Çorap ve eldiven

Antik çaglardan günümüze günlük hayatimizin vazgeçilmez ögeleri olan çorap ve eldivenler, Anadolu geleneginin içinde üzerine islenen motifleriyle sahibinin sesi de olur.

Anadolu toplumunda çorap ve eldivenler, örgü el sanatiyla olusan zengin motifleriyle bir sözlüge benzer, her biri ayri anlama gelen... El ve ayak anatomisine “tipa tip” uyan, esnek olup günlük hayatta islevsel rol alan, iki ya da bes madeni veya ahsap sisle örülen çorap ve eldivenler önemli giysi parçalaridir. Eli, ayagi her türlü doga olayina karsi koruyan, onu binbir motif, inançla süsleyen, zor yasam kosullarina anlam ve renk katan çorap ve eldivenlerin sesini dinleyelim...

ÇORABIN KISA TARIHI
MÖ 5. yüzyilda Altay Pazirik kurganinda bulunan keçe çoraplar, Türklerde çorap geleneginin çok eskilere dayali oldugunu kanitlar. Eski Yunanli sair Hesiodos, hayvan kilindan örülen bir ayakkabi astarindan (piloi) söz eder. Örgüyle yapilmis, ayakkabi astari dedigi sey, çorabin bir türü olabilir. MS 2. yüzyildan baslayarak keçe ya da hayvan postundan kesilerek dikilen, ama esnek olmayan çorap benzeri giyeceklerin üretildigi de biliniyor.
Anadolu kültüründeki çoraplarin benzerlerini ise Balkan ülkelerinde, Türkmenistan’da, Yunanistan’da, sürüleriyle yasayip oradan oraya dolasan topluluklarda da görebiliyoruz. Türkçe’deki çorap sözcügü ise Farsça kökenlidir. ‘Gorab’ sözcügü, Arapça’ya ‘curap’, buradan Türkçe’ye ise ‘çorap’ olarak geçer ve Balkan diline de girer. Türkmenistan’da ise çoraba ‘ceska’ adi verilir.
Ingilizce çorap anlamina gelen ‘sock’ sözcügünün kökeni olan Latince ‘soccus’ ise, aslinda alçak topuklu hafif ayakkabilar için kullanilirdi. Romalilar bu sözcügü antik Yunanlilardan almisti. Yunanlilarin giydigi ‘sukkhos’, yani ayaga dolanan bir posttan yapilan hafif ayakkabilar, Romalilar zamaninda, Britanya’nin isgali ile adalara tasindi, çizmenin içine giyilebilen bu bir tür çoraplarla ayaklarin korunabilecegini gören Anglosaksonlarca benimsendi.
El örgüsü çorap bugünkü biçimine ise, 17. yüzyilda örgü makinesini icat eden William Leey sayesinde kavustu. Ardindan ipek çoraplarin üretimi geldi. 1930’larda naylonun bulunmasiyla sanayi, ipek çorap üretme bagimliligindan kurtuldu ve dayanikliligi nedeniyle naylon çoraplar yavas yavas piyasaya sürülmeye baslandi. Amerika’da üretilen ilk naylon çoraplarin, ‘naylon günü’ ilan edilen 15 Mayis 1940’ta satisa sunulacagi duyurulmustu. Dükkânlar açilmadan önce önlerinde olusan kuyruklarla çoraplar daha o gün tükendi.

PARMAKLAR ARASINDA BES SIS
Anadolu’da çoraplar yün, tiftik, pamuk, deve yünü, keçi kilindan elde edilen malzemenin iplige dönüstürülmesiyle örülür. Anadolu toplumunda çorap, eldiven örmesini bilmeyen kadin, kiz yok gibidir. Çorabi, eldiveni yolda, kapi önünde komsularla yarenlik ederken, sürüsünü güderken, ev ziyaretlerinde, bos zamanlarinda durmadan örer… Parmaklar arasinda bes sis döne döne, ilmek ilmek motifleri olusturur. Bazi yörelerde erkekler de kahvelerde ve köy odasi toplantilarinda kendi giyecekleri çorap ve eldivenleri örerek ev üretimine katkida bulunurlar.
Eldiven bilekten örülmeye baslar. El kismi bitince, bese bölünerek, boy boy parmaklar örülür, tirnak kismi kirmizi renkle, ‘kinali ellik’le tamamlanir. Çoraplarin da burun, topuk, taban, bilek ve agiz kisminda çok hos bir örgü teknigi uygulanir.

MOTIFLERIN DILI
Anadolu köylüsünün yasam felsefesi çoraplarin, eldivenlerin üzerine kisa, öz sözcüklerle yazilir. Elin ugurlu, sifali, ayaklarin ‘deve tabani’ gibi güçlü olmasi, gidilen yoldan sag salim geri dönülmesi, doga olaylarindan, kazadan, beladan, kem gözlerden korunmasi için çesitli motifler islenir. Hali, kilim ve diger dokuma türlerinde de görülen bu motifler, bitkilerden, çiçeklerden, kutsal sayilan hayvan uzuvlarindan, kullanilan araç ve gereçlerden, düssel buluslardan alinip stilize edilir. Bu gelenekselligin içinde olusturulan renk renk, çesit çesit çorap motiflerine verilen; ‘saç bagi’, ‘küçük gegekli (küçük kus gagasi)’, ‘töngel çiçegi (bögürtlen çiçegi)’, ‘koç boynuzu’, ‘üzüm asmasi’, ‘gül bahçesi’, ‘bülbül gözü’ gibi yüzlerce sözcük bulunur. Köyden kasaba pazarina inen, evli erkek ‘büyük aga’, bekarsa ‘küçük aga’ motifli çorap giyer. Bir delikanlinin sevdigi ele gitmisse, yüregi yanginsa ‘yârimi eller aldi’ çorabini ayagina geçirir. Gelinler ‘güllü’, güveyler ‘dalli’ motifli çoraplar giyer.
Çorap ayni zaman önemli bir hediyedir. Bir kiz çeyizi için en az 20-25 çift çorap örülür. Ve bunlarin bir kismi armagan olarak çevreye dagitilir. Kizlar nisanlilarina çorap örüp yollar. Dügünlerde, bayramlarda, özel ziyaretlerde de çorap bebelere, çocuklara, gençlere, yaslilara hediye edilir.
Ayak anatomisine uyan ve bugün makinelerin ürettikleri gibi ayakkabi, çizme, çarik ve botla giyilebilen bu renk renk, süslü Anadolu çoraplari yüzlerce yil öncesinin önemli bir bulusuydu. Göçebe toplumlarin kâsifligini yaptigi çoraplar ve eldivenler, vazgeçilmezlerimiz olarak günlük hayatimizda binbir çesidi ile yer almaya devam ediyor.

Fotograflarda görülen çorap ve eldivenler, Sabiha Tansug Koleksiyonu’na aitttir.

http://www.thy.com/images/skylife/2-.../20_305007.jpg

http://www.thy.com/images/skylife/2-.../20_305009.jpg

http://www.thy.com/images/skylife/2-.../20_305011.jpg

http://www.thy.com/images/skylife/2-.../20_305026.jpg

http://www.thy.com/images/skylife/2-.../20_305042.jpg

http://www.thy.com/images/skylife/2-...20_305045f.jpg

http://www.thy.com/images/skylife/2-.../20_305053.jpg

http://www.thy.com/images/skylife/2-...0_305054f1.jpg

http://www.thy.com/images/skylife/2-...20_305054f.jpg

http://www.thy.com/images/skylife/2-.../20_305055.jpg

http://www.thy.com/images/skylife/2-.../20_305057.jpg

http://www.thy.com/images/skylife/2-.../20_305059.jpg

http://www.thy.com/images/skylife/2-.../20_305060.jpg

http://www.thy.com/images/skylife/2-.../20_305062.jpg

http://www.thy.com/images/skylife/2-...0_305TOPLU.jpg