Cevap: Osmanlıda işçi hakları
II- ESKİ HUKUKUMUZDA İŞÇİ VE MEMURUN ÇA­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifLIŞMA SÜRESİ-İSTİRAHAT-TA'TİL VE İBADET HAKKI
Hukukî müesseseler ve mefhumlarhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif ta'rif ve tetkik edilir­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifkenhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif hangi hukuk sistemi göz önüne alınarak tarif veya tetkik edi­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.giflecekse o hukuk sisteminin bütünü nazara alınarak değerlen­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifdirmeye tâbi tutulmalıdır. Aksi takdirde varılan sonuçlarda doğ­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifrularhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif yanlışların arasında kaybolur gider. Ayrıca mefhum ve tâbirlerin sözlük anlamları değilhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif onların ifade ettiği istılahî mâ­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifnâlar ve sahiplerine verdikleri hak ve yetkiler esas alınmalıdır. İşte bu esaslar çerçevesinde iki konuyu kısaca hatırlatacağız:
Birincisihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gif Eski hukukumuzda yani İslâm Hukukunda hizmet akdihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gif`belli bir menfaatin belli bir ivaz karşılığında satılması­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifdır"diye tarif edilen icare akdinin bir çeşidi olarak kabul edil­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifmiştir. Yani işçi veya memurun şahsı kiralanmamaktadır ve in­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifsan bir eşya olarak görülmemektedir. Bilakishttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gifinsanın emeğihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif üc­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifret denilen bir ivazla işverene satılmaktadır ve icare-i âdemî de­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifnilen hizmet akdindehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif konuhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif işçinin emeği (menfaati) olmak­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.giftadır. Zaten günümüz hukukunda da hizmet akdihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif bu mânâda tarif edilmektedir[5].
İkincisihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gif Özellikle haftalık veya aylık izinler konusunda or­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.giftaya çıkacak olanhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gif`işçinin çalışmadığı zamanhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif bir kısım hukuk­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifçulara göre ücret de alamaması"konusudur. Bu sebeple kısa bir açıklama yapmak mecburiyetindeyiz. Eski hukukumuzdaki sosyal güvenlik sistemiyle günümüzdeki sistem birbirinden fark­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.giflıdır. Nafaka mükellefiyeti sadece mahkemenin kararıyla sabit olan bir mükellefiyet değilhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif ayrıca dinî bir vecibedir. Kendisinin nafakasını temin edecek hısımları bulunmayan fakirhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif kimsesiz ve hastalarahttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif devlet bunların nafakalarını vermekle mükellef­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.giftir. Zira devlethttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif mirasçısı olmayanların da mirasçısıdır. Zekâthttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif sa­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifdaka ve vakıf gibi sosyal güvenlik müesseseleri de unutulma­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifmalıdır. İşte biraz sonra yapacağımız izahlarda bu iki nokta göz ­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifönünde bulundurulmalıdır[6].
Cevap: Osmanlıda işçi hakları
1- İşçinin Çalışma Süresi ve Konuyla İlgili Hükümler
Eski hukukumuzda çalışma veya diğer bir tabirle iş süresi ile ilgili bağlayıcı bir hüküm mevcut değildir. Çalışma süresinin miktarı iki ayrı duruma göre farklılık arz ederhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gif
Birinci Durumhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gif taraflar yani işçi ve işverenhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif işin başlangıç ve bitimi için belli bir süreyi karşılıklı rıza ile tayin edebilirler. Ya­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifni hizmet akdihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif rızaî bir akittir. Çalışma süresinihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif işçi ve işveren bir araya gelerek ve bir insanın çalışma gücünü ve yapılacak işin mahiyetini nazara alarak istedikleri kadar tesbit edebilirler.
Yapılacak mukavelenin hükümleri her iki tarafı da bağlar. Özel­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.giflikle günümüzdeki toplu sözleşmeler açısından bu şer'î hüküm bizim için önem arz etmektedir[7].
İkinci Durumhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gif tarafların çalışma süresini tesbit etmemiş ol­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifmaları halidir. Bu durumda örf-i belde yani örf-âdet kâideleri esas alınır. Mecelle'nin tabiriyle "Bir kimse bir gün işlemek üzere bir ecîr tuttuğu surettehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif güneşin doğmasından ikindiye kadar yahut güneşin doğmasından batışına kadar işlemek hususun­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifda örf-i belde ne ise ona göre amel olunur"[8]. Arapça'da "yevm" tabiriyle ifade edilen gün mefhumunun iki anlamı var­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifdır: Birincisihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gif coğrafyacıların ıstılahında gün tabiridir. Bu ma­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifnada günhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif gece ve gündüzden yani 24 saatten ibarettir. Burada kast edilen bu değildir. İkincisi isehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gif İslâm hukukçularının an­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifladığı mânâda gündür ve bundan sadece gündüz kast edilmek­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.giftedir. Ancak sınırı hususunda da iki ayrı anlayış vardır:
a) Tabiî gün ki güneşin doğuşundan batışına kadardır ve yaşanılan beldeye ve mevsime göre değişir.
b) Şer'î gündür ve ikinci fecir­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifden güneşin batışına kadar devam eder. Çalışma zamanı açı­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifsından esas alınacâk gün mefhumuhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif tabiî gündür. Ancak bu anlayışı da yaşanılan beldenin örf-âdet kâideleri sınırlayabilir[9].
Netice olarak şunu söyleyebiliriz: taraflar çalışma süresini tesbit etmemişsehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif örf kriter olarak kabul edilecektir. Bu da a'zamî olarak güneşin doğuşu ve batışı arasındaki süreyi kapsar. Ayrıca örf-âdet kâidelerihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif yazılı hale de getirilebilir. Örfî düzenle­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifmelerinhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif meşru' dairede kaldıkçahttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif geçerli olacağı ortadadır. Gece çalışma meselesi isehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif tamamen tarafların karşılıklı rızalarına bağ­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.giflıdır.
Osmanlı tatbikâtında da duru m bundan farklı değildir. Çalışma süresi olarak tabiî yanî örfî gün esas alınmışdır. Nite­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifkim II. Bayezid devrinde hazırlanan İhtisâb Kanununun 27. maddesinde marangoz ve duvar ustasının ücreti kış ve yaza göre farklı farklı düzenlenmişdir. Zira kışın günler kısahttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif yazın ise uzun­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifdur. Madde aynen şöyledir:
"Neccâr ve bennâhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif yaz gününde ücret on akçe ve yemeklik iki akçe ve kış gününde ücret sekiz akçe ve yemeklik iki akçe ola.[10]"
Cevap: Osmanlıda işçi hakları
2- İşçinin İbâdet Hakkı
Eski hukukumuzda işçinin ibâdet hakkı ile istirahat ve tatil hakkı arasında yakın ilişki bulunduğundanhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif önce ibâdet hakkı üzerinde duracağız.
Önce şunu belirtelimhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gif işçi ve memurun yani eski tabirle ecîr-i hassınhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif akitle belirlenen süre içindehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif işvereni dışında baş­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifka bir kimse lehine çalışması asla câiz değildir. Ancak buhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif işçi ve memurunhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif kendisine farz olan namaz ve oruç gibi ibadetle­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifrinihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif işverenin iznini almadan ifa etmesine de mani değildir[11]. Şimdi bu konuda biraz daha ayrıntıya girelim:
Cevap: Osmanlıda işçi hakları
A) Hanefi Mezhebinde Durum
Müslüman Türk Devletlerinin resmî mezhep olarak kabul ettiği Hanefi mezhebine görehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif konu ile ilgili hükümler şunlardır: Çalışma süresi içinde işçi ve memurun (ecîr-i hassın)http://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif sa­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifdece işvereni için çalışması ve başka bir şeyle meşgul olmama­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifsı gerekir. Bunun bazı istisnaları mevcuttur:
Birincisihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gif farz namazlardır. İşverenhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif işçisinin farz namazla­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifrını kılmasına mani olamaz. Namazları kılmayı işden kaytarmaya vesile yapmamak şartıylahttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif her müslüman işçi farz namazını kı­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.giflabilir. Farz namazların vaktihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif çalışma süresinin istisnâsını teşkil eder. Hatta namaz kılmamak ve namaz süresini de çalışarak geçirmek şartıyla yapılan icare akdinin sahihhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif ancak söz konusu şartın geçersiz olduğu açıkça belirtilmiştir. Mecelle'nin benzeri bir çalışma olan Kadri Paşa'nın Mürşid'ül-Hayran isimli İslam Eşya ve Borçlar Hukuku Kodu da aynı hükmü kanunlaştırmış­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.giftır[12]. Farz orucun da namaz hükmünde olduğu burada belir­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.giftilmelidir: İşverenhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif işçi veya memurunun farz orucuna ve na­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifmazına mani olamaz. Cemaatle kılma meselesini biraz sonra göreceğiz.
İkincisihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gif farz olmayan namazlardır. Bunlar da iki kısımdır.
Birincisihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif farz namazlara bağlı olarak kılınan sünnet namazlar­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifdır. Bunlara râtibe de denir. Bir kısım Hanefi hukukçularıhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif işçi ve memurun bunları da kılabileceğini belirtmektedirler. Ancak Kadri Paşahttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif bu görüşü tercih etmemiştir. İkincisi isehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif nâfile namazlardır. Bütün Hanefi hukukçularıhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif işçi ve memurunhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif çalış­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifma süresi içinde nâfile namaz kılamayacağını ittifakla http://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif belirtmektedirler[13].
Bu arada farz namazların cemaatle kılınması ve camiye gidilmesi meselesi de tetkik edilmelidir. Hanefi fıkıh kitapların­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifda bu konu açıkça tetkik edilmemiştir. Buna sebephttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif herhalde cemaate gitmeninhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif işverenin iznine bağlı olmasındandır. Zira tercih edilen görüşe görehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif cemaatle namaz kılmak müekked sünnettir. Rüzgarhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif şiddetli karanlıkhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif yağmurhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif zâlim korkusuhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif ala­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifcaklının kötü niyetihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif fıkıh mütalaası ve benzeri şeyler cemaate mani olabildiğine ve cemaatle namaz kılmamak için haklı se­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifbepler olarak kabul edildiklerine görehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif icare akdi de mani ola­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifcaktır[14]. Bu konuda geniş hükümler serd eden Şafii hukukçu­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.giflarıhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif açıkça şunu beyan etmekte ve cemaatle namazın işçiye vâ­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifcib olmamasının gerekçesini şöyle açıklamaktadırlar: İşvereninhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif işçisine cemaatle namaz kılmak ve camiye gitmek üzere im­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifkân tanıması şart değildir. Özellikle imamın uzattığı namazlar­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifda bu söz konusudur. Cemaatle namaz kılma ve camiye gitmehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif tekrarlanan ve tebeî olan bir sıfattır. İşverenin hakkı gözetile­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifrekhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif namaza ayrılan zamanın uzatılmaması gerekir. Bu sebep­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.giflehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif namazı tek başına kılmak üzere müsaâde edilmesi yeterli­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifdir. Bunun tek istisnası cuma namazıdır. Zira cuma namazı haftada bir defadır[15].
Üçüncüsühttp://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gif cuma namazıdır. Bu konu günümüzde de öne­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifmini devam ettirmektedir. İşvereninhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif işçisini cuma namazına git­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifmekten alıkoyup koyamayacağı hakkında Hanefi hukukçuları iki ayrı görüş nakletmektedirlerhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gif Birincisihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif İmam Ebu Hafs'ın gö­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifrüşüdür ve işvereninhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif işçisini cuma namazına gitmekten alıko­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifyabileceği şeklindedir. Bu görüşhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif caminin uzak olması halinde haklı görülebilir. Fetvaya esas alınmamıştır. İkincisi isehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif Ebu Ali Dekkak'ın görüşüdür ve işvereninhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif işçisini cuma namazına git­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifmekten alıkoyamayacağı tarzındadır. Ancak geçen zamanın üc­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifretini kesebilmesi için belli bir ölçü de konulmuştur. Eğer cami şehir içinde ve yakın isehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif işveren işçinin cuma namazına gittiği zamanki ücretini kesemez. Eğer cami şehir dışında ve uzak isehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif işçinin namaza gittiği süre için işveren ücretini kesebilir. ancak uzaklık ve yakınlık ölçüsü nedirhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/Soru.gif Bunu da gayet güzel bir krite­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifre bağlamışlardır. Eğer işçinin cuma namazına gidip gelmesihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif bir günün (gündüz anlamında) dörtte biri veya daha fazla bir zaman alıyorsahttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif ücreti kesilebilir. Eğer dörtte birinden az bir za­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifman alıyorsahttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif ücret indirimine gidilemez. Bu önemli bir ölçü­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifdür ve fetvaya da bu görüş esas alınmıştır. Hanefi mezhebi ile ilgili hukuk metinlerihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif bu görüşü tercih etmişlerdir.[16] Elmalı Hamdi Yazır'ın "işverenhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif işçisini cumadan alıkoyabilir. Eğer ka­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifsaba ise men' etmemelidir. Ancak cami uzaksa gidip gelmesi kadar ücreti sâkıt olur. Yakın ise tenzil etmemelidir" şeklindeki beyanıhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif bu tafsilata göre açıklanmalıdır.
Cuma namazı ile ilgili olarak şu hususu da belirtmeliyiz: İşverenin cumaya engel olamayacağını kabul eden görüş ter­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifcih edilse bilehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif bütün işçiler ve memurlar cumaya gidebilme hu­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifsusunda serbest değillerdir. İşçi ve memurların da istisnaları var­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifdır. Bu istisna nedirhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/Soru.gif Kur'an bu istisnaya "Alış-verişi terk ediniz" buyurarak işaret etmiştir. O halde karakol ve diğer güvenlik hizmetleri gibi kamu nizamı için zaruri olan hususların korunmasını da açıkça emretmektedir. Bunu Şafii hukukçuları daha da açarak "işçinin namaza gidip gelmesi sebebiyle yapılan işin ta­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifmamen fesada uğrayacağından korkulmadığı takdirde" şeklinde meselenin kapsamını genişletmişlerdir. Güvenlik hizmetlerihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif sağ­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.giflık hizmetleri ve önemli gıda maddeleri ile ilgili hizmetlerde ça­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.giflışan işçilerhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif söz konusu sakınca kesin olarak mevcutsahttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif cuma­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifya gidemeyeceklerdir[17]. Konuya tekrar döneceğiz. Şimdi de diğer mezheplerin görüşlerini ve özellikle de Şa­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.giffiî mezhebinin görüşünü özetleyelim.
Cevap: Osmanlıda işçi hakları
B) Diğer Mezheplerin Görüşleri Ve Osmanlı Tatbikatı
Netice İşçinin ibâdet hakkı konusunda ayrıntılı hükümler serd e­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifden Şafiî hukukçularının görüşlerini tafsilatlı olârakhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif diğerlerini ise özetleyerek verelim :
Şafiî hukukçularhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif icare akdinin süresi konusunu inceler­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifken bu konuya da değinmekte ve meseleyi şöyle tahlil etmek­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.giftedirler: Farz namazların edası için geçen zamanhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif iş süresinden istisna edilmiştir. Yani farz namazlarıhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif işçihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif ya işyerinde edâ eder veya aynı süre içinde yetiştirebilecek kadar yakın isehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif camiye gider. Aynı süre içinde yetiştiremiyecek kadar uzak isehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif işye­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifrinde kılması gerekir. Farz namazlarını eda etmenin içinehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif ab­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifdest almahttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif tuvalete gitme ve farzlardan önce yahut sonra kılı­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifnan sünnet namazların edası dahildir. Bütün bunlarhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif ihtiyaç du­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifyulan zamanın en asgarisinde yapılmaya gayret edilmelidir. Ça­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.giflışma halihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif cemaatle namazın terki için de meşru bir özür ola­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifrak kabul edilmektedir. Ancak işyerinde namaz kılmak ile ca­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifmide cemaatle kılmak aynı zamanı alıyorsahttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif farz namazlar ce­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifmaatle de kılınabilir. İşçi ve memurahttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif bir vakit namaz için bir defa namaz kılma imkânı verilir. Yani bir işçi namazını kıldık­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.giftan sonra abdestsiz olduğunun farkına varırsahttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif namazını iade etmek hakkına sahiptir. Ancakhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif bu ikinci namazda geçen süre nisbetinde ücretinden tenkis yapılır. Kısaca namaz kılmamak üzere yapılan iş akitleri bile geçerlidirhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif fakat söz konusu şarta itibar edilmeyecektir [18].
Cuma namazı konusunda isehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif Şafi’î mezhebinde de iki gö­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifrüş mevcuttur: Birincisihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif “işçi ve memurun (ecîr-i hassın)http://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif cuma namazına gitmemesi için iş akdi haklı bir sebep teşkil eder ve bu durum şer`î bir özür kabul edilir" şeklindeki görüşdür. Bu hu­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifkukçular konuyuhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif cemaatle namaza kıyaslamışlardır. Ayrıca iş­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifyerinde namaz kılmakla camide cumayı kılmak aynı zamanı alı­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifyorsahttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif mutlaka cumaya gidilmesi gerektiğini bunlar da kabul etmektedirler. İkinci görüş isehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif "cumaya gidilmesi sebebiyle yapılan işin fesada ma'ruz kalmasından korkulmadıkçahttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif cuma na­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifmazına gidilmelidir şeklindedir”. Bu hukukçularhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif konuyu aydın­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.giflatmak için fırın işçisini misal vermektedirler. Eğer fırın işçisi cu­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifmaya gittiği takdirdehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif ekmeğin tamamen telef olacağını kesin olarak biliyorsahttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif cumaya gidemeyecektir. Eğer telef olmayacağından emin isehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif cumaya gidebilecektir. Ancak bazı hukukçu­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.giflarhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif fırın sahibinin kendisini cumaya gitmemek üzere zorlama­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifsınıhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif cumayı terk için meşru' özür olarak kabul etmişlerdir. İn­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifşaat işçisi ve diğer işçiler de tıpkı fırın işçisi gibidirler. Ölçühttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif işin küllî bir zarara ma'ruz kalıp kalmayacağı hususundadır. Güvenlik görevlilerihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif sağlık hizmetleri ve benzeri riskli işlerde çalışanlarhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif bu konuya dikkat etmelidirler. Mescid çok yakınsa ve imamın fazla uzatmayacağı biliniyorsahttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif zaten cumaya gitmek için hiç­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifbir engel söz konusu değildir. Tıpkı farz namazı kılıyor gibi cu­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifmaya da gidilebilecektir[19].
Bayram namazlarının tıpkı cuma namazı gibi olduğunu ve orucun isehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif farz namazlar gibi iş akdince engellenemeyeceğini burada belirtelim.
Osmanlı tatbikatına gelincehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gif Osmanlı Devletihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif İslâm Huku­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifkunu hukuk sistemi olarak kabul eden bir İslâm devletidir. Bu sebeple yukarıda zikredilen hükümlerhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif Osmanlı Devleti için de geçerlidir. Osmanlı Devletinin gayr-ı resmî ve hatta resmî hu­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifkuk kodu olarak kabul edilen Dürer ve Mülteka metinleriy­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifle bunların şerhlerindehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gifcuma namazı için sayılan meşru özür­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifler arasında icare akdi sayılmamış ve tatbikatta zaten cuma nama­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gif­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifzına mani olunmamıştır[20].
Osmanlı hukukunun önemli simalarından olan Çivizadehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif kendisine sorulan bir soruya cevap ola­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifrak verdiği bir fetvadahttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif Saray-ı Âmire'de çalışan hizmetlilerin cuma namazına gitmeleri gerektiğini ve Yeniçeri Ağası ve Özengi Ağası gibi âmirlerin cumaya gelişinin bile Cuma namazı için bazı hukukçular tarafından aranan izn-i âm manasına gel­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifdiğini ve bu sebeple Saray hizmetlilerinin cumadan alıkonu­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.giflamayacağını haklı olarak belirtmektedir[21].
Diğer İslam hukukçularının görüşleri de bunlardan farklı değildir. Bu sebeple meseleyi şöyle özetleyebiliriz:
İşçi ve memurhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif işverenin izni olsa da olmasa da farz na­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifmazlarını işyerinde veya cami yakınsa ve süre açısından fark etmeyecekse camide cemaatle kılabilir. Farzlarla beraber kılı­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifnan sünnet namazlarını çoğunluğun görüşüne göre kılabilecek­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.giftir. Diğer nafile namazları ise kılamayacaktır. Cuma namazı me­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifselesindehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif tercih edilen görüşe görehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif bir günlük mesainin dörtte birini geçecek kadar zaman alacaksahttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif cuma namazına gidecekhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif ancak harcanan süre nisbetinde ücreti kesilebilecek­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.giftir. Mesai zamanının dörtte birinden az isehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif hem cuma namazı­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifna gidecek hem de ücretinden kesilme yapılamayacaktır. Bu­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifnun da bir istisnası vardır. O dahttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif kamu güvenliğini teminle gö­http://www.uslanmam.com/images/smilies/nokvir.gifrevli olan işçi ve memurlar ilehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif cumaya gittiği takdirde yaptığı işi tamamen fesada ma'ruz kalacak işçi ve memurların cumaya gidemeyeceğidir.
