Çocuk nasil terbiye edilir?

Çocuk nasil terbiye edilir?

Çocuk, ana baba elinde bir emanettir. Çocuklarin temiz kalpleri kiymetli bir cevher olup, mum gibi, her sekli alabilir. Küçük iken, hiçbir sekle girmemistir. Temiz bir toprak gibidir. Temiz topraga hangi tohum ekilirse, onun mahsulü alinir. Onun için Agaç yasken egilir demislerdir. Bunun gibi çocuk da neye meylettirilirse, oraya yönelir. Eger hayri âdet eder, ögrenirse hayir üzerine büyür. Çocuklara iman, Kur’an ve Allahü teâlânin emirleri ögretilir ve yapmaya alistirilirsa, din ve dünya saadetine ererler. Bu saadete ana-baba ve hocalari da ortak olur. Eger bunlar ögretilmez ve alistirilmaz ise, bedbaht olurlar. Yapacaklari her kötülügün günahi, ana-baba ve hocasina da verilir.

Müslüman, emri altinda bulunanlardan mesuldür. Hadis-i seriflerde buyuruldu ki:

(Hepiniz, bir sürünün çobani gibisiniz. Çoban sürüsünü korudugu gibi, siz de evinizde ve emriniz altinda olanlari Cehennemden korumalisiniz! Onlara Müslümanligi ögretmezseniz, mesul olursunuz.) [Müslim]

(Çocuklarina Kur’an-i kerim ögretenlere veya Kur’an-i kerim hocasina gönderenlere, ögretilen Kur’anin her harfi için, on kere Kâbe-i muazzama ziyareti sevabi verilir ve kiyamette, basina devlet tâci konur. Bütün insanlar görüp imrenir.) [S.Ebediyye]

(Bir çocuk ibadet edince, kazandigi sevap kadar, babasina da verilir. Bir kimse, çocuguna fisk, günah ögretirse, bu çocuk ne kadar günah islerse babasina da, o kadar günah yazilir.) [S.Ebediyye]

(Çok müslüman evladi, babalari yüzünden Veyl ismindeki Cehenneme gidecektir. Çünkü bunlarin babalari, yalniz para kazanmak ve keyf sürmek hirsina düsüp ve yalniz dünya isleri arkasinda kosup, evlatlarina Müslümanligi ve Kur’an-i kerimi ögretmediler. Ben böyle babalardan uzagim. Onlar da benden uzaktir. Çocuklarina dinlerini ögretmeyenler Cehenneme gidecektir.) [S.Ebediyye]

Kendinin yapmasi haram olan seyi çocuga yaptiran kimse, haram islemis olur. Çocuklarina içki içiren, kumara alistiran, müstehcen nesriyati okumasina sebep olan, yalancilik, hirsizlik gibi kötü huylara alistiran, kibleye karsi ayak uzatmasina sebep olan kimse, günah islemis olur. Dinimizin temeli, imani, farzlari ve haramlari ögrenmek ve ögretmektir. Allahü teâlâ, Peygamberleri bunun için göndermistir. Gençlere bunlar ögretilmedigi zaman, Islamiyet yikilir, yok olur. Allahü teâlâ, Müslümanlara Emr-i maruf yapmayi emrediyor. Yani, benim emirlerimi, bildiriniz, ögretiniz buyuruyor. Nehy-i münker yapmayi da emrederek, yasak ettigini bildirdigi haramlarin yapilmasina razi olmamamizi istiyor.

Kur’an-i kerimde mealen buyuruluyor ki: (Kendinizi ve aile efradinizi Cehennem atesinden koruyun!) [Tahrim 6]

Kur’an-i kerimde, nefslerimizi ve aile efradimizi, yakiti insan ve tas olan Cehennem atesinden korumamiz emredilmektedir. Elli-yüz senelik kisa bir hayat için evladimizi dünya felaketlerinden korumaya çalistigimiz gibi, ebedi felakete düçâr olmamasi için ahiretini de korumamiz lazimdir. Bir babanin, evladini Cehennem atesinden korumasi, dünya atesinden korumasindan daha mühimdir. Cehennem atesinden korumak da, imani ve farzlari ve haramlari ögretmekle ve ibadete alistirmakla ve kötü arkadaslardan ve zararli nesriyattan korumakla olur.

Bütün fenaliklarin basi, kötü arkadastir. Kötü arkadaslari, onun, küstah, yalanci, hirsiz, ve saygisiz olmasina sebep olabilir. Senelerce de bu kötü huylardan kurtulamaz.

Ne zaman çocukta iyi bir hareket görülürse, onu takdir etmeli, mükafatlandirmalidir! Insanlarin yaninda bazen onu övmelidir. Amcasi benim çocugum böyle yapti diyerek iyiye tesvik etmelidir. Bir kabahat isler veya kötü bir söz söylerse birkaç defa görmemezlikten gelmeli, (onu yapma) dememeli, azarlamamalidir. Sik sik azarlanan çocuk, cesaretlenir, gizli yaptiklarini açiktan yapmaya baslar. Yaptigi kötü islerin zarari, kendisine tatli dil ile anlatilmali, ikaz edilmelidir! Yapilan is, dine aykiri ise isin zarari, fenaligi ve neticesi anlatilarak, o kötü ise mani olmalidir.

Baba, baba oldugunu, büyük oldugunu hissettirmelidir! Anne, çocugu babasi ile korkutmalidir!

Her gün bir müddet oynamasina izin vermelidir ki, çocuk sikilmasin. Sikilmak ve üzülmekten kötü huy hasil olur ve kalbi körlesir. Hiç kimseden para istemesine müsaade etmemeli, fazla konusmamasini, büyüklere saygiyi ögretmelidir. Iyi insanlarin güzel hallerini anlatip, onlar gibi olmaya, kötü insanlarin kötülüklerini anlatip, onlar gibi olmamaya dikkat etmesi ögretilmelidir.

Çocuga her istedigini almak ve lüks içinde yasatmak uygun degildir. Büyüyünce de her istedigini ele geçirmeye çalisir; fakat bunda muvaffak olamayinca sükutu hayale ugrar, isyankâr olur. Kendimiz helal yedigimiz gibi çocuklarimiza da helal yedirmeliyiz. Haramla beslenen çocugun bedeni, necasetle yogrulmus çamur gibi olur. Böyle çocuklar da pislige, kötülüge meylederler.

Çocuga, israf etmemesini, kanaatkâr olmasini ögretmelidir. Bazen de yavan ekmek yemeye alistirmalidir. Kötü yerlere gitmesine mani olmalidir! Çocuk kötülerin yaninda ahlaksiz, yalanci ve hayasiz olur.

Baba, ne devamli asik suratli durmali, ne de çocukla fazla yüz göz olmali, konusmasinin heybetini korumalidir. Çocuga babasinin mali ile, rütbesi ile övünmemesi tembih edilmelidir! Tevazu sahibi ve kibar olmasi ögretilmelidir! Baskalarindan bir sey almanin zillet oldugu, veren elin alan elden üstünlügü bildirilmelidir! Cimriligin çirkinligi ögretilmelidir!

Baskalarinin yaninda edepli oturmasi, ayak ayak üstüne atmamasi, lâubâli hareketlerden uzak durmasi telkin edilmelidir!

Fazla konusmaktan çocugu men etmelidir! Fazla konusmanin hayasizliga yol açtigi, çenesi düsüklügün kötülügü belirtilmelidir! Çocuk nasil olsa konusmasini ögrenecektir. Maksat, ona icap edince susmasini ve büyüklerin sözünü dinlemesini ögretmektir.

Dogru da olsa, çokça yemin etmesine izin vermemelidir! Vara yoga yemin, kötü bir aliskanliktir. Büyüklere hürmetin, yerini onlara vermenin ve herkesle iyi geçinmenin önemi anlatilmalidir.

Çocugu daha küçükken namaza alistirmalidir. Büyüyünce namaz kilmasi zor gelebilir. Baskasinin malini çalmayi, haram yemeyi, yalan söylemeyi gözünde çirkin gösterecek sekilde anlatmalidir! Böyle yetistirip büluga erince, bu edeplerin inceliklerini ona söylemelidir.

Her isi âdet olarak yapmamasi, niyetle, suurla yapmasinin lüzumu anlatilmalidir. Mesela, yemekten maksat, kulun Rabbine ibadet etmesi, insanlara, vatanina, milletine faydali hizmetlerde bulunmasi, insanlarin saadeti için çalismasi oldugu ögretilmelidir. Dünyadan maksadin, ahiret için azik toplamak oldugu, zira dünyanin kimseye kalmadigi, ölümün çabuk ve ansizin gelebilecegi anlatilmali, (Ne mutlu o kimseye ki, dünyada iken ahiret azigi elde eder, Cennete ve Allahü teâlâya kavusur) demelidir. Küçük yasinda böyle terbiye edilirse, tas üzerine yazilan yazi gibi olur ve kolay kolay silinmez.

Peygamber efendimiz buyurdu ki:
(Bütün çocuklar, Müslümanliga elverisli olarak dünyaya gelir. Daha sonra bunlari, ana-babalari hiristiyan, yahudi ve dinsiz yapar.) [Taberani]

Hadis-i serifte Müslümanligin yerlestirilmesinde ve yok edilmesinde en mühim isin, çocuklukta ve gençlikte oldugu bildirilmektedir. O halde, her Müslümanin birinci vazifesi, evladina Islamiyet’i ve Kur’an-i kerimi ögretmektir. Evlat nimetinin kiymeti bilinmezse, elden gider. Bunun için (Pedagogie), yani çocuk terbiyesi, çok kiymetli bir ilimdir.

Islam dinine karsi olanlar, bu mühim noktayi anladiklari içindir ki, (Gençligin ele alinmasi birinci hedefimizdir. Çocuklari dinsiz olarak yetistirmeliyiz) diyorlar. Islamiyet’i yok etmek ve Allah’in emirlerinin ögretilmesini ve yaptirilmasini engellemek için, (Gençlerin kafalarini yormamalidir. Din bilgilerini büyüyünce kendileri ögrenirler) diyorlar.

Bugün, bütün Hiristiyan ülkelerinde, bir çocuk dünyaya gelince, buna bozuk dinlerinin icaplarini yapiyorlar. Her yastaki insanlara, Hiristiyanligi titizlikle asiliyorlar. Müslümanlarin imanlarini, dinlerini çalmak ve yok etmek ve onlari da, Hiristiyan yapmak için, Islam ülkelerine paket paket kitap, brosür ve kaset gönderiyorlar.

O halde, Müslümanlar din cahillerinin hilelerine, yalanlarina aldanmamali, çocuklarimiza sahip olmaliyiz. Onlara sahip olmak da, dinimizin emirlerine uygun olarak yetistirmekle olur. Ahlaki degistirmek mümkün oldugu için Peygamber efendimiz, (Ahlakinizi güzellestirin) buyurdu. Zaten din, güzel ahlak demektir. Su halde dinin emrine uyup yasak ettiginden kaçan, huyunu degistirip güzel ahlakli olur. Güzel ahlakli olan da iki cihanda rahat olur.

En vahsi hayvan bile terbiye ile ehlilestiriliyor. Hiçbir zaman elma çekirdeginden portakal olmaz. Fakat elma fidanini büyüterek, lüzumlu asi ve kültürel tedbirlerle kaliteli elma veren bir agaç olarak yetistirmek mümkündür. Bunun gibi insan tabiatinda bulunan bazi arzular yok edilemez, fakat terbiye edilebilir.

Terbiyede dayak atilmaz

1- Çocugu dövmek ahlakinin bozulmasina, hirçinlasmasina sebep olur.

2- Dayakla büyüyen çocuk esnek olmaz.

3- Dövülmek, çocukta ana-babaya karsi kizginliga yol açar. Çocuk kendi yaptiginin kötü bir sey oldugunu düsünmez, kendini suçlu görmez, kendini döveni suçlar.

4- Dövülen çocuk, kizdigi zaman, o da siddete bas vurur, bir baskasini döver. Böylece dayak, saldirganliga sebep olur.

5- Sözden anlayacak yastaki çocuga dayak atilmaz. Sözden anlamayan çocuguna hafifçe vurmak yeter. Basa, yüze tokat atmak, sopa ile dövmek çok zararlidir. Bu ancak iskenceciye yarasir.

Çoluk çocugu terbiye etmek için dövmek dogru degildir. Ancak yanlis bir is yapinca, cezalanabilecegi hissini vermek gerekir. Peygamber efendimiz, ev halkinin dövülmemesini emrettigi halde, terbiye edilmeleri için cezalanacaklari, dövülecekleri hissini tasimalari gerektigini bildirmistir. Bu husustaki hadis-i seriflerden biri söyle:
(Ev halkinizi terbiye için bastonunuzu onlarin görecegi yere asin!) [Taberani]

Terbiyede, bunu yap, sunu yapma demek yerine, örnek olmak gerekir. Bunun için, Lisan-i hâl, lisan-i kalden entaktir denmistir. Yani insanin hâl ve hareketi, sözünden daha etkilidir.

Bir örnek:
Bir ticaret kervani gelip, gece Medine’nin disina kondu. Yorgunluktan uyudular. Halife Hazret-i Ömer, bunlari görünce, Abdurrahman bin Avf’a, (Bu gece bir kervan gelmis. Hepsi kâfirdir. Ama bize siginmistir. Esyalari çok ve kiymetlidir. Yabancilar, yolcular bunlari soyabilir. Gel, bunlari koruyalim) dedi. Sabaha kadar bekleyip, sabah namazinda camiye gittiler. Kervandaki bir genç uyumayip, bunlari takip etti. Sorusturdu, bu iki kisiden birinin Halife oldugunu ögrenince, gelip, arkadaslarina anlatti. Halifenin bu hareketinden, Islamiyet’in hak din oldugunu anlayip, hepsi müslüman oldu.

Baba, sigara içiyor, kumar oynuyorsa, çocuguna bunlari yapma demesi o kadar etkili olmaz. Bunlar kötü olsa babam yapmaz der. Iyi seyler, fedakârliklar yapilirsa, örnek teskil eder. Çocuga iyilik yapmanin faydasi anlatilmali. Böylece çocuk bencil olmaktan kurtulur. Bencil yetisenler kendilerini topluma uyduramaz, hatta örf, âdet ve kanun tanimaz olur.

Terbiyede esas olanlar:

Zeka: Çocuk, ilk gördügü esyayi tetkik etme, kurcalama ve sorup ögrenmeye heveslidir. Onun için çocuklara hep iyi ve güzel seyler gösterilmeli ve sorulari dogru cevaplandirilmali. Böyle çocugun düsünme kabiliyeti gelismis olur. [3-6 yas arasi buna çok dikkat etmeli. Bu zaman dilimi, beyin ve zeka gelismesi için en önemli devredir.]

Ruh: Hassas ve alingan çocuklara aci da olsa gerçekleri görmesi ve tahammül edebilmesi ögretilmelidir. Kati ruhlu çocuklar ise onu duygulandiracak, örnekler vererek, hassas olmasina çalisilmali.

Irade: Güçlü iradeye sahip olmasina çalisilmali. Zayif iradeli çocuklari biraz serbest birakip kendine olan güvenini arttirmali. Iradesi kuvvetli çocuklarda ise terbiye daha sert olmali. Ancak yine sevgi ve anlayis göstermek sarttir.

Terbiyede sunlar önemlidir:

Din: Allahü teâlânin iyi, çaliskan ve dürüstleri sevdigini, onlari Cennete koyacagini, kötüleri sevmedigini ve bunlari da Cehennemde cezalandiracagini ögretmeli.

Sevgi: Terbiyede sevgi gibi, ciddiyet de çok önemlidir. Ana babanin geçimsizligi, hele ayriligi çocuk ruhunda firtinalar koparir.

Ceza ve mükafat: Bunu yaparsan, sunu vermeyiz, sokaga çikarmayiz gibi bazi cezalar uygun ise de, kesinlikle dayak atilmamali. Ceza kalb kirici olmamali, kimsenin önünde de yapilmamali. Yerinde yasina göre oyuncak veya bisiklet almak gibi mükafat verilmeli. “Bu bisikleti Kuran-i kerimi hatmettigim için babam bana aldi” diyebilmeli.

Oyunlar: Yasina uygun olarak, çesitli sporlar bedenin ve zekanin gelisimini saglar.

Çevre: Hadis-i serifte, (Kisinin dini, arkadasinin dini gibidir) buyuruldu. Iyi çevre ve iyi arkadas edinmelidir.

Genç bir yazarin bizzat uyguladigi çocuk terbiyesi ile ilgili hususlarin özeti söyledir:

* Çocuga dert ve sikintilar söylenmemeli, nese ve sevincimizi anlatabiliriz.

* Çocugu aileden birisi azarlarsa, digeri ona arka çikmamali.

* Onun yaninda hep güler yüzlü olmaya çalismali. Üzüntülü isek çocuk hemen etkilenir.

* Onu baskalarinin yaninda azarlamamali.

* Kusurlarini kabul etmesi ögretilmeli. Kusurlarini bilip yapmamaya çalismasi hayatta basarili olmasina sebep olur.

* Çocugu yalancilikla suçlamamali.

* Kardesler arasinda ayirim yapmamali.

* Kibrin kötülügü anlatilip kibirlenmesi önlenmeli.

* Çocugun yanlislari olur. Hemen cezalandirmamali. Yanlisi izah edilmeli, zarari anlatilmali.

* ‘‘Sen adam olmazsin’’, ‘‘Senden köy kasaba olmaz’ gibi suçlamalardan kaçmali. Bunlar, çocugun kendine güvenini azaltir, kisilik sahibi olmasini engeller.

* Çocuk büyükleri taklit eder. Bunun için onlara iyi örnek olmali.

* Çocugun sevilmeye, oynamaya sohbete ihtiyaci vardir. Çocuk kendisine soguk, sert, kaba ve kirici davranan büyüklerinin kendisini sevmedigini zannedip bunalima girer. Bu sebeple onlara sefkatli, güler yüzlü davranmali.

* Çocuga nasihat vermek yerine bizzat uygulamali is yaptirmak daha uygun olur. Mesela yemekten önce ellerini yika diye yüz defa demektense, birkaç defa, hadi ellerimizi yikayalim diyerek birlikte yapmaya çalismak daha etkili olur.

* Ona verilen isi takip etmeli, yapip yapmadigini kontrol etmeli ki, takip edildigini bilsin.

* Çocugun yapmayacagi bilinen seyleri söylememeli. Yapacagi seyleri de artik yapmaz.

* Evliya menkibelerinin, çocugun zekasinin gelismesinde ve onlardan alacagi derste rolü büyüktür. Bunlar hassas sekilde seçilip anlatmali.

* Yerine getiremeyecegimiz sözü vermemeliyiz. Bunlar söz verir yapmaz dedirtmemeli.

* (Kisinin dini arkadasinin dini gibi olur) hadis-i serifi esas alinmali, iyi arkadas edinmesi saglanmali.

* (Çocuktan al haberi) sözünü unutmamali, sirlarimizi çocuga duyurmamali.

* Çocuga karsi ne kadar sabirli ve anlayisli olursak o kadar basarili oluruz.

* Sözlerine önem verilmeyen veya sürekli elestirilen çocuk; suskun, içine kapanik, güvensiz, huysuz ve saldirgan olur.

* Onun yaninda baskalari kötülenmemeli.

* Hep siddet kullanilarak çocugu yönlendirmeye çalisan ana baba; çocugun korku içinde asabi ve saldirgan olmasina, kendi problemlerini siddet yoluyla çözmeye çalismasina sebep olur.

* Çocugun yüzüne ve basina kesinlikle vurmamali.

* Çocuga söylenecek sözden çok ne zaman ve nasil söylediginiz önemlidir.

* Iyi is ve davranislari ödüllendirilmeli, kötülerinin ise zarari tatli dille anlatilmali.

* Tenkit gibi asiri takdir de uygun degildir. Asiri sevgi ve takdir, çocugu simartabilir.

* Çocugu suçlamak, lakap takmak, alay etmek, tehdit etmek uygun degildir. Git gel gibi emir yerine gider misin, gelir misin gibi ifadeler kullanmali.

* Çocuk edepli konusmali. “Lütfen, tesekkür ederim, özür dilerim, peki efendim” gibi kelimeler kullanmasini ögretmeli.

* Hatali olunca hatamizi kabul edip özür dilememiz, onun da hatasi olursa özür dilemeyi ögrenmesine yol açar.