Tebliğ, irşat, emri bilmaruf arasındaki fark nedir?

Değerli kardeşimiz,
- Tebliğ: sözlük anlamı itibariyle ulaştırmak manasına gelir. Devlet yönetiminde “tebliğ-tebellüğ” bilinen kavramlardır. Örneğin, bir mahkeme, bir adama -mahkemeye gelmesi için- çıkardığı bir celpnameyi ona ulaştırdığında, bunu “tebliğ” etmiş olur. Kişi de bunu aldığında tebellüğ etmiş olur.
İslam literatüründe bir terim olarak tebliğ sözcüğü, Kur’an ve sünnetin mesajlarını birilerine ulaştırmak anlamına gelir.
Tebliğin ilk safhası Hz. Peygamberin Kur’an metnini insanlara ulaştırması ile gerçekleşmiştir. İkinci safhası, insanların bilmediği hususları, bilmediği Kur’an ayetlerinin manasını onlara ulaştırmak, bildirmek, beyan etmektir. Kur’an’da bu safha “tebyin=beyan etmek, açıklamak” olarak ifade edilmiştir.
- İrşad kavramı; Kur’an’da rüşd, reşad, râşid, reşîd ve mürşid şeklindeki türevleriyle geçmektedir. İrşat: İnsanlara hak yolu göstermek, dünya ve âhiretle ilgili zarar ve yararları anlatmaktır. Fert ve cemiyet olarak insanlığın yararına olan faydalı ve hayırlı yola “rüşd”, bu doğru yolu kendi şahsında benimseyip gösterenlere “reşîd”, “râşid”; onu başkasına gösterip benimsetmeye çalışan kimseye de “mürşit” adı verilir.
İrşat kelimesi, maddi mânâda da "yol gösterme" anlamında kullanılması mümkün olmakla beraber, asıl kullanılışı, aklî-manevî yolu göstermek içindir. Dolayısıyla irşat, din terminolojisinde hidâyet kavramı ile eş anlamlı olarak kullanılmıştır. Ancak "hidâyet" kavramı genellikle Allah’a nispet edildiği halde, "irşat" kavramı insana da nispet edilmektedir.
- Emri bil-maruf ise, güzel şeylerin yapılmasına gayret etmektir. Maruf, sözlük anlamı itibariyle, maruf olan, tanınan-bilinen şey demektir. Terim olarak iyilik anlamına gelir. Çünkü iyi olan şeyler genelde herkes tarafından bilinir, tanınır.
Ancak, emri bil-maruf kavramı, Allah’ın emrettiği güzelliklerdir. Alimlerin büyük çoğunluğuna göre, Allah neyi emretmişse o iyidir, güzeldir, neyi yasaklamışsa, o çirkindir, kötüdür.
Buna göre emri bil-maruf kavramı, Allah’ın emirlerini başkalarına iletmektir.
Bu açıdan bakıldığında; tebliğ, irşad, emri bilmaruf arasında sıkı bir ilişki vardır: Emri bilmarufu yapan kimse, aynı zamanda Allah’ın emrini ona tebliğ etmiş ve onu hak yola irşat etmiş olur.
Ancak, bu üç kavram arasında ufak bir nüans vardır:
Tebliğ, genel anlamıyla Allah’ın bir emrini veya yasağını bir kimseye ulaştırmaktır. İrşad ise, Allah’ın emrini sadece tebliğ etmekle yetinmeyip, onu o emre itaat etmesi için gereken yönlendirmeyi yapmaktır. Emri bil maruf ise, yasaklar kısmını içine almayan daha hususî bir tebliğdir.
Özetle, emri bil-maruf-nehyi anil-münker; Allah’ın bütün emir ve yasaklarını birilerine tebliğ edip ulaştırmayı; irşat ise, bunları ulaştırmakla beraber, muhatapları yönlendirmeyi da ifade etmektedir.
Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet