Namaz ile alakalı sorulara cevap. (Süleymaniye Vakfı > Namaz > Yazılı Fetvalar)

Soru: Kadın, kadınlara imamlık yapabilir mi? Ölçü, sınır var mı? Mekân önemli mi? Bu konuda yardımcı olur musunuz?

Cevap:
İmamlık, bir kişiye uyarak birlikte namaz kılmaktır. Kadınlar, namaz kılarken içlerinden birine uyarak kılabilirler. Aişe validemiz ile sahabi hanımlardan Ümmü Varaka’nın kadınlara imamlık yaptığı, sahih yollarla bize ulaşmıştır.
Kadının kadına imamlık yapıp yapamayacağı konusunda fıkıh kitaplarında ihtilaf mevcuttur. Peygamberimizin eşlerinden Hz. Aişe ile Ümmü Seleme, tabiin ulemasından Atâ, Sevrî, Evzâî ile İmam Şafii, İshâk ve Ebû Sevr gibi âlimler kadının kadına imamlık yapmasını müstehab kabul etmişlerdir.
Ahmed b. Hanbel müstehab olmadığını söylerken Hanefiler’in başını çektiği Ashâb-ı Re’y ve İmam Malik bunu mekruh kabul etmekle birlikte namazın geçerli olduğunu söylerler.
Yine tabiinden Şa’bî, Nehaî ve Katâde kadının sadece nafile namazlarda kadınlara imamlık yapabileceğini, farz namazlarda yapamayacağını kabul ederler.
Hasan-ı Basri ve Süleyman b. Yesâr ise kadının ister nafile ister farz hiçbir namazda kadınlara imamlık yapamayacağını söylemişlerdir.
Kadının kadına imamlık yapabileceğini kabul edenler Aişe validemiz ile yine sahabi hanımlardan Ümmü Varaka’nın kadınlara imamlık yapmasını bu görüşlerine delil olarak gösterirler ki bize göre de doğru olan görüş budur. Bu görüşte olanlar, imamlık yapacak olan kadının erkek imam gibi cemaatin önünde durmayacağını, safın içinde cemaatle birlikte durması gerektiğini söylemişlerdir. (İbn Kudâme, Muvaffakuddîn Ebî Muhammed Abdillâh b. Ahmed, İbn Kudâme el-Makdîsî, Şemsuddin Ebi’l-Ferec Abdirrahman b. Ebî Ömer Muhammed b. Ahmed: el-Muğnî ve’ş-Şerhu’l-Kebîr alâ Metni’l-Mukni’, Dâru’l-Fikr, Beyrut, 1984, c: 2, s: 36, 1145. mesele)
Hanefi mezhebi gibi kadının kadına imamlık yapmasını mekruh kabul edenler de vardır. Bunlar, kendi görüşlerini dayanak yapmış, imam olan kadının cemaatin önüne geçemeyeceğini, imamlık yapmasının bu yüzden mekruh olduğunu söylemişlerdir. Ama hem imam olan kadının hem de ona uyan kadın cemaatin namazını geçerli saymışlardır.
Konuyla ilgili detaylı bilgi için www.kurandersi.com sitemizde yer alan Mukayeseli Fıkıh Dersleri‘nin ilgili bölümünü izlemenizi tavsiye ederiz.

Kur'an Dersi | Sesli ve Görüntülü Kur'an Sohbetleri

Soru: Bir kimse bir cemaate namaz kıldırdıktan sonra abdestsiz olduğunu hatırlarsa ne olur?

Cevap:
Bir imam abdestsiz veya cünüp olduğunu bilmeyerek/unutarak cemaate namaz kıldırır da namaz bitinceye kadar bunun farkına varmazsa;

1. Hanefilere göre imamın da cemaatin de namazı yeniden kılmaları gerekir.

2. Hulefâ-i Râşidîn’den Ömer b. Hattâb, Osman b. Affân, Ali b. Ebî Talib ve Abdullah İbn Ömer radıyallâhu anhum gibi sahabiler ile Şafii, Maliki ve Hanbeliler’e göre böyle bir durumda cemaatin namazı geçerli fakat imamın namazı geçersiz olur.

Hanefilere göre cemaatin namazın sahih olması, imamın namazının sahih olmasına bağlıdır. Unutmuş dahi olsa abdestsiz bir şekilde namaz kıldıran imamın namazı geçersiz olduğu için cemaatin de namazı geçersiz olur.

Diğer grupta yer alanlara göre ise cemaatin namazının sahih olması, imamın namazına bağlı değildir. Bu yüzden namaz kıldırdıktan sonra abdestsiz olduğunu hatırlayan imamın namazı geçersiz fakat cemaatin namazı geçerli olur. Bunların diğer delilleri ise şunlardır:

Ömer radıyallâhu anh, bir sabah namazını kıldırdıktan sonra cünüp olduğunu hatırlamış, bunun üzerine kendi namazını tekrar kılmış fakat cemaat tekrar kılmamıştır.

Aynı olayın Osman radıyallâhu anhın başından geçtiği ve onun da kendisinin namazı iade ettiği fakat cemaate iade etme emri vermediği rivayet edilmiştir.

Ali radıyallâhu anhın da şöyle dediği rivayet edilmiştir: “Cünüp bir kimse imamlık yapsa ve bu şekilde namazı bitirse ona gusül abdesti almasını ve namazını iade etmesini emrederim. Fakat cemaatin namazlarını iade etmesini emretmem.”

Abdullah İbn Ömer de bir gün öğle namazını kıldırmış fakat daha sonra abdestsiz olduğunu hatırlayınca kendisi namazı tekrar kılmış fakat cemaat kılmamıştı. (Bkz: İbn Kudâme, el-Muğnî, c. 1, s: 777, 1004. mesele; İbn Rüşd, Bidâyetü’l-Müctehid, c: 1, s: 122; Vehbe ez-Zuhayli, el-Fıkhu’l- İslâmî ve Edilletuhû, c: 2, s: 199-200)

Deliller, abdestsiz veya cünüp olduğunu bilmeyerek/unutarak cemaate namaz kıldıran ve namaz bitinceye kadar bunun farkına varmayan imamın, yalnızca kendi namazını iade etmesi gerektiğini ve cemaatin namazının tamam olduğunu göstermektedir.

Soru: Ailemle birlikte yaşadığım ev dışında iş dolayısı ile başka bir şehirde, sefer mesafesinden daha uzakta, yalnız kaldığım bir evim daha var. Yani işim bir şehirde, ailem başka bir şehirde. Her iki yerde de evim var. Haftanın 5 günü işimde, 2 günü ailemle birlikte oluyorum. İbadetlerimi sefer hükümlerine göre nasıl yapmam gerekir? Yani nerede seferi nerede mukim olurum?


Cevap:
Eğer kendi işinizi yapıyor, birinin yanında çalışmıyorsanız her iki yerde de namazınızı tam kılarsınız, sadece yolda seferi kılarsınız. İşçi olarak çalışıyorsanız o zaman sadece eşinizin bulunduğu yere gittiğinizde namazlarınızı tam kılar, onun dışında seferi olarak kılarsınız.

Soru: Namazlar sadece tehlike ve korku halinde mi yaya veya binek üzerinde kılınabilir?


Cevap:
Allah Teala şöyle buyurmuştur:

“Eğer korku duyacak bir haldeyseniz namazı yürüyerek yahut binek üstünde kılın. Güvene kavuşunca da bilmediğiniz şeyleri size öğreten Allah’ın öğrettiği gibi (namaz kılarak) Allah’ı anın.” (Bakara, 2/239)

Bu ayette korkunun tarifi yapılmamıştır. Korku, kişilere göre farklılık arz eder. Düşmandan veya bir hayvandan korkma, namazın kılınamayacağı korkusu, namaz vaktinin çıkma tehlikesi vs… Bunlar farz namazların binekli veya yaya olarak kılınabileceğini gösteren korku çeşitleridir. Korku yokken farz namazların yürüyerek veya binekte kılınması caiz değildir.

Soru: Bir iş yerinde işveren müsaade etmediği takdirde mesai saatinde namaz kılmak caiz olur mu?

Cevap:
Namaz kılmak Allah Teâlâ’nın emridir. Bu emrin yerine getirilmemesi ona isyan sayılır. Allah’a isyan sayılacak hususlarda hiç kimseye boyun eğilmez. İşveren razı olmuyor diye namaz terk edilemez. Fakat böyle durumlarda namazların sadece farzları kılınır, nafilelerle meşgul olunmaz. (Bkz: İbn Âbidin, Hâşiyetü Reddi’l-Muhtar, Kahraman Yayınları, İstanbul, 1984, c: 6 s: 70, “Matlab Leyse li’l-Ecîri’l-Hâssı en Yusalliye’n-Nafilete”)

Mesela öğle namazının dört rekâtlık farzı, ikindi namazının dört rekâtlık farzı kılınır ve selamdan sonra hemen işe dönülür. Daha da sıkışık bir durum halinde namazlar birleştirilebilir. Tesbih ve dua ile de meşgul olunmaz. Ancak ideal olan, işverenin çalışma şartlarını, ibadet ölçülerine göre düzenlemesidir. Bu yönde onları zorlamamız gerekmektedir.

Benzer bir cevabımızı okumak için lütfen aşağıdaki linki tıklayınız:

Öğrenciler namazlarını cem edebilirler mi? | Fetva

Soru: Şirketimizde bir grup işçi dinî vecibelerini yerine getirmek amacıyla mesai saatleri içinde namaz kılmakta ve durum tarafımızdan saygı ile karşılanmaktadır. Ancak namaz kılanların sayısının gün geçtikçe artmakta olduğu, dolayısıyla dinlenme zamanları dışında kılınan namazların üretimimizi büyük ölçüde aksattığı görülmektedir. Acaba işçilerimiz namazlarını kazaya bırakıp mesai bitiminden sonra kılsalar olur mu?


Cevap:
Namaz Allah’ın kesin emri ve Müslümanların temel dini görevlerindendir. Her Müslümanın onu zamanında ve şartlarına uygun olarak güzelce kılması gerekir. Farz bir namaz, işin aksaması sebebiyle kazaya bırakılamaz. Cephede savaşan Müslüman askerler, çatışma zamanına denk gelse dahi namazlarını kazaya bırakamazlar. Bu durumda nöbetleşe namaz kılarlar. Sizin işçileriniz de işi aksatmayacak şekilde nöbetleşe namaz kılabilirler. Önce bir grup gider, namaz kılar gelir, sonra ikinci grup gider kılar. Bu şekilde bir düzenleme yapılırsa sıkıntı olmaz.

Ayrıca Kur’an ve sünnette namazın kazasının söz konusu olmadığını bir kez daha hatırlatmakta fayda vardır. Sadece uyuyan, bayılan ve unutan kimseler uyandıklarında / ayıldıklarında / hatırladıklarında namazlarını vakitleri dışında kılabilirler. Bu da, onlar için bir kaza değil; edâ olur. Bunun dışında kalan kimselerin gerek keyfi olarak gerekse gevşeklikten, tembellikten ve çalışmaktan dolayı namazları vakit dışında kılmaları diye bir şey söz konusu değildir.

Soru: Köpek, eşek ve kadının namaz kılan bir kimsenin önünden geçmesiyle namaz bozulur! Diye bir hadis, daha doğrusu sahih bir hadis var mı? Buhari kaynaklı dendiğinden ve gayri Müslim bir topluluğun içinde okunduğundan çok rahatsız olduğum için böyle bir soru sordum.


Cevap:
Köpek, eşek ve kadının namaz kılan bir kişinin önünden geçmesi halinde namazı bozacağına dair hadis Kütüb-ü Sitte diye tabir edilen Müslim, Ebu Davud, Tirmizi ve Nesai gibi hadis kitaplarında vardır. Hadisin farklı rivayetlerinde namazı bozacağı söylenen bu üç şey; “kara köpek-eşek-kadın”, “kara köpek-hayızlı kadın”, “domuz-yahudi-mecusi”, “eşek-kâfir-köpek-kadın” şeklinde sıralanmaktadır. (Hadisler için bkz: Şevkâni, Neylü’l-Evtâr, c: 3, s: 11-12)

Fakat yine aynı kitaplarda Aişe validemizin bu hadisleri reddettiğine dair rivayetler de vardır. Aişe validemiz bu hadisi rivayet edenlere şöyle demiştir:

“Âişe’nin yanında namazı bozan şeylerden köpek, eşek ve kadın zikredildiğinde şöyle demişti: Bizi eşek ve köpekle bir tutmakla ne kötü bir iş yaptınız! Yemin olsun ben bilirim ki, Resulullah namaz kılarken onunla kıblesi arasında yatmış olurdum da, secde etmek istediğimde ayaklarıma dokunurdu, ben de onları çekerdim.” (Buhari, Salât 108; Müslim, Salât 269-271; Ebu Davud, Salât, 111; Nesâi, Kıble, 10)

Buhari ve Müslim’in -ki ikisinin birden rivayet ettiği hadislere müttefekun aleyh denilir- diğer bir rivayetinde şöyle gelmiştir:

“Aişe radıyallâhu anhâ’nın yanında namazı bozan şeylerden söz açılmıştı. Bu meyanda köpek, eşek ve kadının da zikri geçti. Aişe radıyallâhu anhâ:

“Bizi yine eşeklere ve köpeklere benzettiniz. Vallahi, ben Resulullah aleyhissalâtu vesselâmı kıblesiyle arasında yatakta yatar olduğum halde namaz kılarken gördüm. Benim için ihtiyaç hâsıl olunca oturup onu rahatsız etmek istemezdim (yatağın) ayak tarafından sıyrılıp çıkardım.” (Buharî, Salât 99, 102, 105, 108; Muslim, Salât 269-271)

İmam Nevevi’nin beyanına göre İmam Malik, Ebu Hanife ve İmam Şafii gibi mezhep imamları da dâhil olmak üzere âlimlerin çoğunluğu (cumhûr-u ulemâ), yukarıda sayılan ve sayılmayan şeylerin namaz kılanın önünden geçmesi ile namazın bozulmayacağını söylemişlerdir. (İmam Nevevi, Sahîhu Müslim bi Şerhi’n-Nevevî, c: 4, s: 227)

Soru: Şafii mezhebine göre namaz kılan biri son teşehhüdde oturmadan kalkarsa rükuya varmadan mı dönmesi lazım yoksa secdeye varmadan önce mi dönmesi lazım?

Cevap:
4 rekâtlı bir namazda beşinci rekâta kalkanlar ile ilgili olarak Şafii mezhebinin görüşleri kısaca şöyle sıralanabilir:

“Eğer beşinci rekâtta teşehhüd yapmış ve selam verdikten sonra hatırlamışsa Peygamberimizin yaptığı gibi * sehiv secdesi yapar.

Teşehhüdü okuduktan sonra fakat selam vermeden önce hatırlarsa sehiv secdesi yapar, sonra selam verir.

Beşinci rekâtın teşehhüdünden önce hatırlarsa ve dördüncü rekâtta da teşehhüdde bulunmadıysa hemen oturur, teşehhüdde bulunur, sonra sehiv secdesi yapar ve selam verir…” (Ebu’l-Hüseyn Yahya b. Ebi’l-Hayr b. Sâlim el-İmrânî, el-Beyân fî Mezhebi’l-İmami’ş-Şâfiî, Dâru’l-Minhâc, Beyrut, 2000, c: 2 s: 333)

* Abdullah ibn Mes’ûd radıyallahu anh şöyle demiştir:

(Bir defasın­da) Rasûlullah sallallahu aleyhi ve selem öğle namazını beş rekât kıldırdı. Kendisine: Na­mazda artırma mı yapıldı? diye soruldu. Rasûlullah: “Ne oldu, neden sordunuz?” buyurdu. Sahâbî: “Namazı beş rekât kıldırdınız da”, dedi. Bunun üzerine Resûlullah, selâm verdikten sonra (yanılma­dan dolayı) iki defa secde etti” (Buhari, Sehv, 2; Müslim, Mesâcid, 89 (572).

Soru: Üzerinde Kâbe resimleri bulunan seccadede namaz kılmak caiz midir?


Cevap:
Üzerinde Kâbe resmi bulunan seccadede namaz kılmayı yasaklayan herhangi bir delil bulunmamaktadır. Bazıları “Kâbe’ye hürmetsizlik olur” diye bunu caiz görmezler. Fakat hiç kimse “Kâbe ayaklar altına alınsın”, “ona hürmetsizlik olsun” diye seccade kullanmaz. Dolayısıyla bu tür seccadeleri kullanmakta bir sakınca yoktur.

Soru: Namaz kıldığımız odanın içerisinde (önümüzde bulunmamak şartıyla) asılı resim, karikatür, oyuncak bebek vb. şeylerin bulunması sakıncalı mıdır?


Cevap:
Namaz kılanın başı üstünde veya kendisine yakın olarak ön tarafında veya kendisine yakın olmasa da, sağ ve sol tarafından hizasındaki duvar veya tavan üzerine çizilmiş veya asılmış büstümsü canlı yaratık şekillerin bulunması mekruhtur. Arka tarafta bulunması da çoğunlukça mekruh sayılmıştır. Fakat bunun keraheti nispeten azdır.

Namaz kılanın ayakları altında veya oturduğu yerde bulunan veya karşıdan organları seçilemeyecek kadar küçük olan veya başları kesilmiş veya yüzleri büsbütün silinmiş veya örtülüp yok edilmiş bulunan bir resmin bulunması, namaz bakımından keraheti gerektirmez.

Yine, kese ve cüzdan gibi şeyler içinde bulunan paralar üzerinde basılı bulunan resimler veya bir organda dövme suretiyle çizilip elbise ile örtülen şekiller veya yüzük taşına oyulup belirsiz halde kalan resimler namazın kerahetini gerektirmez.

Canlılara ait olmayan resimlerde de kerahet yoktur. Ağaç, bina, ay ve güneş resimleri bu kısımdandır. Çünkü bunların resimlerine ibadet edilmemiştir. Ancak namaz kılınan zihnini meşgul edecek bir durum bulunursa, kerahet olur. Bir de kuştan daha küçük olan bir şekil veya bir yerde bulunduğu halde ayakta iken bakılınca organlarının ayrımı belirsiz olan resim, namaz kılanın yanında bulunsa, keraheti gerektirmez.

Bilindiği gibi, öteden beri birçok kavimler, yalnız bir olan Allah’a iman inancını bırakıp şirke düşmüşler ve tasarladıkları canlı tanrılarının resim ve heykellerini yaparak onlara tapınmışlar, hürmet göstermişler ve ibadethanelerini onlarla doldurmuşlardır.

Bugün madde yönünden pek yüksek görülen nice milletler de henüz kendilerini böyle putlara tapmaktan kurtaramıyorlar. İslâm dini ise, insanlara tevhid (yalnız bir Allah’a ibadet) inancını tebliğ edip öğretmiştir. Allah’a ortak koşan kavimlerin bu putlara tapma hallerini çok fazla kötülemiştir. Artık ezelî ve ebedî olan, her şeye hâkim bulunan bir yaratıcının varlığına inanan ve yalnız O’na ibadetle şeref kazanan İslâm toplumunun bu putlara tapanlara karşı bir ayrılık nişanı göstermesi gerekir. Yalnız bir Allah’a iman (tevhid) inancını daima göstermek için mabedlerini ve namaz kılacakları yerleri, bu gibi puta tapanları taklit ve onlara saygı anlamına gelecek şeylerden uzak bulundurmaları bir görev gereğidir.

Gerçekten hiç bir müslümanın bu gibi resim ve heykellere tapınmak hatırından geçmez. Fakat şu putperest milletlere karşı bir ayrılık eseri göstermek ve zihni az çok meşgul edecek şeylerden namazgâhlarını uzak bulundurmak dinimizin yüksek hikmetleri gereğidir. (Ömer Nasuhi Bilmen, Büyük İslam İlmihali, s: 211-212, “Namazın Mekruhları”, 48 ve 49. paragraflar)

Soru: Üzerinde resim bulunan elbise ile namaz kılmanın hükmü nedir?


Cevap:
Hanefi mezhebinin temel fıkıh kitaplarından el-Hidâye‘de resimli elbise ile namaz kılma konusunda şu bilgiler yer almaktadır:

“Eğer kişi (namazda) içinde resimler bulunan bir elbiseyi giyerse üzerinde put taşıyan kimselere benzediği için bu mekruh olur. Fakat bu hal­lerin hepsinde kılınan namaz, sıhhat şartları eğer yerine getirilmiş ise sahihtir…” (el-Merğînânî, el-Hidâye Şerhu Bidâyeti’l-Mübtedî, Kahraman Yayınları, İstanbul, 1986, c: 1, s: 64.)

Ömer Nasuhi Bilmen de İlmihal‘inde konuyla ilgili olarak şunları yazmıştır:

“Üzerinde canlı resimleri bulunan bir elbise ile namaz kılınması ve canlıya ait bir resim üzerine secde edilmesi mekruhtur. Fakat böyle bir elbisenin üzerine başka bir elbise giyerlerse, onunla namaz kılınmasında kerahet yoktur. Bir de yere serili olup üzerinde böyle resimler bulunan bir serginin, resim bulunmayan kısmında namaz kılınması ve secde edilmesi mekruh değildir.” (Ömer Nasuhi Bilmen, Büyük İslam İlmihali, “Namazların Mekruhları”, s: 212; 49. paragraf)

Soru: Namazlarımı kılmaya, kaçırmamaya özen gösteriyorum Allah'a şükür. Fakat çoğunlukla sabah namazlarına kalkamıyorum, kazaya bırakıyorum. Ama bunun yanlış olduğunu da biliyorum. Namazın kazası yok, bunu gerek sizin fetvalarınızdan okuyarak gerekse benden daha bilgili büyüklerime sorarak öğrendim. Bu konuda ne yapmam gerek? Bu zaafiyeti nasıl kırabilirim?


Cevap:
Sabah namazına kalkmak için bütün önlemleri almalısınız. Öncelikle geç yatmayın ki erken kalkabilesiniz. Sabah kalkabilmeniz için saat ve telefon alarmını kullanınız. Ve bunları kapatıp tekrar uykuya dalmamak için yatağınıza uzak bir yere koyun ki çaldığında yataktan kalkmanızı sağlasın. Ayrıca evinizde bulunanlardan veya sabah namazına kalkan arkadaşlarınızdan yardım alabilirsiniz. Telefonunuzu açık bırakırsınız, onlar sizi ararlar. Zaten zamanla alışkanlık kazanır ve rahatça namaza kalkmaya başlarsınız.
Tüm önlemlere rağmen uyuya kalıp kalkamadığınız zamanlar da namazınızı uyandığınızda kılarsınız.

Soru: Peygamberimiz ayakkabıyla namaz kılmış mıdır?


Cevap:
Peygamberimiz ayakkabıları ile namaz kılmıştır. Çünkü o dönemde Mescid-i Nebi’nin tabanı şu an olduğu gibi halılarla kaplı değildi; zemin taş ve topraktandı. Bu yüzden toprak bir zeminde namaz kılarken ayakkabıların çıkarılması gerekmez. Temiz olup olmadıkları kontrol edilir, namaza engel herhangi bir pislik varsa bunlar giderilir ve ayakkabılarla namaz kılınabilir. Aşağıdaki hadisler bunu göstermektedir:

Ebû Mesleme radıyallâhu anh’dan rivayete göre, o şöyle demiştir: Ben Enes b. Malik’e: Peygamber sallallâhu aleyhi ve sellem ayakkabıları aya­ğında iken namaz kılar mıydı? Diye sordum. Enes: “Evet”, cevabını ver­di. (Buhari, Salât, 24; Tirmizi, Salât, 181)

Kitabına bu hadisi alan Tirmizi, “ilim adamları bu hadisle amel ederler” açıklamasına da yer vermiştir.

Abdullah b. Mes’ud radıyallâhu anh şöyle demiştir: “Şüphesiz biz Resûlullah sallallâhu aleyhi ve sellemi ayakkabılarla ve mestlerle namaz kılarken gördük.” (Ebu Davud, Salât, 88; İbn Mace, İkametu’s-Salât, 66)

Ebû Said el-Hudrî radıyallâhu anh demiştir ki: Resûlullah sallallâhu aleyhi ve sellem ashabına namaz kıldırırken ayakkabılarını çı­karıverdi ve sol tarafına koydu. Bunu gören cemaat de ayakkabılarını çıkardılar. Resûlullah namazı bitirince: “Ayakkabılarınızı niçin çıkardınız?” diye sordu, (Onlar da:) Senin çıkardığını gördük de (onun için) çıkardık, dediler. Bu­nun üzerine Resûlullah; “Bana Cebrail gelip pabuçlarımda pislik olduğunu haber ver­di.” dedi (ve sözlerine devam ederek:) “Sizden bir kimse mescide geldiği zaman, baksın, ayakkabıla­rında pislik varsa silsin ve onlarla namaz kılsın” buyurdu. (Ebu Davud, Salât, 88)

Şeddâd b. Evs babasından (Evs’ten) rivayetle; demiştir ki: Resulullah sallallâhu aleyhi ve sellem şöyle buyurdu: “Yahudilere muhalefet ediniz. Çünkü onlar ayakkabılarıyla ve mestleriyle namaz kılmıyorlar (siz kı­lınız)!” (Ebu Davud, Salât, 88)

Bu hadiste geçen “siz ayakkabılarla namaz kılın” cümlesi emir değil, serbestlik ifade eder. Fıkıh âlimleri temiz olmak şartıyla isteyenin ayakkabılarıyla isteyenin de çıplak ayakla namaz kılabileceğini, bu konuda serbest olduğunu söylemişlerdir. Nitekim bunun böyle olduğu Peygamberimizin bazen ayakkabılarıyla bazen de çıplak ayakla namaz kılmasından da anlaşılmaktadır. (Bkz: Ebu Davud, Salât, 88)

Soru: Hanefi mezhebine mensup olanlar Şafii imama uyarak cuma namazı kılabilirler mi?


Cevap:
Hanefi olan birinin Şafiî imamın arkasında Cuma veya diğer namazları kılması konusu, Hanefi fıkıhçılar arasında farklı şekillerde değerlendirilmiştir. Rivayetlerden anlaşıldığına göre ilk dönemlerde bu tür konular bir sorun teşkil etmiyormuş. Mesela İmam Ebû Yusuf, hacamat yaptırıp abdest almadan imamlık yapan ve bu konuda İmam Malik’ten fetva alan Halife Harun Reşid’in arkasında namaza durmuş ve namazını iade etmemiştir. (Ali b. Muhammed b. Ebi’l-İzz ed-Dimaşkî, Şerhü’l-Akîdeti’t-Tahâviyye, Beyrut, 1408/1988, c: 2, s: 530)
Ancak Hanefilerin sonra gelen âlimleri, böyle bir namazın sıhhati için belirli şartlar öne sürmüşlerdir. Fetavay-ı Hindiyye kitabında şöyle bir ibare geçmektedir:
“Şafii mezhebinden olan bir imama uymak, muhakkak ki sahihtir. Ancak —arkasında, Hanefi mezhebinden olan bir kimsenin namaz kılma ihtimali olan— Şafiî bir imam ihtilaflı yerlerden sa­kınmalıdır. Mesela: Bir yerinden kan çıkınca abdest almalı, kıble istikametinden fazla dönmemeli ve bunlar gibi diğer ihtilafı husus­lara dikkat etmelidir.” (el-Fetâvâ el-Hindiyye, Dâru Sâdır, 1991, Beyrut, c: 1, s: 84)
Kısacası, son dönem Hanefi âlimlerine göre Cuma ve diğer namazlarda Hanefi birinin Şafii imamın arkasında namaza durabilmesi için, imamın Hanefilerce abdesti ve namazı bozan şeylerden uzak durması gerekir. Cemaatten biri imamın Hanefi mezhebine göre namazı veya abdesti bozan bir eylemde bulunduğu bilgisine sahip ise, o imamın arkasında namaza durması sahih değildir.
Fakat bu iddiaların ayet veya sahih hadislerde herhangi bir dayanağı yoktur. Hanefi Şafiye, Şafii de Hanefi’ye (veya diğer mezhep mensuplarına) tabi olarak namaz kılabilir.
Arkasında namaz kılınması caiz olmayan kişi, inancında “kesin olarak” şirk unsurları taşıyan kişidir. Fakat imamlık görevinde bulunan kişide esas olan, inancının sahih olmasıdır. Aksi sabit oluncaya kadar -fıkhî ihtilaflara bakılmaksızın- her imamın arkasında namaz kılınabilir.

Soru: Ben askerim. Nöbete gittiğimizde bazen sabah namazına rastlıyor, vakit çıkıyor. Ben de namazı botları çıkarmadan kılıyorum, oluyor mu?


Cevap:
Ne namaz kılarken, ne de abdest alırken botları çıkarmanız gerekmez. Abdest alırken onların üzerini mesh edersiniz. Botlara bulaşmış necaset varsa toprağa sürterek temizlersiniz. Ayakkabılarla namaz kılınabileceğine dair daha geniş bilgi için aşağıdaki linkte yer alan cevabımızı okumanızı tavsiye ederiz:



Bir de de eğer nöbette iken namaz vaktinin geçme tehlikesi varsa namazları birleştirerek kılabilirsiniz. Özellikle kış aylarında öğle ile ikindi ve akşam ile yatsı namazları nöbet sebebiyle birleştirilebilir. Mesela ikindi vaktinde nöbetiniz varsa öğle ile ikindiyi öğle vaktinde kılar, nöbete öyle çıkarsınız. Veya akşam namazı vaktinde nöbette olacaksanız niyet eder, akşamı yatsı ile birlikte kılarsınız. Sabah namazı gibi birleştirilemeyecek bir namaz vaktinde nöbette olursanız bu takdirde silahınızı yere bırakmadan olduğunuz yerde veya yürüyerek ima ile namaz kılabilirsiniz. Nöbet yerinizi terk etmenize ve görevinizi aksatmanıza gerek yoktur. Allah Teâlâ şöyle buyurur:
“Eğer korku duyacak bir haldeyseniz namazı yürüyerek yahut binek üstünde kılın. Güvene kavuşunca da bilmediğiniz şeyleri size öğreten Allah’ın öğrettiği gibi (namaz kılarak) Allah’ı anın.” (Bakara 2/239)
Bu din, kolaylık dinidir. Mümkün mertebe bu kolaylıklardan yararlanmak gerekir. Askerlik gibi zor görevler icra edenler, görevlerini aksatmadan dinin kolaylıklarından yararlanmalıdırlar.
Namazların birleştirilmesi ile ilgili olarak geniş bilgi edinmek için aşağıdaki linkte bulunan yazıyı okumanızı tavsiye ederiz


Namazların Birleştirilmesi | Süleymaniye Vakfı

Soru: Namaz kılarken kendimi veremiyorum. Aklım sürekli başka yerlere gidiyor. Ne yapmalıyım ya da ne yapabilirim?

Cevap:
Namaz kılarken akla değişik düşünceler gelmesi, zihnin dağılması olağandır. Bu, peygamberlerin başına bile gelmiştir. Çünkü şeytan, doğru yolda olanlarla uğraşır. Namazını kılmayan, ibadetlerini yerine getirmeyen kısaca Allah yolunda olmayanlarla şeytanın işi olmaz. Namaza kararlılıkla devam ederseniz bunlar zamanla azalır. Aşağıda yer alan röportajımızı okuyun. İçiniz rahatlayacaktır:

İbadetten Tad Alma

ALTINOLUK- Bir üniversite öğrencisi gelse ve size “İçimde bir daralma hissediyorum. İbadetlerimi yerine getiriyorum ama tat alamıyorum. Nedir bunun sebebi? Bana rehberlik eder misiniz, İslâm’ı ruhumu daha çok doyuracak biçimde yaşamam konusunda ne yapabilirim?” diye sorsa ne dersiniz?


BAYINDIR- Her şeyimizi Allah’a borçluyuz. O ne yapmışsa en güzelini yapmıştır. Onun son Elçisi Hz. Muhammed’e ve izinden gidenlere salât ve selam olsun.

Altınoluk dergisine ve bu hizmette yer alanlara teşekkür ederek konuşmaya başlamak isterim. Bu görüşmenin hayırlara vesile olması için Allah Teâlâ’nın yardımını beklerim.
Her yaşta ve her seviyedeki insanın benzer şikayetiyle sık sık karşılaşırız. Onlar, “içime öyle şeyler geliyor ki, acaba ben kafir mi oldum? Namazımdan da hayatımdan da tad alamıyorum.” derler. Onlara deriz ki: Bu, doğru yolda olduğunuzun en güvenilir delilidir. Çünkü şeytan Allah’tan kıyamete kadar süre alınca şöyle demişti:
“…. And olsun ki ben de onlar için, senin doğru yolunun üzerinde oturacağım.
Sonra onlara; önlerinden, arkalarından, sağlarından, sollarından sokulacağım. Onların çoğunu sana şükreder bulamayacaksın.”(Arâf 7/16-17)
Bunu söylediğimiz herkes, hemen rahatlar ve derin bir nefes alır.
Şeytana genel bir izin verildiği için onun vesvesesinden peygamberler bile kurtulamazlar. Allah Teâlâ şöyle buyurur:
“Senden önce gönderdiğimiz bir tek nebi ve elçi yoktur ki, bir şeyi arzula­dığı za­man, şeytan onun arzusuna vesvese karıştırmış olmasın. Allah şey­tanın karıştırdığını giderir, sonra Allah kendi âyetlerini pekiştirir. Allah bilendir, hakîm­dir.”(Hacc 22/52)
Huşu Sahibi Olmak

ALTINOLUK- Bir kişi dese ki, “Namaz kılıyorum ve bazan Maûn Suresindeki namaz kılanlar gibi hissediyorum kendimi… Bazan münafıklar için zikredilen “namaza tembel tembel kalkarlar” tespitine muhatab gibi görüyorum. Kur’an’da “ve innehâ le kebiratün illa alel haşiîn” diye buyuruluyor. Namazın ağırlığını kaldırmanın yolu olarak “Huşu sahibi olmak” gösteriliyor. Nedir huşu sahibi olmak? Nasıl böyle bir ruhi kıvama ulaşabilirim? Buna ne dersiniz?

BAYINDIR- Yukarıdaki ayetin tamamı şöyledir: “Yardımı, sabır göstererek ve namaz kılarak isteyiniz. Bu, gerçekten ağır bir görevdir ama saygılı olanlara değil.”(Bakara 2/45)
Huşu sahibi olmak, saygılı olmaktır, bir ruh kıvamına ulaşmak değildir. Bu, kendini düşük, Allah’ı yüce mertebede görenlerde olur. İnsan bundan dolayı Allah’a boyun eğer. Bu olmasa kimse namazı sürekli kılmaz. Çünkü namaz zevk için değil, Allah emrettiği için kılınır. Bazan kişinin elinde olsa, ne abdest alır ne namaz kılar. Ama Allah’ın emrine uyma inancı ona o namazı kıldırır. İşte kulluk budur. Yani bir şeyi, kendi istediği için değil, Allah istediği için yapmaktır. Kulluğun verdiği zevki de hiçbir şey veremez.
Mâûn Suresi’nde şu ayetler geçer:
Yazıklar olsun o namaza duranlara ki,
Onlar namazlarının farkında olmazlar.
Onlar gösteriş yaparlar.
Yardımdan alıkoyarlar. (Maûn 107/4,5,6,7)
Müslüman namazı başkaları görsün diye değil, Allah’ın emri yerine gelsin diye kılar.
Münafıkların Namazı
Münafık, içten inanmadığı halde inanmış gözüken kişidir. O, namazı, Allah için değil, toplumdan dışlanmamak için kılar. Onun namazı müslümanın namazıyla kıyaslanamaz.
Huşu İle Namaz
Bir de namazda huşu içerisinde olmak vardır. Allah Teâlâ şöyle buyurur:
İnananlar, gerçekten umduklarına kavuşmuşlardır,
Onlar ki namazda iken Allah’a saygılıdırlar.(Müminûn 23/,1,2)
Kimileri huşu için namazda şeyhini düşünür[1]. Bu, Allah’a saygısızlıktır. Şeytan bunu yapana vesvese vermez. O da kendini huşu ile namaz kılıyor sanır. Şeytan Allah’tan süre alınca şöyle demişti:
“Ya Rabb! Beni azdırmana karşılık, onlar için bu dünyada kesinlikle süsleme yapacağım, onların hepsini kesinlikle azdıracağım.
Ama senin kullarını, onların ihlaslı olanlarını değil.” (Hicr 15/39,40)
İhlas esasen, Allah’ın dışında her şeyden uzaklaşmaktır[2]. İbadet yaparken ayet ve hadislerde olmayan bir davranışta bulunmak ihlası ortadan kaldırır ve şeytana zemin hazırlar.

ALTINOLUK- İnsan, neden namazdayken namazı unutur? Gaflete düşer?

BAYINDIR- Namaz kılan kişi, doğru yolda olduğu için şeytan onun önüne geçip namazını unutturabilir. Bu, Mâûn Suresindeki ayetin kapsamına girmez. Orada “an salâtihim sahûn” (namazlarının farkında olmazlar) buyurulur, “fî salâtihim sâhûn” Yani “Namaz kılarken onun farkında olmazlar.” buyurulmaz. Bu sebeple namazın farzları, vacipleri ve sünnetleri arasında, içine vesvese getirmemek diye bir görev yer almaz. Çünkü buna kimsenin gücü yetmez.
Tezkiye

ALTINOLUK- Farklı disiplinlere konu olan “tezkiye” nedir? Tezkiye fizik arınmadan öte bir bir arınma ise neyin nasıl arınmasından söz edilmektedir?

BAYINDIR- Tezkiyenin iki anlamı vardır; biri geliştirme ve bereketlendirme, diğeri de temizlemedir. Nefsi tezkiye, hayır ve bereketlerle onu geliştirmekle ve günahlardan uzak olmakla olur. Bu sayede insan, dünyada övgüye değer özellikler kazanır, ahirette ise bunun karşılığını elde eder[3]. Allah Teâlâ şöyle buyurmuştur:
Nitekim size kendi içinizden bir elçi gönderdik; o size ayetlerimizi okur, sizi tezkiye eder, size Kitap’ı ve hikmeti öğretir, size bilmediklerinizi öğretir. (Bakara 2/151)
İnsan büyük günahlardan temizlenirse Allah Teâlâ küçüklerini örter ve onu iyi bir konuma getirir. İlgili ayet şöyledir:
Eğer siz, yasaklandığınız şeylerin büyüklerinden kaçınacak olursanız, öbür günahlarınızı örteriz, sizi şerefli bir konuma yerleştiririz. (Nisa 4/31)
Allah Teâlâ bir de şöyle buyurmuştur:
Güzel davrananlar, günahların büyüklerinden ve çirkin işlerden kaçınanlardır; ufak tefek hataları olabilir. Çünkü senin Rabbı’nın affı geniştir. Sizi topraktan var ettiği sırada da daha analarınızın karnında birer döl olduğunuz sırada da ne olduğunuzu çok iyi bilen odur. Onun için kendinizi tezkiyeye kalkışmayın. Çünkü o kimin korunduğunu daha iyi bilir. (Necm 53/32)
İhsan

ALTINOLUK- Bir de Resûlullah Efendimizin Cibril Hadisinde sözünü ettiği “İhsan” kavramı var. “Allah’ı görüyormuş gibi ibadet etme-kulluk etme” diye tarif ediyor Allah Rasûlü ihsanı… Bu nasıl bir kişilik özelliğidir. Bir insan nasıl ulaşır böyle bir duyarlılığa? İslâm içinde bir fikir-duygu derinleşmesi mi söz konusu? Bunu nasıl yapar insan? Siz, bunu gerçekleştirip gerçekleştirememe noktasında bir kaygı hissediyor musunuz hayatınızda?

BAYINDIR- İhsan kelimesinin sözlükte iki anlamı vardır. Biri iyilikte bulunmaktır. Bu, Türkçe’de de kullanılır. Diğeri bir şeyi güzel bir şekilde bilmek veya bir işi güzelce yapmak anlamınadır[4]. İbadette ihsan, hem güzel bilgiyi, hem de güzel davranışı gerektirir. Allah Teâlâ şöyle buyurur:
Kimin dini, güzel bir bilgiyle kendini Allah’a vermiş ve İbrahim’in dosdoğru dinine uymuş olanın dininden güzel olabilir? Allah İbrahim’i bir dost edinmişti. (Nisa 4/125)
Güzel bilgi, Allah’ın Kitabı’ndan ve onun Elçisi Muhammed sallallahu aleyhi ve sellemin sünnetinden alınan bilgidir. Büyüklerden gelen bilgiler de güzel olabilir, ama onların doğruluğunu test etmek gerekir. İşte mücadelemizin temel noktası budur. İnsan bir işi, Allah’ın istemediği bir şekilde yaparsa, ister Allah’ın kendini gördüğünü düşünsün, ister düşünmesin ondan sevap alamaz.
Allah Teâlâ bize, Hz. Ademin şeytana aldanarak yanlış bir iş yaptığını bildirmektedir. Kur’an’ın ifadesi ile öğretmeni bizzat Allah, kaldığı yer cennet olan ve kendini şeytandan başka aldatacak bir şey bulunmayan Hz. Adem aldandıysa herkes aldanabilir. Hz. Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin yaptığı hataları bildiren ayetler de vardır. Öyleyse değerli büyükler de hata etmiş olabilirler. Allah Peygamberlerin hatasını düzeltir. Çünkü onlar bize örnektir. Fakat büyüklerin hatasını düzeltmeyebilir. Onlarla ilgili uyarıda bulunmuş ve şöyle demiştir:
Onlara: «Allah ne indirmişse ona uyun» denince şöyle derler: «Hayır, biz atalarımızdan ne bulmuşsak ona uyarız.» Ya ataları bir şeyi anlayamamış ve doğruyu tutturamamışlarsa? (Bakara 2/170)
Büyüklerin hatasını din diye taklit etmemek için onlardan gelen bilgileri Kur’an ve sahih sünnete göre test etmek gerekir. Yoksa tıpkı ehl-i kitap gibi olunur.
Fatiha Suresini günde en az kırk kere tekrarlar ve şu manaları zihnimize nakşederiz:
Sen bizi o doğru yola sok.
Senin iyilik ettiğin kimselerin yoluna.
Gazaba uğramış olanların ve sapıkların yoluna değil. (Fatiha 1/5,6,7)
Allah’ın Elçisi sallallahu aleyhi ve sellem gazaba uğramış olanların Yahudiler, sapıkların ise Hıristiyanlar olduğunu söylemiştir[5]. Bu anlamı pekiştirecek ayetler de vardır.
Hıristiyan keşişler mala, evlilik ha­yatına ve dünyaya karışmaz, manastıra kapanarak ömürle­rini ibadetle geçirirler. Kimse onların samimi olmadıklarını, gösteriş için ibadet yaptıklarını iddia edemez. Herhalde onlar da Allah’ı görüyormuş gibi ibadet ediyorlardır. Ama Allah’ın İncil’de indirdiklerine değil, atalarından gelene uydukları için şirkten kurtulamamışlardır.
Kur’an dikkatle okunursa, müşrik veya kâfir, her kesin Allah’ın varlığına ve birliğine inandığı, müşriklerin asıl hedefinin de Allah rızası olduğu ama atalarından gelen bilgilere kandıkları için o duruma düştükleri açıkça görülür. O ayetlerden sadece bir tanesi şöyledir:
“Desen ki: Gökten ve yerden size rızık veren kim? Ya da işitmenin ve gözlerin sahibi kim? Kimdir o diriyi ölüden çıkaran, ölüyü de diriden çıkaran? Ya her işi çekip çeviren kim?’ Onlar: “Allah’tır” di­yeceklerdir. De ki; Öyleyse hiç sakınmaz mısınız?’
İşte sizin gerçek Rabbiniz Allah budur. Hakkın ötesi sapıklık değildir de ya nedir? Nasıl da çevrili­yor­sunuz?”(Yunus 10/31-32)
Onların şirki, ikinci bir Allah’ın varlığı iddiasından değil, Allah’a bir yakını aracılığı ile ulaşma iddiasından kaynaklanır. Bu husus aşağıda gelecektir. Kur’an adeta baştan sona bu konuyu işlemektedir.
Kalp ve Zikir İlişkisi

ALTINOLUK- Size kalb ve zikir mefhumları arasında Kur’an’ın kurduğu münasebeti nasıl anlamak gerektiğini sormak istiyoruz. Malumlarınız Kur’an’da “Dikkat edin, kalbler ancak Allah’ı zikretmekle mutmain olur, doyuma ulaşır” buyuruluyor. Önce, kalbin doyuma ulaşması, mutmain olmasından ne anlamak gerekir. Kalb diye ayrı bir dünya var mı insanın içinde? Nasıl anlamak gerekir kalb dünyasını?

BAYINDIR- Kalp ve akıl insanın önemli karar organlarıdır. Akıl, bir şeyin doğruluğuna veya yanlışlığına karar verir, kalp ise onu tasdik veya reddeder. Aklın doğru kabul ettiğini kalp kabul etmeyebilir. Çünkü kalpte duygular ve beklentiler ağır basar. Nitekim Firavun ve hanedanı, gördükleri mucizeler karşısında akıllarıyla Hz. Musa’nın peygamberliğini kesin olarak idrak etmişler, ama bunu kalpleri tasdik etmemişti. Çünkü zalimlik yapıyor ve kendilerini büyük görüyorlardı. Allah Teâlâ şöyle buyurur:
Ne zaman onlara belgelerimiz bütün açıklığı ile geldi: “Bunlar apaçık büyüdür” dediler.
İçleri kanasıya kabul etmişken zalimliklerinden ve büyüklük taslamalarından dolayı onlara karşı inkarcılık ettiler.(Neml 27/13,14)
Bu durum kâfirleri sürekli huzursuz eder. Kalp, bilgisine ve tabiatına aykırı bir karara vardığı için sürekli işkiller içinde kıvranır durur. Allah Teâlâ şöyle buyurur:
Onların kurdukları yapı, kalpleri paramparça oluncaya kadar kalplerinde bir kuşku olarak kalmaya devam eder.(Tevbe 9/110)
Müslümanlar karşısında dirençsiz olmaları bundandır. Cezayı hak ettiklerini bu dünyada iken anlarlar.
Kalp ve akıl, aynı karara varınca kalp huzur bulur. Buna mutmain olma denir. Kalp kaypaktır, kolay teslim olmaz. Mutmain olmak için daha fazlasını isteyebilir. Nitekim şu ayet bunu göstermektedir:
Bir gün İbrahim Rabbine şöyle dedi: «Ya Rabb! Bana göstersene, ölüleri nasıl diriltiyorsun?»«Yoksa buna inanmadın mı?» dedi. «Yok, inandım. Ama kalbim mutmain olsun diye.» cevap verdi. Allah şöyle buyurdu: «Öyleyse dört tane kuş tut, onları kendine çek ve alıştır, sonra onların her bir parçasını bir dağın üzerine bırak. Sonra onları çağır, koşarak sana geleceklerdir. Bil ki, gerçekten Allah güçlüdür, hakîmdir.»(Bakara 2/260)
Zikir, kişinin edindiği bilgiyi, her an kullanacak şekilde zihninde hazır tutmasıdır. Bu bilgiyi kalbe veya dile getirmeye de zikir denir. Zikir, bazen hatırlama anlamına gelir. Bu, unutulan bir bilginin bulunarak kullanıma hazır hale getirilmesidir.
Zikir, Allah’ın peygamberlere verdiği kitapların ortak adıdır. Çünkü onlardaki bilgiler her an kullanılacak şekilde zihinde hazır tutulması gereken bilgilerdir. Onlar zaman zaman dile ve kalbe getirilir. Allah’ı zikretmek, Allah ile ilgili doğru bilgileri kafaya yerleştirip dile ve kalbe getirmektir.
Şimdi şu ayete bakalım:
Onlar o kimselerdir ki inanmışlar ve kalpleri Allah’ın zikri ile yatışıp mutmain olmaktadır. Bilin ki kalplerin yatışıp mutmain olması Allah’ın zikri iledir.(Ra’d 13/28)
Kalbin yatışmasının, yani mutmain olmasının tam bir kanaate sahip olması demek olduğunu, Hz. İbrahim ile ilgili ayetten öğrendik. Bu, kişinin tahkiki imana varmasıdır.
Müslüman olmak için “Eşhedu en lâ ilâhe illallah ve eşhedu enne Muhammeden abduhu ve resuluh” Yani “Ben tanıklık ederim ki, Allah’tan başka ilah yoktur, yine tanıklık ederim ki, Muhammed Allah’ın kulu ve elçisidir.” demek gerekir. İnsan, gözüyle görüp duyu organlarıyla kavradığı şeye tanıklık edebilir. Allah’ın varlığını ve birliğini herkes anlayıp kavrar. Bu sebeple ona tanıklık emek zor olmaz. Zaten Kur’an’da hiçbir peygamber, Allah’ın varlığını ispatla meşgul olmamış, yalnızca Allah’tan başka ilah olmadığını ispat etmiştir. Eğer öyle olsaydı, “Ben tanıklık ederim“ yerine “ Şu Peygamberin bildirdiğine göre Allah’tan başka ilah yoktur.” demek gerekirdi.
Allah, emirlerini elçileri aracılığı ile gönderir. Her elçiye, elçiliğini ispatlayacak bir belge verir. Belgeyi insanların taklit etme imkanı olmadığı için ona mucize denir. Mucizeyi gören her insan, o şahsın Allah’ın elçisi olduğunda şüphe etmez. “Eşhedu enne Muhammeden abduhu ve resuluh.” Yani “Ben tanıklık ederim ki, Muhammed Allah’ın kulu ve elçisidir.” dememiz bundandır. Sanki Allah onu elçi olarak görevlendirirken onun yanındaymışız gibi tanıklık ederiz. Çünkü onun elçilik belgesi olan Kur’an üzerinde düşünen her insan, kolayca bu kanaate varır. Zira o, bir insan eseri olamaz. O ancak Allah’ın Kitabı olabilir. Onu bize getiren de Allah’ın elçisinden başkası olamaz.
Kur’an Allah’ın zikridir. Allah Teâlâ şöyle buyurur:
“İşte o Zikr’i biz indirdik. Ne olursa olsun onu koruyacak olan da bizleriz.” (Hicr 15/9)
İman konusunda kalp ancak Kur’an ile yatışabilir. İmanını onunla pekiştirmemiş olanların peygambere imanı büyüklerinden gördüğü şekilde olur. Bu şahıs, “Ben tanıklık ederim ki, Muhammed Allah’ın kulu ve elçisidir.” derken, kendisi tanıklık edecek kadar bir bilgiye sahip olmadığı için o, büyüklerinin öyle söylediğine tanıklık etmektedir. Bu da sahih olup olmadığı tartışılan taklidi imandır. Bu iman, insanı şüpheden kurtaramaz. Kur’an’ı anlamadan ezberlemek veya okumak yahut manasını düşünmeden binlerce yüz binlerce zikir çekmek insana bir manevi haz verir ama kalbi tatmin etmez ve imanı taklitten kurtaramaz. Tatmin için akıl ile kalbin işbirliği gerekir. Bunun tek yolu Kur’an’ı anlayarak okumaktır. Tahkiki imana erenlerdeki sağlam kişiliğin ve tutarlılığın sebebi budur. Acaba kaç kişi gerçek anlamda “Eşhedu enne Muhammeden abduhu ve resuluh.” demeyi hak etmiştir?

ALTINOLUK- Kalp ile ilgilenen bir ilim var mı? Kur’an’ı kerim’de bahsedilen ve bir mü’minden istenilen ‘kalb-i selim’e nasıl ulaşılır?

BAYINDIR- Kalbin manevi yönü ile ilgilendiğini söyleyenler elbette var, bu bütün dünyada ve her inanç sistemi içinde bulunur. Ama Allah bize bir Kitap ve bir Peygamber göndermiştir. Onların çizdiği sınırların dışına çıkanlar beni ilgilendirmemektedir. Bunlar kendi uydurmalarına Kitap ve Sünnetten yorum getirmeye kalkışınca onları uyarmak bizim görevimiz olur.
Müminden istenen kalb-i selim, şüphelerden arınmış, tatmine ulaşmış kalptir. Bunu yukarıda anlatmaya çalıştık.

ALTINOLUK- Kur’an-ı Kerim’deki ‘yanları üzerinde zikrederler’ ibaresini nasıl anlamak gerekiyor? Tasavvufun zikir konusundaki duyarlılığını bu çerçevede dikkate almak anlamlı mı?

BAYINDIR- O ayetin tamamı şöyledir:
“O kimseler ki ayakta iken, otururken, yan yatarken Allah’ı anarlar; göklerin ve yerin yaratılması üzerinde derin derin düşünürler de şöyle derler: “Ey Rabbımız! Sen bunları boşuna yaratmadın. Sen kusursuzsun. Bizi o ateşin azabından koru.”(Ali İmrân 3/191)
Demek ki, her ne durumda olursak olalım, Allah’ın ayetleri ve Allah ile ilgili doğru bilgileri zihnimize getireceğiz ve fıtrat kitabı olan dış dünya üzerinde düşünecek, imanımızı tazeleyeceğiz. Böyle bir zikir, yukarıda da anlatıldığı gibi ancak kafanın ve kalbin tam bir işbirliği yapmasıyla yapılabilir.
Tasavvufta “Biz bilmeyiz, büyükler bilir.” anlayışı vardır. Bu anlayışla yapılan zikir, içi boşaltılmış zikirdir. Bu zikirde akıl ve kalp devre dışı kalır, sadece dil çalışır. Bu, yukarıdaki faydayı sağlamaz. Kişi bundan zevk alabilir. İnsan bir çok şeyden zevk alır. Ama din adına yapılan bir işin Kitap ve Sünnete uygun yapılması gerekir. Gerçek zikir, kafa ile kalbin işbirliği ile yapılır.

ALTINOLUK- İnsanların bir kalbî derinlik sıkıntısı yaşadığı kabul edilirse, bunun sebebi üzerine de düşünmek gerekir sanıyoruz. Eğer böyle bir şey varsa, bunun sebebi nedir sizce? Bir sebep olarak aşırı sekülerleşmeden söz edilebilir mi sizce?

BAYINDIR- Biz bu devrin insanıyız. Allah bizi içinde bulunduğumuz şartlarla imtihan etmektedir. Şartları biz hazırlamadık, hazır bulduk. Şikayet yerine, imtihanı kazanmaya bakmak gerekir. Hz. Adem Cennetteki imtihanı kaybetti, ne sekülerleşme vardı, ne bir kısım medya, ne de ekonomik sıkıntılar.
Nefsin Merhaleleri

ALTINOLUK- Kur’an’ı Kerim’de nefsin çeşitli merhalelerinden bahsedilir. Mü’min bu merhaleleri nasıl kateder?

BAYINDIR- Merhale, hedefe ulaşmak için geçilmesi gereken konak yerine denir. Tasavvufta nefsin yedi merhalesinden bahsedilir. Bunlar nefs-i emmâre, nefs-i levvâme, nefs-i mülheme, nefs-i mutmainne, nefs-i râziye, nefs-i merziyye ve nefs-i kâmile’dir. Nefs-i kâmile dışındakilere Kur’an’dan delil getirilmeye çalışılır. Ama Kur’an-ı Kerim nefsin merhalelerinden bahsetmez. Şimdi Altınoluk’un yayınladığı bir kitaptan alıntı yaparak konuyu ele alalım[6]:
Kitapta deniyor ki; “Nefsin manevî yükselişteki mertebeleri değişik şekillerde tasnif edilmiştir. Bazıları üçlü, bazıları beşli, bazıları yedili tasnifler yapmıştır. Emmâre, levvâme, mülheme, mutmeinne, râziye, merziyye ve kâmile gibi.”
Bunlar delili olmayan iddialardır. Nefsin manevi yükselişini Allah’tan başka kim takip edebilir. Bu konuda kendini karar verme mevkiinde gören bir şeyh, bir münafığı pek yüksek bir mertebede göremez mi? Nitekim Kur’an-ı Kerim bize Hz. Peygamberin münafıkları tanıyamadığını bildirmektedir. Ayet şöyledir:
“Çevrenizdeki kimi çöl Arapları münafıktır. Medine halkından da münafıklığa iyice alışmış olanlar vardır. Sen onları bilmezsin, onları biz bili­riz. Onlara iki defa azap ede­ceğiz; sonra da onlar büyük bir azaba itileceklerdir.”(Tevbe 9/101)
Bazı münanfıklar Hz. Peygamberin hoşuna giderdi. Eğer münafık olduklarını bilse onlardan hoşlanır mıydı? Allah Teâlâ şöyle buyurur:
“Münafıkları gördüğün zaman kalıpları ho­şuna gider. Konuşurlarsa sözlerini dinler­sin. Onlar da­yalı odunlara ben­zerler. Her kopan gürültüyü kendilerine karşı sanırlar. İşte düşman onlardır. Onlardan sa­kın. Allah onları kah­retsin, nasıl dön­dürülüyorlar.” (Münafikûn 63/4)
Şimdi nefsin merhaleleri ile ilgili ifadelere bakalım:
“Nefs-i emmâre:Münker ve günah olan şeyleri işlemeyi teşvik ve emreden nefistir. Kur’an’daki: “Çünkü nefs, kötülüğü şiddetle emreder.”[7] âyet-i kerimesi nefsin bu makamına işaret eder.”
Bu ayet, Hz. Yusuf’un kendi nefsi ile ilgili sözlerini haber verir. Ayetin tamamı şöyledir:
“Ben nefsimi aklamam, çünkü nefis kötülüğü emreder durur. Ama Rabbimin esirgediği olursa o başka. Benim Rabbim çok bağışlar ve çok esirger.” (Yusuf 12/53)
Nefs-i emmâre her insanda olur. Ayete göre Hz. Yusuf gibi büyük bir peygamberin nefsi de nefs-i emmâredir. Zaten insanın canı günahı çekmese ondan kaçınmanın ne anlamı olur.
Ayetin metni de önemlidir. “Nefis kötülüğü emreder durur.“ diye tercüme edilen, İnne’n-nefse le emmâretun b’is-sû” isim cümlesidir. Arapça’da isim cümlesi sübut ve devam ifade eder. Yani isim cümlesi ile ifade edilen hüküm bir zamanla sınırlı olmaz. Başına inne ve haberine te’kid lamının gelmesi de bu konuda doğabilecek şüpheleri ortadan kaldırmaya yöneliktir. Yani ayet, nefsin, kötülüğü emredip durma özelliğinin kalıcı ve sürekli olduğunu ifade eder.
İkinci merhaleye nefs-i levvâme konmuştur. Kitabın ifadesi şöyledir:
Nefs-i levvâme:Yaptığı kötülüklerin akabinde zaman zaman pişmanlık duyan, sahibini münkere mülâzemetten dolayı ayıplayan ve tevbeye temâyül gösteren nefstir. Adını Kur’an’daki: “Levvâme (pişmankâr) nefse and olsun.”[8] ayetinden alır.
İnsan zaman zaman nefsine uyar ve yanlış davranışlar yapar. Eğer bunlara üzülüyor ve sık sık pişmanlık duyuyorsa bu Allah’ın beğendiği bir durumdur. Allah Tâlâ şöyle buyurur:
Hayır! Yemin ederim o Kalkış gününe.
Hayır hayır ! Yemin ederim o kendini kınayıp duran nefse (nefs-i levvâmeye).
insan şöyle mi hesabediyor, onun kemiklerini derleyip toparlayamayız?
Öyle bir toparlarız ki, parmaklarını bile aynı duruma getirmeye gücümüz yeter.(Kıyame 75/1,2,3,4)
Üçüncü merhaleye nefs-i mülheme konmuştur. Kitabın ifadesi şöyledir:
Nefs-i mülheme:İlhâm ve keşfe mazhar olmaya başlayan, neyin hayır, neyin şerr olduğunu idrak edebilme melekesine sahip, şehvet isteklerine karşı kısmen direnme gücü bulunan nefstir. Adını “And olsun nefse isyânını ve itâatını ilhâm edene.”[9] âyetinden alır.
Nefsin bir noktadan sonra ilham ve keşfe mazhar olacağına inanmak insanı şeytanın oyuncağı yapar. Şeytanın vesvese ve saptırmaları ilham ve keşif sanılmaya başlar. Büyüklerin ağzından çıkan her söz, Allah’ın ona ilhamı sayılır ve tartışmasız kabul edilir. Nitekim bu inanç, Allah ve Resulüne iftiralarla dolu nice kitapların kutsallaştırılmasına yol açmıştır.
İlham, Allah’ın, kulunun kalbine bir şey do­ğur­masıdır[10].Allah’ın ilhamı olmasa in­sanoğlu ilerleyemez. Bütün ilmi gelişmeler ve ke­şifler Allah­‘ın ilhamıyla olur. Ama bu, Müs­lümanlara has değildir. Kâfirler de ilham alır.
İlham, Kur­‘an’da yalnız bir yerde geçer. Allahu Teâlâ şöyle buyurur:
“(Nefse) isyankâr­lı­ğını ve takvâsını ilham ede­nin hakkı için, onu arındıran gerçekten um­du­ğuna kavuşmuş, kirle­tip karartan da kaybetmiş olur.”(Şems 91/8-10)
İsyankarlık, kişinin Allah’a, in­sanlara veya kendine karşı yanlış davranışıdır. Böyle biri, hem isyandan önce hem de sonra huzursuzluk duyar. Buna iç sıkıntısı veya vic­dan azabı denir.
Günah karşısında insan önce irkilir, sonra, ya vazgeçer ya da günaha dalar. İşte insanı irkilten, Al­lah Teâlâ’nın “(Nefse) is­yankârlığını il­ham et­me­si”dir. Merhameti sonsuz olan Rabbimiz günah işleyecek olana son bir ih­tarda bulunarak “isyana giriyorsun, dikkat et.” demiş olur. İsyandan sonra da kendine bir iç sıkıntısı vererek onu tev­beye teşvik eder.
Yusuf aley­hisselamı Züleyha’dan uzaklaştı­ran bürhan, Allah’ın “(Nefse) isyankârlığını il­ham et­mesi” olmalıdır. Yusuf sure­sinin 24. âyetinde şöyle buyruluyor:
“And olsun ki, kadın ona meyletti. Eğer Rabbinin bürha­nını gör­me­seydi o da kadına meylede­cekti…”
Bu irkilme Müslüman olmayanlarda da olur. İşlediği bir cinayetten sonra, vicdan azabından kurtulmak için gidip teslim olan insan sayısı az değildir.
Müslümanlığa karşı olmak en büyük suçtur. Bu durumda olan herkes içten ra­hatsız olur ve sıkıntıya düşer. Bu yüzden “Zaman olur kâ­firler, keşke müs­lüman olsalar, diye iç geçirirler.”(Hicr 15/2)
Günahtan sonra de­vam eden vic­dan ra­hatsız­lığı da ki­şiyi pişmanlığa ve tevbeye yö­nelten il­ham­dır. işte Allah’ın merha­metinin bü­yük­lüğü!
Takvâ, nefsi fenalıktan korumak demektir. Kişi, Allah’a karşı, in­san­lara karşı ve kendine karşı fe­nalık yapmamalıdır. Bu onu dün­yada töhmet altına girmek­ten, ahirette de cehen­nem aza­bın­dan korur. insan, bu iyi davranışlarının neşe­sini içinde duyar. İşte bu neşe Allah’ın ilhamıdır. İyi davrananlarda görü­len iç hu­zuru ve kararlılık bu ilha­mla olu­şur.
Vabısa b. Mabed di­yor ki, Hz. Muhammed sallal­lahu aleyhi ve sellem’e git­tim buyurdu ki; “iyi­likten ve günahtan sormak için mi geldin?”
Evet, dedim.
Parmaklarını bir araya getirerek göğsüne vurdu ve üç kere şöyle dedi:
“Nefsine danış, kalbine danış Va­bısa! iyilik, nefsin yatış­tığı, kalbin yatıştığı şeydir. Günah da içe dokunan ve göğüste te­reddüt do­ğuran şeydir. İsterse in­san­lar sana fetva vermiş, yaptığını uygun bul­muş ol­sunlar.[11]”
Hz. Muhammed sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyur­muştur:
“Seni işkillendiren şeyi bı­rak işkillendirmeyene geç. Çünkü doğru­luk iç hu­zuru verir, yalan da şüphe ve te­reddüt doğu­rur[12].”
İçe doğan şey, şeytan ves­vesesi de olabilir. Çünkü o, “insana ves­vese veren, onların içini karıştıran”[13] varlıktır. Bazıları şeytan vesvesesini keşif ve ilham zanneder de sapıtır. Allah Teâlâ şöyle buyurur:
“Allah bir takımını yola getirdi, bir takımı da sapıklığı hak etti. Çünkü onlar Allah’tan önce o şeytanları evliya edindiler. Üstelik kendilerini doğru yolu tutmuş sanırlar.(Araf 7/30)
İlham ile vesveseyi ayırmak için içe gelen şeyi Allah’ın emir ve yasakları yönünden denet­lemek gerekir.
İşte nefs-i mül­heme budur. Mü’min-kâfir, herkesin nefsi nefs-i mülhe­medir. Allah ona, isyankarlığını ve takvâsını ilham ettiği gibi başka şeyleri de ilham eder.
Dördüncü merhaleye nefs-i mutmainne, beşincisine nefs-i râziye, altıncısına da nefs-i merziyye adı verilmiştir. Kitabın konu ile ilgili ifadesi şöyledir:
Nefs-i mutmainne: Kötü ve çirkin sıfatlardan kurtulup güzel ahlak ile hemhâl olan nefistir. Bu nefs, Cenâb-ı Hakk’ın tevfik ve inâyetiyle sekînet ve yakîne mazhar olarak ıstıraplardan kurtulur. Bu makamda beşeriyet fenâ bulup “Nûr-i Muhammedî” zuhur ettiğinden nefs, hitâb-ı ilâhîye mazhar olur: “Ey itmi’nâna ermiş itâatkar nefs!”[14]
Nefs-i râziye:Kendisi hakkında tecellî eden kazâ hükümlerine tereddütsüz teslim olup rızâ gösteren nefsin makamıdır. Bu makam, sâlikin esrâr-ı ilâhiyyeye muttali olduğu makamdır. Kur’an’daki: “Dön Rabbine, sen O’ndan râzı olarak.”[15] âyeti bu makama işarettir.
Nefs-i merziyye:Allah ile kul arasında rızânın müşterek bir vasıf olduğu, kulun Allah’tan, Allah’ın kuldan râzı olduğu makamdır. Yukarıda geçen âyetin devamı olan: “Rabbin de senden râzı olarak” ifadesi bunu göstermektedir.
Nefsin bu üç merhalesini gösterdiği iddia edilen ayetler, Fecr Suresinin 27 ve 28. Ayetleridir. Allah Teâlâ şöyle buyuruyor:
Sen, ey mutmain olan (huzura kavuşan) nefis!
Sen Rabbına dön, sen ondan razı; o, senden razı.
Haydi kullarım arasına katıl,
Cennetime gir.
Bu ayetler, Kıyamet günü Allah Teâlâ’nın müslüman kuluna yapacağı hitabı bildirir. Bunların öncesine bakan hiç kimse bu konuda şüphe edemez. Allah Teâlâ şöyle buyuruyor:
Hayır hayır! Yer un ufak ve dümdüz olunca,
Rabbının buyruğu gelip melekler sıra sıra dizilince,
O gün Cehennem getirilmiş ve o gün insanın aklı başına gelmiş olur. Ama o akıllanma nesine yarar ki?
Der ki: “Ah! Ne olurdu, bu hayatım için önceden bir şeyler yapmış olsaydım!”
Artık o gün Allah’ın edeceği azabı kimse edemez.
Onun vuracağı bağı kimse vuramaz.
Sen, ey huzura kavuşan nefis!
Sen Rabbına dön, sen ondan razı; o, senden razı.
Haydi kullarımın arasına gir;
Cennetime gir.(el-Fecr/21-30)
Yedinci ve son merhaleye nefs-i kâmile konmuştur. Kitabın ifadesi şöyledir:
Nefs-i kâmile: Bu makamda sâlik, bütün marifet makamlarını kazanarak irşâd mevkiine yükselir. Bu makam vehbîdir.
Bu iddiaları iliştirecek bir ayet veya hadis bulunamaz. Allah‘ın ve Resulü’nün bildirmediği bu makamları kim nereden bilebilir?
Nur-i Muhammedî
Her bir makamla ilgili çok tehlikeli ifadeler vardır. Onların bazılarını buraya almadım. Ama bir ifade geçti ki, hepsini gölgede bırakır. Deniyor ki: “Nefs-i mutmeinne makamında beşeriyet fenâ bulup “Nûr-i Muhammedî” zuhur ettiğinden nefs, hitâb-ı ilâhîye mazhar olur.” Yani bu makamda kişinin etten kemikten oluşan beşer tarafı yok olur, Nur-i Muhammedî ortaya çıkar ve o Allah’ın muhatabı olmaya, onunla ikili ilişkiye girmeye başlar. Bu ifadelerin ne kadar tehlikeli olduğunu izaha gerek yok.
Nur-i Muhammedî ile hakikat-i Muhammediye kastedilir. Ona insan-ı kâmil de denir. Bu, Muhyiddin Arabî’nin Hıristiyanlıktaki Allah’ın oğlu inancını müslümanlığa uyarlamasıyla ortaya çıkmıştır. Altınoluk’ta konu ile ilgili yayınlanmış bir yazıdan bazı alıntılar yapalım:
“İnsan-ı kâmil Allah’ın bütün isimlerini bilen tek varlıktır. İnsan-ı kâmil, maddî, ve manevi bütün kemâl mertebelerini kapsamaktadır.”
“İnsan-ı kâmil Hz. Muhammed’dir. Ancak onun tarihi şahsiyeti değil, henüz Adem balçık halindeyken Peygamber olan Muhammed’dir. Yani Hakikat-i Muhammediyedir. İnsan-ı Kâmil, varlığın ve hilkatin gayesidir. Zira ilâhî irade ancak onun vasıtasıyla tahakkuk edebilir. Eğer insan-ı kâmil olmasa Allah bilinemezdi…..”
“İnsan-ı kâmil, cihânı gösteren ayna, ölüyü dirilten İsâ, kuşların dilini bilen Süleyman gibi tasarruf sahibi, ab-ı hayat içen Hızır gibidir. İnsan-ı kâmil alemde daima vardır, birden fazla olmaz. Çünkü tüm mevcudatın bütünlüğü tek şahıstadır. İnsan-ı kâmil için mülkte, melekûtta ve ceberûtta hiçbir şey örtülü ve gizli değildir. O eşyayı ve eşyanın hikmetini olduğu gibi bilir….”
“… Ancak bu hakikat, her devirde zamana göre değişen isim ve suretlerde peygamber ve veli olarak zâhir olur. Nitekim Aziz Mahmud Hudâyî’nin şu beyti bu düşüncenin ifadesidir:
Ayinedir bu âlem her şey Hakk ile kâim
Mir’ât-ı Muhammed’den Allah görünür dâim”
“İnsân-ı kâmil, varlığın hakikatlarına tekabül eder. Meselâ onun kalbi Arş’a, benliği Kürsü’ye, makamı Sidre-i müntehâya, aklı Kalem-i a’lây’a, nefsi Levh-i mahfûz’a, tabiatı anâsır-ı erbaaya taalluk eder….[16] “
Buradaki vahameti anlamak için alim olmak gerekmez. Bu, Kur’an’a aykırılığı tartışılamayacak bir inançtır. Gerekirse bu konu tekrar ele alınabilir.
Allah İle Beraber Olma

ALTINOLUK- “Ve hüve maaküm eynema küntüm” şeklindeki ayet-i kerime nasıl yorumlanmış İslâm bilginlerince? Siz nasıl bakıyorsunuz? İnsan nasıl hisseder böyle bir beraber oluşu? Ya da meselâ “Allah’ın bize şah damarımızdan yakın olduğunu bilmek” nasıl bir bilgidir. İnsan bu bilgiye nasıl ulaşır, nasıl hisseder kendisini bu hisse ulaştığında?

BAYINDIR- Bu ayetlerde anlatılanlar, his değil inançtır. Her müslüman için olmazsa olmaz bir inancı ortaya koyar. Ayetleri doğru anlamak için yukarısı ve aşağısı ile birlikte okumak gerekir. Allah Teâlâ şöyle buyurur:
Göklerde ve yerde ne varsa hepsi Allah’ın kusursuzluğunu gösterir. O, güçlüdür, doğru karar verir.
Yerlerin, göklerin hakanlığı onundur. Diriltir de, öldürür de. Onun her şeye gücü yeter.
İlk odur; son da o. Görünen odur; görünmeyen de o. O her şeyi bilir.
Odur, gökleri ve yeri altı günde yaratmış, sonra yönetimin başına geçmiş olan. Yere ne girer, ondan ne çıkarsa, gökten ne iner, orada ne yükselirse onu bilir. Nerede olursanız olun, o sizinle beraberdir. Yapmakta olduğunuz ne varsa Allah onu görür.
Yerlerin, göklerin hakanlığı onundur. Her işin sonu Allah’a varır. (Hadîd 57/1-5)
Diğer ayetin tamamı da şöyledir:
“İnsanı kuşkusuz biz yarattık ve nefsinin ona ne fısıl­da­dığını biliriz. Biz ona şah dama­rından daha yakınız.” (Kaf 50/16)
Müşrik Allah’ı, yer yüzü krallarına benzeterek kendinden uzak sayar. Çünkü krallar, halkı kendilerine yaklaştırmazlar. Krala ulaşmak isteyenler, ona yakınlığı olan birini bulmak zorunda kalırlar. Onlar da Allah’a yakın olduğuna inandıkları biri ile ilişki içinde olmak isterler. Onun kendilerini, Allah’a yaklaştırmasını, arka çıkıp şefaatçi olmasını beklerler. Hıristiyanların Hz. İsa’yı Allah’ın oğlu, Mekkeli müşriklerin putlarını Allah’ın kızları[17] saymaları bundandır. Hıristiyanlar bu durumu şu şekilde resimlendirmişlerdir:
Bu resmin altında şu yazı yer alır:
Yukarıdaki çizim kutsal olan Tanrı ile günahlı insanın konumunu göstermektedir. Arada büyük bir boşluk göze çarpmaktadır. Oklar ise günahlı insanın Tanrı’ya ve O’nun bize sunduğu bol yaşama ulaşmak için gösterdiği çabayı simgelemektedir.
Bu çaba, Tanrı’dan karşılık beklenerek yapılan iyilikler, arayış içinde felsefeden felsefeye koşmak ya da dinsel inanç biçiminde kendini gösterir.
Aşağıdaki resim bize aradaki ayrılığı kapatacak tek yolu açıklamaktadır[18].
Allah ile insan arasındaki kuzu Hz. İsa’dır. Aradaki boşluğu onun doldurduğu iddia edilir. Hıristiyanlara göre de “Tek bir Tanrı ve Tanrı ile insanlar arasında tek bir Aracı vardır. Bu da insan olan ve kendisini herkes için fidye olarak sunmuş bulunan Mesih İsa’dır[19].”
Hz. İsa’nın kuzu şeklinde gösterilmesi, onun kendini insanlığın kurtuluşu için kurban ettiği inancından kaynaklanır.
Pavlus’un[20] Romalılara mektubunda şu söz yer alır: “Tüm insanların, özellikle de günahkarların lehine Babanın yanında tek Arabulucu İsa’dır. İsa’nın kendisi aracılığı ile Tanrı’ya yaklaşanları tamamen kurtarmaya gücü yeter. Çünkü onlara aracılık etmek için hep yaşamaktadır[21].
Allah’ın dununda, yani onun yakınında başka tanrılar edinme inancı bu şekilde oluşur. Halbuki yukarıdaki ayetler, Allah’ın bize uzak olmadığını, Allah’ın yeryüzü kralları gibi değil, bize bizden daha yakın olduğunu dolayısıyla aracıya gerek olmadığını bildirmektedir.

ALTINOLUK- Son olarak bütün bu konulara tasavvuf özel bir ilgi gösteriyor. Bu ilgi sakıncalı mıdır? Sizin bir kalbî kıvam edinmek için uyguladığınız yöntem nedir?

BAYINDIR- Allah bizim için İslam dinini seçmiş ve bize müslim adını vermiştir. Türkçede buna müslüman diyoruz. Bu din, benim ihtiyacım olan her şeyi verir. Bundan başka adlardan uzak dururum. Allah Teâlâ şöyle buyurur:
Allah uğrunda gerektiği gibi cihad edin. O, sizi seçmiştir ve bu dinde size hiçbir güçlük göstermemiştir. Atanız İbrahim’in dini gibi. Allah size, bundan önce de bu Kur’an’da da “Müslümanlar” adını vermiştir. Elçisi size tanık olsun, siz de başkalarına tanık olasınız diye. Öyleyse o namazı kılın, zekatı verin, Allah’a sarılın. O sizin koruyucunuzdur. Ne güzel koruyucudur, ne güzel yardımcıdır o. (Hac 22/78)
Sizlere tekrar teşekkür eder, hayırlı hizmetlerde başarılar dilerim.
20 Mart 2001 Salı
Doç. Dr. Abdulaziz BAYINDIR,
İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Öğretim Üyesi
————————————————————————— —–
[1] – Hasan Kâmil YILMAZ,Tasavvufla İlgili Sorular- Cevaplar, (Ebû Nasr Serrâc Tûsî’nin el-Lüma’ tercümesi ile beraber), 1417-1996; s. 504
[2] – Rağıb el-İsfahânî, Müfredât, Safvân Adnan Dâvûdî’nin tahkikiyle, Dımaşk/Beyrut 1412/1992, HLS maddesi.
[3] – Rağıb el-İsfahânî, Müfredât, ZKA maddesi.
[4] – Rağıb el-İsfahânî, Müfredât, HSN maddesi.
[5] – Tirmizî, Tefsîr, 2.
[6] – Hasan Kâmil YILMAZ,Tasavvufla İlgili Sorular- Cevaplar, s. 554-556.
[7] Yûsuf, 12/53
[8] el-Kıyâme, 75/2
[9] eş-Şems, 91/8
[10]- Fahruddin er-Razî, et-Tefsîr’ül-Kebîr, Matbaa-i Amire, c.VIII, s. 583.
[11]-Sünen-i Dârimî, Büyû’, 2.
[12]-Tirmizî, Kı­yame, 60.
[13]- Nas suresi 114/5
[14]- el-Fecr, 89/27
[15]- el-Fecr, 89/28
[16] – Hasan Kâmil YILMAZ, İnsân-ı Kâmil, Altınoluk Mecmuası, Temmuz 1996, sayı 125, s. 31.
[17]- Muhammed b. Cerîr et-Taberî, Cami’ul-beyân fî tefsîr’il-Kur’an (Taberi Tefsiri), Beyrut 1412/1992, c. 11, s 519, Necm Suresi, 19. Ayetin tefsiri.
[18]- Resim ve yazılar, internet’ten, www.incil.com’dan alınmıştır.
[19] – İncil, 1. Timoteyus 2/5-6.
[20]-Pavlus’un Mektupları elimizdeki İncil’in bir parçası sayılmaktadır. Bunu Kur’an kabul edemez. Çünkü Kur’an’a göre İncil Allah’ın kitabı, Hz. İsa da elçisidir. Pavlus ise Hz. İsa’yı görmemiştir. Elimizdeki İncil’de Pavlus’un asıl adının Saul olduğu, (Elçilerin İşleri 13/9) azılı bir Hıristiyan düşmanı iken, Şam yolunda ansızın gökten parlayan bir nurun çevresini sardığı, Hz. İsa’nın ona seslendiği(Elçilerin İşleri 9/3-6), sonra onun Hz. İsa’ya inandığı ve vaftiz edildiği (Elçilerin İşleri 9/18 vd.) ifade edilmektedir. Buna göre Pavlus, sıradan bir Hıristiyandır. Onun sözünün İncil’de yer alması kabul edilemez.
[21] – İncil, Romalılar 8/26-27.

Soru: Kadınlar erkeklerden farklı mı namaz kılarlar? Bayanların nasıl namaz kılmaları gerektiği ile ilgili hadisler var mı?


Cevap:
Kadınların namazında erkeklere göre bazı farklılıkların olduğuna dair sahih hadis kitaplarında herhangi bir hadis bulunmamaktadır. Fakat Ebu Davud’un Merâsîl adlı kitabında (Kütüb-ü Sitte’den kabul edilen Sünen adlı kitabı değil!)bir hadis bulunmaktadır. Ama bu hadis hem sağlam kaynaklarda bulunmadığı ve hem de mürsel* olduğu için delil olarak kullanılamaz. (Bkz: Nasıruddin Elbani, Hadislerle Hz. Peygamberin Namaz Kılma Şekli, Terc: Osman Arpaçukuru, İstanbul, 2004, s. 315-316)

Farklılıkların çoğu, fıkıh âlimlerinden kaynaklanmaktadır. Onlar bu farklılıklar sayesinde kadının “daha tesettürlü” olacağını öne sürmektedirler. Mesela Hanefi fıkıh kitapları kadının ellerini göğüslerinin üzerinde bağlamasını, rükûda daha az eğileceğini, secdede erkekten değişik oturacağını vs. anlatırken bunun kadın için “tesettüre daha uygun bir davranış” olacağını ileri sürmektedirler. Özellikle Hanefi mezhebinin temel kaynaklarından olan el-Hidâye adlı kitabına bakabilirseniz bu gibi farklılıkların gerekçesinin daima “li ennehâ esteru lehâ/bu, onlar için tesettüre daha uygundur “ olarak açıklandığını görebilirsiniz.

Bir kez daha söylemek gerekirse kadınların erkeklerden farklı olarak namaz kılmasının tesettüre daha uygun olacağına dair herhangi bir ayet veya delil olarak kullanılabilecek sağlam bir hadis bulunmamaktadır.

* Mürsel Hadis: Senedinden bir sahabi düşen hadis, tabîinden birinin senedinde sahabeyi zikretmeksizin doğrudan doğruya Hz. Peygamber’in adını anarak rivayet ettiği hadis…

Mürsel hadisler zayıf hadisler kapsamında değerlendirilir. Mürsel’in zayıf sayılmasının sebebi, senedinin muttasıl olmayışıdır. Mürsel adını alışının sebebi de, râvîsinin onu Resûl-i Ekrem (s.a.v.)’den dinlemiş olan sahâbîyi söylemeden doğrudan doğ­ruya Rasûlullah. (s.a.v.)’a bağlamasıdır.

Mürsel, dinde hüccet değildir. Bu görüş üzerinde “hadis hafız ve münekkidleri ittifak etmişler ve eserlerinde böyle söylemiş­lerdir. Müslim, Sahîh‘inin mukaddimesinde şöyle demektedir: “Bizim ve hadisçilerin kesin kanaati şudur ki, mürsel hüccet olamaz” (Subhi es-Salih, Hadis İlimleri ve Hadis Istılahları, Terc: M. Yaşar Kandemir, 4. baskı, Ankara 1986, s. 137-139)

Soru: Bir hadise göre Peygamberimiz güneş tutulduğu zaman kılınan küsuf namazında köle azad edilmesini emrederdi. Güneşe mi tapılıyor ki böyle bir ibadet yapıyor peygamberimiz? Delil olarak da: “Şüphesiz güneş ile ay hiçbir kimsenin ölümünden dolayı tutulmazlar. Siz bunların böyle tutulduklarını gördüğünüzde, başınıza gelen bu hal açılıncaya kadar namaz kılın ve dua edin” buyurdu (Buharî, Küsuf, 1) hadisi gösteriliyor.


Cevap:
“Hadis kaynaklarında, aralarında bazı rivayet farklılıkları bulunmakla birlikte güneş tutulduğu zaman Hz. Peygamber’in küsûf namazı kıldırdığını ifade eden çok sayıda hadis mevcuttur. Bu ha­dislerde Resûl-i Ekrem’in bu namaz sıra­sında kıraati uzun tuttuğu, namazı ta­mamlayınca güneş ışığının tekrar ortaya çıkmasından sonra cemaate hitap ede­rek, “Ay ve güneş Allah’ın varlığını ve kud­retini gösteren alâmetlerdendir. Bunlar hiç kimsenin ölümünden veya yaşama­sından doğmasından dolayı tutulmaz. Ay veya güneş tutulmasını gördüğünüz zaman açılıncaya kadar namaz kılın, dua edin” dediği, bazı rivayetlerde ise Allah Resulü’nün bu iki hadiseye şahit olundu­ğunda tekbir getirilmesi, sadaka veril­mesi ve köle azat edilmesini istediği ifa­de edilir.” (Kamil Yaşaroğlu, “Küsuf”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, c: 26, s: 577)
Bu namazın güneşe tapmakla herhangi bir ilgisi yoktur. Eğer öyle olsaydı her gün doğan güneşe her gün tapmak icap ederdi!
“Küsûf namazına kıyas edilerek sel, dep­rem, fırtına vb. tabii âfetlerin meydana geldiği zamanlarda bu namaza benzer bir namaz kılmanın müstehap olduğunu ifade edenler de vardır. Nitekim İbn Abbas’ın deprem sırasında bu şekilde bir namaz kıldığı nakledilir. Ancak araların­da İmam Mâlik ve İmam Şafiî’nin de bu­lunduğu çoğunluk bu görüşe katılmaz.
Konuyla ilgili rivayetlerden anlaşıldığı kadarıyla güneş ve ay tutulması sırasın­da namaz, dua ve Allah’ı anma ile meş­gul olmak, sırf Hz. Peygamber’in sünne­tine uymayı göstermesinin yanı sıra çok seyrek olarak gerçekleşen bu tür olayla­rın insanlar üzerinde meydana getirece­ği korku ve endişeyi Allah’a sığınmak su­retiyle gidermek, bu vesileyle gerçek ya­ratıcıyı hatırlamak ve O’na şükran duy­gularını ifade etmek, O’ndan hayırlar ta­lep etmek gibi hikmetler de içermektedir.” (Yaşaroğlu, “Küsuf”, a.g.e., c: 26, s: 577.)

Soru: Namazda huşuyu yakalayamıyorum. Daha lezzetli bir namaz kılmak istiyorum. Ne yapmam gerekir?

Cevap:
Cevabınız için lütfen aşağıdaki linki tıklayınız:

Nedir huşu sahibi olmak? Nasıl böyle bir ruhi kıvama ulaşabilirim? | Fetva

Soru: Karanlıkta namaz kılmayı yasaklayan herhangi bir ayet veya hadis var mıdır?


Cevap:
Karanlıkta namaz kılmayı yasaklayan ayet veya hadis yoktur. Aksine Peygamberimizin karanlıkta da namaz kıldığı rivayet edilmiştir.
Âişe validemiz şöyle demiştir: “Ben Resûlullah’ın ön tarafında, ayaklarım onun kıblesine (yani secde ede­ceği yere) gelmek üzere uyurdum. O secdeye vardığı zaman eliyle beni dürterdi, ben de ayaklarımı geriye çekerdim. Secdeden kalktığı zaman yine uzatırdım.” Âişe validemiz devamla demiştir ki: “O zamanlarda evlerde kandiller (yani ışık­lar) yoktu.” (Buhari, Salât, 22, 104; Müslim, Salât, 272; Nesâî, Taharet, 19; Muvatta, Salâtü’l-Leyl, 2; Ahmed b. Hanbel, 6/148, 225.)
Önemli olan secde edilecek olan yerin namaz kılmaya elverişli olmasıdır. Bazen namaz kılınacak yerde namaza engel bir necaset veya secde edildiğinde kişiye zarar verebilecek cam kırıkları, iğne vb. şeyler bulunabilir. Eğer böyle bir şey yoksa karanlıkta namaz kılmakta herhangi bir sakınca olmaz.

Soru: Bayanlar namaz kılarken eteğin altına bir şey giymek zorundalar mı? Bacakların çıplak olarak birbirine değmemesi gerekiyormuş. Değerse namaz bozulurmuş. Bu doğru mu?


Cevap:
Bacakların çıplak olarak birbirine değmesi namazı bozmaz. Bayanlar ayaklarına kadar uzanan etekleri ile namaz kılabilirler. Eteğin altına pijama vs. giymeleri şart değildir. Peygamberimiz sallallahu aleyhi sellem mescitte erkeklerin arkasında namaz kılan kadınlara erkeklerden önce başlarını kaldırmamaları gerektiğini söylemişti. Bunun nedeni secdeye varan erkeklerin arkadan avret bölgelerinin görülme ihtimalidir. Demek ki onların üzerlerindeki elbiseden başka iç elbiseleri yoktu ve o şekilde namaz kılıyorlardı.

Konuyla ilgili rivayetler şöyledir:

Sehl ibn Sa’d radıyallahu anh şöyle demiştir: Bazı insanlar Pey­gamber sallallahu aleyhi ve sellem ile birlikte namaz kılardı. O halde ki, bunlar bellerindeki futalarını, küçük olduğu için (çocuklar gibi) boyunlarına bağlamış olurlardı. Bu sebepten (cemaate gelen kadınlara): Erkekler doğru­lup oturmadıkça başlarınızı secdeden kaldırmayınız, denirdi. (Buhari, Amel fi’s-Salât, 14.)

Esma bint Ebî Bekr radıyallahu anha’dan; demiştir ki: Resulullah sallallahu aleyhi ve sellemi, erkeklerin avret mahallerini görmelerinin çir­kinliğinden dolayı; “(Ey kadınlar topluluğu) sizden kim Allah’a ve âhiret gününe inanıyorsa erkekler (secdeden) başlarını kaldırmadıkça başını kaldırmasın” buyururken işittim. (Ebu Davud, Salât, 141-142)

Soru: Gittiğim camide kılınan vakit namazlarında müezzin ve bir kaç arkadaşı caminin en son safında cemaatle namaz kılıyorlar; caminin 3 safı dolu olmadığı halde! Yani son saftan 6 veya 7 metre arkalarda saftan ayrı bir şekilde 3-4 kişi namaz kılıyorlar. Doğru mudur bu? Namazda safların düzeni hakkındaki hükümleri öğrenmek istiyorum.

Cevap:
Cami duvarlarının içi tek bir mekân sayıldığı için müezzinler için ayrılan yerde namaz kılınabilir. Ama ön saflar dolmadan arkada namaz kılmak mekruh olur. Caminin ve cemaatin eşyasını korumak maksadıyla orada duruluyorsa mekruh olmaktan çıkar. Safların tertibi ile ilgili hadislerden birkaç tanesi şöyledir:
Nu’man b. Beşir radıyallahu anh anlatıyor: “Resulullah aleyhissalâtu vesselâm buyurdular ki:
“Ya saflarınızı düzeltirsiniz ya da Allah kalplerinize (veya yüzlerinize) muhalefet atar …”(Buharî, Ezân 71, Müslim, Salât 127, (436); Ebu Davud, Salât 94; Tirmizi, Salât 167; Nesâî, İmâmet 25.)
Enes radıyallahu anh anlatıyor: “Resulullah aleyhissalâtu vesselâm buyurdular ki:
“Saflarınızı düzgün tutun, zira safların düzeltilmesi namazın kemalini(i sağlayan şartlar)dandır.”(Buharî, Ezân 132, 72, 74, 76; Müslim, Salât 124, (433, 434); Ebu Dâvud, Salât 94; Nesâî, İmâmet 27, 28, 30.)
Abdullah İbn Ömer radıyallahu anhumâ anlatıyor: “Resulullah (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki:
“Safları düz tutun, omuzları bir hizaya getirin, aradaki boşlukları kapatın, kardeşlerinizin (sizi düzeltmeye çalışan) ellerine karsı nezaketli olun. Arada şeytan gedikleri bırakmayın. Kim safa kavuşursa Allah ona kavuşur. Kim de saftan koparsa Allah da ondan kopar.” (Ebu Davud, Salât 94; Nesâî, İmâmet 31.
Vâbisa b. Ma’bed radıyallahu anh anlatıyor:
“Resulullah aleyhissalâtu vesselâm bir adam gördü, safın gerisinde tek başına namaz killiyordu. Ona namazını yeniden kılmayı emretti.” (Ebu Dâvud, Salât 100; Tirmizî, Salât 170.)
Resulullah aleyhissalâtu vesselâm, Ashabında bir gerileme görmüştü:
“İlerleyin bana uyun. Sizden sonrakiler de size uysunlar. Bir kavim gerilemeye devam eder eder de Allah da onları geriletiverir ”buyurdu.” (Müslim, Salât 130, (438); Ebu Davud, Salât 98; Nesâî, İmâmet 17)
Câbir b. Semüre radıyallahu anh anlatıyor: “Resulullah (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki:
“Meleklerin Rabbleri indinde saf tutmaları gibi siz de saf tutmaz mısınız?” Biz: “Melekler nasıl saf tutarlar? ” dedik.
“Onlar dedi, ön safları tamamlarlar ve safta muntazam dururlar.” (Müslim, Salât 119, (430); Ebu Dâvud, Salât 94.)

Soru: Camide namaz kılınıyor. Cemaate yetişemedim. Birinci saf tam dolu arkada da kimse yok. İkinci safa yani yanıma birinci saftan herhangi bir kimseyi nasıl çekmeliyim?


Cevap:
Ön safta yer olmadığı için yalnız başına arkada namaz kılmak mecburiyetinde kalan kimsenin durumunda ihtilâf edilmiştir.
a. İmam Şafii’ye göre, bu kimse ön saftan birini yanına çekmeden tek başına kılar. Çünkü eğer ön saftan birini yanına çekecek olursa evvelâ o kim­seyi ön safta bulunmanın faziletinden mahrum eder ve ayrıca o safta da bir gedik açmış olur. Bu bakımdan yalnız başına kılar.
b. İmam Malik’e göre ise, safların arkasında namaz kılan kimsenin na­mazı tamdır. Önden bir kimseyi yanına çekmesine lüzum yoktur. Şayet çe­kecek olursa, çekilen kimse o adama itaat etmemelidir.
c. Bazı âlimler de ön safta bulunan bir kimseyi arka safa çekmenin o kimseye zulüm olduğunu söylemişlerdir.
d. Hanefilere göre ise, o kimse imam rükû’a eğilmek isteyinceye kadar bir kimsenin dışarıdan gelmesini bekler. Gelmeyeceğini anlayınca da imam rükû’a varmadan ön safta bulunan birisini yanına çeker ve namazım öyle kılar. Bu hareketiyle hadis-i şerifteki nehye muhatap olmaktan kurtulur.
Şafiî ulemasının çoğunluğuna göre bu durumda kalan kimse namaza dur­duktan sonra ön safta bulunan bir kimseyi çekerek yanına durdurur. O kimse de bu adamın isteğine itaat etmekle büyük ecirlere nail olur.
Her ne kadar hüküm bu ise de, zamanımız insanlarının bunu bilmeme­si, tatbikinden doğacak mahzurları da göz önüne alarak safta tek başına na­mazını kılabileceği ifade edilmiştir.
Nimet-i İslâm müellifi merhum Mehmed Zihni Efendi’nin şu kıymetli mütalaasını da unutmamak lâzımdır:
“Yalnız durmak zamanınızda evlâdır. Çünkü namaz meselelerini bil­memek halkın büyük çoğunluğu arasında yaygın olduğundan çekilen kişi­nin namazının fasit olma ihtimali vardır.”
KAYNAK: Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Necati Yeniel, Hüseyin Kayapınar, Kontrol: Mehmed Savaş, Şamil Yayınevi, İstanbul, 1988, c: 3, s: 47-48.

Soru: Namazlarımıza İbrahim aleyhisselamın resul vasıtasıyla girmesi ne anlama geliyor? Neden bir başka peygamber değil de İbrahim aleyhisselam? Ayrıca Peygamberimiz bu duaları okurken “bârik” ile ne demek istemiştir? Hem kendisi için hem de İbrahim aleyhisselam için bu duayı yapmıştır, neden olabilir?

Cevap:
Kur’an-ı Kerim’de sık sık İbrahim aleyhisselamın kıssasına yer verildiği görülmektedir. Birçok ayette Allah Teâlâ Peygamberimize “İbrahim’in dinine tabi ol” emri vermektedir. Aynı emir diğer Müslümanlara, Mekkeli müşriklere, Yahudilere ve Hıristiyanlara da verilmiştir. Zira bu üç zümre de kendilerini İbrahim aleyhisselama nispet etmekte ve ona değer vermektedirler. Bu açıdan İbrahim aleyhisselam diğer peygamberlerden farklıdır. O, peygamberlerin babası olarak da bilinir. Peygamberimizin namazlarda ona dua etmesinin sebebi bu olabilir.
Ayrıca Kur’an’da İbrahim aleyhisselamın “(Rabbim!) Sonrakilerin beni güzel şekilde anmalarını sağla.” (Şuarâ, 26/84) şeklindeki duasına yer verilir. Namazlarımızda ona da salât ve bereket dilenmesi bu duanın kabulü sayılabilir.
Bârik, “bereketlendir” anlamına gelir. Bereket; çoğalma ve artma demektir. İbrahim aleyhisselama bereket dilenmesi, maddi ve manevi olarak kendisinin ve mü’min zürriyetinin Allah’ın nimetlerinden bolca faydalanmasını ve isminin kıyamete kadar baki kılınmasını ve sürekli onun övülmesini, hayrının, iyiliğinin hatırlanmasını Cenab-ı Allah’tan niyaz etmektir. Bir ayette şöyle buyurulmuştur:
“İnsanlar içinde İbrahim’e en yakın olanlar, ona tâbi olanlar, bu Peygamber ve bu Peygambere iman edenlerdir. Allah müminlerin dostudur.” (Âl-i İmrân, 3/68)
Ayette görüldüğü gibi İbrahim aleyhisselama en yakın olanlardan biri bizim peygamberimizdir. Dolayısıyla onun, namazlarda İbrahim aleyhisselama dua etmesinin ve bizlerden dua etmemizi istemesinin bir sebebi de bu yakınlık olabilir.

Soru: Mekke ve Medine’de kılınan namazlardaki rükû ve secde ile Türkiye’de kılınan namazlar arasında çok büyük farklılık var. Bizdeki namazlarda tesbihat üçü-beşi geçmezken onlarda yirmi-otuzu buluyor. Doğrusu nedir?


Cevap:
Namazlarda esas olan, Peygamberimizin yaptıklarını yapmaktır. Zira o “benim nasıl namaz kıldığımı gördüyseniz namazı öyle kılın” (Buhârî, Ezan, 18) buyurmuştur. Hadis kitaplarında yer alan konuyla ilgili rivayetlere göre Peygamberimiz sallallahu aleyhi v sellem, rükû ve secdelerde her zaman aynı tesbihatı söylemezdi. Bu yüzden bazen rükûsu uzun, bazen de kısa sürerdi.
Namazla ilgili hadisleri toparlayan âlimler, bu tesbihatın en az üç defa yapılmasının sünnet ve yeterli olduğunu fakat dileyenlerin bu tesbihatı istediği kadar uzatabileceğini, bunun da sünnete uygun olduğunu söylemişlerdir. İslam ülkelerinde görülen farklılıkları bu gözle değerlendirmek; birine doğru diğerine yanlış gözüyle bakmamak gerekir.
Konuyla ilgili bir hadis şöyledir:
Abdullah İbn Mes’ûd radıyallahu anh’den rivayete göre, Resulullah şöyle buyurmuştur:
“Sizden biriniz rükû’a varınca rükû’ halinde iken üç sefer; “Sübhâne Rabbiye’l-Azîm” derse yaptığı rükû’ tamam olur, bu en azıdır. Secdeye varınca secdelerinde de üç kez “Sübhâne Rabbiye’l- A’lâ” derse secdeleri tamam olmuş olur, bu da en az söylenmesi gereken miktarıdır.” (Tirmizî, Salât, 194)

Soru: Sabah namazı kılınma vakti hakkında bilgi alabilir miyim? Gece yurtta asla erken yatamıyoruz ve yatsak da uyuyamıyoruz. Erken yatıp 6’da kalksak tamam, çok güzel her şey. Denedim ama ileriki iş hayatımızda da olacağını zannetmediğim için sormak istedim. Sabah namazına kalktığım zaman, erkenden derse gidince tüm gün uyukluyorum. Staja giderken kalktım, 8’de iş başı, ancak 4 gün bünyem bu tempoya dayanabildi ve hasta oldum. Annemler küçükken, “sabah vaktinde kalktığın zaman sevabı olur, güneş doğduktan sonra yani kalkınca mesela 8’de kılarsan sevabını alamazsın ama borcun ödenir” derlerdi. Böyle bir şey var mı? Eğer güneş doğduktan sonra kılınmıyorsa, mutlaka erken yatıp erken kalkmaya çalışmalıyız tabii ki…


Cevap:
“Sabah namazı öğle ezanı okuyuncaya kadar kaza değil; eda edilir” sözü, namazını kasten kılmayanlar için geçerli değildir. Uyanmak istediği halde uyanamayan kişiler uyandıkları zaman namazlarını hemen kılarlar. Onlar için sabah namazı kaza değil; eda olur. Özürsüz olarak namazı kılmayanlar o namazı artık kılamazlar. Sabah namazının vakti güneşin doğması ile birlikte çıkar. Bir namazı özürsüz olarak vaktinde kılmamak büyük günahlardandır.
Erken kalkmanın ve gün içinde yorgun düşmemenin en temel şartı; erken yatmaktır. Yapılan araştırmalar yetişkin bir insana bir günde 6-7 saatlik bir uykunun yeterli olacağını göstermektedir. Bugünlerde İstanbul’da güneşin doğuşu 06.46 civarındadır. Eğer akşam 12’de yatar 06.00’da uyanırsanız namazınızı kılar, ardından derse gideceğiniz vakte kadar tekrar uyuyabilirsiniz. Böylece hem namazınızı rahat bir şekilde kılar hem de güne dinç bir şekilde başlamış olursunuz.
Benzer sorular için lütfen aşağıdaki linkleri tıklayınız:

Bazen sabah namazlarına kalkamıyorum, bu durumu nasıl gideririm? | Fetva

Nasıl olsa kalkınca kılınabiliyorsa sabah namazına neden kalkalım? | Fetva

Soru: Ben 16 yaşındayım. Namazımı kılacak, ibadetimi yapacak kadar sure, dua biliyorum. Ama annem bana Fil Suresinden aşağıda olan bütün sureleri ezbere bilmem gerektiğini, buna mecbur olduğumu söylüyor. Gerçekten de bilmem zorunlu mu?


Cevap:
Her müslümanın namazını kılabilecek kadar Kur’an’dan ayet veya sure ezberlemesi farzdır. Madem siz bu miktarda sure biliyorsunuz, namaz için bu size yeterlidir. Fil Suresinden aşağısı, kısa surelerden meydana geldiği için halk arasında “namaz sureleri” olarak meşhur olmuştur. Halkımızın büyük çoğunluğu sadece bu sureleri ezbere bildiği için bunları namazda okumaktadır. Ama namazda sadece bunların okunacağı şeklinde bir şart yoktur!
Annenizin “mutlaka ezberlemen lazım” demesi bu alışkanlığından dolayıdır. Tabii ki bu sureleri ezberlemeniz arzu edilir. Zira Allah’ın kitabı Kur’an-ı Kerim’den ne kadar fazla ayet ezberlerseniz sizin için o kadar iyi olur. İbadetlerinizi daha şuurlu bir şekilde yerine getirirsiniz.
Size tavsiyemiz henüz yaşınız gençken bu işe hemen eğilmeniz, ezberleyebildiğiniz kadar ayet, sure ezberlemeniz yönündedir.

Soru: Namazdan sonra yapılan tesbihatın hükmü nedir? Cemaatle yapılmasının sahabe zamanından örneği var mı? Yalnız başına yapılabilir mi?


Cevap:
Namazlardan sonra Peygamber Efendimizin bir imam olarak veya Bilal-i Habeşî, Abdullah İbn Ümm-i Mektûm gibi sahabilerin müezzin olarak cemaate tesbih çektirdiğine ve dua ettirdiğine dair temel kaynaklarda bir bilgi yoktur. Bunlar daha sonra -özellikle Osmanlı döneminde- ve Türk bölgelerinde cami adabına eklenmiş uygulamalardır. Farz namaz kılındıktan sonra kişinin imamla ilişkisi biter, nafile namaz kılacaksa tek başına kılar, tesbih çekecekse tek başına çeker. Bunun için kimsenin komutuna gerek yoktur. Aşağıdaki hadise göre namaz kılan her müslümanın kendi başına tesbih çekmesi sevaptır.
Ebû Hureyre’nin rivayet ettiği bir hadise göre Resulullah sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurmuştur:
“Kim her namazın peşinden otuz üç defa Allah’ı tesbih eder (Sübhânallâh), otuz üç defa Allah’a hamd eder (Elhamdulillâh) ve otuz üç defa da Allah’ı tekbir eder (Allâhu Ekber), yüzü tamamlamak için de: Lâ ilâhe illallâhu vahdehu lâ şerike leh, lehülmülkü ve lehülhamdü ve hüve alâ külli şey’in kadîr, derse, hata ve günahları deniz köpüğü kadar çok olsa bile bağışlanır.”(Müslim, Mesâcid, 146 (597). Benzer hadisler için bkz: Buhari, Ezân, 155; Tirmizi, Salât, 302; Nesâî, Sehv, 91.)
Benzer bir soru cevap için lütfen aşağıdaki linki tıklayınız:

Toplu duanın İslamiyet’teki yeri nedir? | Fetva

Soru: Ayaklarından rahatsız bir bayan ayaklarını kıvıramıyor. Çekyat üzerinde bir ayağını aşağıya salarak ve yastık üzerine secde ederek namaz kılıyor. Bu şekilde kıldığı namazı geçerli midir ya da nasıl namaz kılabilir?

Cevap:
Secde etmek için yastık kullanmasına gerek yoktur. Oturduğu yerden namazını ima ile kılabilir. Rükûda biraz öne eğilerek, secdede rükûdan da biraz daha eğilerek namazınızı tamamlar.
Daha geniş bir cevap için lütfen aşağıdaki linki tıklayınız:

Namazı ayakta kılamayanın sandalyeye oturup kılması doğru mudur? | Fetva

Soru: Kadınlar çorap giymeden namaz kılabilirler mi?


Cevap:
Nur suresinin 31. ayetine göre bir kadının eli, yüzü ve ayakları haricinde bütün vücudu açılmaması gereken süs\zinet\avret olarak kabul edildiği için bir kadının namazda eli, yüzü ve ayakları hariç bütün vücudunu örtmesi gerekir. Avret sayılmadığı için ayak kısmı açık olabilir

Soru: Namaz hicretten önce farz kılındığına ve abdest ayeti de Medine’de indirildiğine göre Mekke’de namazlar abdestsiz mi kılınıyordu?


Cevap:
Abdest ve namaz diğer ibadetlerde olduğu gibi sadece Peygamberimize ve biz ümmetine değil, her peygambere ve ümmetlerine farz kılınmıştır. Ubeyy İbn Ka’b radıyallâhu anh’ın şöyle dediği rivayet olunmuştur:
Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem su istedi ve abdest uzuvlarını birer defa yıkayarak abdest aldı. Sonra buyurdu ki:
“Bu, kişinin öyle bir abdestidir ki, onu almazsa Allah, hiç bir namazını kabul etmez.”
Bundan sonra O, uzuvlarını ikişer defa yıkayarak abdest aldı ve şöyle buyurdu:
“Bu, kişinin öyle bir abdestidir ki, onu aldığı zaman Allah iki kat sevap verir.”
Daha sonra O, uzuvlarını üçer defa yıkamak suretiyle abdest aldı ve sonra şöyle buyurdu:
«Bu, benim ve benden önceki Resullerin abdestidir.»(İbn Mace, Taharet, 47)
Hadisin Ahmed b. Hanbel rivayetinde bu son cümle «Bu, benim ve benden önceki Nebilerin abdestidir.»şeklinde yer almaktadır. (Ahmed b. Hanbel, 2/98)

Hadiste görüldüğü gibi Peygamberimizin «Bu, benim ve benden önceki Resullerin/Nebilerin abdestidir.» dediğine göre, abdestin Mekke’de biliniyor olması ve namazların abdestli olarak kılınmış olması gerekir. Fakat abdest ayetinin daha sonra inmesi sebebiyle bu bilgiler bize ulaşmamış olabilir.
Üsame b. Zeyd’in, babası Zeyd b. Harise’ye dayanarak rivayet ettiği bir başka hadise göre abdest ve namaz, ilk gelen vahiyle birlikte Cebrail aleyhisselam tarafından Peygamberimize öğretilmiştir. (Ahmed b. Hanbel, 4/161)
İlave bilgi olarak şunlar da söylenebilir:
“ … Cebrail’in Hz. Peygamber’e namaz ve abdesti öğrete­rek birlikte abdest alıp namaz kıldıkları ve söz konusu âyetin nüzulünden önce asla abdestsiz namaz kılınmadığı, siyer âlimlerinin üzerinde ittifak ettikleri bir husustur. Abdestin ilgili âyetle farz kı­lındığı, daha önceleri ise namaz için ab­dest almanın mendub olduğu yolunda­ki münferit görüşler bir yana, bütün müslüman âlimler abdestin Cebrail’in öğretmesiyle Mekke’de namazla birlik­te farz kılındığını, zikredilen âyetin de mevcut bir hükmün ehemmiyetine bi­naen teyit ve takriri mahiyetinde oldu­ğunu kabul ederler. Böylece abdest, üzerinde ihtilâf söz konusu olamaya­cak kesin ve müstakil bir nassa dayan­dırılmış olup, namaza bağlı tâli bir hü­küm mülahazasıyla zamanla önemsen­meyerek ihmal edilmesi ihtimali orta­dan kaldırılmıştır.” (Abdulkadir Şener, “Abdest”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, c: 1, s: 69)

Soru: Bir kadın erkeklere imamlık yapabilir mi?


Cevap:
Na­mazda huşû çok önemlidir. Allah Teâlâ şöyle buyurmuştur:
“Namazlarında huşû içinde olan mü­minler kurtuluşa ermişlerdir.” (Mu’minûn, 23/1-2)
Huşû, kişinin Allah’ın huzurunda olduğu bilinciyle tevazu gös­terip boyun eğmesini ifade eder. Bu yüzden gerek kıyamda ve gerekse namazın diğer bölümlerinde huşûya engel olacak şeylerden uzak durmak gerekir. Bir kadının erkeklerin önünde imamlık yapması hem onun için, hem de arkasında bulunan cemaat için huşûya engel teşkil eder. Bu, şeytana arayıp da bulamadığı fırsatlar verir. Zira şeytan, bulunduğu yerden kovulup kıyamete kadar yaşama sözü alınca Allah Telalaya şöyle demişti:
“…. And olsun ki ben de onlar için, senin doğru yolunun üzerinde oturacağım.
Sonra onlara; önlerinden, arkalarından, sağla­rından, sollarından sokulacağım. Onların çoğunu sana şükreder bulamayacaksın.” (Arâf, 7/16-17)
Namaz kılmakta olan kişi, doğru yolda olacağından şeytan hemen göreve başlar. Namaz kılanlar, onun kendilerine ne vesveseler verdiğini gayet iyi bilirler. Kadının imam olması halinde o, yeni vesvese imkânları elde eder. Kadında da erkekte de artık huşu kalmaz. Bu sebepten dolayı Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem mescitte saf düzenini önce erkekler, onların arkasında erkek çocukları, sonra kadınlar ve kız çocukları olacak şekilde tanzim etmiştir. (Bkz: Buhârî, Salât 20, Ezân 78, 161, 164; Müslim, Mesâcid 266-268, (658-660); Muvatta, Kasru’s-Salât 31; Ebû Dâvud, Salât 71; Tirmizi, Salât 173; Nesâî, Mesâcid 43)
Ebu Davud başta olmak üzere bazı hadis, tabakat ve tefsir kaynaklarında Ümmü Varaka adlı sahabi bir hanımın erkeklere imamlık yaptığı ve ona bu iznin bizzat Peygamber tarafından verildiği rivayeti yer almaktadır. Fakat bu rivayet, kendisi ile amel edilemeyecek derecede zayıftır. (Bkz: Mustafa Ertürk, “Kadının Erkeklere Namaz Kıldırabileceğine Dair Bir Rivayet ve Referans Değeri”, Hadis Tetkikleri Dergisi, cilt: 3, sayı: 1, yıl:2005, s: 91-106)
Sırf bu kaynaklarda yer almasına bakarak bu zayıf rivayete dayanmak ve kadının erkeklere imamlık yapabileceğini söylemek mümkün değildir.
NOT: Kadının kadınlara imamlık yapması ile ilgili olarak aşağıdaki linkte yer alan cevamızı okumanızı tavsiye ederiz:

Kadın, kadınlara imamlık yapabilir mi? | Fetva

Soru: Bir kişi namazda son oturuşta selam vereceği yerde Allahu Ekber deyip dizlerini kaldırdı. Ama hemen hatırlayıp tekrar oturdu ve selam verdi. Bu durumda sehiv secdesi gerekir mi?


Cevap:
Bu kişi eğer ka’deye (oturuşa) yakın ise oturur, sehiv secdesi yapması gerekmez. Fakat kıyama yakın olur veya kıyama kalkmış bulunursa o taktirde geri döner ve sehiv secdeleri yaparak namazını tamamlar.

Soru: Namaz kılarken ufak kızım namazda yakamı çekiyor, önüme geçiyor duruyor. Ben de bazen dayanamıyorum, namazı bozuyorum. Sizce bu durumda günah işlemiş oluyor muyum? Ne yapmam lazım?


Cevap:
Küçük çocuklar sizi çekiştirdiği zaman namazı bozmanıza gerek yoktur. Peygamberimiz sallallahu aleyhi ve sellem namazda iken kızı Zeynep’ten olma torunu Ümame onun omuzlarına çıkar, oynardı. Fakat Peygamberimiz onu engellemediği gibi kendi namazını da bozmazdı. Üstelik Resulullah torunu Ümâme sırtında olduğu halde namaz kılarken ashaba da imamlık yapmaktaydı.
Bununla ilgili bir hadis şöyledir:
Ebû Katâde’den; demiştir ki: Biz öğle yahut da ikindi na­mazı için Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellemi beklemekteydik. Bilâl de Peygamberimizi na­maza davet etmiş iken bir de baktık ki, kızının (Zeynep) kızı Ümâme binti Ebi’l-Âs omzunda olarak mescide girip namaz kılacağı yere durdu. (Ona, uyarak) biz de arkasına durduk. Ümâme ise, bulunduğu yerde (yani Resûlullah’ın omzunda) duruyordu. (Resûlullah) tekbir aldı. Biz de tekbir aldık. Resûlullah rükû’a varmak isteyince onu tuttu (omzundan aşağı) indirdi. Sonra rükû ve secdeye vardı. Secdeyi bitirip de ayağa kalkmak isteyince Ümâme’yi yine (eski) yerine yani omzuna koydu. Resûlullah namazı bitirinceye kadar her rekâtta bunu yapmaya devam etti.” (Ebu Dâvûd, Salât, 164-165; Nesâî, İmamet, 37.)
Hadisten de anlaşılacağı gibi gerek anne-babanın gerekse de cami cemaati ve imamların bu gibi durumlarda çocukları üzmemesi, azarlamaması, onları namazdan ve camiden soğutacak tavırlardan uzak kalması gerekir.

Soru: Ben 19 yaşında namaz kılan bir gencim. Geçenlerde tırnak batması şikâyetiyle parmağımdan operasyon geçirdim ve henüz parmağımda dikişler yüzünden ağrım ve açık yara var. Namazlarımı bir süreliğine ertelemem mümkün müdür?


Cevap:
Hayır mümkün değildir! Namaz, vakitlere bağlı bir ibadettir. Vakti çıktığı andan itibaren bir namazı kılmak mümkün değildir. Bu yüzden namazı ertelemek diye bir kavrama dinimizde yer yoktur. Hiçbir şart, namazın kazaya kalmasını gerektirmez. Nisa suresinin 101-103. ayetlerini bir Kur’an mealinden okursanız göreceksiniz ki Allah Teâlâ savaş esnasında bile (1 rekât dahi olsa) namazın kılınmasını emretmiş, asla kazaya bırakılmasına razı olmamıştır.
Fakat bizim dinimiz kolaylık dinidir. Siz bu durumda abdest alırken ayağınızın sarılı olan kısmını mesh edin. Ayakta namaz kılamıyorsanız nasıl gücünüz yetiyorsa namazı o şekilde kılarsınız. Ama mutlaka kılmalısınız.

Çekyatta namaz kılan hastalar yastık üzerine secde edebilirler mi? | Fetva

Soru: Camilerde arka tarafta veya üst katta namaz kılan kadınlarla erkeklerin arasına perde çekilmesi şart mıdır? Kadınlar namaz kılan erkekleri görürlerse namazları bozulur mu?


Cevap:
Kadınların namaz kılarken erkekleri görmeleri namazlarına bir zarar vermez. Peygamberimiz sallallahu aleyhi ve sellem zamanında kadınlar mescitte en arka safta namaz kılarlardı. Bu esnada erkeklerle arasına günümüzde olduğu gibi bir perde çekilmiş değildi. Hadis kitaplarında sorunuzu yakından ilgilendiren şöyle bir rivayet bulunmaktadır:
Sehl b. Sa’d radıyallahu anh’dan rivayete göre, o şöyle demiştir: Bazı erkekler elbiseleri dar ve uygun olmadığı için çocuklar gibi vücutlarına bağlayarak namaz kılıyorlardı. Böylesi durumlarda erkeklerin arkasındaki saflarda namaz kılan kadınlara: “Erkekler secdeyi bitirip oturmadıkça siz kadınlar başınızı kaldırmayın” denildi. (Buhari, Salât, 6 Amel fi’s-Salât, 14; Müslim, Salât, 133 (441), Ebu Dâvûd, Salât, 78; Nesâî, Kıble, 16.)
Erkeklerin elbiselerini çocuklar gibi boyunlarına asmaları, elbiselerin darlığındandır. Bu hal İslamiyet’in ilk devirlerinde Müslümanların sıkıntı ve zaruret içinde bulun­dukları zamanlarda olmuştur. Ashabı Kiramın bu şekil hareketleri, el­biseleri açılarak avret mahalleri görülmesin, diyedir. Kadınlara da erkek­lerden evvel başlarını secdeden kaldırmamaları bundan dolayı emredilmiştir. Eğer aralarında perde olsaydı zaten kadınların erkekleri görmeleri söz konusu olmazdı.
Bu açıdan namaz kılan kadınlarla erkeklerin arasına perde çekilmesine ihtiyaç yoktur.

Soru: Kadınlar namaz kılarken neden kamet getirmezler?


Cevap:
Kadınların tek başlarına veya kendi aralarında cemaatle namaz kılarken kamet getirmeleri Hanefîler’e göre mekruhtur.
Hanefilerin delili, Beyhaki’de geçen (c: 1, s: 408) ve Peygamberimizden rivayet edildiği belirtilen şu hadistir:
“Kadınlara ezan da ikamet de gerekmez.”
Bu hadis biri Esma binti Ebi Bekir radıyallahu anhâdan merfu olarak, diğeri ise Abdullah İbn Ömer radıyallahu anhtan mevkuf olarak rivayet edilmiştir. Esma hadisinin senedinde bulunan ravi el-Hakem b. Abdillah b. Sa’d’ın güvenilir biri olmadığı, hadislerinin terk edildiği; Abdullah İbn Ömer hadisinin senedinde bulunan Abdullah b. el-Eyli’nin de zayıf bir ravi olduğu gerekçesi ile her iki rivayet de zayıf kabul edilmiştir. (Bkz: Kâsânî, Bedâiu’s-Sanâi’, Thk: Muhammed Muhammed Tamir, Muhammed Said Zeyni, Vecih Muhammed, c: 1, s: 478)
İmam Şafii ve Ahmed b. Hanbel’e göre kadınlar kamet getirirlerse bunun bir sakıncası olmaz, getirmezlerse bu da caizdir.
Aişe validemizin ezan okuyup, kamet getirdiği ve kadınlara imamlık yaptığı rivayet edilmiştir. (İbn Kudâme, Muvaffakuddîn Ebî Muhammed Abdillâh b. Ahmed, İbn Kudâme el-Makdîsî, Şemsuddin Ebi’l-Ferec Abdirrahman b. Ebî Ömer Muhammed b. Ahmed: el-Muğnî ve’ş-Şerhu’l-Kebîr alâ Metni’l-Mukni’, Dâru’l-Fikr, Beyrut, 1984, c: 1, s: 467, 582. fasıl)

Soru: Namazları ezan okunur okunmaz hemen kılmamız mı gerekir? Yoksa bir sonraki namaz vaktine kadar bekletebilir miyiz? Mesela ikindi ezanı okunmasına 5 dakika kalıncaya kadar öğlen namazını geciktirebilir miyiz?


Cevap:
Namazları ilk vaktinde kılmanın sevabı büyüktür. Namazlarınızı son vaktine kadar geciktirmeniz, namazın terkine yol açabileceği için zorunlu haller dışında bunu yapmamalısınız.
Şu hususu bir kez daha vurgulamamız gerekiyor: Hiçbir namaz vakti dışında kılınamaz. Yani namazların kazası olmaz. Bu yüzden her namazın kendi vaktinde kılınması zaruridir.

Fetva | Kaza Namazı

Soru: Ben öğrenciyim ve ailemden uzak bir şehirde okuyorum. Eve sadece bayramlarda ve ara tatillerinde gidiyorum. Yolum 12 saatten fazla sürüyor. Ailemin yanında seferi sayılır mıyım, bunu öğrenmek istiyorum. Ve seferi sayılırsam ne şekilde namaz kılmam gerekiyor? Kaç rekât kılınacağı değişir mi?

Cevap:
Ailenizin yanında gittiğinizde seferi olmazsınız. Fakat öğrenci olarak bulunduğunuz şehirden ayrıldığınız andan itibaren ailenizin yaşadığı şehre gelinceye kadar seferi olursunuz.

http://www.fetva.net/goruntulu-fetvalar/seferi-olmanin-sartlari-nelerdir-bursadan-istanbula-giden-seferi-olur-mu.html

Seferilikte akşam namazı üç rekât, diğer namazlar iki rekât olarak kılınmalıdır.
Bir de yolculuk esnasında ihtiyaç olursa öğle ile ikindi namazını ve akşam ile yatsı namazını birleştirebilirsiniz. Bu konuda sitemizde bir araştırma bulunmaktadır. Aşağıdaki linke tıklayarak bu araştırmayı okumanızı tavsiye ederiz:

Namazların Birleştirilmesi | Süleymaniye Vakfı

Soru: Seferi olan bir kişi gittiği yerde cemaate imam olarak namaz kıldırabilir mi? Kıldırırsa tam mı kıldıracak, yoksa kısaltarak mı?


Cevap:
Mukim (yolcu olmayan) misafire (yolcuya), misafir de mukime uyabilir. Bir mukimin misafire uyması halinde misafir olan imam iki rekâtı kıldıktan sonra selam verir, mukim de kalkar ve namazının kalan kısmını tamamlar.
İmam olan misafirin, namazdan önce veya namazdan sonra cemaate dönerek: “siz namazınızı tamamlayın, ben misafirim” demesi müstehaptır. (Ömer Nasuhi Bilmen, Büyük İslam İlmihali, “Seferin Hükümleri”, 268. paragraf)
Seferilik şartları hakkında bilgi almak için lütfen aşağıdaki linki tıklayınız:

Seferi olmanın şartları nelerdir? Bursa’dan İstanbul’a giden seferi olur mu? | Fetva