Athena kutsal alanı (Bergama)
Akropolde yapilan kazilarda (1880-1881) ortaya çikarilan Athena kutsal alani,Zeus Sunaginin 24 m üstündeki taraçada kurulmustur.324 yükseltili olan bu taraça birinci sur çevresinin içindedir. Burada Bergama'nin mitolojik döneminden beri kültü kabul edilen Athena Polias için kurulan en eski bas tapinak bulunuyordu. Athena, sanat ve bilim koruyucusu oldugu gibi, kentin de kollayicisi ve zafer müjdeleyicisi idi. Bizans döneminde (VI. yüzyilda) bu alanda insa edilen kilise yüzünden tapinak,temellerine kadar sökülmüs olarak ortaya çikarildigi halde,Dr. R. Bohn inançli bir çalisma ile burasinin rekonstrüksiyonunu yapmayi basarmistir. Tapinagin kuzeyini kaplayan,doguya dogru devam eden bir kilisenin mermer dösemesi kazida bulunmustur. Kilisenin çevresindeki büyük kismi kayalara oyulan mezarlar,eskizleri silmistir. Tapinagin malzemesi ile yapilmis olan Bizans kilisesinin duvarlari yikilinca içinden birçok antik kalinti çikarilmistir. Bunlardan yazitli bir sutün parçasinda ,"Bunu Artemo'nun oglu senin için dikti. Ey Triton'dan dogan tanriça" cümlesine göre kalenin en eski kutsal bölgesi olan buranin Athena Poliyas'a atanmis oldugu anlasilmistir. Tapinaga kentten ve uzaklardan egemen bir görüs saglamak için cephesi,klasik dönem Hellen tapinaklarinda oldugu gibi doguya degil güneye bakiyordu. Yüksekligi 0.24 m iki basamakla çikilan tapinagin genisligi 13 m,uzunlugu 22.50 m dir. Cephesinde 6, yanlarinda 10 sütun bulunuyordu. Çapi 0.75-0.6 m arasinda olan bes parçali sütunlarin yükseklikleri 5.25 m dir. Sütunlar üzerinde yükseklikleri 0.295 m baslik, 0,48 m arsitrav , 0,208 m olan gayzon bulunuyordu. Yapilan incelemeler, bu tapinagin peripteral yani çevresi sütunlu oldugunu ve ortasindaki bir bölme ile ikiye ayrildigini belli etmistir. Ayni zamanda tapinagin bir sunagi oldugunu da güneyindeki izler göstermistir. Hellenistik dönemin dorik mimari biçimine uygun trahit tasindan yapilan tapinagin ölçü düzeninin Philetairos ayagina (0,35 m) göre olmasi da dikkat çekicidir. Örnegin üst basamaktaki cephe uzunlugu 12,25 m 35 ayaga ,sütun yükseklikleri ise 5,25 m 15 ayaga uymaktadir. Tapinagin bulundugu alanin kutsal yöreyi olusturan uzunlugu güneyde 90 kuzeyde ise 74 m dir. Genisligi de 70 m yi bulmaktadir. Alanin dogal durumu kuzeydogudan güneye dogru egimli bir kayaliktan olusur. Kayalarin yontulmasi ve alçak yerlerin doldurulmasi ile düzlük elde edilmistir.
Alanin güneydogu kösesindeki kale kapisi yakinindan kapi girisinde genis mermerle kaldirimlanmis bir ön avluya giriliyordu. Buradan dogruca kral saraylarina ve soldan Athena Tapinagina gidiliyordu. Tapinaga giden giriste gösterisli bir propyelaia bulunuyordu. Kapinin önünde ortada bir çift sütunla iki antre ve en önde dört ion sütunlu tapinaga benzer bir cephe vardi. Bu cephe öküz baslari arasinda bulunan çelenk,kartal ve baykuslarla zengin bir biçimde süslenmisti. Bu kapidan,güneyden kuzeye uzanan doguda iki katli porticusa giriliyordu. Burasinin uzunlugu 40, genisligi 5,47 m dir. Alt katta bulunan 17 oluksuz düz sütun dorik biçimindedir. Kuzeydeki porticusun uzunlugu ise 65 m dir. Alt katinda bulunan 26 sütunun biçimi digerinin aynidir. Yalniz burasinin genisligi ötekinin iki katidir. Bu yüzden ikinci katin ahsap dösemesini tutmak için 13 sütun eklenmistir. Porticusun ikinci kati ion düzenindedir. Kullanilan ion sütunlari üzerinde dorik lento Bergamali mimarlarin zekice bulduklari bir yenilikti. Porticuslar II. Attalos tarafindan insa edilmistir. Porticuslarin ikinci katinin ion sütunlarinin arasindaki korkuluklarin alana bakan yüzlerinde düsmandan alinan trophe'ler rölyef halinde gösterilmisti. 0.87m yüksekligindeki bu kabartmalar, antik savaslarda kullanilan silah ve esyanin zengin örneklerini tasiyordu. Tanriçaya adanmis anitlar alani dolduruyordu. Büyük Athena heykelini Kral Attalos buraya diktirmisti. Epigonos tarafindan yapilan ve Galatlara karsi kazanilan zaferin anasi olan anit, bir çok anit arasinda yükseliyordu. I. Attalos'un kardesleri Eumenes, Attalos ve anneleri Apollonis ile Athena Polias rahiplerinin heykelleri ve adaklarinin burada bulundugu kaidelerinden anlasilmaktadir.
Alanin ortasinda çapi 3.13m olan yuvarlak bir altlik üzerine imparator Augustus için bronz bir anit dikilmistir. Yine burada 12 küçük bronz heykel tasiyan üç basamak vardi. Ondan sonra gelen imparatorlar için de anitlar dikilmistir. Hadrianus için de yuvarlak altlikli bir anit oldugu anlasilmistir.
Bunlarin disinda tapinak ve porticuslarin duvarlari boyunca yazitlari bulunan birçok tas levha vardi. Bunlarda, diger kentlerle yapilan antlasmalar, kral ve imparatorlarin buyruklari kült hakkinda kararlar gibi birçok belge bulunuyordu. Alanin ortasinda bulunan sarniç kilise yapildiginda genisletilmistir. 19102da onarilan sarnicin içi 1930'da bosaltilmis ve sivanmistir.
