Insanlik medeniyetle mi, yoksa vahsetle mi basladi?

Çogumuzun zihnini kurcalar: Ilk insanlar ne idi, vahsi mi, medeni mi?
Bu mesele üzerine kafamiza girmis olan fikirleri ciddi sekilde tetkikten geçirecek olsak, onlari pek karisik ve hatta birbirine zit buluruz. Biz burada, teferruata girmeden bu konudaki fikirlerin baslicalarini ve kaynaklarini belirtmeye çalisacagiz.

Insanligin baslangici hakkinda halen üç görüs yaygindir(*):
1— Evrimci görüs,
2— Islami görüs,
3— Ilmi görüs.
1— Bati Kaynakli Evrimci Görüs: Buna göre, insanlarin atasi maymundur. Maymun kilini atarak insan olmustur. Maymunluktan sonra tesekkül eden ilk insan cemiyeti (bazilarina göre cemiyetleri), korkunç bir vahset devri geçirmistir. El yordamiyla ilerleyen bu ilk vahsiler, bir kisim tesadüflerin de yardimiyla bazi teknikleri elde etmislerdir. Söz gelisi, kuru odunlari birbirine sürterek atesi bulurlar. Bir orman yangininda telef olan hayvanla pisirmeyi, ocagin yaninda yanarak sertlesmis olan çamurla da seramigi kesfederler vs. Bu sekilde, gittikçe ilerleyen insanlik, en üst seviyeye Bati`da ulasmistir. Bati medeniyeti insanligin en yüce, en üstün medeniyetidir. Bütün insanlik onu benimsemek zorundadir. Onun disinda kalan sistemlere "Medeniyet" denemez. Çin, Hint, Islam medeniyetleri, bu sebeple barbarliktir, vahsettir, geriliktir. "Medenilesmek" isteyen her fert, her cemiyet onu benimsemeye mecburdur, mahkumdur vs.

2— Islami Görüs: Kur`an-i Kerim tarafindan ortaya konan bu görüse göre, ilk insan Hz. Adem(as)`dir ve bir peygamberdir. Hz. Adem, peygamber olmasi hasebiyle, vahye mazhardir ve kendisine kitap gelmistir. Bu kitapta insanlar için zaruri ve gerekli olan bilgiler vardir.

Gerekli bilgilerden maksat sadece dini olanlar degildir. Maddi hayatla ilgili olanlar da buna dahildir Nitekim, bazi rivayetler, Hz. Adem`in cennetten, beraberinde, insan hayatinin devami ve teknolojinin gelismesi için sart olan teknik teçhizati da getirdigini belirtir: Örs, kerpeten, çekiç, igne, gürz bunlardandir. (Razi, Tefsir, 29/241-243; Ibn Kesir, 6/566)

Dinimiz bu temel görüse ilaveten, hiç bir devirde insanlarin basi bos birakilmadigini, her kavme mutlaka Peygamber gönderildigini de haber verir. Kur`an-i Kerim, geçmis kavimlerden Allah`in emirlerine uyanlarin güçlü medeniyetler kurdugunu, azanlarin ilahi cezalara maruz kalarak yikilip gittiklerini ve yeryüzünde isimlerinin bile unutuldugunu tekrar tekrar ifade eder.

Bu söylenen görüsler, insanlarin düsüncelerine, derin etkilerde bulunmustur. Bir kaç tanesini belirtelim:
- Avrupa medeniyetinin en üstün, en son medeniyet oldugu görüsü, Avrupalilara, bir egoizm vermistir. Bu bencillik, askeri ve ekonomik üstünlügü elinde tutan Batililarin, tarihte görülmeyen vahsi metotlarla sömürgelestirdikleri kavimleri "medenilestirme" adina imha etmelerine sebep olmustur. Kesfedildigi asirda milyonlarla Kizilderilinin yasadigi Amerika`da bugün o irk sönmüstür. Okyanus adalarinda ve Afrika`da yasayan "medenilesmeyecek yaratilista" olduguna hükmedilen vahsiler (!) (yerli, iptidai, barbar, sarkli kelimeleri de ayni manada kullanilir) günümüzde bile ayni telakkinin kurbanlari olmaya devam ediyorlar.

- Bilhassa 19. asirla 20. asrin ilk çeyreginde hemen hemen bütün dünya "aydin"larini yönlendirmis olan Bati menseli görüs, Bati disinda kalan milletleri "medenilesmek için Batililasmak" kompleksine iterek, maddi ve manevi büyük yikimlara sebep olmustur. Bunun en güzel örnegi Türkiye`mizdir. Bu maksatla yapilan bütün çalismalar -herhangi bir müspet ve yapici hizmet sunmaksizin- korkunç bir anarside karar kilmistir.

- Peygamberlerin teknikte de örnek olduklari, insanlik tarihinde kaydedilen teknik merhalelerin peygamberler sayesinde gerçeklestirilmis bulundugu prensip olarak benimsenmeyince, geçmisle ilgili durumlar saglikli bir sekilde izah edilememistir. Eski devirlerden günümüze intikal eden harika eserler var. Bunlar o kadar harika ki, yukarida açiklanan Batili anlayis geregince vahsi addedilen eski insanlarin eliyle yapilmis olmasi mümkün degildir. Mesela Piri Reis`in çizdigi dünya haritasi, bu zihniyete sahip bir Batiliya göre, "Fezadan gelen devlerin çizdigi asillarinin kopyasinin kopyasinin kopyasidir". Çünkü Piri Reis Batili degildir, su halde barbardir, vahsidir ve dolayisiyla böyle mükemmel bir eser vermesi mümkün degildir.
Bu zihniyet, Bati menseli olmayan bütün tarihi eserleri böyle izah edecektir. Ayni yazar, Peru`da, kuru çamurun içinde bulunmus olan ve fevkalade mükemmelligi belirtilen bir takvimle alakali olarak da su açiklamayi yapar: Bu mükemmellik de, onu tasarlayan, ortaya koyan ve kullananlarin bizden üstün bir uygarlik (medeniyet) seviyesine ulasmis oldugunu ispatlamaktadir. KENDIMIZE OLAN SONSUZ GÜVENIMIZ BU ISBATI NASIL KABUL EDECEK BILMIYORUM".

Keza, bir heykel üzerindeki sekillerde okunan bir kisim astronomik bilgilerle alakali olarak da su yorum ileri sürülür: "Bu astronomi bilgisini, yapi sanatinda bile pek geri olan iptidai insanlar mi bir araya getirmisti, yoksa bu bilgi dünya disi bir kaynaktan mi gelmistir?"

Kendi disinda kalan insanligi vahsete mahkum eden Bati zihniyeti, geçmis devletlerden intikal eden, izahi imkansiz (!) pek çok ilmi ve teknik harikalari saydiktan sonra, bunlari izah sadedinde, su safsataya düser: "Bizden önce yüksek bir kültürün, ya da esit seviyede bir teknolojinin varligini kabul edemeyecegimize göre, bir tek nazariye kaliyor: Uzaydan (fezadan) bir ziyaretçi".

Kur`an-i Kerim`in verdigi bir espri ile bakinca, böylesi harika eserlerin, insani oldugu, ancak Ilahi vahye mazhar peygamberlerin irsadina dayandigi kabul edilir. Zira Kur`an-i Kerim, insanligin geçmisini vahset ve cehalete mahkum etmez. Aksine, bir kisim eski milletlerden bahsederken, onlarin "kuvvetçe daha ileri", "mal ve evlatça daha çok" olduklarini ve "yeryüzünde daha çok, daha saglam eserler biraktiklari"ni belirtir. (Su ayetler görülebilir: Tevbe, 69; Fatir, 44; Muhammed, 12; Mü`min, 21, 82; Kasas, 76-78).

Terakkiyi inkar mi? Kur`an-i Kerim ve hadis-i seriflerden (Hz. Peygamberin sözlerinden) esasini alan Islam telakkisi, insanligin gitgide terakki ettigini inkar etmez. "Ilk cemiyet medenidir" derken, bugünkü manada içtimai ve teknik teçhizata sahiptir demek istemez. Onlar duyulan ihtiyaç nispetinde teknik ve kültürel teçhizata sahiptir. Kanunu ve kaideleri ilk cemiyetin sadeligi nispetinde basit ve mahduttur. Nüfus artip, içtimai tansiyon (sosyal gerilim) kesafet kazandikça, gerek teknik ve gerekse kanun ve kaideler yönüyle zenginlesmeye, gelismeye ihtiyaç duyulmustur.

Bu ihtiyaç da birbirini takip eden peygamberlerle karsilanmistir. Peygamberler sadece dini ve içtimai kaideler getirmekle kalmamis, maddi problemlerin hallinde de önder olmuslardir. Nitekim, kumastan yapilan elbiseye Hz. Idris, demirciligin -ve burada zirhin- gelismesine Hz. Davud, tibba Hz. Lokman, gemicilige Hz. Nuh, saatçilige Hz. Yusuf öncülük etmistir. Bu teknikler, bugünkü "medenilik"in gelismesinde küçümsenmesi mümkün olmayan siçrama ve dönüm noktalarini teskil eder.

3— Ilmi Görüs: Batili görüsün, ilmi temelden mahrum ve tamamen hissi ve bencil hesaplara dayandigi, bizzat Batililar tarafindan ifade edilmeye baslanmistir. Bilhassa etnoloji ilmi gelisip, yeryüzünün her tarafinda yasayan insanlarin dilleri, inançlari, efsaneleri, ahlak anlayisi ve örfleri ögrenildikten sonra, insanligin geçmisi hakkinda ileri sürülen bu tekamülcü nazariyeler (teoriler) iyice itibardan düsmüstür. Çünkü, binlerce yildir birbirleriyle hiçbir temasta bulunmamis olan Avustralya, Afrika, Amerika, Okyanus adalari ve kutuplarda yasayan iptidai denen kavimlerin dillerinde, inançlarinda, kültür ve tekniklerinde kuvvetli benzerlikler görülmüstür. Bu benzerlikler, insanlarin tek bir kaynaktan çogaldiklarini, oldukça ileri müsterek bir medeniyet seviyesine ulastiktan sonra yeryüzünde dagildiklari fikrini ilham etmistir.

Bu fikir, asrimizda, her geçen gün kuvvet kazanmaktadir.

Bu noktada da kalmayan sag duyu sahibi bir kisim Batili alimler, "vahsi" ve "medeni" gibi degerlendirmelerin tamamen izafi hükümler oldugunu belirtirler. Onlara göre, yeryüzünde mevcut insan cemaatleri mutlaka bir kisim içtimai degerlere ve bazi teknik malzemelere sahiptir. Alet kullanmayan ve kaideye uymayan hiçbir cemaat mevcut degildir. Her cemaatin kendi disindakini hor görüp tahkir edici isimler taktigi, "iptidai" denen insanlarin da, medeni Batililara "vahsi" nazariyla baktigi görülmüstür. Bu durumlari degerlendiren Batili bir meshur, batililarin anlamis oldugu sekilde bir vahsetin insanlar arasinda hiçbir devirde mevcut olmadigini belirttikten sonra, sözünü söyle noktalar: "Asil vahsi, vahsetin varligina inanan kimsedir."

Birlikten çokluk; medeniyetten vahset nasil çikti?" Kuran-i Kerim`de belirtilen, baslangiçtaki medeni olan tek insan cemiyetinden çesitli irklarin, dillerin nasil çiktigi, bir kisim iptidai gruplarin nasil tesekkül ettigi merak konusudur. Bu mesele henüz ilmen kesin hatlariyla tam olarak izah edilmis degildir. Ancak oldukça tatminkar açiklamalar yapilmistir. Bunlardan birini asagida sunmaya çalisacagiz.

Prof. Gish, "Fosiller ve Evrim" adiyla tercüme edilen kitabinda; ilk insanlarin topluluk halinde yasadiklarini belirtir. Zamanla mevcut kaynaklarin artan nüfus karsisinda yetersiz duruma gelmesiyle bu topluluk fertlerinin de küçük gruplar halinde yeryüzüne dagildiklarina isaret eder. Farkli ülkelere giden ve birbirinden iyice koparak aralarindaki irtibat kesilen bu gruplarin çogalmalari da yine kendi içlerinde olmaya baslamistir. Önceleri ayni yerde bulunmus olan gruplar, daha sonra bu bütünün üyeleri olarak çogalmaya devam etmislerdir. Bu gruplarin her birisinde yüksek oranda melez meydana gelerek gruplar arasindaki fertlerin genetik yapilarinda farklilik ortaya çikmistir. Neticede bu gruplar çesitli kabile ve irklari hasil etmistir.

Toplulugun orijinal merkezinden ayrilan bu küçük gruplarin bir kismi önceden sahip olduklari bilgi ve sanatlarini devam ettirirken bazilari bunlari kaybetmistir. Bu kaybetme muhtemelen bazi faktörlerin tesiriyle olmustur. Mesela; önceleri yagmaci akinlara karsi arazilerini müdafaa için silah yapma ihtiyaci duyan gruplar, toplumdan ayrilarak genis ve bos sahalara yayilinca, bu ihtiyaci hissetmez oldular. Böylece silah yapimi terkedilmis, toplanan az bir besin gruba kafi geldiginden bazi kabilelerde önceki ziraat isleri de birakilmistir. Bu devrede her grup kendi içine kapanik yasadigindan sanatlar komsu gruplar arasinda karsilikli degismeden mahrum kaliyordu. Sonuçta "ilerleme" olarak ifade edebilecegimiz hususlar bazi kabilelerde gecikmis, hatta çok iptidai bir seviyeye dogru dejenere olup bozulmustur.

Bir merkezden yayilmis olan insanlardan bir kisminin ilerlerken bazilarinin yerinde saydigina ve hatta geriledigine dikkati çeken Gish söyle der:
"Avrupa ve Asya`ya yayilan kalabalik topluluklarda medeniyet hizli bir sekilde gelisirken, Amerika ve Avustralya ile Güney Afrika`da daginik halde yasayan gruplar, eskiden sahip olduklari medeniyeti de yavas yavas terk ettiler. Neticede günümüzdeki ilkel topluluklar haline geldiler.

Insanlara ait sanat eserlerinin her tarafta bulunusu, ilk insanlarin bu sekilde daginik olarak yasadiklarina isaret eder. Geçmisteki topluluklar oldukça ileri seviyede silah ve aletler yapabiliyorlardi. Ayrica bunlar, inanç sahibi idiler. Ölülerini çiçekler ve çesitli maddelerle birlikte gömmeleri bunlarin dindar topluluklar oldugunu ve ahirete inandiklarini gösterir".

Ilmi verilere dayanarak yapilan bu açiklamanin Kur`ani görüse ne kadar uydugu nazar-i dikkatten kaçmamaktadir. Zira Kur`an`da gelen açiklamalara göre de insanligin ilerlemesi, terakkisi devamli olmamis. Bunu bir kisim zikzaklar ve kesintiler takip etmistir. Bu neticeye yine o cemiyetlerin kendileri sebep olmustur. Teknik yönden ilerleyip maddi bakimdan güçlenen toplumlarin, zaman zaman ilahi irsattan ayrilmalari gerilemelerine yol açmistir. Çesitli sapiklik ve ahlaksizliklara düsmüs bu tip kavimlerin cezalandirilarak ellerindeki nimetlerin alindigi Kur`an-i Kerim`de bildirilir. Bunlarin bir kismi toptan helak edilmis, bir kismi da büyük maddi musibetlere, belalara maruz birakilmistir.

Geçmis milletlerden bazilarinin "Kuvvetçe daha ileri", "mal ve evlatça daha çok" olduklari nazara verilir (Tevbe 69; Fatir, 44; Muhammed 13). "Yeryüzünde daha çok ve daha saglam eserler biraktiklari" ifade edilir (Mü`min, 21, 82). Kasas suresinin 76. ayetinde Karun`a "Anahtarlarini güçlü bir toplulugun" zor tasiyacagi kadar çok mal verildiginden bahsedilir. Hatta, "Allah`in önceleri ondan (Karun) daha güçlü ve topladigi sey daha fazla olan nice nesilleri helak ettigi"ne dikkat çekilir (Kasas 76-78).

Rum suresinde de geçmisteki medeni kavimlerden söz edilir:
"Yeryüzünde dolasip kendilerinden önce geçmis kimselerin sonlarinin nasil olduguna bakmazlar mi? Ki onlar kendilerinden daha kuvvetli idiler, yeryüzünü kazip alt-üst ederek onlardan çok imar etmis kimseydiler. Ve onlara bürhanlarla peygamberler gelmisti. Böylece onlara zulmetmiyor, onlar kendilerine zulmediyorlardi. Sonra Allah`in ayetlerini yalan sayip onlari alaya alarak kötülük yapanlarin sonu pek kötü oldu" (Rum, 9-10).

Bütün bu bilgilerin isiginda, simdi insanligin baslangicini, geçmisini, vahsi kabul etmek mümkün mü? (**).

(*) Bu taksimin yanlis anlasilmamasi için sunu belirtmek isteriz: Islami görüs dogrudan nassa, âyet ve hadîste gelen açiklamalara dayanir, bunu öbürleri ile karistirmamak gerekir. Evrimci görüs, daha çok modern çagda mevcut ibtidai kavimlerde rastlanan bazi müessese ve an`anenin ifratkar bir kiyasla ilk insanlara tesmiline ve bu prensipten gelistirilen spekülasyona dayanir. Ilmi görüs ise, dünyanin her tarafinda yasayan farkli cemiyetlerin sundugu benzer kültürel unsurlarin, yani objektif verilerin yorumuna dayanir. Bu sonuncu spekülatif sayilmaz.
(**) Daha fazla bilgi için : Cânan, I.; Peygamberimizin Hadislerinde Medeniyet, Kültür ve Teknik, Cihan Yayinlari, Istanbul 1984.