüşür mü?»

— «Evet müminlerin ruhları Cennettedirler, istedikleri gibi gezerler.» dedi.

Taberani, Beyhaki, «Şuâb»da Abdullah bin Amr (Radıyallahû anh) 'dan rivayet ettiklerine göre, şöyle demiştir:

«Cennet güneş şuaları içinde dörülür. Her sene iki sefer açılır. Müminlerin ruhları bir nevi serçe kuşları içinde Cennet meyvelerinden yerler.»

îbn-i Mende bunu Abdullah'dan merfûan rivayet etmiş; Hallâl, da ondan mevkûfen, şu ibare ile rivayet etmiştir:

«Müminlerin ruhları serçeye benzer, yeşil kuşlar içindedirler. Cennette tanışırlar ve onun meyveleriyle rızıklanırlar.»

İmam. Ahmed, Hâkim sahih görmüştür Beyhaki Ebû Dâvud, ibn-i Ebi Dünya, çeşitli yollardan Ebû Hüreyre (Radıyallahû anh)'dan rivayet ettiklerine göre, Resûlullah (Sallallâhû Aleyhi ve Sellem) şöyle buyurdu:

«Müminlerin evlâtları, Cennetin bir dağındadırlar. İbrahim ve Sâre onlara bakarlar. Kıyamet gününde Allah onları babalarına teslim eder.

îbn-i Ebî Dünya el-İ'za» kitabında, ibn-i Ömer (Radıyallahû anh)'dan rivayet ettiğine göre, Resûlullah (Sallallâhû Aleyhi ve Sellem) şöyle buyurmuştur:

İslâm içinde doğan her çocuk Cennettedir. Yer içer. Yâ Rabbi ebeveynimi bana kavuştur,» der.

Yine îbn-i Ebî Dünya o kitapta Halid bin Ma'dan'dan rivayet ettiğine göre şöyle demiştir:

«Cennette Tuba isminde bir ağaç var. Her tarafı memedir. Süt emen ve ölen çocuklar, o ağaçtan emzirilirler. Bakıcıları da İbrahim Halil-ür'rahmandır.»

Yine İbn-i Ebî Dünya'nın Ubeyd bin Umeyr'den rivayetine göre; «Cennet'de, sığır memeleri gibi memeli bir ağaç vardır. Cennet ehlinin çocukları onunla beslenirler.»Saîd bin Mansûr, Mekhûl (Radıyallahû anh) 'dan rivayet ettiğine göre, Resûlullah (Sallallâhû Aleyhi ve Sellem) şöyle buyurmuştur :

Müslüman çocuklarının ruhları yeşil serçeler içinde, Cennet ağaçları üzerindedirler. Babaları İbrahim (Aleyhi's-salâtü ve's-selâm) onlara bakar.

İbn-i Ebi Hatem, Hâlid bin Ma'dan'dan rivayet ettiğine göre, şöyle demiştir:

«Cennetde, Tuba isminde bir ağaç vardır. Her dalı süt verir. Cennet ehlinin çocukları ondan emzirilirler. Kadının düşürdüğü çocuk da, Cennet nehirlerinden bir nehirde dolaşır, Kıyamet kopunca (mahşerde) kırk yaşında bir adam olarak diriltilir.»

İbn-i Ebi Şeybe, Beyhaki, ibn-i Abbâs tarikiyle Ka'b'dan rivayet ettiklerine göre, şöyle demiştir:

«Cennetü'l-Me'vada yeşil kuşlar vardır. Şehidlerin ruhları içlerine girer, gezerler. Firavun kavmi gibi zalim milletlerin ruhları ise siyah kuşlar içine Cehenneme uğrarlar. Müslüman çocuklarının ruhları ise, Cennet serçeleri içinde olurlar.»

Hennad bin Sirri «Zühd»de, Hüzeyl'den rivayet ettiğine göre;

Firavun kavminin ruhları siyah kuşlar içinde Cehenneme sabah akşam uğrarlar.

Şehidlerin ruhları ise yeşil kuşlar içindedir.

Bülüğa ermemiş müslüman çocuklarının ruhları, Cennet serçelerinden bir takım serçelerdir, gezinip otlanırlar.

İbn-i Ebi Şeybe;

«Allah yolunda katl edilenlere ölü demeyin. Onlar diridirler. Fakat siz bilemezsiniz,»[3] âyeti kerime hakkında İkrime'den rivâyet ettiğine göre, şöyle demiştir:

Şehitler, Cennetin ak güvercinleri veya ördekleridirler.

Abdurrezzak, Katade (Radıyallahû anh) 'den rivayet ettiğine göre; O şöyle demiş:

Bize ulaştı ki:

Şehidlerin ruhları, ak kuşlar suretinde, Arşa asılı kandiller içinde barınırlar

îbn-i Mübarek, ibn-i Amr'den nakline göre şöyle demiştir:

«Müminlerin ruhları beyaz kuşlar suretinde Arşın gölgesindedirler. Kafirlerin ruhları ise yedi kat yerin dibindedirler.»

îbn-i Mende, Ümm-ü Kebşe Binta Ma'rur'dan rivayet ettiğine göre şöyle demiştir:

Resûlullah (Sallallâhû Aleyhi ve Sellem) yanımıza girdi. Biz ondan müminlerin ruhlarını sorduk. Öyle anlattı ki, evdekileri ağlattı.

Buyurdu ki:

Müminlerin ruhları, yeşil kuşlar içindedirler. Cennette gezerler. Meyvelerinden yer, suyundan içerler. Arşa asılı altın kandiller içine barınırlar. «Ya Rabbi kardeşlerimizi de bize kavuştur. Bize va'd ettiğini ver,» derler.

Kâfirlerin ruhları ise, siyah kuşlar içindedirler. Ateşten yer, ateşten içerler. Cehennem taşlarında barınırlar. «Yâ Rabbi dost ve kardeşlerimizi bize kavuşturma, bize vaad ettiğini verme,» derler.

Beyhaki «Delâil»de, ibn-i Ebî Hatem ve ibn-i Merdeveyh, «Tefsirlerinde, Ebû Saîd el-Hudri (Radıyallahû anh)'dan rivayet ettiklerine göre; Resul-i Ekrem (Sallallâhû Aleyhi ve Sellem) şöyle buyurmuştur :

İnsan ruhlarının onda yükseldiği miraç [4] bana verildi (gösterildi). Ölü o miracı gördüğü için, imrenerek göğe doğru bakar. O miracın güzelliğinden hayrette kalır. Hiç bir yaratık, o Miraç kadar güzel bir miraç görmemiştir.

Ben ve Cibril, (O Miraçta) yükseldik. Semanın kapısını açmak istedik... Karşımıza, Adem çıktı. Mümin zürriyetinin ruhları ona arz olunuyordu. Herbirisine:

«Bu temiz bir ruh ve hoş bir kişidir. Onu Âla-yı illiyine götürün,» diyordu.

Sonra facir, günahkâr zürriyetinin ruhları ona arz olunuyordu.

Onlara da:

«Pis ruh, ve iğrenç bir kişidir, onu esfel-i safiline götürün,» diyordu.

Ebû Nuaym, zaif bir sened ile Ebu Hüreyre (Radıyallahû)'den rivayet ettiğine göre, Resûlullah (Sallallâhû Aleyhi ve Sellem) şöyle buyurmuştur:

Müminlerin ruhları, yedinci gökte, beklerler. Cennetteki yerlerine bakarlar.

Yine Ebû Nuaym, Hilye'de, Vehb bin Münebbih'den şöyle rivayet etmiştir:

«Allah ın yedinci kat gökte, Beyda isminde bir evi vardır. Müminlerin ruhları onda toplanır. Dünyadan biri öldüğünde, ruhlar onu karşılayıp dünyadaki durumları ondan sorarlar. Dışarıdan gelen birisinden sorulduğu gibi...

Said bin Mansûr, Sünen'inde ibn-i Ömer (Radıyallahû anhüma)'dan rivayet ettiğine göre;

O Abdullah bin Zübeyr'in cesedi darağacında iken, anası Esma {Radıyallahû anhâ) 'yi teselli ve taziye etti. Dedi ki:

Üzülme, esas olan ruhlardır. Onlar Allah katında bakidirler. Bu asılan ise fani bir ceseddir.

Mervizi «Cenazeler» kitabında, Abbâs bin Abdülmuttalib'den şunu rivayet etmiştir:

«Mü'minlerin ruhları Cebrail (Aleyhi's-salâtü ve's-selâm)'e götürülür. Ona, «Bunlar, kıyamete kadar sana emanettir,» denilir.

Saîd bin Mansûr Sünen'inde İbn-i Cerir-i Taberi «Edeb» kitabında Mugire' bin Abdurrahman'dan rivayet ettiğine göre, şöyle demiştir:

Selmân-ı Fârisi, Abdullah bin Selâm (Radıyallahû anhüma) ile karşılaştı. Dedi ki:

— Benden önce ölürsen, ne gördüğünü bana anlat. Şayet ben önce ölürsem, başıma, geleni sana bildiririm.

Abdullah (Radıyallahû anh) :

— Öldüğün halde nasıl bildirirsin, dedi. Selmân (Radıyallahû anh):

— Ruh, cesedinden çıktıktan sonra bir daha cesedine dönünceye kadar, yer ve gök arasında kalır, dedi.

Allah'ın emri Selman, (Radıyallahû anh) önce öldü ve Abdullah bin Selâm onu rüyada gördü.

— En üstün neyi buldun? dedi.

Selmân (Radıyallahû anh) :

— Ben tevekkülü çok acâip bir şey olarak gördüm, dedi.

İbn-i el-Mübarek, «Zühd»de-Hakim-i Tirmizi. «Nevâdir el-Usul»

de, İbn-i Ebi Dünya ve ibn-i Mende, Saîd bin Müseyyib'den rivayet ettiklerine göre Selmân-ı Farisi (Radıyallahû anh) şöyle demiştir:

«Müminlerin ruhları, dünya ve ahiret arası bir Berzahtadırlar, istedikleri gibi gezerler. Kafirlerin ruhları da esfel-i safilindedirler.»

Hakim-i Tirmizi, Selmân-ı Farisi (Radıyallahû anh)'den rivayet ettiğine göre, şöyle demiştir:

«Müminlerin ruhları, yer ve gök arasında Berzahta [5] dırlar. İstedikleri gibi gezerler. Sonra haşirde Allah onları cesedlerine geri çevirecek.»

İbn-i Ebi Dünya, Mâlik bin Enes (Radıyallahû anh)'den rivayetin göre, şöyle demiştir:

«Bana ulaştı ki: Müminlerin ruhları serbest bırakılır, istedikleri gibi gezerler.»

Abdullah bin Amr bin Âs (Radıyallahû anhuma)'nın diğine göre;

Kendisinden, öldükten sonra müminlerin barınakları sorulmuş.

— Onlar, ak kuşlar suretinde, arşın gölgesindedirler; Kâfirlerin ruhları ise, yerin yedinci katındadirlar.

Müminler öldüğünde ruhları müminlerin yanına götürülür. Onların mahfelleri vardır. Ondan kendi arkadaşlarını sorarlar. Eğer O «Arkadaşınız öldü» dese, onlar: «Demek yerin dibine götürüldü» derler.

Kâfir öldüğünde, yerin dibine götürülür. Ordakiler kendisinden

bâzılarını sorarlar. Eğer «öldü» derse, onlar «demek, o göğe çıkartıldı» derler.

Mervizi, ibn-i Mende, «Cenazeler» kitabında ve ibn-i Asâkir, Abdullah bin Ömer (Radıyallahû anhüma) 'dan rivayet ettiğine göre, şöyle demiştir:

«Kafirlerin ruhları Yemen'de, müminlerin ruhları Şam'da toplanırlar.»

îbn-i Asakir, Urve bin Ruveym'den rivayet ettiğine göre: Her iyi ruh Şam'a gelir, demiştir.

Ebû Bekir «en-Necâd» kendisinin meşhur Hizbinde Ali bin Ebû Talip (Radıyallahû anh)'dan rivayet ettiğine göre, şöyle demiştir:

«En hayırlı vadi, Mekke vâdisidir. Ve en şerli vadide de Hadramutta olan Ahkâf (vâdisidir. Kâfirlerin ruhları onda toplanır. Bu vadinin ismi, Bürhüt'tür,

îbn-i Ebi Dünya, ibn-i Mende, Ali bin Ebû Talip (Radıyallahû anh) 'dan rivâyet ettiğine göre şöyle demiştir:

«Yeryüzünde Allah'ın en fazla gazap ettiği yer, Hadramûtda Bürhüt ismindeki vadidir. Kâfirlerin ruhları onda toplanır.»

îbn-i Ebi Dünya ise, Ali'den rivayet ettiğine göre; Müminlerin ruhları, zemzem kuyusundadır, demiş.

Ahkaf, Ad kavminin yaşadığı bölgedir.

Hakim «Müstedrek»inde ve ibn-i Mende, el-Ahnas b. Dabi'den rivayet ettiklerine göre;

Kab'ül Ahbar, Abdullah bin Amr (Radıyallahû anh)'e mektup gönderip müslüman ve müşrik ruhlarının nerde toplandıklarını sordu. Abdullah b. Amr dedi ki:

Müslüman ruhlar Kerbelâ'da Eriha denilen yerde toplanırlar. Müşrik ruhlar ise San'a'da toplanırlar. Kab'ül-Ahbâr'ın gönderdiği elçi dönüp de Abdullah b. Amr'ın dediklerini ona anlatınca, Kab; «O. doğru söyledi» dedi.

îbn-i Cerir «Tefsirinde, dedi:

Muhammed bin Avf et-Tai, Ebû Muğire'den, o da Safvân'dan rivayet etti ki:

O Yemen'de Âmir bin Abdullah'dan «Mümin ruhların toplandığı bir yer var mı, diye sordu. Abdullah dedi ki: Onlar yerde toplanırlar. Cenab-ı Hakk şöyle buyuruyor:

Biz Zebur da yazdık ki, Arza benim salih kullarım varis olacaklar, Ravi demiş ki, bu Arz'dan maksat, mümin ruhlarının kıyamette dirilinceye kadar onda toplandıkları yerdir.[6]

îbn-i Ebi Dünya, Vehb bin Münebbih'deni? rivayet ettiğine göre, şöyle demiştir:

«Mümin ruhlar, kabzedildiği zaman, Remyail isminde bir meleğe bırakılır. O mümin ruhların muhafızıdır.»

Yine ibn-i Ebi Dünya, Ebbân bin Sa'lep'den, o da ehl-i kitap bir adam'dan rivayet ettiğine göre, şöyle demiş:

Kâfirlerin ruhlarına bakan meleğin ismi Devme'dir...

Ukaylî, zayıf bir sened ile, Hâlid bin Ma'dan tarikiyle Ka'b'dan rivayet ettiğine göre, şöyle demiştir:

Hızır, aşağı deniz ile yukarı deniz arasında nurani bir minber üstündedir. Ona itaat etmek ve onu dinlemek için deniz hayvanlarına emir verilmiştir. Ruhlar da sabah akşam ona arz olunur.

İbn-ül-Kayyim, demiş ki: Ruhların öldükten sonra karargâh edindikleri yer meselesi ağır bir konudur. Ancak rivayete dayanılır.

Birinci görüş olarak denilmiş ki, şehid ve gayr-ı şehid bütün mümin ruhlar, Cennettedirler. Şayet büyük günahlar, onları engellemezse... Kâb, ümm-ü Hani, ümm-ü Bişr, Ebû Saîd Pumrate rivayet ettikleri hadislerin zahiri bunu gösterir.

Şu ayet-i kerime dahi bunu gösterir:

Eğer Allah'a yakınlardan ise, ona rahatlık, güzellik, Naim cenneti vardır. Eğer ashab-ı yemin (sağ taraftarı) ise ashâb-ı yeminden ona selâm olsun. Eğer sapık kâfirlerden ise, ona kaynar sular takdim edilir ve Cehennem ateşine tutulur. [7]

Bu âyet, vücuttan çıkan ruhları üç kısma ayırmıştır. Allah'a yakın olanlar ki, onlar, Naîm cennetindedirler. Ashab-ı yemin olanlar ki, onlara selam var. Bu da, onların azaptan kurtulacaklarını gösteriyor. Sapık ve kâfirler ki, bunlar Cehennemliktirler.

Şu gelen âyet-i kerime dahi, bâzı sahabe ve tabünlerin görüşüne göre, ruhların cesetten çıktıktan sonra. Cennete girdiklerini gösteriyor:

Ey nefsi mutmainne, Rabbine dön, razı olarak ve kendinden de razı olunmuş olarak... Kullarımın içine gir Cennetime dahil ol. [8]

Sahabe ve tabiinden bir cemâat, demiş ki, bu emir, ruh cesetten çıktığında bir melek lisaniyle ona müjde olarak söylenilir. (Demek ruh cesetten çıktıktan sonra, Cennete girmeye emredilir.)

Yasin âlinden imana gelen hakkında buyurulan şu âyet de bunu teyid eder:

«îman eden o kişiye denildi ki, Cennete gir, o dedi ki: Keşke kavmim bilseydi.» [9]

İkinci bir görüş olarak denilmiş ki: Ruhların cennete girdiğine dair hadisler, şehidlere mahsustur. Nasıl ki başka bir ayette bu, açıkça ifâde edilmiştir.

Hem şu normal ölü hakkında buyurulan «Sabah akşam cennet veya Cehennemdeki yeri ona gösterilir.» hadisi...

Ve sabıkan sözedilen Ebû Hüreyre (Radıyallanû anh)'ın rivayet ettiği «Onlar yedinci gökte, Cennetteki makamlarına bakarlar»

hadisi ve aynı mealde ki, Vehb'in hadisi, bunu teyid ederler.

İbn-i Hazm, demiş ki:

Bir kısım, ruhların karargâhı, cesedleri yaratılmadan önce barındıkları âlemdir. Yani Ademın sağında ve solundadırlar. Bunu âyet ve sünnet de teyid eder. Cenâb-ı Hakk buyuruyor:

«Hani Rabbın Adem oğullarının sırtlarından zürriyetlerini aldığı ve onları şahit gösterdiği zaman, ben Rabbiniz değil miyim? dedi.

Onlar: «Kâlü Bela» (Evet Rabbimizsin) dediler. [10]Yine Cenab-ı Hakk buyuruyor;

Her Gün Ölünün Cennet Veya Cehennemdeki Yeri Ona Gösterilir


Cenab-ı Hak, Kur'an-ı Kerim'inde:
«O ateş ki, sabah, akşam ona arz edilirler.» [1]

îbn-i Ebi Şeybe, Hüzeyl'den rivayet ettiğine göre;
Firavun milletinin ruhları kara kuşlar cevfinde, sabah a cehenneme arzedilirler. İşte âyetteki arz edilme budur, demiş

Lalkâi ve îsmaili, ibn-i Mes'ud (Radıyallahû anh) 'dan rivayet ettiklerine göre:
Firavun milletinin ruhları «Kara Kuşlar» cevfinde her gün iki sefer Cehenneme arzedilirler. Onlara işte yurdunuz burasıdır, denilir ve âyet-i kerime'deki arzedilmeden kasıt da budur, demiş.

İbn-i Ebî Hatem, Abdurrahman bin Zeyd bin Eslem'den «Sabah akşam ateşe arzedilirler» mealindeki âyet-i kerime hakkında şöyle dediğini rivayet etmiştir:
Onlar kıyamete kadar her gün Cehenneme götürülüp getirilirler.

Buhari ve Müslim, ibn-i Ömer (Radıyallahû anh) 'dan rivayet ettiklerine göre, Resûlullah (Sallallâhû Aleyhi ve Sellem) şöyle buyurdu:
«Herhangi biriniz öldüğünde yeri kıyamete kadar her gün sabah akşam ona gösterilir. Cennetlik ise, Cennet ona gösterilir. Cehennemlik ise Cehennem ona gösterilir.»

- Kurtubi demiş ki: «Bu durum, azap görmeyecek mümine mahsustur.»
Başkaları ise «ona mahsus değildir.» demişler.
Belki de azap görecek mümin, Cennet ve Cehennemdeki yerlerini, bir anda veya ayrı ayrı zamanlarda görebilir.

Kurtubi, demiş ki; Rivayete göre, bu arz edilme yalnız ruh içindir. Ruhun bedenin bütünüyle veya bir parçasiyle ilişkili olması caizdir. Kabir sorgusu için ruh kabirde cesede geldiği gibi bu gösterilme anında da cesede gönderilir.

Ben de derim ki, Lalkai «Sünnet»de, hadisi, «yeri ruha arzedilir.» ibaresiyle nakletmiştir.

Hennad «Zühd»de, ibn-i Ömer (Radıyallahû anhüma) 'dan rivayet ettiğine göre, Resûlullah (Sallallâhû Aleyhi ve Sellem) şöyle buyurmuştur:
Kabirde kişinin Cennet veya Cehennemdeki yeri, her gün sabah akşam ona gösterilir.

Beyhaki Şuâb-i îman»da Ebû Hüreyre (Radıyallahû anh)'dan rivâyet ettiğine göre, o her gün sabah akşam iki sefer şöyle bağırıyordu:

Sabahleyin, «Gece gitti, gündüz geldi. Firavun milleti Cehenneme arzedildi» derdi, sesini işiten herkes, ateşten Allah'a sığınıyordu.
Akşamleyin, yine aynen: «Gündüz gitti, gece geldi, Firavun milleti, ateşe arzedildi», derdi, sesini işiten herkes mutlaka ateşten Allah'a sığınıyordu.

İbn-i Ebi Dünya, Evzaî'den: «Ölümden sonra yaşayanlar» adlı kitapta, şöyle nakletmiştir:
O, Askalan'da iken sahilde bir adam
«Yâ Ebâ Ömer! Biz denizden siyah kuşların çıktığını sonra aynı kuşlar ak olarak döndüklerini görüyoruz. Bunun farkına vardınız mı,» diye sordu.
Evzâi:
Onların kursağında, Firavun milletinin ruhları vardır. Cehenneme arzedilirler, tüyleri siyahlanır. Sonra o tüyleri atınca aklaşıyorlar. Kıyamete kadar böyle devam eder, onlara «Firavun 'milletini en ağır azaba sokunuz» [2]denilir. [3]

[1] gafir 46.

[2] Gaf ir, 46

[3] İmam Celaleddin Es-Suyuti, Kabir Alemi, Kahraman Yayınları: 425-427.

Dirilerin Amelleri Ölülere Arzedîlir

îmam Ahmed, Hakim-i Tirraizi «Nevadirül-Usûl»de, ve ibn-i Mende Enes (Radıyallahû anh) 'dan rivayet ettiklerine göre Resûlullah (Sallallâhû Aleyhi ve Sellem) şöyle buyurdu:

Amelleriniz, ölü, akraba ve yakınlarınıza arz edilir. Ameliniz hayırlı ise, müjdelenirler. Değilse, «Yâ Rabbi, bize hidâyet verdiğin gibi, hidayet vermeden onları öldürme» derler.

Tayalis, «Müsned»inde Câbir bin Abdullah'dan rivayet ettiğine göre, Resûlullah (Sallallâhû Aleyhi ve. Sellem) şöyle buyurmuştur:

Amelleriniz, kabirdeki, akraba ve yakınlarınıza arz edilir. Ameliniz hayırlı ise onunla müjdelenirler. Değilse, «Yâ Rabbi ibadet ve tâatin için onlara şuur ver» derler.

îbn-i Mübarek, ibn-i Ebi Dünya, Ebû Eyyûb (Radıyallahû anh)'dan rivayet ettiklerine göre şöyle demiştir:

Amelleriniz ölülerinize arzedilir. Güzelse, sevinir ve müjdelenirler, kötü ise «Yâ Rabbi geri çevir» derler.

İbn-i Ebi Şeybe «Musannef»de Hâkim-i Tirmizi ve ibn-i Ebi Dünya İbrahim bin Meysere'den rivayet ettiklerine göre, şöyle nakletmiştir:

Ebû Eyyûb (el-Ensari) (Radıyallahû anh) İstanbul'a savaşa çıktı. Çok kıssa anlatan bir adamın yanından geçti. Adam şöyle diyordu :

«Kulun gündüzleyin erken yaptığı ameller, akşamleyin, kabirdeki tanıdıklarına arzedilir. Akşama doğru yaptığı ameller, sabahleyin kabirdeki tanıdıklarına arzedilir.

Ebû Eyyûb:

«Ne diyorsun?» dedi.

Kıssacı:

«O, dediğim gibidir.»

. Ebû Eyyûb: «Yâ Rabbi, Ubâde bin Sâmit ve Sa'd bin Ubâde'nin yanında

ayıbımı açığa çıkartma.» dedi.

Kıssacı:

«Allah, kişinin ayhını örtüp en iyi ameliyle onu övmeden onu yanına almaz» dedi.

Hâkim-i Tirmizi, «Nevâdir»de Abdulgafûr bin Abdulaziz'de, babasından, dedesinden, rivayet ettiğine göre Resûlullah (Sallallahû Aleyhi ve Sellem) şöyle buyurmuştur

Ameller, pazartesi ve perşembe günleri Allah'a arz edilir. Cuma günü de peygamberlere, anne ve babalara arzedilir. Onun hasenatiyle sevinirler. Yüzleri aklaşır, parlar. Öyle ise Allah'dan korkunuz, ölülerinize eziyet vermeyiniz

Hakim-i Tirmizi ve ibn-i Ebi Dünya, «Rüyalar» kitabında Bey-haki «Şuâb-ı îmanda» Numan bin Beşir (Radıyallahû anh)'dan o da Resûlullah (Sallallâhû Aleyhi ve Sellem)'den şöyle işittiğini rivayet etmişler:

«Kabirlerdeki kardeşleriniz için Allah'dan sakınınız, çünkü amelleriniz, onlara arzedilir.»

îbn-i Ebi Dünya, İsbehâni «Tergibde; Ebû Hüreyre (Radıyallahû anh) 'dan rivayet ettiklerine göre, Resûlullah (Sallallâhû Aleyhi vo Sellem) :

«Ölülerinizi, kötü amellerinizle utandırmayın. Çünkü amelleriniz kabirdeki dostlarınıza gösterilir.»

İbn-i Ebi Dünya, ibn-i Mende ve ibn-i Asâkir... Muhammed bin Abdullah'dan rivayet ettiklerine göre şöyle demiştir:

Ubbâd el-Havas, İbrahim bin Salih el-Hâşemi'nin Filistin valisi iken yanına gitti. İbrahim «Bana va'z et» dedi. Ubbâd dedi ki:

«Sen Resûlullah'ın akrabasısın. İşittiğime göre, dirilerin amelleri, ölmüş akrabalarına arz edilir. Bakalım seninkinden, Resûlullah'a ne arz edilecek.»

İbn-i Ebi Dünya, Ebû Derda (Radıyallahû arih)'dan rivayet ettiğine göre şöyle diyormuş :

«Yâ Rabbi, dayım Abdullah bin Revâha ile karşılaştığımda bana kızmasından sana sığınıyorum.»

(Abdullah bin Revana daha önce ölmüştü.)

îbn-î el-Mübarek, İsbehâni, Ebû Derdâ (Radıyallahû anh)'dan rivâyet ettiklerine göre:

«Amelleriniz ölülerinize arz edilir. Onunla ya sevinirler ya bozulurlar... Yâ Rabbi Abdullah bin Revahaya eziyet yerecek bir iş yapmaktan sana sığınırım» derdi.

Yine ibn-el-Mübarek, Osman bin Abdullah bin Evs'ten rivayet ettiğine göre Said bin Cübeyr şöyle demiştir:

«Kardeşim Amr bin Evs'in kızı, Osmanın hanımıydı. Abdullah

bin Evs yanına girmek için izin istedi. İzin verdi. Yanına girdi, «kocan sana nasıl davranıyor» diye sordu.

«İyilik yapabildiği kadar iyidir» dedi.

Abdullah:

«Oğlum Osman! Hanımına iyi davran. Çünkü ona iyilik yaparsan mutlaka Amr bin Evs'e gider.» dedi. Osman dedi ki: «Ben dirilerin haberi ölülere gider mi?» diye sordum.

O:

«Evet, dostu olan herkesin akrabalarının haberi ona ulaşır. İyi haber verilse, sevinir, ferahlanır, tebrik edilir. Haber kötü ise darılır, üzülür. Öyle ki, onlar, yeni ölmüş adamı hayatta sanıp ne yapıyor diye sorarlar. «O öldü, size gelmedi mi?» denilince. Onlar:

«Hayır, demek sığınağı olan Cehenneme gitti» derler.

İbn-i Ebi Dünya, Ebû Bekir bin Ayyaş tarikiyle Esed kabilesinden olan bir kabir kazıcısından rivayet ettiğine göre, şöyle demiştir

Bir gece kabristanda idim. Birden kabrin birinden; «Yâ Abdullah!» diye bir ses geldi. Öbür kabirden; «Ne istiyorsun ya Câbir» dedi. Câbir dedi ki:

«Yarın anam bize gelecek. Fakat ne yazık ki bize kavuşamayacak. Babam ona kızmış, namazını kılmamak için yemin etmiş.

Sabahleyin bir adam geldi, onlardan ses işittiğim, «Şu iki kabir arasında bana bir kabir kaz» dedi. Ben «bunun ismi Câbir, diğerinin de Abdullahdır, dedim, akşamleyin işittiğimi ona anlattım. Meğer ki, o adam, Cabir'in babasıymış, Bana «evet hanımım öldü, fakat ben namazını kılmamak için yemin ettim. Madem Cabir Öyle demiş, kefaretimi ödeyip namazını kılacağım» dedi.

Ebû Nuaym, ibn-i Mesud'dan rivayet ettiğine göre şöyle demiştir :

«Babanın dost olduğuyla, sen de dost ol. Çünkü kabirde, Ölüye yapılan iyilik ve alaka ancak onun dünyada kalan dostlarına iyilik yapmak ve ilişki kesmemekle olur.»

îbn-i Hibban, îbn-i Ömer (Radıyallahû anh)'dan rivayet ettiğine göre Resûlullah Efendimiz (Sallallâhû Aleyhi ve Sellem) şöyle buyurmuştur:

«Babasını kabirde ziyaret etmek isteyen kimse, babasının sağ» kalan kardeş ve dostlarını ziyaret etsin.»

Ebû Davud ve îbn-i Hibban, Ebû Esved es-Saidi'den şöyle rivayet etmişlerdir:

Resûlullah Efendimizin yanına bir adam geldi ve:

«Ebeveynimin ölümünden sönra, onlara yapabileceğim bir iyilik kaldı mı?» diye sordu.

Resûlullah Sallallâhû Aleyhi ve Sellem) :

«Evet» dedi. Yapılacak dört şeyin kaldı. Onlara duâ etmek, onların sağken verdikleri sözlerini gerçekleştirmek, onların dostlarına ikramda bulunmak ve onlar tarafından olan akrabalarla ilgiyi kesmemektir. [1]

[1] İmam Celaleddin Es-Suyuti, Kabir Alemi, Kahraman Yayınları: 428-432.

Ruhu Güzel Makamından Alıkoyan Şey

Tirmizi, ibn-i Mace, Beyhaki, Ebû Hüreyre (Radıyallahû anh)'dan rivayet ettiklerine göre Resûlullah (Sallallâhû Aleyhi ve Sellem) şöyle buyurmuştur:

«Mümin, ödeninceye kadar borcuna bağlıdır.»

«Âlimler, «bağlıdır» sözünden kasıt güzel makamından alıkonulur demektir» demişler.

Taberâni, Enes (Radıyallahû anh)'dan şöyle dediği rivayet etmiştir:

Resûlullah (Sallallâhû Aleyhi ve Sellem)'ın yanına bir adam getirildi. Üzerine namaz kılacaktı. «Arkadaşınızın üzerinde borç var mıdır?» diye sordu. Sahabenin biri «Evet» dedi. Bunun üzerine:

«Ruhu kabrinde rehin edilip göğe çıkamayan bir adama dua etmem yarar sağlamaz. Eğer biriniz, onun borcuna kefalet ederse, kalkar namazını kılarım. O zaman muhakkak, namazım ona fayda verir.»

Taberâni «Evsât»deve Beyhaki ve îsbehani Tergibde Semûre bin Cündüp (Radıyallahû anh) 'dan rivayet ettiklerine göre:

Resûlullah (Sallallâhû Aleyhi ve Sellem) namazını kıldıktan sonra: «Burda filan kabileden kimse var mı?» Ölünüz borcundan dolayı Cennet kapısının berisinde yakalanmış. İsterseniz borcunu ödeyin, isterseniz Allah'ın azabına teslim edin» diye buyurdu.

îmam Ahmed, Beyhaki, Câbir (Radıyallahû anh) 'dan şunu rivayet etmiştir:

«Adamın biri öldü. İki dinar borcu vardı. Peygamber Efendimiz (Sallallâhû Aleyhi ve Sellem) namazını kılmadı. Ancak, Ebû Katade (Radiyallahû anh) ölünün borcunu yüklendikten sonra, peygamber (Sallallâhû Aleyhi ve Sellem) namazım kıld. Bu olaydan bir gün sonra, Ebû Katâde'ye o iki dinarı ne yaptığım sordu. Ebû Katâde «Adam daha dün öldü, acelesi yok» dedi.

Üçüncü günü Ebû Katâde Peygamberimizin yanına gelip «ödedim» dedi. Peygamber (Sallallâhû Aleyhi ve Sellem) «İşte şimdi, vücudu serinledi (ateşte yanmaktan kurtuldu)» diye buyurdu.

Bezzar, Taberani, îbn-i Abbâs (Radıyallahû anh) 'dan rivayet ettiklerine göre şöyle demiştir:

Resûlullah (Sallallâhû Aleyhi ve Sellem) bir gün, öğle namazını kıldıktan sonra «Burada Hüzeyl kabilesinden bir adam medfundur; borcundan dolayı cennet kapısının berisinde yakalandı» diye buyurdu.

îmam Ahmed, Saîd b. Atval'den şöyle rivayet etmiştir:

— Babamız öldü. Arkada üç yüz dinar para ile borç ve çoluk -çocuk bıraktı. Onun çocuklarına yardım etmek istedim. Fakat Resûlullah (Sallallâhû Aleyhi ve Sellem) :

«Yardım yerine borcunu öde. Çünkü o, borcundan dolayı (kabrinde) hapsolunmuştur» diye buyurdu.

Taberani Evsât»da Berâ b. Âzip (Radıyallahû anh)'dan rivayet ettiğine göre Resûlullah (Sallallâhû Aleyhi ve Sellem,) şöyle buyurmuştur:

— Borç sahibi, borcuyla esirdir. Yalnızlıktan ötürü halini Allah'a şikâyet eder.

îbn-i Ebi Dünya, «Öldükten Sonra Yaşayanlar» kitabında Şeyban bin Hasan'dan rivayet ettiğine göre şöyle demiştir:

Babam ve Abdülvâhid bin Zeyd savaşa çıktılar. Geniş derin bir kuyuya saldırdılar. Baktılar ki «Him Him» diye bir ses geliyor. Biri kuyuya girdi. Baktı ki bir adam su üzerinde bir tahtada oturmuş, Ona; «Cin misin, îhs misin» diye sordu. Adam;

«İns'im ben» dedi.

— Necisin, deyince.

— Antakyalı birisiyim, öldüm, Rabbim borcumdan dolayı beni burda hapsetti. Antakya'da kalan babam da ne beni hatırlıyor, ne de borcumu ödüyor, dedi.

Bunun üzerine kuyudaki adam çıktı. Diğer arkadaşına «Haydi savaşa, savaşa gidelim. Ta ki, gidip borcunu ödeyelim.» Gittiler o borcunu ödediler. Sonra tekrar o çukurun yanına döndüler. Baktılar ki ne çukur var, ne de herhangi bir şey..

Akşamleyin orda yattılar. Adam onların rüyalarına geldi. «Allah benden taraf hayrınızı versin. Borcumu ödediğinizden sonra, Rabbim beni Cennetteki falan yere götürdü,» dedi. [1]

[1] İmam Celaleddin Es-Suyuti, Kabir Alemi, Kahraman Yayınları: 433-435.

Vasiyyet Etme

Ebû Şeyh bin Habban, «Vasiyetler» kitabında, Kays bin Kabise
(Radıyallahû anh) 'dan merfûan şunu rivayet etmiştir:

Kim vasiyet etmeden ölürse diğer ölülerle konuşamaz.» «Yâ Resûlullah ölüler konuşur mu?» diye sordular. «Evet, onlar ziyaretleşirler» diye buyurdu.

Ebû Ahimed, Hâkim, «Künyeler» kitabında Câbir'den merfûan Rivayet ettiklerine göre; Resûlullah (Sallallâhû Aleyhi ve Sellem) Şöyle buyurmuştur:

«Kim vasiyet etmeden ölürse, kıyamete kadar, konuşmak için ona izin verilmez.-Yâ Resûlullah, onlar kıyametden önce de konuşurlar mı?» diye sordular.

«Evet, onlar birbirini ziyaret ederler» dedi.

îbn-i Ebi Dünya, Said bin.Hâlid tarikiyle ibn-i Zeyd el-Ensari (Radıyallahû anh)'dan, o da Basra'lı bir adamdan rivayet ettiğine göre şöyle demiştir:

«Ben kabir kazıcısı idim. Birgün bir kabir kazarken başımı ona yakın bir yere koydum, yattım. İki hanım rüyama girdiler. Birisi:

«Yâ Abdullah Allah hakkı için bu kadını bize komşu etme» dedi.

Ben korkumdan uyandım. Baktım yanıma bir kadın cenazesi getirilmiş. Ben «arkanızda başka bir kabir vardır, oraya gömün» dedim. Onları o kazdığım kabirden vazgeçirdim.

Geceleyin, yine o iki hanımı rüyamda gördüm. Yine o kadın bana: «Allah senin sevabını versin, bizden büyük bir şerri defettin» dedi.

Ben:

«Neden arkadaşın senin gibi konuşmuyor» dedim. O dedi ki

«Arkadaşım, vasiyet etmeden öldü, vasiyet etmeden ölenlerin cezası da kıyamete kadar konuşmamaktır.»

Deylemi, Ebû Hedbe tarikiyle Enes (Radıyallahû anh)'dan rivayet ettiğine göre Resûlullah (Sallallâhû Aleyhi ve Sellem) şöyle buyurmuştur :

«Cennet ehlinden iki kadın gördüm. Biri konuşuyordu. Diğeri konuşamıyordu. Ben, «neden sen konuşuyorsun da diğeri konuşamıyor dedim. Kadın dedi ki:

«Ben vasiyetimi ettim, bu ise vasiyetini etmeden öldü. İşte kıyamete kadar konuşamayacaktır.» [1]

[1] İmam Celaleddin Es-Suyuti, Kabir Alemi, Kahraman Yayınları: 436-437.

Hakim, Hüseyn bin Hârice'den rivayet ettiğine göre şöyle demiştir :
îlk fitne (sahabe iç savaşı) olduğu zaman benim için bir tarafı tercih etmek müşkilleşti. Yâ Rabbi, bana tutunacağım bir yol göster, dedim. Bir gece rüyamda dünya ve ahireti gördüm. Aralarında uzun olmayan bir duvar vardı. Ben duvarın yanında idim. Keşke bu duvardan tırmanıp ölüleri görebilseydim de uzanıp onlara sorabilseydim de bana durumu bildirsinler, dedim.
Dedi ki:
Sonra, ağaçlık bir yere indim. Bir cemâat orda oturuyordu. Siz şehid ler misiniz? dedim.
«Hayır,» dediler.
«Şehidier nerde» dedim, onlar Yukarı çık, dediler.
Ben öyle bir dereceye çıktım ki, genişlik ve güzelliğini yalnız Allah bilir. Baktım Muhammed (Sallallâhû Aleyhi ve Sellem) ve yaşlı bir Adam İbrahim Peygamber (Aleyhi's-selâm) ordaydılar. Hz. Muhammed ona «ümmetime mağfiret dile» diyordu. İbrahim ise;
«Ümmetinin senden sonra ne yaptıklarını görmüyormusun, kanlarını döktüler, halifelerini Öldürdüler. Neden dostum Sa'd gibi tarafsız kalmadılar,» diyordu.
Ben uyandığımda, belki de yararlı bir rüya gördüm, gideyim bakayım Sa'd ne yapıyor. Ben de onun gibi yapayım. Sa'd (Radıyallahû anh)'e gittim, hikâyemi ona anlatınca çok sevindi ve «Allah'ın dostu olan İbrahim'in ona dost olmadığı kişi kaybetmiştir» dedi. Ben:
— Sen hangi tarafı tutuyorsun, dedim.
O:
— Ben hiç bir tarafı tutmuyorum, dedi.
Ben:
— Bana ne emrediyorsun, dedim.
O:
— Keçilerin var mı, dedi.'
Ben:
—Hayır, dedim.
O:
— Öyle ise bir kaç koyun al, fitne çekilinceye kadar onlarla beraber (dağda) kal, dedi.

Hâkim ve Beyhaki, Selman (Radıyallahû anh)'dan rivayet ettiklerine göre şöyle demiştir:
Ümmü Seleme (Radıyallahû anh) nın yanına girdim; ağlıyordu.
— Neden ağlıyorsun, dedim. Dedi ki:
— Resûlullah (Sallallâhû Aleyhi ve Sellem rüyada gördüm. «Neden ağlıyorsun» diye sordum. Buyurdu ki:
«Şimdi,Hüseyin'in öldürüldüğünü gördüm.»

Hâkim, Muammer'den rivayet ettiğine göre; şöyle demiştir: Üstadlarımızdan birisi bize anlattı ki;
Bir Kadın Resûlullah (Sallallâhû Aleyhi ve Sellem)'ın bir hanımının yanına gelip elimin açılması için Allah'a duâ et, demiştir.
«Ne var elinde?» diye sorunca; demiş ki:
«Anam ve babamla beraber yaşıyordum. Babam çok zengin ve cömert idi. Anam ise hiç öyle değildi. Hiç bir sadaka verdiğini görmedim. Yalnız bir gün bir ineği kurban kesmiştik, bir parça yağ ve bir hırkayı miskinin birine verdi. Sonra anam da öldü, babam da öldü. Babamı bir nehir kenarında insanlara su verirken gördüm. Babacığım, hiç anamı görmedin mi, dedim. O;
«Hayır» dedi. Ben anamı aramaya koyuldum. Baktım bir kenarda çıplak olarak duruyor, üzerinde yalnız o verdiği hırka, elinde de yalnız o iç yağı parçası var, yağ parçasını öbür eline vurup sonra içini emiyordu. Ah ne kadar susadım, diye bağırıyordu.
«Anacığım sana su vereyim mi» dedim.
«Evet» dedi.
Babamın yanına gittim, bir kap su aldım, geldim ona içirdim. Yanında olan birisi bunun farkına vardi;
«Kim buna su verdi, Allah elini kurutsun» dedi, uyandım baktım elim böyle felç geçirmiş. [3]

Bîr Fasıl


Dirinin ruhu rüyada çıkar Allah'ın istediği kadar gezerler ve başka şeyleri görür.

Hakim Müstedrek'de, Taberani Evsat'da ve Ukayli, ibn-i (Radıyallahû anh)'dan rivayet ettiklerine göre şöyle demiştir;
Babam Ömer Ali ile karşılaştı.
Yâ Ebe'l-Hasan kişi rüya görür, bâzısı doğru çıkar, bâzısı yalan çıkar, dedi. Ali:
— Evet Resûlullah (Sallallâhû Aleyhi ve Sellem) 'den işittim, diyordu :
«Her Allah kulunun yattığında, uykuya dalınca, ruhu Arşa çıkar, ruhu Arşa vardıktan sonra uyanan kişinin rüyası doğrudur. Ruhu Arşa varmadan uyanan kişinin rüyası ise yalandır.»

Beyhaki «Şuab-ı İman»da Abdullah bin Amr bin As (Radıyallahû anh) 'dan şöyle dediğini rivayet etmiştir:
«Ruhlar, rüyada göğe çıkartılır. Arş önünde secde etmekle emredilirler. Temiz olanlar Arşa yakın bir yerde secde eder. Temiz olmayanlar, Arştan uzakta secde eder...»

İbn-i Mübarek «Zühd»de Ebû Derda (Radıyallahû anh)'dan şöyle dediğini rivayet etmiştir:
İnsan uyuduğunda, ruhu Arşa çıkar uyanıncaya kadar yükseltilir. Eğer temiz ise secde etmeye izin verilir. Eğer cenâbetli ise izin verilmez.

Hakim-i Tirmizi «Nevadir'ül-Usûl'de zayıf bir sened ile Ubâde bin Sâmit (Radıyallahû anh)'dan rivayet ettiğine göre, Resûlullah (Sallallâhû Aleyhi ve Sellem) şöyle buyurmuştur:
«Müminin rüyası, kulun Rabbiyle uykuda konuştuğu bir sözdür.»
Nesai Hüzeyme (Radıyallahû anh) 'dan rivayet ettiğine göre şöyle demiştir: ,
Rüyamda, sanki, peygamber (Aleyhi's-selâm)'in alnının üzerine secde ettiğini gördüm. Bunu ona anlattığımda «Ruh ruhla görüşür»
diye buyurdu.
Üstad îzzeddin bin Abdüsselâm, ruhun uyanıklığı hakkında şöyle demiştir:
Uyanıklık bir adettir, ki ruh cesedde bulunduğu müddetçe insan uyanık olur. Ruh cesedden ayrıldığı zaman insan uyur, ruh rüyalar görür. Eğer göğe varıp öyle rüya görürse o rüya doğrudur. Çünkü şeytanlar göğe çıkamazlar. Eğer göğe varmadan rüya görürse, o şeytanın ilkaatındandır. Sonra ruh cesede döndüğünde insan uyanır, eski hâline döner.

İkrime ve Mücâhid dediler ki:
İnsan uyuduğunda, ruhun aslı vücutta kalmakla beraber, bir bağla dışarı çıkar, gezer. Gittiği müddetçe insan uykudadır. Döndüğünde insan uyanır; tıpkı güneş şualarının aslı güneşte olmakla beraber, her tarafta aktığı gibi...
îbn-i Mende, bâzı âlimlerden rivayet ettiğine göre;! Ruh, aslı insanın bedeninde olmakla beraber, burnundan uzanır, gider. Tamamiyle çıkarsa insan ölür, lamba ışığı tamamiyle fitilden ayrılsa lamba söndüğü gibi... İşte, ışığın merkezi fitil olmakla beraber, aydınlık her tarafa gittiği misali, ruh insanın burnundan uzanır. Melekût âleminde gezer. Ruhlara müekkel olan melek istediğini ona gösterir. Sonra onu bedenine gönderir.

Ebu'ş-Şeyh «Azamet» kitabında, İkrime'den rivayet ettiğine göre;
Ondan «kişinin, sanki, Horasanda, Şam'da ve ayak basılmamış yerlerde gezer gördüğü» sorulmuş, cevaben demiş ki:
— Gezen ve gören ruhtur. Ruh nefis ile bağlıdır. Uyandığında nefis ruhu çeker.

Yine Ebû Şeyh başka bir tarikle İkrime'den, rivayet ettiğine göre;
«O Allah ki, geceleyin sizi vefat ettirir ve gündüzleyin ne yaptığınızı bilir» [4] mealindeki âyet hakkında, «Her gece Allah bütün ruhları alır ve gündüzleyin yaptıklarını sorar, sonra ölüm meleğine tayin ettiği ruhları almak için emir verir» diye tefsir etmiştir. [5]

[1] Zümer, 46

[2] Fakat onun oğlu bunu senediyle zikretmem iştir

[3] İmam Celaleddin Es-Suyuti, Kabir Alemi, Kahraman Yayınları: 438-445.

[4] En'am, 70

[5] İmam Celaleddin Es-Suyuti, Kabir Alemi, Kahraman Yayınları: 445-447.

Ölüler İle Dirilerin Ruhları Rüyada Görüşür

Bu konuda Selmân-ı Fârisi ve Abdullah bin Selam'ın sözleri daha önce geçti. Bu meselenin delilleri sayılmayacak kadar çoktur. Gerçek olan olaylar bunun en doğru delilidir. Dirilerin ruhları birbiriyle görüştüğü gibi, ölüler ile dirilerin ruhları da birbiriyle görüşür.

Cenâb-ı Hakk şöyle buyuruyor:

«Allah Ölümde canları alır. Ölmeyip rüyasında olan canlan da alır. Ölümle ona hükmettiğini tutar, diğerini belli bir zamana kadar bırakır»[1]

Baki bin Muhalled ve ibn-i Mende, «Ruh» kitabında ve Taberâni «Evsat»da Said bin Cübeyr tarikiyle ibn-i Abbâs (Radıyallahû anh)'dan şu âyet hakkında şöyle dediğini rivayet etmişlerdir.

Bana ulaştı ki, diriler ile ölülerin ruhları rüyada görüşür. Birbirinden durumlarını öğrenirler, Allah Ölülerin ruhlarını tutar, diğerlerin ruhlarını belli bir zamana kadar cesedlerine geri gönderir.

îbn-i Ebi Hâtem, Süddi'den, yukardaki âyet-i kerime hakkında şöyle dediğini rivayet etmiştir.

«Allah uykuda ruhları alır. Dirinin ruhu ile ölünün ruhu görüşür. Tanışıp sohbet ederler. Dirinin ruhu dünyadaki cesedine gönderilir, belli bir zaman orda kalır. Ölünün ruhu da cesedine dönmek İster. Fakat tutuklanır.»,

Cüveybir yukardaki âyet hakkında ibn-i Abbâs (Radıyallahû anh)'dan rivayet ettiğine göre şöyle demiştir:

Doğu ile batı arası kadar bir ip, yer ile gök arasında uzanmış ölülerin ruhları ile dirilerin ruhları o ipe gelir. Ölü ile diri orada görüşür. Rızkını tamamlamak üzere cesedine dönmek için diriye izin verildiği zaman ölü yakalanır.

Firdevs [2] kitabında Ebû Derda (Radıyallahû ahh)'ın hadisinde şöyle denilmiştir;

İnsanın ruhu cesedinden çıktığında bir ay evinin etrafında, bir sene de kabrinin etrafında çevrilir. Sonra ruhların üzerinde görüştüğü o îpe yükselir

îbn-i Kayyim dedi ki, ruhların görüştüğüne bir delil şudur:

Diri, ölüyü rüyasında görür. Ondan gaybî haberler alır ve o haberler aynen çıkar.

Ben de derim'ki, ibn-i Sirîn'den senediyle şöyle rivayet edilmiştir:

Ölünün rüyada sana haber verdiği haktır. Çünkü o hak bir âlemdedir.

îbn-i Ebi Dünya ve ibn el-Cevzi, «Uyun el-Hikayât» kitabında senediyle Şehr bin Havşep'den rivayet ettiklerine göre:

Sa'd bin Cüsâme ve Avf bin Mâlik âhiret kardeşi olmuştular. Sa'b Avf'a dedi ki:

Kardeşim hangimiz daha önce ölürse öbürüne görünsün. Avf:

— Bu da mı olur? dedi.

Sa'b:

— Evet, dedi.

Sonra Sa'b öldü. Avf onu rüyasında gördü.

— Sana ne yapıldı, dedi.

— Sıkıntıdan sonra mağfiret edildim, dedi.

— Nedir o sıkıntı dedi. Sa'b:

— Bu, filan yahudiden borç aldığım on dinardır, onları ok eğerine bırakmışım Git onları ona ver ve bil ki, ailemin başına ne gelmişse haberim vardır. Hattâ, bir kaç gün önce ölen kedimin de haberi bana geldi ve bil ki, falan kızım altı gün sonra ölecektir, ona iyi davranın» dedi.

Sabahleyin, evine gittim. Eğeri aradım, aşağıya indirdim, baktım, kese içinde on dinar var. Yahudi'yi çağırdım. «Senin Sa'b'dan kalan bir şeyin var mı?» dedim O

«Allah Sa'b'a rahmet etsin. O Resûlullah (Sallallâhû Aleyhi ve Sellem)'ın sahabelerinin iyilerindendi. Benden on dinar borç istedi. Ona verdim» dedi. Sonra on dinarını verdiğimde;

«Vallahi ona borç verdiğim on dinarın aynısıdır» dedi.

Ben ailesine «Sa'b'ın vefatından sonra sizde bir olay oldu mu?» dedim. Onlar:

«Evet şöyle şöyle olaylar oldu» dediler. Kedinin Ölümünü dahi zikrettiler.

Ben:

«Kardeşimin kızı nerde» diye sordum. «Dışarda oynuyor» dediler. Beni yanına götürdüler, okşadım. Baktım harareti var, ona iyi davranın dedim. Altı gün sonra kız öldü.

îbn-eLMübarek —«Zühd»de— Atiyye bin Kays'dan, o da Avf bin Malik el-Eşcaî'den rivayet ettiğine göre:

O, Muhlim isminde bir adamla âhiret kardeşiydi. Sonra, Muhlim sekerâta girdi. Avf ziyaretine gitti. Ona dedi ki:

Şayet o âleme gidersen dön başına, ne geldiğini bize haber ver.

Muhlim:

— Eğer böyle bir şey benim gibilere mümkün ise yaparım, dedi. Sonra ruhunu teslim etti. Avf, bir sene sonra onu rüyasında gördü.

— Yâ Muhlim, sana ne yapıldı, dedi.

O;

— Ücretimizi aldık, dedi. Avf:

— Hepiniz aldınız mı? diye sordu. O:

— Evet, hepimiz, dedi. Yalnız, parmakla gösterilen ve Ölenlerin en sonunda kalan düşükler henüz amellerinin almamışlardır.

Vallahi ben bütün ecrimi aldım, hattâ ölümümden bir gece önce kaybolan kediden dolayı da ecrimi aldım.

Sabahleyin, Avf onun hanımına gitti. İçeri girdiği zaman «Merhaba ey Muhlim'den sonra Sa'b'ın ziyaretçisi!» diye karşılık aldı. Avf onun hanımına Muhlimi ölümünden sonra gördün mü?» diye sordu.

Hanım, «evet, dün geceleyin onu gördüm. Şu kızımı beraberinde götürmek için benimle çekişti. Avf, rüyasında Muhlim'den gördüklerini anlattı. Tâ kediden bahsedince, hanım, ben kedinin nerde olduğunu bilmiyorum, hizmetçim daha iyi bilir. Hizmetçisini çağırdı. Hizmetçi kedimiz Muhlim'in vefatından bir gece evvel kayboldu, dedi. Muhlim, Sa'b'ın kardeşi Cüsâme'nin oğlu idi.

Ebuş' şeyh ibn-i Hibban «Vasâya» kitabında, Hâkim «Müstedrek»de, Beyhaki «Delâil»de sened ile Ebû Nuaym Ala el-Horasanlî'den rivayet ettiklerine göre şöyle demiştir

Sabit bin Kays bin Şemmas'ın (Radıyallâhû anh) kızı bana anlattı ki, Sabit Yemâme gününde öldü. Üzerinde nefis bir zırh vardı. Müslümanlardan bir adam gitti, zırhı aldı. Ehl-i imanın biri uyurken Sabit rüyasına girmiş, demiş ki:

«Sakın bu rüyadır, diye ehemmiyet vermemezlik yapma. Sana gerçekten bir vasiyetim var:

«Ben dün akşam öldürüldüm. Müslüman bir adam yanıma geldi, zırhımı aldı. Menzili, menzillerin en sonundadır. Çadırının yanında, deprenen bir at var. Zırhın üzerine bir kazan bırakmış, kazanın üzerinde semer var. Halid bin Velid'e git, ona söyle, birisini gönderip zırhımı aldırsın. Medine'ye gittiğinde de Resûlullahın halifesi Ebû Bekr es-Sıddik'a da git, şu kadar borçlu olduğumu falan ve falan kölelerimi âzad ettiğimi söyle.

Adam Hâlid bin Velid'e geldi, durumu ona anlattı. Halid (Radıyallâhû anh) adamı gönderdi, zırhı getirtti. Hz. Ebû Bekr'e de rüyayı anlattığın da vasiyetini yerine getirdi.

Râvi dedi ki, Sabit bin Kays'dan başka ölümünden sonra yapılan vasiyeti yerine getirilen kimseyi bilmiyoruz.

Hakim «Müstedrek»inde, Beyhaki «Delail»de, Kesir bin Salt'dan

rivayet ettiklerine göre, şöyle demiştir:

Hz. Osman, öldürüleceği gün yattı. Uyanınca dedi ki:

Resûlullah (Sallallâhû Aleyhi ve Sellem rüyamda gördüm. «Sen bu Cuma bize kavuşacaksın» diye buyurdu.

Yine Hâkim, ibn-i Ömer (Radıyallahû anh)'dan rivayet ettiğine göre;

Osman bin Affan (Radıyallahû anh) sabahın birinde gelip dedi ki:

Resûlullah (Sallallâhû Aleyhi ve Sellem)'i rüyamda gördüm.

— Yâ Osman yanımızda iftarını açarsın, diye buyurdu. Hz. Osman oruç tutmuştu. O günde şehid edildi.

(Ölüleri Rüyada Gören Ve Hallarini Sorup Öğrenenlerden Bir Miktar Rivayetler.)


Yezid bin Muhalled et-Tarsûsi'den rivayet edildiğine göre şöyle demiştir:
Ölümünden sonra Ebû Zur'ateyi rüyada gördüm. Dünya göğünde ak bir elbise içinde üzerlerinde ak elbiseler olan bir cemaate namaz kıldırıyordu. Onlar namazda ellerini kaldırıyorlardı.
Ben:
— Yâ Ebâ Zür'ate kimdir bunlar? dedim.
O:
— Meleklerdir, dedi.
Ben:
— Ne ile bu makamı kazandın, dedim.
— Namazda elleri kaldırmakla, dedi. Ben:
— Cehmiye fırkası, Rey şehrinde arkadaşlarımıza eziyet ettiler
dedim. O:
— Sus! Ahmed bin Hanbel, yukarda onların sularını kesti.

Ebul-Abbas el-Muradi'den rivayet edildiğine göre şöyle demiştir: Ebû Zur'ateyi rüyada gördüm.
—Rabbin sana ne yaptı, dedim. O dedi ki:
— Rabbimin huzuruna çıktım. Bana «Yâ Ebâ Zür'ate! Ben,! çocuğu getirir Cennete götürülmesini emrettiğim halde, senelerce ibadet üzere devam edeni Cennete gitmesini istemesem hiç olur mu? İstediğin gibi Cennette yerleş!» dedi.

îbn-i Sadaka bin Yezid'den rivayet ettiğine göre şöyle demiştir:
Trablus civarında yüksek bir yerde üç kabir gördüm, baktım: Birisinin üstünde şöyle yazılıdır.
Ölümün birden başına geleceğini Mal ve mülkünü şan ve şerefini Yok edip onu kabre koyacağını Düşünen hiç hayattan lezzet alır mı?

İkinci kabrin üstünde de şu yazılı îdi:
Yaratıkların mabudu kendisini Sorgu ve imtihana çekeceğini İntikamını hızla ondan alacağını Ve yaptığı hayrın mükâfatını göreceğini Bilen bu hayattan hiç lezzet alır mı?

Üçüncü kabrin başında da :
Yeri insanda gençlik bırakmayan Bir cesede dönüşeceğini
Parlaklığından sonra yüzün Güzelliğinin gideceğini Vücut ve mafsallarının
Hızla dağılacağını Bilen bu hayattan hiç lezzet alır mı?

Ben oraya yakın bir köye indim. Orda buluttan yaşlı bir adam acip bîr şey gördüğümü anlattım.
Bana:
— Ne idi o? dedi.
Ben:
— O kabirler, dedim. O dedi ki:
— Sahiplerinin hikayesi, onlardan daha
— Anlat bana, dedim. O dedi ki:
tiptir. Ben:
— O kabirlerin içindekiler, üç kardeş idiler. Biri sultan'ın arkadaşı, asker ve şehirlerin emiriydi. Diğeri de zengin, hatırı sayılır bir tüccardı. Öbürü de, ibadet için kenara çekilmiş bir zâhitdi.
Zahit olan ölüm döşeğine düştü. Sultanın arkadaşı olan kardeşi ki, Abdülmelik bin Mervan onu memleketine vali tayin etmişti.) Ve tüccar olan diğer kardeşi onun yanına geldiler ki
Ona:
— Bir vasiyetin var mı, dediler. O dedi ki:
— Ne vasiyetim olacak. Ne malım var, ne borcum, ne de dünyada bir meselem var. Fakat sizden bir söz alacağım. Sakın o sözünüzden çıkmayın. Öldüğüm zaman beni yüksek bir yerde defnedin. Ve mezartaşımda şunu yazın
Yaratıkların mabudu kendisini Sorgu ve imtihana çekeceğini İntikamını hızla ondan alacağını Ve yaptığı hayrın mükafatını göreceğini Bilen, bu hayattan hiç lezzet alır mı?
Sonra üç gün kabrimi ziyaret edin. Belki öğüt alırsınız. O iki kardeşi, onun vasiyetini aynen yerine getirdiler. Üçüncü gün Emir olan kardeşi kabre geldi. Ayrılmak istediğinde, kabirden sanki bir duvar yıkılışının sesini işitti. Dehşet ve korku içinde kaldı. Titreyerek ayrıldı. Gece olunca kardeşini rüyada gördü.
— Ey kardeş! Kabrinden işittiğim ses ne idi? diye sordu. Kardeşi dedi ki:
— O, demir sütundu. Bana: «Bir mazlumu gördün ona yardım etmedin!» dediler.
Sabahleyin Emir uyandığında, tüccar kardeşini ve akrabalarını çağırdı. Dedi ki.-
—Şâhid olun! Ben içinizde yaşamayacağım. Böylece amirliği bıraktı. İbadete koyuldu. Hep çöllerde dağ ve vadilerde yaşamaya başladı. O da ölüm döşeğine düştü. Tüccar olan kardeşi yanına geldi.
Ey kardeş bir vasiyetin yok mu, dedi. O:
— Ne vasiyetim olacak? Ne malım var, ne borcum. Fakat Öldüğümde beni kardeşimin kabrinin yanında defnet. Ve mezartaşımda şunu yazin
Ölümün birden başıma geleceğini Mal ve mülkünü şan ve şerefini Yok edip onu kabre koyacağını Düşünen hiç hayattan lezzet alır mı?
Sonra üç gün kabrimi kolla. Öldüğü zaman kardeşi vasiyetini yerine getirdi. Üçüncü gün gelip, ayrılmak istediğinde, kabirden bir düşme sesini işitti. Nerdeyse aklını kaçıracaktı. Korku içinde döndü.
Geceleyin kardeşini rüyada gördü. Nasılsın,
Dedi. O «Çok iyiyim.')
Tövbe ne güzel iyilikleri toplar» dedi.
— Kardeşimiz nasıldır, dedi.
— Büyük imamlarla beraberdir.
— Yanınızda halimiz ne olacak?
— Kim ne takdim ederse bulur! Fakirleşmeden önce malına sahip çık.
Sonra üçüncü kardeş de dünyayı bırakmaya başladı. Malını dağıttı. Allah'a ibâdete yöneldi. Eğitim içinde büyüyen bir çocuğu oldu. Nihayet babası da amcaları gibi ölüme geldi, «Babacığım bir vasiyetin yok mu?» dedi. O «Oğlum, malım yok ki vasiyet edeyim. Fakat senden bir söz almak istiyorum. Öldüğümde beni amcalarınla; beraber defnet. Ve kabrime şunu yaz:
Yeri, insanda gençlik bırakmayan Bir cesede dönüşeceğini Parlaklığından sonra yüzün Güzelliğinin gideceğini Vücut ve mafsalların hızla dağılacağını Bilen bu hayattan hiç lezzet alır mı?
Sonra üç gün kabrime gel. Genç oğul babasının vasiyetini yerine getirdi. Üçüncü gün kabirden onu korkutan bir ses işitti. Üzüntü içinde ayrıldı. Geceleyin, babasını rüyasında gördü. Babası ona dedi ki:
Oğlum yakında sen de yanımıza geleceksin. İş ciddidir. Hazırlan yükün ağırdır. Yolun uzundur. Ondan ayrılacağın diyardan himmetini geri çevir. Ebedi kalacağın diyara yönel. Düşün, anla. Tul-i emel'le aldanıp âhiretine çalışmayanlara uyma. Onlar, âhiretlerinin işlerini bıraktılar. Ölümde, ömürlerini zayi ettiklerine pişman oldular. Ölümde ne teessüf ne de pişmanlık fayda vermez. Oğlum, acele et, acele et, acele et!»
Sonra o ihtiyar köylü bana dedi ki Ve yaptığı hayrın mükafatını göreceğini Bilen, bu hayattan hiç lezzet alır mı?
Sonra üç gün kabrimi ziyaret edin. Belki öğüt alırsınız. O iki kardeşi, onun vasiyetini aynen yerine getirdiler. Üçüncü gün Emir olan kardeşi kabre geldi. Ayrılmak istediğinde, kabirden sanki bir duvar yıkılışının sesini işitti. Dehşet ve korku içinde kaldı. Titreyerek ayrıldı. Gece olunca kardeşim rüyada gördü.
— Ey kardeş! Kabrinden işittiğim ses ne idi? diye sordu. Kardeşi dedi ki:
— O, demir sütundu. Bana: «Bir mazlumu gördün ona yardım etmedin!» dediler.
Sabahleyin Emir uyandığında, tüccar kardeşini ve akrabalarını çağırdı. Dedi ki .
—Şâhid olun! Ben içinizde yaşamayacağım. Böylece amirliği bıraktı. İbadete koyuldu. Hep çöllerde dağ ve vadilerde yaşamaya başladı. O da ölüm döşeğine düştü. Tüccar olan kardeşi yanına geldi.
Ey kardeş bir vasiyetin yok mu, dedi. O
— Ne vasiyetim olacak? Ne malım var, ne borcum. Fakat Öldüğümde beni kardeşimin kabrinin yanında defnet. Ve mezartaşımda şunu yaz:
Ölümün birden basma geleceğini Mal ve mülkünü şan ve şerefini Yok edip onu kabre koyacağını Düşünen hiç hayattan lezzet alır mı?
Sonra üç gün kabrimi kolla. Öldüğü zaman kardeşi vasiyetini yerine getirdi. Üçüncü gün gelip, ayrılmak istediğinde, kabirden bir düşme sesini işitti. Nerdeyse aklını kaçıracaktı. Korku içinde döndü.
Geceleyin kardeşini rüyada gördü. Nasılsın, dedi. O -Çok iyiyim. Tövbe ne güzel iyilikleri toplar» dedi.
— Kardeşimiz nasıldır, dedi.
—Büyük imamlarla beraberdir.
— Yanınızda halimiz ne olacak?
Kim ne takdim ederse bulur! Fakirleşmeden önce malına sahip çık.
Sonra üçüncü kardeş de dünyayı bırakmaya başladı. Malını dağıttı. Allah'a ibâdete yöneldi. Eğitim içinde büyüyen bir çocuğu oldu. Nihayet babası da amcaları gibi ölüme geldi. «Babacığım bir vasiyetin yok mu?» dedi. O «Oğlum, malım yok ki vasiyet edeyim. Fakat senden bir söz almak istiyorum. Öldüğümde beni amcalarınla beraber defnet. Ve kabrime şunu yaz.
Yeri, insanda gençlik bırakmayan Bir cesede dönüşeceğini Parlaklığından sonra yüzün Güzelliğinin gideceğini Vücut ve mafsalların hızla dağılacağını Bilen bu hayattan hiç lezzet alır mı?
Sonra üç gün kabrime gel. Genç oğul babasının vasiyetini yer rine getirdi. Üçüncü gün kabirden onu korkutan bir ses işitti. Üzüntü içinde ayrıldı. Geceleyin, babasını rüyasında gördü. Babası ona dedi ki:
Oğlum yakında sen de yanımıza geleceksin. İş ciddidir. Hazırlan, yükün ağırdır. Yolun uzundur. Ondan ayrılacağın diyardan himmetini geri çevir. Ebedi kalacağın diyara yönel. Düşün, anla. Tul-i emel'le aldanıp âhiretine çalışmayanlara uyma. Onlar, âhiretlerinin idlerini bıraktılar. Ölümde, ömürlerini zayi ettiklerine pişman oldular. Ölümde ne teessüf ne de pişmanlık fayda vermez. Oğlum, acele et, acele et, acele et»
Sonra o ihtiyar köylü bana dedi ki:
O gencin rüyayı gördüğü gecenin sabahında yanına gittim. Durumu bana anlattı. Ve dedi ki;
Babamın bana söylediği, ecelimin yaklaşmasından başka bir şey değildir. Sanırım ancak üç gün veya üç ay daha yaşarım. Çünkü bana üç sefer acele et, dedi. Üçüncü gün ailesini akrabalarını çağırdı. Onlarla vedalaştı. Kıbleye yönelip şehadet getirdi ve o gece vefat etti. [4]

[1] Güllü bîr ağaçtır

[2] İki hanım isimleridir. Sözün gelişinden anlaşıldığına göre rüyayı göİŞnln hanımlarıdırlar

[3] Zümer, 74

[4] İmam Celaleddin Es-Suyuti, Kabir Alemi, Kahraman Yayınları: 448-494.

(Ölüleri Rüyada Gören Ve Hallarini Sorup Öğrenenlerden Bir Miktar Rivayetler.)


Ahmed bin Abdurrahman el-Muabbiri'den rivayet edildiğine göre şöyle demiştir:

Salih bin Abdul kuddüs'ü rüyamda gördüm; gülüyordu. Yüzünde müjde okunuyordu. Ben

— Rabbin sana ne yaptı? ittiham edildiğin dinsizlikten nasıl kurtuldun? dedim.

O dedi ki:

Ben, ondan hiç bir şey gizli kalmayanan'ın huzuruna gittim. Rahmetiyle beni karşıladı ve bana:

«Sen ittiham edildiğin şeylerden berisin, dedi.

Ebû Yezid Tayfur el-Bıstamî'den rivayet edildiğine göre şöyle demiştir:

Âli bin Ebû Talib'i rüyada gördüm.

— Yâ Emire'l-müminin bana faide verecek bir söz öğret, dedim.

dedi ki:

Zenginlerin, fakirlere Allah rızası için yaptığı tevazu ne kadar güzeldir.

— Başka ne daha güzeldir, dedim.

— Ondan daha güzel, fakirlerin Allah'ın onlara va'dettiğine güvenerek, zenginlere karşı izzeti nefislerini korumalarıdır.

Ben:

— Başka daha ne var? dedim.

— Ondan daha güzel şudur; dedi. Elini açtı. Baktım eli içinde altın suyu ile şöyle yazılmıştır idin canlı oldun yakında yine öleceksin leka aleminde bir ev yap ?ena âleminde bir ev yık

Mekke'li birisinden rivayet edildiğine göre şöyle demiştir:

Rüyada Saîd bin Salim el-Kaddah'ı gördüm.

— Bu kabristanda yatanların en üstünü kimdir/dedim.

O;

— Bu kabrin sahibi, dedi. Ben:

— Ne ile sizden üstün oldu, dedim. O;

— Musibete uğradı, sabretti, dedi. Ben:

— Fudayl bin İyad ne yaptı? dedim. O:

— O nerde biz nerde? Ona öyle bir kaftan giydirildi ki, dünya ve içindekiler onun pahasında olamaz.

Ebu'l-Ferec Gays bin Ali'den, rivayet edildiğine göre şöyle demiştir :

Rüyamda, Ebul-Hasan el-Akuli el-Makarri'yi iyi bir halde gördüm. Durumunu sordum: «İyiyim,» dedi.

— Ölmedin mi, dedim.

Evet, dedi.

— Ölümü nasıl buldun, dedim.

— Güzel veya iyi, dedi. Ve müjdeli idi.

Ben:

— Mağfiret edilip Cennete girdin mi, dedim.

— Evet, dedi.

— Hangi amel daha yararlıdır, dedim.

— Burda istiğfardan daha yararlı hiçbir şey yoktur, çok İstiğfar et, dedi.

Hasan bin Yûnus el-Harrani'den rivayet edildiğine göre şöyle demiştir :

El-Emir Hacur'u rüyada gördüm.

— Allah sana ne yaptı, dedim.

— Bana mağfiret etti, dedi.

— Ne ile, dedim.

Müslümanların ve hacıların yolunu koruduğum için,;dedi.

Ebû Nasr bin Makula'dan; şöyle demiştir:

Rüyada gördüm, sanki, Ebu'l-Hasan Darekutni'nin âhirettekini soruyordum.

Bana cevaben dediler ki:

— O, cennette «İmam» diye çağırılıyor.;

Ebû Nasr Halef el-Vezzan'dan; şöyle demiştir: Yûsuf bin Hüseyin er-Razi rüyada bana göründü.

— Allah sana ne yaptı, dedim.

O:

— Allah beni mağfiret ve rahmet etti. Ben:

— Ne ile, dedim.

O:

— Ölüm anında söylediğim bâzı sözlerle, O zaman deki:

Yâ Rabb insanlara nasihat ettim, ve kendim yapmadım. Kusurumu, nasihatime bağışla..

Abdullah bin Salih'den rivayet edildiğine göre şöyle demiştir: Ebû Nüvas, rüyada nimet ve refah içinde olduğu görünmüş.

— Allah sana ne yaptı, denilmiş

O demiş ki:

— Rabbim beni mağfiret etti ve bu nimetleri bana verdi. Ona:

— Neye karşı, halbuki sen karıştırıcı birisi idin, denilmiş. O demiş ki:

— Salihlerden biri, bir gece kabristana geldi, cübbesini sardı, iki rek'at namaz kıldı. O iki rekat içinde bin sefer «Kul Huvellah» okudu. Sevabını kabristandakilere bağışladı. Cenâb-ı Hakk, burda yatan bütün ölüleri mağfiret etti. Ben de o mağfiret edilenlerin içine girmiş oldum.

Muhammed bin Nâfi'den rivayet edildiğine göre şöyle demiştir:

Ben uyku ile uyanıklık arasında Ebu Nûvasi gördüm. «Ebu Nûvas mısın?» dedim.

O :

— Şimdi rütbe ve künye ile çağırma zamanı değildir, dedi. Ben:

— Hasan bin Hani mi, dedim. O:

— Evet, dedi. Ben:

— Rabbin sana ne yaptı, dedim.

— Yastığım altında kalan, söylediğim bazı beyitler sebebiyle beni mağfiret etti, dedi. Ben, ailesine gittim. Yastığı kaldırdılar, baktım bir kâğıt parçası içinde şu beyitler yazılı

Yâ Rab günahlarım büyüktür Fakat afvın ondan daha büyüktür Eğer yalnız iyiler senden isteyebiliyorlarsa Mücrimler nereye sığınacak, nasıl korunacak Yâ Râbb emrettiğin gibi sana yalvarıyorum. Elimi geri çevirirsen, kim rahmet edecek Ricadan ve afvından başka vesilem yok Bir de müslüman olduğumu biliyorum;

Ebû Bekir el-İsbehâni'den rivayet edildiğine göre şöyle demişti. Ebû Nüvas, rüyada görünmüş.

— Rabbin sana ne yaptı, denilmiş.

O demiş ki:

— Nergis çiçeği hakkında söylediğim bazı beyitlerle af edild îşte şunlardır:

Yerin bitkisine bak ve düşün

İlâhi sanatın eserlerini incele

Gümüş akı içinde altın göz bebekleri Allah birliğinin şahitleri Muhammed, insan ve cine gönderilen Allah'ın peygamberi.

Abdullah bin Muhammed el-Mervizi'den rivayet edildiğine şöyle demiştir:

El-Hafiz Yakub bin Süfyan'ı rüyada gördüm.

— Allah sana ne yaptı, dedim

O dedi ki:

— Beni mağfiret etti ve yerde hadis naklettiğim gibi gökte de hadis nakletmemi emretti. Ben dördüncü gökte, hadis naklettim. Melekler etrafımda toplandılar. Cebrail yazdır, dedi. Ben söyledim. Melekler de altın kalemlerle yazdılar.

Ebû Ubeyd bin Harbuye'den rivayet edildiğine göre;

Bir adam, Sırrı es-Sakatî'nin cenazesinde hazır bulunmuş. Geceden bir miktar geçince onu rüyasında görmüş.

«Allah sana ne yaptı?» demiş. O demiş ki:

— Benice benim cenazemde hazır bulunan ve namazımı kılanları af etti. Adamı

— Benım, demiş.

senin cenazende hazır bulunup namazını kılanlarda-

O bir sahife çıkartmış, bakmış onun ismi içinde yok. Adam -

— Hayır ben de hazır bulundum, demiş.

O bir daha bakmış ki ismi, sahifenin kenarında yazılıdır.

Ebu'l-Kâsım, Sabit bin Ahmed bin Hüseyin el-Bağdadi'den rivayet edildiğine göre şöyle demiştir:

Ebu'l-Kasım, Sa'd bin Muhammed ez-Zencani'yi rüyada gördüm. Tekrarla bana dedi ki:

Allah, hadisçilerin oturduğu her sohbete karşı cennette bir ev onlara bina eder.

Muhammed bin Müslim bin Dâre'den rivayet edildiğine göre şöyle demiştir:

. Rüyada Ebû Zur'ateyi gördüm. Durumun nasıldır? dedim. O dedi ki:

— Her halükârda Allah'a hamdediyorum. Allah'ın huzuruna götürüldüm. Önünde durdum. Bana dedi ki:

Neden kullarım hakkında konuştun. Ben:

— Yâ Rabbi onlar dininden çıkmaya kalkıştılar, dedim. O:

—Doğru söyledin, dedi.

Sonra Tahir el-Halkani getirildi. Ben onu Rabbime şikâyet etim. Ona yüz kırbaç vurdu ve haps edilmesini emretti. Sonra Ubeydullah'ı (Ebu Zar'ateyi) arkadaşları; Süfvan-i Sevri, Malik bin Enes ve Ahmed bin Hanbel'e kavuşturun,» diye buyurdu.

Hafs bin Abdullah'dan rivayet edildiğine göre şöyle demiştir^ Ölümünden sonra Ebu Zur'ateyi, dünyanın göğünde meleklere namaz kıldırırken gördüm.

— Ne ile bu mertebeye kavuştun, dedim. O dedi ki:

— Elimle bin hadis yazdım. Her birisini peygamber (Sallallâhû Aleyhi ve Sellem) 'e nisbet ettirirken salavât getirdim. Çünkü Resûlullah (Sallallâhû Aleyhi ve Sellem) buyurdu ki;

«Kim, bana bir salavat getirse Allah ona karşılık, ona, on salavat (rahmet) indirir.

(Ölüleri Rüyada Gören Ve Hallarini Sorup Öğrenenlerden Bir Miktar Rivayetler.)

Abdurrahmân bin Mehdi'den rivayet edildiğine göre şöyle demiştir :

Ölümünden sonra Süfyan-ı Sevriyi rüyada gördüm. «Allah sana ne yaptı,» dedim.

O dedi ki:

— Bana bir şey olmadı. Ancak kabre kondum. Allah'ın huzurunda durdum. Kolaydan bir hesaba çekti, Cennete götürülmemi emretti. Ben Cennetin reyhan ve ağaçlan arasında dolaşırken birden bir sesle karşılaştım. «Yâ Süfyan bin Said! Bilir misin, sen Allah'ı nefsine tercih ettin? Ben î

«Evet, dedim. Bunun üzerine hertaraftan, yemiş tabaklar beni sardı.

Ahmed bin Hanbel'den rivayet edildiğine göre, şöyle demiştir: Ölümünden sonra Şafii'yi rüyamda gördüm.

— Rabbin sana ne yaptı? dedim.

— Beni mağfiret etti. Başıma, tac koydu ve beni evlendirdi ve buyurdu ki: Bu ihsan senin isteklerini yerine getirmekle ucbe girmediğinden ve sana verdiklerimle kibirlenmediğinden dolayıdır.

Rebi' bin Süleyman'dan rivayet edildiğine .göre şöyle demişti.

Rüyamda Şafii'yi gördüm. Allah sana yaptı? dedim

— Allah beni altından bir taht'a oturttu. Üzerime inci ve yemişleri serpti, dedi.

Fakih îsmail bin İbrahim'den rivayet edildiğine göre şöyle de-. mistir:

— Ölümünden sonra, Hafız Ebu Ahmed el-Hakim'i rüyamda gördüm. Hangi fırka iyi kurtulur, dedim.

— Ehl-i sünnet fırkası diye cevap verdi.

Hayseme bin Süleyman'dan rivayet edildiğine göre şöyle iniştir:

Gazilerden biri olan Âsim et-Terablusi'yi ölümünden sonra rüyamda gördüm.

Yâ Ebâ Ali hâlin nasıldır? dedim.!

O dedi ki:

Biz ölümden sonra künye ile çağrılmıyoruz, dedi. Ve başka şey ilave etmedi. Ben,

— Yâ Âsim halin nasıldır ve nereye gittin, dedim. O:

— Geniş bir rahmete ve yüksek bir Cennete çıktık, dedi. Ben:

— Ne ile çıktınız, dedim. O:

Denizde fazla cihad etmek ile.

Mâlikisin Dinar'dan rivayet edildiğine göre şöyle demiştir:

— Müslim bin Yesar'i rüyada gördüm. Ölümden sonra ne ile karşılaştın? dedim.

O:

— Şiddetli, büyük zelzelede ve korkunç hadiselerle karşılaştık. Ben:

— Daha sonra ne oldu? dedim. O:

— Bu gördüklerin kerîmden geliyor. Bizden bu iyiliklerimizi kabul etti. Kötülüklerimizi affetti. Bizim için neticelerine de zamin oldu...

Hasan ibn-i Abdülaziz el-Haşemi el-Abbasi'den rivayet edildiğine göre şöyle demiştir:

Ebû Cafer, Muhammed bin Ceriri rüyada gördüm.

— Ölümü nasıl buldun, dedim. O:

— İyilikten başka bir şey görmedim, dedi. Ben:

— Kabrin korkunçluğunu nasıl buldun? dedim, O:

— İyilikten başka bir şey görmedim, dedi. Ben:

— Münker ve Nekiri nasıl buldun? dedim. O:

— İyilikten başka bir şey görmedim, dedi. Ben:

— Demek Rabbin seni çok seviyor. Rabbinin huzurunda bizi de an! dedim,

O.

— Sen Rabbinin huzurunda bizi an diyorsun. Halbuki biz Resûlullah (Sallallâhû Aleyhi ve Sellem)'e kavuşmak için sizi vesile kılıyoruz.

Hübeyş bin Mübeşşir'den rivayet edildiğine göre şöyle demiştir; Yahya bin Main'i rüyamda gördüm. «Rabbin sana ne yaptı,» dedim.

— Rabbim beni huzuruna aldı, kendine yaklaştırdı. Bana ihsan ve keremde bulundu. Beni üçyüz huri'in ile evlendirdi. İki sefer beni öz huzuruna aldı, dedi.

Ben:

— Ne ile? deyince;

O, takyesinin altından bir şey çıkardı ve «bununla (zikirle)» dedi.

Süleyman el-Ömeri'den rivayet edildiğine göre şöyle demiştir Ebû Cafer el-Karî: Yezid bin el-Ka'ka'ı Ölümünden sonra rüyamda gördüm. Bana dedi ki, «benden kardeşlerime selâm söyle ve onlara bildir ki, Allah beni diri olan ve rızıklanan şehidlerden kıldı. Benden, Ebû Hazime de selâm söyle ve ona de kî;

Ebû Cafer diyor: Güzel! Güzel! Allah ve melekleri, akşamları senin meclisine nazar ediyorlar.»

Zekeriya bin Adi'den rivayet edildiğine göre şöyle demiştir: Ölümünden sonra ibn el-Mübarek'i rüyamda gördüm. Rabbin sana ne yaptı dedim. O

— Hicret etmemle beni af etti, dedi.

Muhammed bin Fadil bin Ayyâd'dan rivayet edildiğine göre şöyle demiştir:

İbn-el-Mübarek'i rüyamda gördüm. -Hangi ameli en üstün buldun?» dedim.

O:

— İçinde bulunduğum hâl, dedi. Ben:

— Cihad ve savaş mı? diye sordum. O:

—. Evet, dedi.

Yezid bin Mez'ur'dan rivayet edildiğine göre şöyle demiştir: Ölümünden sonra Evzaiy'i rüyamda gördüm. Ben:

— Yâ Ebâ Amr, Allah'a beni yaklaştıracak bir şeyi bana göster, dedim. O:

— Burda, önce âlimlerin sonra mahzunların derecesinden daha yüksek derece görmedim, dedi.

Abdulaziz bin Amr bin Abdulaziz'den rivayet edildiğine göre şöyle demiştir:

Ölümünden sonra babamı rüyamda gördüm, «hangi ameli en üstün buldun» dedim.

Oğlum! En tesirli şeyi istiğfari buldum, dedi.

Abdullah bin Abdurrahmandan rivayet edildiğine göre şöyle demiştir :

Ölümünden sonra Halife el-Mütevekkiü1 rüyamda gördüm:

—Rabbin sana ne yaptı? dedim. O: — Rabbim beni af etti, dedi. Ben:

— Bu kadar yaptıklarınla beraber seni af mı etti, dedim.

O:

— Sünnetten (şeriatten) yaşattığım az miktar amel ile bana mağfiret etti, dedi.

Haccac bin Tümeyle'den rivayet edildiğine] göre şöyle demiştir:

Hasan ve Ferezdak'i, bir kabrin yanında gördüm. Hasan, Feraz-daka, böyle bir gün için ne hazırladın? dedi.

Ferazdak :

— Yetmiş seneden önce lâilahe ilallah kelimesini hazırlamışım, dedi. Bunun üzerine Hasan sustu:

Labeta bin Ferezdak dedi ki:

— Ölümünden, sonra babamı rüyada gördüm. Bana dedi ki

— Oğlum, Hasan'la konuştuğum kelime bana yaradı.

Abdullah bin Salih es-Sofi'den rivayet "edildiğine göre şöyle demiştir:

Bir hadisçi rüyada görüldü. Ona «Rabbin sana ne yaptı?» nüdi.

O

— Beni affetti, dedi.

Ona:

—Ne İle, diye sorulunca.

Kitaplarımda Resûlullah (Sallallâhû Aleyhi ve Sellem)'a diğini salavat ile, dedi.

Yezid bin Muaviye'den rivayet edildiğine göre şöyle demiş. Sağ bir adam, bir ölüyü rüyada görmüş. Ölü ona demiş ki

— Yâ falan, millete bildir ki kıyamet gününde A'mir bin Kays'ın yüzü dolunay gibi olacaktır.

Abdurrahman bin Zeyd bin Eslem'den; şöyle demiştir:

Ölümünden sonra babamı rüyamda gördüm. Başında uzun bir külah vardı.

—Rabbin sana ne yaptı? dedim.

O:

Beni ilim süsü ile süsledi, dedi.

Ben:

— Mâlik bin Enes nerde? dedim. O:

— «Yükseklerde, yükseklerde,» dedi. Külah başından düşünceye kadar, başını kaldırıp «yukarlarda, yukarlarda» demeye devam etti.

Bişr el-Hafi'nin yeğeni Haşnam'dan; şöyle demiştir: Dayımı rüyamda gördüm. Rabbın sana ne yaptı? dedim.

O:

— Rabbim beni mağfiret etti, dedi ve ona yaptığı ikramları anlatti.

Ben:

— Sana bir şey dedi mi? dedim. O:

— Evet, Rabbim bana dedi ki;

— Yâ Bişr, benim malım olan şu can (nefis) için o kadar korkmaktan utanmıyor muydun?

Hüseyin ibn-i îsmail el-Muhamili'den rivayet edildiğine göre şöyle demiştir:

Rüyada Kaşani'yi gördüm.

— Rabbin sana ne yaptı? dediğimde; «sıkıntılardan sonra kurtuldum Ben:

— Ahmed bin Hanbel hakkında ne biliyorsun? dedim.

O:

— Allah onu affetti, dedi. Ben:

— Bişr el-Hâfi ne oldu? dedim.

O!

— Allah'dan ona her gün iki sefer ikram gelir, dedi.

Asım el-Cüheni'den rivayet edildiğine göre şöyle demiştir:

Rüyada gördüm ki, Hişam caddesine girmişim. Bişr el-Hâfi bana rastgeldi.

— Nerden geliyorsun? diye sordum. Bana:

— Alâ-i illiyinden geliyorum, dedi. Ben:

— Allah, Ahmed bin Hanbel'e nasıl davrandı? diye sordum?

O:

— Ben şimdi, Ahmed bin Hanbeli ve Abdulvahhab bin Verrâkayı Allah'ın huzurunda bıraktım. Onlar orda yer içer ve her türlü nimetten istifade ederlerdi.

Ben:

— Sen niye yemiyorsun? dedim.

O:

— Allah yemeye olan isteğimin azlığını biliyor. Onun için dişinin cemâline bakmaya bana izin verdi.

Ebû Cafer es-Sakka'dan rivayet edildiğine göre şöyle demiştir.

Rüyada Bişr el-Hâfi ve Ma'ruf-i Kerhi'yi gördüm. Sanki bir yerden geliyorlardı.

— Nerden? dedim.

— Cennetü'l-firdevs'den... Allah'la konuşan Musa'yı orda ziyaret ettik, dediler.

Kasım bin Münebbih'den rivayet edildiğine göre şöyle demiştir: Rüyada Bişr el-Hâfi'yi gördüm.

— Rabbin sana ne yaptı? dedim. şöyle cevap verdi:

— Beni affetti, ve dedi ki:

«Yâ Bişr! Seni ve cenazende bulunan herkesi mağfiret ettim.» Ben «Yâ Rabbi! Beni seven herkesi de mağfiret et,» dedim. O (Celle Celâlühü) buyurdu ki:

—Kıyamete kadar seni seven herkesi de mağfiret ettim.

Ahmed ed-Devreki'den rivayet edildiğine göre şöyle demiştir:

Benim bir komşum öldü. Onu rüyada gördüm. Üzerinde iki kaftan vardı. «Nedir bu hâl?» dedim. O dedi ki:

— Bişr el-Hâfi kabristanımızda defnedildi. İşte bunun için kabristanlılar, İkişer ikişer cübbe giydirildiler.

Haccac bin eş-Şâir'den rivayet edildiğine göre:

Bişr el-Hâfi rüyada görülmüş. «Allah sana ne yaptı?» diye sorulunca, O :

— Allah beni mağfiret etti ve «Yâ Bişr senin ismini yücelttiğim kadar bana ibadet etmedin,» dedi.

Bir adamdan rivayet edildiğine göre:

O, Bişr'i rüyada görmüş. «Allah sana ne yaptı?» demiş. Bişr demiş ki:

«Allah bana mağfiret etti ve dedi ki» :

Yâ Bişr! Kor ateş üstünde bana secde etseydin; kullarımın kalplerine" sana bıraktığım muhabbetin karşılığını vermiş olmazdın.

Rivayet edildiğine göre Muhammed bin Huzeyme şöyle demiştir:

, Ahmed bin Hanbel öldüğü zaman, çok merak etmiştim. Bir gece yattım. Onu rüyada gördüm. Böbürlenerek yürüyordu.

— Yâ Ebû Abdullah! Nedir bu yürüyüş? dedim. O dedi

— Bu Darü's-Selâm cennetindeki hadimlerin yürüyüşleridir

Ben:

— Allah sana ne yaptı? dedim.

— Bana mağfiret ve iltifat etti. Altından iki terlik giydirdi. Ve dedi ki:

«Yâ Ahmed! Bu senin «Kur'an, Allah kelâmıdır» olan davanın karşılığıdır. Sonra;

«Yâ Ahmed! Dünyada bana ettiğin dualar gibi burda da duâ et» dedi.

Ben

—«Ey herşeyin Rabbi» dedim.

Allah:

—Devam et! dedi.

Ben:

— «Herşeye hakim olan kudretinle...» dedim.

O:

— Doğru söyledin, dedi.

Ben:

— Hiçbir şeyden beni sorguya çekme ve beni magfireyle dedim.

O -.

— Kabul ettim, dedi. Sonra:

«Yâ Ahmed işte bu cennete gir, dedi. Ben girdim. Baktım Süfyan-ı Sevri ordadır, iki yeşil kanad ile kanadlanmış, hurma ağaçları arasında ağaçtan ağaca uçuyor ve şu âyeti okuyor:

«Bize verdiği va'di doğrulayan, yeri bize miras bırakıp cennette istediğimiz gibi yerleşme fırsatını veren Allah'a hamd olsun. [3]

Ravi dedi ki

Sonra Muhammed dedi: Ben ondan «Abdulvahhab el-Verrâk'ın ne yaptığını sordum. O dedi ki:

— Ben onu nur denizinde, içinde Cenabı Hakk ın sesinin işitildiği nur dalgaları içinde bıraktım.

Ben: Bişir el-Hâfi, ne yaptı? dedim. .

O:

— Çok iyidir, Bişir gibi kim var?. Ben onu Melikü'l-Celil olan Allah'ın huzurunda bir sofranın başında bıraktım. Allah ona yönelip şöyle diyordu:

Faydalan! Ey dünyada yemeyen, içmeyen, faydalanmayan!

Dülef bin Ebi Dülef el-îcli'den rivayet edildiğine göre şöyle demiştir :

Rüyamda babamı vahşetti, korkunç, duvarları siyah bir evin içinde gördüm. Babam çıplaktı, başını dizleri arasına koymuştu. Soruyormuş gibi Dülef! dedi. Ben:

Evet, Allah emiri İslah etsin, dedim. O şöyle demeye başladı:

«Ailemize bildir ve gizleme Boğucu berzahta başımıza gelenleri

Yaptığımız her şeyi bizden sordular Artık, yalnızlığıma, başıma gelenlere acıyın.

Sonra anladın mı? dedi. Ben:

Evet, dedim. Sonra yine şöyle devam etti:

Eğer öldüğümüz gibi bırakılsaydık Ölüm her canimin istirahati olurdu. Fakat ölüm içinde dirildik Artık her şey, bizden, soruluyor.

dedi, ayrıldı. Ben de uyandım.

El-Asmeıden, o da babasından rivayet ettiğine göre şöyle demiştir :

Rüyamda Haccac'ı gördüm. «Allah sana ne yaptı?» dedim. O dedi ki: «Öldürdüğüm her insana karşı ayrı ayn olarak beni öldürdü.»

Bir sene sonra yine onu gördüm. «Allah sana ne yaptı?» dedim. Dedi ki Geçen sene bunu benden sormamış mıydın?»

Ömer bin Abdülaziz'den rivayet edildiğine göre şöyle demiştir:

Rüyam'da, yere atılmış bir iaşe gördüm, «Nedir bu?» dedim. Dediler ki;

«Ondan sorarsan sana cevap verir. «Ben ayağımla onu dürttüm. Başını kaldırdı, gözlerini açtı. Ben;

-Kimsin sen?» dedim. O:

«Ben, Haccac'ım, Allah'ın huzuruna vardım. Onu şedidü'l-azap olarak gördüm. Her bir insan öldürüşüme karşı beni ayrı ayrı olarak öldürdü.. İşte ben Allah'ın huzurunda duruyorum. Muvahhidlerin

Rablerinden beklediklerini bekliyorum... Yâ Cennete veya Cehenneme...» dedi.

Eş'as'dan rivayet edildiğine göre şöyle demiştir:

Haccac'i rüyamda kötü bir durumda gördüm. «Rabbin sana ne yaptı? dedim. O dedi ki:

— Yaptığım her katle karşı Allah beni tekrar tekrar katletti. Ben:

— Sonra ne oldu? dedim. O:

— Lâilaheillallah ehlinin ümit ettiğini ümit ediyorum.

Ebu'l-Hüseyin'den rivayet edildiğine göre şöyle demiştir:

Rüyamda gördüm, sanki geniş bir yere girmişim. Orda tahta üstünde oturan bir adam vardı. Onun önünde de bir adam kızartılıyordu.

Ben:

— Bu oturan kimdir, dedim. Denildi ki:

— O Yezid en-Nahvidir. Bu da Emeviler'e karşı gelen Ebû Müslim el-Horasani'dir. Onun önünde kızartılıyor.

Ben:

— İbrahim es-Saiğin durumu nasıldır, dedim. Ördaki adam dedi:

— O Allah'a kavuşanlar içinde, ala-yı illiyindedir. Ebü'l-Hüseyin dedi ki:

Bana rüyamda dediler:

Horasan nahiyesinde de bir adam bu gördüğün rüyanın aynisini görmüştür.

Sonra uyanıp rüyamı anlattığımda millet gelip diyorlardı ki, çeşitli adamlar, bu rüyayı Belh'te Semerkant'te, Curcanda, Horasan tarafında görmüşlerdir.