Aretioskleroz damar sertliği

Atardamar duvarının sertleşerek esnekliğini yitirmesiyle oluşan ve daha çok erkeklerde görülen bir hastalıktır. Arteriyosklerozun sözdük anlamı atardamar sertleşmesidir. Ateroskleroz ise atardamar duvarında belli bir alanın ezilerek esnekliğini yitirmesi ve sertleşmesidir.
-Nasıl Bir Hastalıktır?
Arteriyoskleroz bütün kalp enfarktüsühttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif beyin trombozu ve beyin kanaması olgularının başlıca nedenidir. Ayrıca bacak kangrenlerinin büyük bir bölümü de arteriyoskleroz kaynaklıdır. Arteriyosklerozhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif klinik tablo olarak ortaya çıktığı bu gibi durumlar dışındahttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif genellikle özgün belirti vermeyen bir hastalıktır. Birçok varsayım ileri sürülmesine karşın hastalığın nedenleri tam olarak bilinmemektedir. Bu nedenle hastalığın orta ve büyük atardamarlarda yaptığı lezyonlarla tanımlanması eğilimi güç kazanmaktadır. Arteriyoskleroz en çok orta ve büyük atardamarlarda görülür.
Olağan durumunda esnek olan atar-damar duvarlarıhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif damardan geçen kan miktarına göre genişler ya da daralır. Atardamarlar bu özellikleriyle dolaşımdaki kan miktarını düzenlerler. Arteriyosklerozdahttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif atardamar duvarındaki esnek yapılar çok sert olan bağdokusu tarafından kaplanır ve esneklik yok olur. Damar duvarının sertleşmesinihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif duvardan damar içine doğru büyüyen oluşumlar ya da aterom plakları izler. Ozellilde aterom plaklarının gelişimi sonucunda damar boşluğunun çapı daralır ve geçen kan miktarı azalır. Aterom plakları üzerinde kan pıhtılarının daha kolay oluşmasıhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif daralmayı artırarak damarın tıkanmasına neden olur.
-Hastalığın Nedenleri
Arteriyosklerozun oluşum süreci ile ilgili birçok varsayım ileri sürülmüştür. Klinik ve deneysel yerlerle desteklenen ancak henüz geçerlilikleri kamtlanmamış iki varsayım önemlidir. İlk varsayımhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif arteriyosklerozun oluşumundan yağları sorumlu tutar. Atardamar duvarı içten dışa doğru içhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif orta ve dış olmak üzere üç katmandan oluşur. İç katman bir kat hücrehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif yani endotel ile onun altında yer alan elastik bağdokusundan oluşur. Orta katmanda daha çok kasdokusu egemendir. Dış katman ise bağdokusu yapısındadır. Yapı olarak bazı açılardan trigliserithttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif fosfolipit ve lipoproteine benzeyen yağlar damardaki kanın basıncıyla atardamar duvarının iç katmanlanna doğru itilir. Bu yağlar olağan koşullarda atardamar duvarını aşarak lenf dolaşımına katılırlar. Ama kan dolaşımmdaki yağların çok fazlahttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif yağ moleküllerinin büyük olması ve atardamar duvarının esnekliğini yitirmesi durumunda yağlar atardamar duvarının iç ve orta katmanlarında sıkışıp kalırlar. Atar-damar duvarındaki enzimler yağ moleküllerini parçalayarak arteriyoskleroz oluşumundan daha az önem taşıyan kolesterolhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif yağ asitleri ve başka maddelerin açığa çıkmasını sağlar. Serbest kalan bu maddeler atardamar duvarını tahriş eder. Damar duvarı bu uyarıya iltihabi bir tepki ile yanıt verir. İltihap sonucu gelişen sert bağdokusu damar duvarını sertleştirir. Bu süreç sırasında yıkıma uğrayan atardamar duvarındahttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif kolayca parçalanabilen yeni kılcal damar-lar belirir. Bu dahttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif iltihaplanmanın daha da artmasına yol açar.
Yağların sürekli olarak birikmesi ve atardamar duvarının belirli noktalarda kalınlaşmasıhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif damar duvarının içeriye doğru katlanarak aterom plaklarının oluşmasına neden olur. Aterom plakları parçalanabilirhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif ülserleşebilir ya da içeriğinin bir kısmını damara bırakabilir (ateromun ezilerek pelteleşmesi). Özellikle ülserleşme durumundahttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif dolaşımdaki trombositlerin plak üzerinde birikmesiyle pıhtılaşma süreci başlar. Buhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif daha ileride pıhtı oluşumuna ve damar tıkanmasına yol açacaktır. Pıhtıdan kopan parçalar kan dolaşımıyla taşınarak daha küçük çaptaki atardamarları tıkarlar ve ciddi sonuçlara neden olabilirler.
İkinci varsayıma görehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif buraya kadar sözü edilen olayları başlatan süreç farklıdır. Arteriyoskleroz oluşumunda bozukluğu başlatan etmenhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif atardamar duyanmn iç katmanmdaki bir lezyona bağlı pıhtılaşmadır. Başka bir deyişlehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif iç katmandaki küçük bir lezyon burada trombositlerin birikmesine ve hastalık zincirini başlatan olağandışı pıhtılaşmaya neden olur. Bu durumda yağların damar duvarına girerek yerleşmesi nicel açıdan önemli görülse dehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif ikincil bir etkendir.
-Hastalığın Belirtileri
Arteriyosklerozun özgün belirtileri olmadığı vurgulanmıştı. Belirtiler ancak damar lezyonlan belirginleştikten sonra ortaya çıkar. Arteriyoskleroz lezyonlan olan hastalann yalnız yüzde 5- l0′unda klinik belirtiler gözlenir. Hastalığa bu nedenle “aysberg hastalığı” da denir. Daha çok büyük damarlann iki dala aynldığı noktalarda yerleşir.
Japonlar’dahttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif Yemenliler’de ve Jamaikalılar’da arteriyoskleroz kalbe oranla beyinde daha çok görülmektedir. Arteriyoskleroz belirti verdiğindehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif belirtiler lezyonun yeri ile ilişkilidir. Bunun nedeni dokulara yeterli oksijen iletilememesi ve söz konusu bölgedeki kan dolaşımının engellenmesidir.
Yerleşimin beyinde olduğu durumlarda görme ve konuşma bozukluklanhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gifilerleyici bellek yitimihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif anlık bilinç yitimlerihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif yer ve zaman kavramlannın bozulmasıhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif kol ya da bacaklarda kas gücünün ani ve geçici olarak zayıflaması ve son olarak da beyin trombozu gelişir.
Hastalık kalbi tutarsa kalp kasının kasılma gücühttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif gelen oksijenin yetersizliği nedeniyle zayıflar. Kalpte ek atımlar (ekstrasistol)http://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif kalp atışlarının nöbet halinde hızlanması (paroksismal taşikardi) ve kulakçığın hızlı kasılması (flater) gibi ritim bozuklukları görülür. Koroner damar lezyonlannahttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif spazma yol açan refleksler de eklenirse anjinaya benzer göğüs ağrıları belirir. Son aşamada ise miyokart enfarktüsü gelişir.
Arteriyoskleroz bacak damarlarını tutarsa yürüme sırasında kramp ağrılarıhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif deride kalınlaşma ve rengin koyulaşmasıhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif bacaklarda ısı düşmesi ve zamanla kangren gelişir.
Son olarakhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif böbrek atardamarlarmnın tutulduğu olgularda kan basıncı yükselmesi ve böbrek işlevlerinde hafif bozukluklar görülür. Böbreğin küçük damarlannın da tutulması ile durum daha tehlikeli olabilir.
-Yaş ve cinsiyetin etkisi
Arteriyoskleroz erişkin erkeklerde daha yaygındır. Orta yaş düzeyindehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif erkeklerde kadınlardan daha sık görüldüğü uzun süredir bilinmektedir. Menopoz sonrasmda iki cins arasmdaki fark ortadan kalkar. Kadınlardahttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif östrojenin ve öteki eşey hormonlarının arteriyoskleroza karşı koruyucu rolü olduğu düşünülmektedir.
Arteriyosklerozun orta yaşlı erişkinlerde daha yaygın olması gençlerde görülmeyeceği anlamına gelmez. Kore Savaşı’nda ölen askerlerde yapılan otopsi incelemelerinin sonuçlanna görehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif arteriyoskleroz lezyonlan bu yaş grubunda da oldukça yaygmdır.
Bazı kişilerde arteriyosklerozun doğumdan hemen sonra gelişmeye başladığı yolunda görüşler vardır. ABD’de 35 yaşında arteriyoskleroz kaynaklı hastalıklardan ölenlerde yapılan araştırmalardahttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif hiçbir belirti vermediği anlaşılan koroner lezyonlanna rastlanmıştır.
Kolesterol ile ilişkisi
Kolesterolün arteriyoskleroz oluşumundaki etkisi önemli bir tartışma konusudur. Birkaç yıl önce neredeyse kolesterol ile arteriyoskleroz özdeşleştinlmişti. Daha sonra önemini belki de gereğinden çok yitiren kolesterolhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif günümüzde yeniden ele alınarak ğerçek boyutlarda değerlendirilmeye çalışılıyor. Bu konuda birçok deneysel veri vardır. Deney hayvanlanna yağ bakımından zengin bir beslenme rejimi uygulanıncahttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif kan kolesterol düzeyi yükselir. Bu dahttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif arteriyoskleroz lezyonlanna yol açar. Gerçekten dehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif arteriyoskleroz görülmeyen toplumlarda yağsız beslenme alışkanlıkları yaygındır. Bol yağlı besinler tüketen toplumlarda ise bu hastalık oldukça sık görülür. Amerika’ya yerleşmiş Yahudi ve Japonlar’da arteriyoskleroz sıklığı Amerikalılar’la eşdeğerdedir. Bundan da anlaşılacağı gibihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif hastalıkta ırk etkeninden çok yaşam ve beslenme alışkanlıldarının önemi vardır.
Şeker hastalığıhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif böbrek hastalığı ve ksantomatoz (nadir doğumsal bir hastalık) gibi kanda yağ düzeyinin yüksek olduğu hastalıklara yakalananlarda arteriyoskleroz yaygındır. Ote yandan miyebm gibi kanm yağ düzeyinin düşük olduğu hastalıklarda arteriyosklerozun görülme oranı düşer. Ozetlehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif beslemne denetiminin arteriyosklerozdan korunma-da en iyi yöntem olduğu söylenebilir.
Hipertansiyon ile ilişkisi
Yüksek tansiyon (kan basıncı yüksekliği) kuşkusuz arteriyosklerozu ilerleten bir etkendir. Daha önce de belirtildiği gibi Japon ve Yemenliler’de arteriyoskleroz az görülür. Ama bu kişilerin yüksek tansiyonu varsa arteriyoskleroz görülme sıklığı önemli ölçüde artmaktadır.
Yüksek tansiyon atardamar duvannda daha çok kolesterol birikmesine neden olur. Daha önce değinildiği gibi kolesterolün zedeleyici etkisi ile ortaya çıkan iltihabi tepki olası bir arteriyoskleroz nedenidir. Süreç burada tamamlanmaz. Atardamar duvarında da kolesterol üretimi olması aşın kolesterol birikimine yol açar. Böylecehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif yüksek tansiyonun yalnız arteriyosklerozu artırmadığıhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif aynı zamanda arteriyosklerozun gelişimine neden olduğu söylenebilir.
Araştırma sonuçlanna görehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif atardamar duvanndaki kolesterol miktanhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif besinlerle alınan ya da kanda bulunan kolesterol miktarından çokhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif yüksek tansi
yonla ilgilidir. Gerçekten de yüksek tansiyonla arteriyosklerozun birlikte görülmesihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif damar hastalıklan tehlikesini çok yükseltir. Aynca arteriyosklerozun büyük damarlann esneldiğini azaltarakhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif kan basıncını yükselttiği de hatırlanmalıdır.
Şişmanlık ve şeker hastalığında yağlarla ilgili bozukluklar önem kazanır ve atardamarlan etkiler. Atardamar duvannda yağlar daha kolay birikir ve arteriyoskleroza giden yol açılmış olur. Arteriyoskleroz oluşumunda önemli rol oynayan öteki etkenler sigara alışkanlığı ve hareketsiz yaşamdır.
Hastalığın Tedavisi
Arteriyosklerozun nedenleri bilinmediğindenhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif bu hastalığa özgü tedavi yöntemleri uygulamak olanaksızdır. Hastalann belli bir beslenme programı izlemeleri gene de önemlidir.
Arteriyoskleroz oluşumunu açıklayan kuramlar arasmda en geçerli olanı hastalıkla yağlar arasında ilişki kuran yaklaşımdır. Bu yaklaşımı destekleyen birçok veri vardır: Aşın yağlı besinler verilen deney hayvanlannda mutlaka arteriyoskleroz gelişmektedir. Değişik çevrelerde yaşayan aynı ırktan bireylerhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif beslenme alışkanlıklarında yağ bakimmdan zengin besinler çoğunluktaysa genellikle arteriyoskleroza yakalanırlar. Şeker hastalığı ve hipotiroidizm (tiroit salgısı yetersizliği) gibi kanda yağ düzeyini yükselten hastalıklar arteriyosklerozu hazırlayıcı etki yapar. Incelenen bütün koşullarhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif yağlarm arteriyoskleroz oluşumunda önemli bir etkisi olduğunu gösterir. Ama bu etkinin bütün boyutlan gene de açıklıkla bilinmemektedir.İlk iki veriden çıkarılabilecek sonuçhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif besinlerle alman yağların arteriyoskleroz oluşumunda belirleyici olduğudur. Araştırmacılar bu konuda dikkatlerini iki yağ bileşiğinde yoğunlaştınr: Yağ asitleri ve kolesterol.Arteriyoskleroz tedavisinehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif hastalık klinik belirtiler vermeden önce başlamak gerekir. Tedavide beslenme alışkanlıklan yeniden düzenlenir; pıhtılaşma önleyici ve pıhtı çözücü (fibrinolitik) ilaçlarhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif aynca lipoprotein miktannı azaltarak kolesterol senaaaini ve taşınmasmı önleyen ilaçlar kullanılır.
Arteriyosklerozda cerrahi tedavi de uygulanabilir. Koroner damar ya da büyük atardamarlann arteriyoskleroz sonucunda tıkandığı olgularda cerrahi girişime başvurulabilir. Günümüzde koroner baypas ameliyatı ya da tıkanan damarın vücuttan alman bir başka damar parçasıyla değiştirilmesi gibi uygulamalar yapılmaktadır.