Namaz ile alakalı sorulara cevap. (Süleymaniye Vakfı > Namaz > Yazılı Fetvalar)

Soru: Tesbih namazı konusunda bahsedilen; bunu herkesin her gün, yılda bir defa veya ömürde bir defa olmak üzere kılması gerektiğine dair hadisin doğruluğunu öğrenmek istiyorum. Ayrıca tesbih namazının hükmü nedir?


Cevap:
Tesbih namazı kılınması hakkında peygamberimizden nakledildiği söylenen hadisler mevcuttur. Fakat bu hadislerin sağlamlılığı konusunda alimler üç gruba ayrılmıştır: Hadis sahihtir diyenler, zayıftır diyenler ve uydurmadır diyenler. Bunlardan, hadis zayıftır diyenler çoğunluğu oluşturmaktadır ve onların delilleri diğerlerine göre daha kuvvetlidir.
Mesela Ahmed b. Hanbel tesbih namazı ve rivayetleri hakkında “bunlar hoşuma gitmiyor” demiştir. Sebebini soranlara “bu konuda sahih hiçbir şey yoktur” demiş ve bu konudaki hadisleri reddetmiştir. (Bkz.: İbn Kudâme, Muvaffakuddîn Ebî Muhammed Abdillâh b. Ahmed, İbn Kudâme el-Makdîsî, Şemsuddin Ebi’l-Ferec Abdirrahman b. Ebî Ömer Muhammed b. Ahmed: el-Muğnî ve’ş-Şerhu’l-Kebîr alâ Metni’l-Mukni’, Dâru’l-Fikr, Beyrut, 1984, cilt: 1, sayfa: 778)
Yine hadis alimlerinden el-Aclûnî, el-Ukaylî ve Maliki alimlerden Ebu Bekir İbnu’l-Arabî tesbih namazı konusunda herhangi bir sağlam hadis bulunmadığını söylemektedirler. (İsmail b. Muhammed el-Aclûnî, Keşfu’l-Hafâ, 3. bs., Beyrut, 1988, c. 2 s. 421, Hâtime bölümü, bâbu salâti’t-tesbîh; Molla Munâvî, Feyzu’l-Kadîr Şerhu Camii’s-Sağîr, cilt: 6, s: 263, 8952. hadis.)

Soru: Malikiler namaz kılarken tahrimeyi müteakip (iftitah tekbirinden sonra) ellerini bağlamayıp, yanlara salıveriyorlar İçtihatları budur. Muhakkak bunların bir mesnedi vardır değil mi? Peygamberimiz (s.a.s) bu şekilde bir namaz kılmış mıdır, buna dair hadis var mıdır veya fiili bir tatbikatı var mıdır, yoksa müçtehit imamlardan kimisi neden ve nasıl bu şekilde içtihat etmişlerdir?


Cevap:
Malikiler kıyasa dayanarak namazda ellerin bağlanmayacağı hükmüne varmışlardır. Onlar, bunu namazda bir yere veya bir şeye dayanmaya kıyas etmişlerdir. Bu mezhebin kurucusu İmam Malik, namazda ellerin bağlanması hususunda kendisine herhangi bir bilgi ulaşmadığını, dolayısıyla farz namazlarda ellerin bağlanmaması gerektiğini söylemiştir. Ona göre nafile namazlarda kıyam uzun sürerse o zaman ellerin bağlanmasında bir sakınca olmaz.

(Sehnun b. Said et-Tenuhi, el- Müdevvenetu’l-Kübra, Mısır, trs., c:1, s:74)

Malikilerin bu konudaki ikinci delili ise peygamberimizin namazda ellerini bağladığını zikretmeyen rivayetlerin, namazda ellerin bağlanacağına dair rivayet edilen hadislerinden daha çok olduğudur. Buna rağmen bir kısım Maliki alimler (ve İmam Malik’ten rivayet edilen başka bir görüşe göre) namazda ellerin bağlanmasını, hem bağlanacağına dair rivayet edilen diğer hadislere hem de namazdaki huşu haline daha uygun olduğu için kabul etmişlerdir.

Soru: Bir baba oğlunun evinde seferi olur mu?


Cevap:
Eğer seferilik hükümlerini taşıyorsa (90 km uzak bir yola çıkmak, 15 günden az kalmak gibi) olur.

Soru: İçki bulunan bir odada namaz kılınabilir mi?

Cevap:
Müslüman içki içmez, evinde de bulundurmaz, ama içki bulunan evlerde namaz kılmak zorunda kalabilir. Bu durumda öyle yerlerde namazını kılmasında bir sakınca yoktur.

Soru: Mahallemizin en büyük camii olan Ulu Camii’nin yapımı esnasında bir ölçüm hatası olmuş ve camimizin kıblesi 45 derece yanlış yapılmış. Bu hata fark edilince Diyanet’ten görevliler geldiler, ölçtüler ve hatayı tespit ettiler. Netice itibari ile cami kıblesi ip çekilerek düzeltildi, 4 gün kıbleye dönüp namaz kılındı. Sonra cami yönetimi ve Diyanet’ten bazı kişiler devreye girerek "45 derecelik açı farkından bir şey olmaz, bundan dolayı kıblenin değiştirilmesine gerek yoktur, caminin görünüşü hoş olmuyor " vs. bahanesi ile kıbleyi eski haline getirdiler. Velhasıl şu an camii cemaati zannımca Cezayir'e dönüp namaz kılıyorlar. Ehl-i sünnet kaynaklarımızı kabul ettiremiyoruz, bir de adımız fitneciye çıktı. Lütfen bu işin fıkhî boyutunu kaynakları ile birlikte anlatıp bizlere yardımcı olun.


Cevap:
Allah Teâlâ şöyle buyurur:
“(Namaza) kalktığın her yerde yüzünü Mescid-i Haram tarafına çevir. Nerede olursanız olun, yüzünüzü onun tarafına çevirin ki, insanların elinde size karşı delil bulunmasın. İleri geri konuşan konuşur; onlardan korkmayın, benden korkun. Bir de bu, size olan iyiliklerimi tamamlayayım diyedir. Belki işlerinizi yoluna koyarsınız.” (Bakara, 2/150)

Mescid-i Haram, Kâbe’nin yakın çevresine verilen addır. Orada Kâbe tavaf edilir. Mescid-i Haram’da namaz kılanlar yüzlerini Kâbe’ye döndürürler. Dışarıda olanlar da namaz kılarken Mescid-i Haram’ın bulunduğu tarafa yönelirler. Burada ana yönler esas alınır. Ebû Hureyre’nin bildirdiğine göre Allah’ın Elçisi sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurmuştur:
“Doğu ile batı arasında tek bir kıble vardır.” (Tirmizî, Salât 256, (342, 343, 344).
Fıkıh kitaplarında söylenen de budur. Dolayısıyla Diyanet yetkililerinin uygulaması doğrudur. 45 derecelik sapma namaza mani olmaz. Çünkü ana yönler arasındaki sapma açısı 90 derecedir.

Soru: Namaz tam olarak kaç yaşında farzdır? Herkes farklı farklı şeyler söylüyor.


Cevap:
Namaz ergenlik çağına girmiş ve akıllı olan kadın erkek her müslümana farzdır. Ergenlik erkeklerin ihtilam olmaya (rüyalarında boşalmaya), kızların da adet görmeğe başladıkları zamandır.
Ergenlik çağının başlangıcı genelde erkekler için on iki, kızlar için de dokuz yaştır. Bu yaşların sonu her ikisinde de on beş yaştır. Bu yaşa kadar adet görmeye başlamamış bir kız ile ihtilam olmamış bir erkek de bu çağa girmiş sayılır.

Soru: Ben 5 aylık hamileyim ve 3 yaşında bir oğlum var. 5 vakit namazımı aksatmadan kılmaya gayret ediyorum ama gittikçe benim için bu ibadet zorlaşmaya başladı. Oturarak kılıyorum ama belki 2-3 ay sonra bunu da yapamayacağım. Vicdanım sızlıyor, bu konuda bir kolaylık var mıdır?


Cevap:
İslam dini kolaylık dinidir. Allah Teala Kur’an-ı Kerim’de şöyle buyurmaktadır:
“Allah, kimseye gücünün yeteceğinden fazlasını yüklemez.” (Bakara, 2/286)
Dinin emrettiği konular hususunda Allah Teala insanlara hiçbir zorluk yüklememiştir. O şöyle buyurmaktadır:
“Allah size bir güçlük çıkarmak istemiyor, fakat sizi arındırmak ve size olan nimetini tamamlamak istiyor. Belki şükredersiniz.” (Maide, 5/6)
“(Allah) Din konusunda size hiçbir zorluk yüklememiştir.” (Hacc, 22/78)
“Köre vebal yoktur, topala da vebal yoktur, hastaya da vebal yoktur.” (Fetih, 48/17)
Namazı ayakta kılmaya güç yetiremeyenlerle ilgili olarak şöyle bir hadis bulunmaktadır:
İmran b. Husayn’dan rivayet edilmiştir: Ben de hemeroid (basur) hastalığı vardı. Peygamberimize bu durumda nasıl kılacağımı sordum. Şöyle buyurdu: “Namazı ayakta kıl. Eğer buna güç yetiremezsen oturarak kıl. Buna da güç yetiremezsen yan yatarak kıl.” (Buhari, Taksiru’s-Salat, 19, Ebu Davud, Salat, 174)
Siz ancak yapabileceklerinizden sorumlusunuz. Kılabildiğiniz kadar oturarak kılın. Bunu da yapamazsanız hadiste belirtildiği gibi yatarak kılarsınız.

Soru: Yaygın kanaate göre kadınlar hayızlı iken namaz kılamaz ve oruç tutamaz. Sizin bu konudaki görüşlerinizi alabilir miyiz?

Cevap:
Adetli kadın namaz kılamaz ama orucunu tutmalıdır. Konuyla ilgili geniş bilgiye ADETLİ KADININ ORUCU VE NAMAZI başlıklı yazımızdan ulaşabilirsiniz:
Bu yazı daha önce sitemizde ve Kur’an Işığında Doğru Bildiğimiz Yanlışlar adlı kitabımızın birinci baskısında yayınlanmıştı. Geçen zaman sürecinde yazıyı birkaç defa gözden geçirdik. Bazı yerleri ekledik, bazı yerleri düzelttik. Aşağıdaki ilgili yazıyı okumanızı tavsiye ederiz:

Adetli Kadının Orucu ve Namazı


Allah Teâlâ şöyle buyurur:

وَيَسْأَلُونَكَ عَنِ الْمَحِيضِ قُلْ هُوَ أَذًى فَاعْتَزِلُوا النِّسَاءَ فِي الْمَحِيضِ وَلَا تَقْرَبُوهُنَّ حَتَّى يَطْهُرْنَ فَإِذَا تَطَهَّرْنَ فَأْتُوهُنَّ مِنْ حَيْثُ أَمَرَكُمُ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ التَّوَّابِينَ وَيُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِينَ

“Sana kadınların âdet halini soruyorlar. De ki, o bir eziyettir. Âdet günleri onları rahat bırakın; temizleninceye kadar da yaklaşmayın. Tertemiz oldular mı, onlara Allah’ın size buyurduğu yerden yaklaşın. Allah tevbe edenleri sever, tertemiz olanları da sever.” (Bakara 2/222)
“Temizleninceye kadar onlara yaklaşmayın” emri, âdetli kadının temiz sayılmadığını gösterir. Namaz için abdesti veya boy abdestini şart koşan âyet şöyle biter:
“… Allah size güçlük çıkarmak istemez ama sizi temiz kılmak … ister.” (Mâide 5/6)
Âdetli kadın temiz sayılamadığından namaz kılması mümkün olmaz. Bu sebeple namazdan sorumlu tutulamaz. Çünkü Allah Teâlâ şöyle buyurur:
“Allah kimseye gücünün yettiğinden fazlasını yüklemez.” (Bakara 2/286)
Ümmü Habîbe binti Cahş, kandan şikayet edince Allah’ın Elçisi şöyle demişti: “Hayzın seni engellediği süre içinde namaz kılma; sonra yıkan ve namazını kıl.”1
Âdetli kadın namazdan sorumlu olmayınca onu kaza etmekten de sorumlu olamaz. Muâze dedi ki, Aişe’ye sordum, dedim ki:

ما بال الحائض تقضي الصوم ولا تقضي الصَلاة ؟ فَقَالَتْ: أحَرُورِيَّةٌ أنْتِ؟ قلت لست بحرورية ولكني أسأل. قالت كان يصيـبنا ذلك فَنُؤْمَرُ بقَضَاءِ الصَّوْمِ وَلا نُؤمَرُ بِقَضَاءِ الصَّلاةِ.

“Neden adetli kadın oruç tutuyor da namaz kılmıyor?”
“Sen Harûriyye2 misin?” dedi. “Hayır, Harûriyye değilim ama soru soruyorum” deyince şöyle dedi: “Bizim başımıza bu olay gelince orucu tutmamız emredilirdi ama namazı kılmamız emredilmezdi.”3

İnsanları yanıltan kaza (قضى) kelimesidir. Bu kelime, Kur’an ve Sünnette ibadetler için kullanılmışsa eda yani ibadeti zamanında yapma anlamındadır. ( فإذا قضيتم مناسككم) “Hac ibadetini tamamladığınızda”4 (فإذا قضيتم الصلاة) “namazı kıldığınızda”5 demek olur.6 el-Feyyûmî (ö. 770/1368-69)7 şöyle demiştir: “Alimler, ibadetlerde kazayı, vaktinin dışında yerine getirilen, edayı da vaktinde yerine getirilen için kullandılar. Bu, kelimenin sözlük anlamına aykırıdır ama iki vakti ayırmak için oluşturulmuş bir terimdir.”8 Aişe validemiz zamanında böyle bir terim olmadığı için onun kullandığı (قضى) kelimesine eda anlamı vermek gerekir.
Kaza kelimesi ilgili olarak İbn Teymiye şöyle der:
Kaza (القضاء), Allah’ın ve Resulü’nün sözlerinde ibadeti vaktinde tam yapmayı ifade eder. Şu ayetler bunu gösterir:

فإذا قضيت الصلاة فانتشروا فى الأرض وابتغوا من فضل الله.

“Namaz tamamlandığı zaman yeryüzüne dağılın ve Allah’ın ikramından arayın.”9

فإذا قضيتم مناسككم
“Hac ibadetini tamamladığınızda.”10

Fakihlerden bir kısmı daha sonra kaza sözünü, vaktinin dışında yerine getirilen, eda sözünü ise vaktinde yerine getirilen ibadete has terimler haline getirdiler. Resulullah’ın sözünde böyle bir şey asla yoktur. Hem diyorlar ki, “Kaza sözü bazen eda anlamına kullanılır.” Böylece kelimenin Kur’an-ı Kerim’in indiği zamanki anlamını pek az kullanılır diye gösterirler. Bu sebeple Peygamberin şu sözü ile neyin kastedildiğini tartışırlar: “فما أدركتم فصلوا وما فاتكم فاقضوا وفى لفظ فأتموا” “yetiştiğinizi kılın, yetişemediğinizi kaza edin; bir rivayette tamamlayın.” O, bu sözlerden hiç biriyle ibadetin vaktinden sonra yapılmasını kastetmemiştir. Aslında Şari’in sözünde ibadetin vakti dışında yapılması ile ilgili bir şey bulunmaz. Ancak vakit iki türlüdür; biri genel, diğeri özürlüler için özeldir. Uyuyanın uyanınca, unutanın da hatırladığı zaman namazını kılması böyledir. Bu, Allah’ın onlar için belirlediği vakittir, diğerleri için ibadet vakti olmaz.11

Aişe validemiz “..orucu tutmamız emredilirdi…” dediğine göre âdet kanı oruca engel değildir. Zaten Bakara 187′de orucu bozan şeyler; yeme, içme ve cinsel ilişki olarak belirtildikten sonra şöyle denmiştir: (تِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ فَلَا تَقْرَبُوهَا) “Bunlar Allah’ın koyduğu sınırlardır; onlara yaklaşmayın.” (Bakara 2/187) Âdet kanının orucu bozduğunu söylemek sınırları aşmak olur.
Oruc’un Arapçası savm=صوم dır. Savm, imsak yani kendini tutma, kendine engel olma anlamına gelir. Oruç tutan, kendini yeme, içme ve cinsel ilişkiden engeller.12 Âdet kanı ise engellenebilecek bir şey değildir. Bu sebeple de onu orucu bozan bir şey saymak mümkün olmaz.
Baştaki âyet, âdet halini eziyet saymıştır. Eziyet insana sıkıntı veren şeydir ama hastalık değildir. Hastalık vücuttaki tabii dengenin bozulmasıdır. Adet ise tabii dengenin gereğidir. Öyleyse hiçbir kadın, adetli olduğu için orucunu bırakamaz. Aişe validemizin söylediği şu söz önemlidir: “Bizim başımıza bu olay gelince orucu tutmamız emredilirdi…” Demek ki, Peygamberimiz âdeti hastalık saymadığı için bu haldeki kadının oruç tutmasını emretmiştir.
Fakihler, âdetli kadının Ramazan’da oruç tutmasını yasaklar sonra da kaza ettirirler. Edasını yasakladıkları bir ibadetin kaza edilmesini isterken hangi delile dayandıklarını söylemezler. Hâlbuki Allah, oruç ibadetini, diğer ibadetlerden farklı olarak genişçe anlatmış ve şöyle demiştir:

تِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ فَلَا تَقْرَبُوهَا كَذَلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ آَيَاتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ.

“Bunlar Allah’ın koyduğu sınırlardır; onlara yaklaşmayın. Allah âyetlerini insanlara böyle açıklar, belki sakınırlar.” (Bakara 2/187)
Allah Kur’ân’da orucun sınırını belirlemiş ve âdeti oruca en-gel görmemiştir. Peygamberimizden de böyle bir rivayet yoktur. Öyle ise âdeti oruca engel görmek sınırlara yaklaşmak değil, onları aşmak olur. Buna da kimsenin hakkı yoktur.

* Abdulaziz Bayındır, Kur’an Işığında Doğru Bildiğimiz Yanlışlar, Süleymaniye Vakfı Yayınları, 2. Baskı, İstanbul, 2007, s: 196-199.

1. Müslim Hayz 65 [↩]
2. Müslim Hayz 65 [↩]
3. Harûriyye, Harûrâlı demektir. Harûrâ, Sıffîn savaşında Ali’nin saflarından ayrılan Hâricîlerin toplandığı yerdir. (Bkz. Ethem Ruhi Fığlalı, “Hariciler”, DİA, c. XVI, s.169-175.) [↩]
4. Bakara 200 [↩]
5. Nisa 4/103 [↩]
6. Kitab’ul-ayn, Tac’ul-Arus, Lisan’ul-Arab, es-Sıhah, el-Mısbah’ul-munir. قضي mad [↩]
7. Diyanet Vakfı İslam Ansk. Feyyumî md. İst. 1995 [↩]
8. Ahmed b. Muhammed el-Feyyûmî, el-Mısbah’ul-Munîr, Lübnan 2001, s. 519 [↩]
9. Cuma 62/10 [↩]
10. Bakara 200 [↩]
11. İbn Teymiye, Mecmuu Fetâvâ Teymiye 1. baskı, 1382 h. C. XII, s. 106 [↩]
12. Bkz. Müfredât, صوم mad. [↩]

Soru: Ömer Nasuhi Bilmen Hocanın Büyük İslam İlmihali adlı eserinin 154. sayfasında, 187. maddede: "Cemaat değişik insanlardan olunca imamın arkasında önce erkekler, sonra erkek çocuklar, sonra kadınlar saf bağlarlar. Bu sırayı erkeklerle erkek çocukların gözetmesi sünnettir. Erkeklerle kadınların bu sırayı gözetmesi ise farzdır." denilmektedir. Bu farziyetin kaynağı nedir?


Cevap:
Peygamber (sav) döneminde kadınların erkeklerin arkasında saf yaptıkları Buhari ve Müslim gibi sahih hadis kitaplarında geçmektedir. (Bkz: Buhârî, Salât 20, Ezân 78, 161, 164; Müslim, Mesâcid 266-268, (658-660); Muvatta, Kasru’s-Salât 31; Ebû Dâvud, Salât 71; Tirmizi, Salât 173; Nesâî, Mesâcid 43)
Alimler bunu, erkeklerle kadınların namazda bir araya gelmelerinin, karışmalarının önlenmesi olarak yorumlamışlardır. Fakat buna rağmen bir kadın bu kurala riayet etmezse alimlerinin çoğunluğuna (cumhûra) göre kadının namazı geçerli olur. Fakat Hanefi mezhebine göre erkeklerle aynı safta duran kadının namazı bozulmasa da erkeklerin namazı bozulur. Hanefilerin bu hükmünü “ilginç” bulan İbn Hacer el-Askalani, bunun zorlama bir yorum olduğunu belirtmektedir. (Bkz.: İbn Hacer el-Askalânî, Fethu’l-Bârî bi Şerhi Sahîhi’l-Buhârî, Mektebetü’l-Külliyyâti’l-Ezheriyye, Mısır, 1978, cilt: 4, sayfa: 111, 727. hadisin şerhi )
Hanefilerin “erkeklerle kadınların bu sırayı gözetmeleri farzdır” şeklindeki değerlendirmeleri bazı “zayıf hadis”lere dayanmaktadır. Hanefi fıkıh kitaplarında şu rivayet yer almaktadır:
“Kadınları Allah’ın koymuş olduğu yere, arkaya / arka safa koyunuz.” (Muhammed b. Yusuf ez-Zeylaî, Nasbu’r-Râye li Ahâdîsi’l-Hidâye, 2. Baskı, el-Meclisü’l-İlmî, cilt: 2 sayfa: 36) Fakat bu hadis sahih hadis kitaplarında yer almamaktadır. Hadis alimleri bu sözün merfu’ (Peygamberimize atfedilen hadis) olarak sabit olmadığını, sahabeden Abdullah b. Mes’ud’a ait bir mevkûf bir söz olduğunu belirtmişlerdir.
İkinci rivayet ise Müslim, Ebu Davud, Tirmizi ve Nesai gibi hadis kitaplarında yer almaktadır. O rivayet şöyledir:
“Erkeklerin saflarının en hayırlısı ilk saf, en kötüsü ise son saftır. Kadınların saflarının en hayırlısı son saf, en kötüsü ise ilk saftır.” (Müslîm, Salât 132, (440); Ebu Dâvud, Salât 98; Tirmizî, Salât 166; Nesâî, İmâmet 32)
Fakat bu hadisten de bir farziyet çıkarılması kolay değildir. Bu bir fazilet meselesidir. “Hanefiler prensip olarak namazın farzlarının ancak yakîn ve kesinlik ifade eden yollarla sabit olabileceğini kabul ederken, bu muhazat meselesinde, yani cemaatle namaza duruş düzeninin belirlenmesinde, yakîn ifade etmeyen haber-i vahidlerle amel etmişlerdir.” (Yunus Apaydın, “Namaz – Oruç”, İlmihal – 1 İman Ve İbadetler, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi, s: 274)
Sonuç olarak kadınların erkeklerin arkasında saf tutmaları sünnete uygundur. Fakat buna rağmen erkeklerle yan yana dururlarsa hem kadınların hem de erkeklerin namazı geçerli olmakla birlikte bu şekilde bir saf düzeni sünnete uygun düşmez.

Soru: Görevim icabı yeni bir memlekete geldim. Bir hafta bazı namazlarımı yanlış tarafa doğru kılmışım. Kıldığım o namazlarım ne olacak?


Cevap:
“Kıble yönünü bilmeyen ve yanında soracak bir adam bulamayan kimse, araştırma yapar. Bazı işaretlere, güneşe ve yıldızlara bakarak kıble yönünü araştırır da kanaat getirdiği tarafa doğru namazını kılar. Namazını tamamladıktan sonra kıble yönünü belirlemede hata ettiğini anlarsa, artık o namazı iade etmez. Fakat namaz içinde iken kıble yönünü bilecek olsa, o tarafa dönerek namazını tamamlar; yeniden kılması gerekmez. Kıble yönü üzerindeki şüphe, ister şehir içinde, ister kırda, ister karanlık gecede ve gündüz vaktinde olsun, durum aynıdır. Böyle bir kimsenin kapıları çalıp kıbleyi sorması gerekmez.
(Ömer Nasuhi Bilmen, Büyük İslam İlmihali, Bilmen Yay., İstanbul, 1986, s: 101)