Osmanlı Devletinde (Enderun,Harem,Birun Erkanı )

ENDERÛN
Osmanli Devletinde XV. asir ortalarindan itibaren medrese disinda en köklü ve saglam ikinci egitim kurumuhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif Enderûndu. Sarayinhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif Enderûn halkinihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif devsirme denilen bazi hiristiyan tebea çocuklari veya harplerde esir alinip yetistirilen gençler meydana getiriyordu. Bunlarhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif devsirme kanununa göre sekiz ila on sekiz yaslari arasinda toplanip önce Enderûn disindaki Edirne Sarayihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif Galatasarayi ve Ibrahim Pasa Sarayi gibi saraylarda terbiye ve tahsil görüp Türk-Islâm âdet ve geleneklerini ögrendikten sonra Enderûn'daki ihtiyaç ve kidemlerine göre yeni saraydaki küçük ve büyük odalara verilirlerdi. Bunlarhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif burada da tahsile devam edip saray âdap ve erkânini ögrendikten sonra yeteneklerine göre Seferlihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif Kiler ve Hazine odalarindan birisine çikarilirlardi. Bundan sonra da en mümtaz oda olan Has oda gelirdi. Kiler ve Hazine odasindaki eskilerhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif yani kidemlilerin seçmeleri münhal vukuunda (bosaldiginda) buraya verilirlerdi. Veya zamanlari gelince kapikulu süvarisi olarak disari çikarilirlardi. Bu odalarin en ilerisi ve mümtazi olan Has oda idi kihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif asil Enderûn agalan bunlardi. Gerek devsirme sistemihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif gerekse Iç oglanlari hakkinda asagidaki bilgiler konuya daha bir açiklik getirecektir.
Devsirme olarak alinip sarayda uzun müddet hizmet ve terbiyeden sonra devletin muhtelif makamlarina namzet olarak yetistirilen çocuklarahttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif Iç oglani denirdi. Rivayete göre Osmanli sarayinda Iç oglani istihdami Yildirim Bâyezid zamanindan itibaren baslamistir. Iç oglanlarinin bedenî egitimlerine de önem verilirdi. Ok atmakhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif mizrak kullanmakhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif cirit ve çomak oynamakhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif binicilik gibi hareketlerhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif o dönem için baslica bedenî hareketler olarak kabul ediliyordu. Bundan dolayi bunlar kuvvetlihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif çevik ve dayanikli olurlardi. Bazan odalar arasinda müsabakalar yapilirdi. Bunlarhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif mensup olduklari odalara göre hizmet ve sanat ögrenirlerdi. Öyle anlasiliyor kihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif Iç oglanlari II. Murad zamanina kadar silah egitiminden baska egitim görmüyorlardi. Bu dönemde sarayhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif Osmanli Devleti'nin kültürelhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif siyasî ve askerî gelisiminin ana yönlerini belirleyen önemli bir faktör olmustur. Bu bakimdan sarayhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif en parlak ilim merkezlerinden biri haline gelmistir.

AK VE KARA HADIM AGALARI
"Aga-i Bâbu's-Saâde" denilen kapi agasihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif hadim ak agalarindan olup yeni sarayin bas nâzirihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif ve "Bâbu's-Saâde"nin âmiri idi. Baska bir ifade ile bunlarhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif Osmanli sarayinin "Bâbu's-Saâde" denilen kapisini muhafaza ile vazifeliydiler. XVI. asrin sonlarina kadar sarayin en nüfuzlu agasi Bâbu's-Saâde veya Kapi agasi idi. Atâ tarihinde belirtildigine göre Kapi agaligi ile Hazinedar basilikhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif Saray agaligi ve kilerci basilikhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif Sultan Ikinci Murad zamaninda ihdas edilmislerdi. Kapi agasihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif Harem'in en büyük zâbiti durumunda idi. Kapi agasinin emrindeki Ak hadimlarhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif sarayin kapisini muhafaza etmekte olup sayilari otuz civarinda idi.
Kara hadim agalari ise kadinlarin bulundugu harem kisminda vazife görüyorlardi. Kara hadimlarin en büyük âmirine "Dâru's-Saâde Agasi" veya "Kizlar Agasi" denirdi. Bunlar harem kisminda bulunduklari için kendilerine "Harem Agasi" da deniyordu.

HAREM
Topkapi Sarayi'nda ikinci avlunun solunda Divân-i Hümâyunun arka kisminda yer alan Harem-i Hümâyunhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif genellikle Haliç'e nâzir çesitli sofalarhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif koridorlarhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif dairelerhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif odalarhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif çesmeler ve hizmet binalarindan meydana gelmekte idi. Buralarin üzerleri kubbeler ve tonozlarla örtülüydü. Duvarlari en degerli çini ve mermerlerle kapli oldugu gibi en güzel kitâbe ve yazilarla da süslü idi. Gerek mimarî formhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif gerekse bezemeleri açisindan yüzyillari burada iç içe ve yan yana görmek mümkündür. Haremhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif Osmanli padisahlarinin hususi evi konumunda olan binalar manzûmesidir. Islâm dünyasinda eskiden beri yaygin olarak bilinen bir terim olarak haremhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif saraylarin ve büyükçe evlerin sadece hanimlara tahsis edilen bölümü ve selamligin mukabili olarak kullanilmistir. Topkapi Sarayi da Osmanli padisahlarinin sarayi oldugundanhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif padisahin aile efradi ve onlara hizmet eden kadinlara tahsis edilmis bölümüne Harem-i Hümâyun denilmistir. Haremin (aile) reisi ve efendisi padisah olduguna göre buradaki hiyerarsi ile mevcud binalarin konumuhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif tefrisihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif mesafeleri hep hünkâr dairesi esas alinarak belirleniyordu. Böylece vâlide sultanhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif hasekiler (kadin efendiler)http://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif sehzâdelerhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif padisah kizlari (sultanlar)http://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif ustalarhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif kalfalar ve câriyelerin daireleri belirli bir tertip içerisinde yer aliyorlardi.
Harem halkinihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif padisahhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif vâlide sultanhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif padisah hanimlarihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif sultanlar ve sehzâdeler gibi haremde hizmet edilenler ile ustalarhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif kalfalarhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif câriyeler seklinde hizmet edenler olmak üzere iki grupta degerlendirmek mümkündür.

BIRÛN ERKÂNI
Osmanli sarayinin dis hizmetlerine bakan ve sarayda yatip kalkma mecburiyetinde olmayip disarida evleri bulunan kimselerdir. Bunlarhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif padisah hocasihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif hekimbasihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif cerrahbasihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif göz hekimihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif hünkâr imami gibi ulemâ sinifindan olanlarla sehreminihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif matbah-i âmire eminihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif darphâne emini ve arpa emini gibi mülkiyeden olan sivil vazife sahipleri idi. Bunlardan baska sarayin Enderûn disindaki hizmet erbabindan olup emir-i alemhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif kapicilar kethüdasihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif çavusbasihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif mirahurhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif bostanci ve bunlarin maiyetinde bulunan memurlar da "Bîrûn" erkâni içinde yer aliyorlardi.
Bîrûn'da hizmet eden ilmiye sinifi ile "Agayan-i Bîrûn" yani dis agalari denilen agalarhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif sarayin Harem ile Enderûn kisminin haricindeki yer ve dairelerde oturup islerini görürlerdi. Aksam olunca da evlerine giderlerdi. Bunlarhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif Enderûn agalari gibi sIkI bir disipline tabi olmadiklari gibi sarayda yatip kalkma mecburiyetleri de yoktu. Bunlardan isteyenler sakal da birakabilirlerdi. Bîrûn teskilâtinin bütün tayinlerihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif sadr-i azam tarafindan yaptirdi.